Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tun Bağa Tarkan (Çince:藥羅葛頓莫賀达干Yào luó gé Dùn Mò hè Dá gān, Köktürkçe: Inançu Baga Tarkan) 779—789 yılları arasında Uygur Kağanlığı'nı yöneten kağan. Uygur tarihindeki ilk siyasi darbe ile başa gelmiş ve kağanlığı yöneten Yaglakar uruğunun hâkimiyetine son vererek, Göktürk asilzadelerinden Aşide Beŋü ve Tonyukuk gibi devlet adamlarının nesli olan Arslanlar (Aşide) uruğu Uygur tahtını ele geçirmiştir. Ancak Yaglakar uruğundan bir kağan tarafından evlat edinildiği için Çin kaynaklarında Yaglakar uruğuna mensup olduğu kayıtlıdır.
| Tun Baga Tarkan | |
|---|---|
| Alp Kutlug Bilge Kağan | |
| Hüküm süresi | Uygur Kağanlığı: 779—789 |
| Önce gelen | Bögü Kağan |
| Sonra gelen | Külüg Bilge Kağan |
Arka plan
Uygur Türklerinin en önemli hükümdarlarından Bayan Çor Kağan, devleti bir imparatorluk seviyesine getirmişti. O, devleti Bögü Kağan'a bıraktığında, Uygur Kağanlığı Çin'e karşı üstün bir vaziyetteydi. Bögü Kağan, devletin başına geldiğinde Çin ile iyi ilişkiler geliştirmiştir. Çin ile Tibet'e ortak bir askerî sefer düzenlenmiş ve Tibetliler büyük bir mağlubiyete uğratılmıştır. Ancak buna rağmen, Bögü Kağan'ın Çin'i işgal edip Uygurları Orta Asya'nın en büyük siyasi gücü hâline getirme isteği Çin ile arasının açılmasına neden olmuş, Bögü Kağan iç karışıklıkla uğraşan Çin'deki Tang Hanedanlığı'na ait topraklara baskınlar düzenlemiş ve çokça ganimet elde etmiştir. Bu seferler birçok Çinli sivilin ölümüyle sonuçlanmıştır.Dokuz Oğuzların destek verdiği bu baskınlar, Uygur boyları arasında huzursuzluğa neden olmuştur. Çünkü Türk Kağanlığı ve Oğuz boyları tarih boyunca Çin'i egemenlik altına almaya çalışsa da, Uygurlar mevcut döneme kadar Çin ile iyi ilişkiler kurmaya özen göstermiştir. Hâl böyle olunca, kağanlık ve kağanın evlatlığı Tun Bağa Tarkan, bir darbe planı hazırlamıştır. Bazı araştırmacılar tarafından, Mani dinini resmî din ilan eden Bögü'ye Tun Baga Tarkan'ın itiraz ettiğini ve darbe planını bunun üzerine hazırladığı düşünülmektedir.
779 darbesi ve tahta çıkışı
779'da Tun Baga Tarkan, Bögü Kağan'a düzenlediği suikast sonucu üvey babası olan kağanı öldürerek "Alp Kutlug Bilge" unvanıyla Uygur tahtına çıktı. Bundan sonraki Uygur kağanları onun soyundan geldiler. Çin'e düzenlenen seferlere karşı olduğu için Bögü'yü öldüren Tun Baga Tarkan, buna rağmen Çin'e baskı uygulamaya devam etti. Tahta çıktıktan sonra, Tun Baga Tarkan; Uygurlar içindeki Dokuz Oğuz beylerini ortadan kaldırıp onların güçlerini kırmaya çalıştı. Çin’deki diğer Uygur boyları yeni kağanlarına yardım etmek için ülkelerine dönmek üzere hazırlık yapmaya başlamışlardı. Çin'de yerleşik olan ve ticaret ile uğraştıkları için varlıklı kişilerden oluşan bu Uygur boyları, Tun Baga Tarkan'ın amcası Tudun önderliğinde, Tang hanedanlığının başkenti Çangan'dan başlayarak Orhun Nehri boyunca ilerleyerek Uygur topraklarına hareket etmiştir. Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü: Çin Kaynakları ve Uygur Kitabelerine Göre Ancak, Tun Baga'nın ülkedeki iktidarını sağlamlaştırdığı haberi üzerine Orhun boylarından geri dönmek isten kafile ile Çin ordusu arasında çatışma çıkmış ve kafile başkanı Tudun öldürülmüştür. Bunun üzerine Uygur-Tang siyasi ilişkilerinde kriz dönemi başlamıştır. Tun Baga Tarkan, Tudun'un öldürülmesinin hesabını ülkesine ilk ziyaretini yapan Çinli elçi heyetine sormuş ve onları bir süre alıkoymuştur. Tun Baga Tarkan, iki ülke arasındaki ilişkilerin düzeltilebilmesi için Çin imparatorunun öz kızı ile evlenmek istediğini imparatora bildirmiştir. İmparator bunu önce kabul etmese de daha sonra razı olmuş ve imparatorun öz kızı "Kutluk Bilge Konçuy" unvanı ile kağanın veziri eşliğinde büyük bir Çin heyeti ve hediyelerle birlikte Tun Baga Tarkan’a gönderilmiştir.
Kaynakça
- ^ Gömeç, Saadettin (2010), Boyla ve Baga Unvanı 4 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Yıl: 20.
- ^ "Türk tarihinin kahramanları: XXIV Tun Baga Tarkan". 5 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mayıs 2016.
- ^ İzgi, Özkan (1987), Uygurların Siyası̂ ve Kültürel Tarihi, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s. 17.
- ^ Ögel, Bahaeddin (1971), Türk Kültürünün Gelişme Çalğları, 2. cilt, M.E.B., Devlet Kitapları, a. 97.
- ^ Ögel Bahaeddin (1989), Türk Mitolojisi - 1. cilt - Sayfa 85, TTK.
- ^ Doğu Türkistan'in sesi - 39-46. sayılar - Sayfa 11.
- ^ Türk Dünyası Kültür Atlası: The Pre-Islamic Period, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, Sayfa 65.
- ^ a b c d "Böğü Kağan'ın Öldürülmesi ve 840'a Kadar Uygurlar". 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mayıs 2016.
- ^ Gülçin Çandarlıoğlu (2004), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, s. 21.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tun Baga Tarkan Cince 藥羅葛頓莫賀达干Yao luo ge Dun Mo he Da gan Kokturkce Inancu Baga Tarkan 779 789 yillari arasinda Uygur Kaganligi ni yoneten kagan Uygur tarihindeki ilk siyasi darbe ile basa gelmis ve kaganligi yoneten Yaglakar urugunun hakimiyetine son vererek Gokturk asilzadelerinden Aside Beŋu ve Tonyukuk gibi devlet adamlarinin nesli olan Arslanlar Aside urugu Uygur tahtini ele gecirmistir Ancak Yaglakar urugundan bir kagan tarafindan evlat edinildigi icin Cin kaynaklarinda Yaglakar uruguna mensup oldugu kayitlidir Tun Baga TarkanAlp Kutlug Bilge KaganHukum suresiUygur Kaganligi 779 789Once gelenBogu KaganSonra gelenKulug Bilge KaganArka planUygur Turklerinin en onemli hukumdarlarindan Bayan Cor Kagan devleti bir imparatorluk seviyesine getirmisti O devleti Bogu Kagan a biraktiginda Uygur Kaganligi Cin e karsi ustun bir vaziyetteydi Bogu Kagan devletin basina geldiginde Cin ile iyi iliskiler gelistirmistir Cin ile Tibet e ortak bir askeri sefer duzenlenmis ve Tibetliler buyuk bir maglubiyete ugratilmistir Ancak buna ragmen Bogu Kagan in Cin i isgal edip Uygurlari Orta Asya nin en buyuk siyasi gucu haline getirme istegi Cin ile arasinin acilmasina neden olmus Bogu Kagan ic karisiklikla ugrasan Cin deki Tang Hanedanligi na ait topraklara baskinlar duzenlemis ve cokca ganimet elde etmistir Bu seferler bircok Cinli sivilin olumuyle sonuclanmistir Dokuz Oguzlarin destek verdigi bu baskinlar Uygur boylari arasinda huzursuzluga neden olmustur Cunku Turk Kaganligi ve Oguz boylari tarih boyunca Cin i egemenlik altina almaya calissa da Uygurlar mevcut doneme kadar Cin ile iyi iliskiler kurmaya ozen gostermistir Hal boyle olunca kaganlik ve kaganin evlatligi Tun Baga Tarkan bir darbe plani hazirlamistir Bazi arastirmacilar tarafindan Mani dinini resmi din ilan eden Bogu ye Tun Baga Tarkan in itiraz ettigini ve darbe planini bunun uzerine hazirladigi dusunulmektedir 779 darbesi ve tahta cikisi779 da Tun Baga Tarkan Bogu Kagan a duzenledigi suikast sonucu uvey babasi olan kagani oldurerek Alp Kutlug Bilge unvaniyla Uygur tahtina cikti Bundan sonraki Uygur kaganlari onun soyundan geldiler Cin e duzenlenen seferlere karsi oldugu icin Bogu yu olduren Tun Baga Tarkan buna ragmen Cin e baski uygulamaya devam etti Tahta ciktiktan sonra Tun Baga Tarkan Uygurlar icindeki Dokuz Oguz beylerini ortadan kaldirip onlarin guclerini kirmaya calisti Cin deki diger Uygur boylari yeni kaganlarina yardim etmek icin ulkelerine donmek uzere hazirlik yapmaya baslamislardi Cin de yerlesik olan ve ticaret ile ugrastiklari icin varlikli kisilerden olusan bu Uygur boylari Tun Baga Tarkan in amcasi Tudun onderliginde Tang hanedanliginin baskenti Cangan dan baslayarak Orhun Nehri boyunca ilerleyerek Uygur topraklarina hareket etmistir Uygur Devletleri Tarihi ve Kulturu Cin Kaynaklari ve Uygur Kitabelerine Gore Ancak Tun Baga nin ulkedeki iktidarini saglamlastirdigi haberi uzerine Orhun boylarindan geri donmek isten kafile ile Cin ordusu arasinda catisma cikmis ve kafile baskani Tudun oldurulmustur Bunun uzerine Uygur Tang siyasi iliskilerinde kriz donemi baslamistir Tun Baga Tarkan Tudun un oldurulmesinin hesabini ulkesine ilk ziyaretini yapan Cinli elci heyetine sormus ve onlari bir sure alikoymustur Tun Baga Tarkan iki ulke arasindaki iliskilerin duzeltilebilmesi icin Cin imparatorunun oz kizi ile evlenmek istedigini imparatora bildirmistir Imparator bunu once kabul etmese de daha sonra razi olmus ve imparatorun oz kizi Kutluk Bilge Koncuy unvani ile kaganin veziri esliginde buyuk bir Cin heyeti ve hediyelerle birlikte Tun Baga Tarkan a gonderilmistir Kaynakca Gomec Saadettin 2010 Boyla ve Baga Unvani 4 Eylul 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ODU Sosyal Bilimler Enstitusu Sosyal Bilimler Arastirmalari Dergisi Cilt 1 Sayi 1 Yil 20 Turk tarihinin kahramanlari XXIV Tun Baga Tarkan 5 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mayis 2016 Izgi Ozkan 1987 Uygurlarin Siyasi ve Kulturel Tarihi Turk Kulturunu Arastirma Enstitusu s 17 Ogel Bahaeddin 1971 Turk Kulturunun Gelisme Calglari 2 cilt M E B Devlet Kitaplari a 97 Ogel Bahaeddin 1989 Turk Mitolojisi 1 cilt Sayfa 85 TTK Dogu Turkistan in sesi 39 46 sayilar Sayfa 11 Turk Dunyasi Kultur Atlasi The Pre Islamic Period Turk Kulturune Hizmet Vakfi Sayfa 65 a b c d Bogu Kagan in Oldurulmesi ve 840 a Kadar Uygurlar 4 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mayis 2016 Gulcin Candarlioglu 2004 Turk Dunyasi Arastirmalari Vakfi s 21