Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda bir yorum yapın.
|
Tarih-i Beyhaki, Beyhakî tarafından yazılmış, 1018-1059 yılları arasındaki olayları anlatan eserdir.
Kaynaklık değeri
Beyhaki eserini daha çok Gazneli Devleti üzerine yazmış olsa da Gaznelilerle muasır olan Samaniler, Saffârîler, Karahanlılar, Harezmşahlar devletleri ile ilgili de mühim bilgiler içermektedir. Bu devletlerin tarihine kaynaklık etmesinin yanı sıra Büyük Selçuklu devletinin kuruluş döneminde gerçekleşen hadiselere ve devletin kurulmasına öncülük eden Dandanakan savaşına ayrıntılı şekilde değinmesi de onu önemli kılan bir diğer özelliğidir. Gazneliler tarihi hakkında iki önemli kaynaktan biri olan Tarih-i Beyhaki, Gazneli tarihi için çok önemli bir kaynaktır.
Beyhaki dönemin diğer tarihçilerinden farklı bir üslup kullanarak, kimseyi övmeden olayları objektif olarak aktardığını ve bununla birlikte eseri yazarken belgelerin tamamına ulaşamadığını, saltanat makamına büyük saygısına rağmen hükümdarın kusurlarını gizlemeye çalışmadığını, eski hasımları ve rakipleriyle olan düşmanlıklarını bir yana bırakarak Gazneli sarayında ve çevre devletlerde olan bitenleri tarafsız bir şekilde aktardığını söyler. Beyhaki’nin bu söyleminden yola çıkarak eserini gelecek nesillere kaynaklık edebilmesi için yazdığı açıktır.
Eser olayların gerçekleştiği dönem zamanında yaşayan Beyhaki’den yani birinci ağızdan anlatıldığı için ana kaynak değerindedir. Beyhaki olayları anlatırken ve incelerken dönemin coğrafi şartlarını, ekonomik şartlarını vb. şartları da kısaca okuyucuya aktarmış onların da olayları kavrayıp incelemesine yardımcı olmuştur. Bunun yanı sıra Beyhaki’nin tarih yazımındaki şivesi bugünün şivesine yakındır. Söylediği her şeyin çok dakik ve araştırma ürünü olmasına gayret eder. Tarihi, gün, ay ve yıl olarak zikreder ve eğer olayın belgesi varsa aslını vermeye çaba gösterir. Bu nedenle kitabın müstesna ve umde olduğu söylenebilir.
Eserin içeriği
Eserin künyesi şu şekildedir:
Muhammed b. Hüseyin, Beyhaki, Tarih-i Beyhaki, çev. Necati Lügal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
Tarih-i Beyhaki’nin yazarı Ebû’l Fazl Muhammed b. Hüseyin Beyhaki’dir. Bir zaman Divan-ı Resail’de görevli iken bir eser kaleme almayı düşünen Beyhaki bu maksatla birçok resmî belge toplamış eserinin yazımı sırasında bunlardan faydalanmıştır. Tarih-i Beyhaki’nin günümüzde üç baskısı yayınlanmıştır. Bunlardan biri Said Nefisî’nin 1907’de yayınladığı nüshadır (Said Nefisî, Tahran, 1319). Nefisî kaybolmuş bölümlerden bazı kısımları diğer diğer kitaplardan çıkararak Der Peyrâmûn-i Tarih-i Beyhakî adlı bir kitapta toplamıştır. İkinci nüsha ise Dr. Kasım Gani ve Ali Ekber Feyyaz tarafından (Tahran, 1324) birlikte hazırlanmıştır. Son baskı ise Türkçeye Necati Lügal tarafından çevrilmiş şekilde 2019 yılında Türk Tarih Kurumu Yayınları aracılığıyla Tarih-i Beyhaki adında yayımlanmıştır.
Yirmi yıl Gazneliler’e hizmet eden Beyhaki, Sultan Mahmud’un tarihine zeyil mahiyetinde kaleme aldığı eserinde 409-451 (1018-1059) yılları arasındaki olayları nakletmiştir. Eser içerik olarak özellikle Sultan Mahmud ile Sultan Mesud dönemini anlattığı için Tarih-i Al-i Mahmud ve Tarih-i Mes’udî adıyla anılsa da eser bir yöneticiye ithaf edilmemiştir.
Kitabın ilk dört cildi Gazneli hanedanının kurucusu Sebük Tegin ile Gazneli Mahmud dönemi hakkındadır. V-X. Ciltler Mesud devrini, XI-XXXX. Ciltler ise Gazneli Muhammed’in ikinci hükümdarlığından Gazneli İbrahim’in tahta çıkışına kadar (6 Nisan 1059) meydana gelen olayları içermektedir. Ancak eserin zamanımıza sadece, Sultan Mahmud’un ölümünden (421/1030) başlayıp Sultan Mesud’un Dandanakan yenilgisinden sonra Hindistan’a gittiği yıla (432/1041) kadar gelen bölümü intikal etmiştir. Eserin rahatça okunması sağlamak için tarihi fıkralara, Arapça ve Farsça şiirlere yer veren Beyhaki hiç kimse için övgü ifadeleri kullanmamış, ele aldığı konular ve kişiler hakkında gerçekçi ve tarafsız kalmaya çalışmıştır. Bunların yanında eser İran edebiyatı, coğrafyası, sosyal yapısı ve gelenekleriyle ilgili önemli kayıtlar içermektedir. Gazneli sarayında önemli görevlerde bulunması dolayısıyla devlet idare ve teşkilatı, saray hayatı ve entrikalarına dair geniş bilgi ve tecrübe sahibi olan Beyhaki, hükümdara yaranmak için halkın başvurduğu yolları ve devletin yabancı devletlere yazılan mektuplarda kullanılan üslup hakkında da bilgi verir. Resmi dilin Arapça olduğu ve Arap kültür ve edebiyatının hissedildiği dönemde, Farsça yazılan Tarih-i Beyhaki’de Arapçanın etkisi açıkça görülür. Arapça şiirler, atasözleri, kelime ve deyimlerin yanında bazen cümle yapıları bile Arapça’nın gramer özelliklerini taşır.
Rus müsteşrik Barthold Beyhaki tarihinden yararlanan ilk kişidir. O, bu tarihin bir devletin ya da bir ülkenin tarihi değil, gerçekliği apaçık ortada olduğundan ispatı icap etmeyen bir bilinen olarak, belki bir siyaset medarın birlikte olduğu sultanların yaşamları ve cereyan eden iç ve dış olaylar hakkındaki sözleri olduğuna inanır ve şöyle der: “Sultan Mes’ûd zamanında Gazneli sarayının gücünü Sebüktigin ve Mahmud’un kurduğu devletin hükümdarlarının gidişatını sergileyen İslâmî orta çağ dönemlerinin tek ve eşsiz bir görüntüsüdür.
Kaynakça
- Yazıcı, Tahsin, ‘’Târih-i Beyhâki’’, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c. 40, s. 74-75, İstanbul 2011
- Savi, Saime İnal, ‘’Gazneliler Tarihine Dair İki Kaynak: Tarih-i Beyhaki ve Tarih-i Yemini’’, c. 19 no.2, s. 653-670, Kastamonu Eğitim Dergisi, Kastamonu 201
- Akkuş, Mustafa, Zeki, İzzetullah, ‘’Tarih-i Beyhaki’ye Göre Selçuklu-Gazneli İlişkileri ve Selçuklu Algısı ‘’, c.5, s. 181-204, Selçuklu Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Konya 2016
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede bircok sorun bulunmaktadir Lutfen sayfayi gelistirin veya bu sorunlar konusunda tartisma sayfasinda bir yorum yapin Bu madde ansiklopedik bir icerik icin cok fazla veya cok uzun alintilar iceriyor Alintilari ozetleyerek maddenin iyilestirilmesine yardimci olun Dogrudan alintilari Vikisoz e aktarmayi dusunebilirsiniz Ocak 2021 Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ocak 2021 Bu maddenin iceriginin Turkcelestirilmesi veya Turkce dilbilgisi ve kurallari dogrultusunda duzeltilmesi gerekmektedir Bu maddedeki yazim ve noktalama yanlislari ya da anlatim bozukluklari giderilmelidir Yabanci sozcukler yerine Turkce karsiliklarinin kullanilmasi karakter hatalarinin duzeltilmesi dilbilgisi hatalarinin duzeltilmesi vs Duzenleme yapildiktan sonra bu sablon kaldirilmalidir Tarih i Beyhaki Beyhaki tarafindan yazilmis 1018 1059 yillari arasindaki olaylari anlatan eserdir Kaynaklik degeriBeyhaki eserini daha cok Gazneli Devleti uzerine yazmis olsa da Gaznelilerle muasir olan Samaniler Saffariler Karahanlilar Harezmsahlar devletleri ile ilgili de muhim bilgiler icermektedir Bu devletlerin tarihine kaynaklik etmesinin yani sira Buyuk Selcuklu devletinin kurulus doneminde gerceklesen hadiselere ve devletin kurulmasina onculuk eden Dandanakan savasina ayrintili sekilde deginmesi de onu onemli kilan bir diger ozelligidir Gazneliler tarihi hakkinda iki onemli kaynaktan biri olan Tarih i Beyhaki Gazneli tarihi icin cok onemli bir kaynaktir Beyhaki donemin diger tarihcilerinden farkli bir uslup kullanarak kimseyi ovmeden olaylari objektif olarak aktardigini ve bununla birlikte eseri yazarken belgelerin tamamina ulasamadigini saltanat makamina buyuk saygisina ragmen hukumdarin kusurlarini gizlemeye calismadigini eski hasimlari ve rakipleriyle olan dusmanliklarini bir yana birakarak Gazneli sarayinda ve cevre devletlerde olan bitenleri tarafsiz bir sekilde aktardigini soyler Beyhaki nin bu soyleminden yola cikarak eserini gelecek nesillere kaynaklik edebilmesi icin yazdigi aciktir Eser olaylarin gerceklestigi donem zamaninda yasayan Beyhaki den yani birinci agizdan anlatildigi icin ana kaynak degerindedir Beyhaki olaylari anlatirken ve incelerken donemin cografi sartlarini ekonomik sartlarini vb sartlari da kisaca okuyucuya aktarmis onlarin da olaylari kavrayip incelemesine yardimci olmustur Bunun yani sira Beyhaki nin tarih yazimindaki sivesi bugunun sivesine yakindir Soyledigi her seyin cok dakik ve arastirma urunu olmasina gayret eder Tarihi gun ay ve yil olarak zikreder ve eger olayin belgesi varsa aslini vermeye caba gosterir Bu nedenle kitabin mustesna ve umde oldugu soylenebilir Eserin icerigiEserin kunyesi su sekildedir Muhammed b Huseyin Beyhaki Tarih i Beyhaki cev Necati Lugal Turk Tarih Kurumu Yayinlari Ankara 2019 Tarih i Beyhaki nin yazari Ebu l Fazl Muhammed b Huseyin Beyhaki dir Bir zaman Divan i Resail de gorevli iken bir eser kaleme almayi dusunen Beyhaki bu maksatla bircok resmi belge toplamis eserinin yazimi sirasinda bunlardan faydalanmistir Tarih i Beyhaki nin gunumuzde uc baskisi yayinlanmistir Bunlardan biri Said Nefisi nin 1907 de yayinladigi nushadir Said Nefisi Tahran 1319 Nefisi kaybolmus bolumlerden bazi kisimlari diger diger kitaplardan cikararak Der Peyramun i Tarih i Beyhaki adli bir kitapta toplamistir Ikinci nusha ise Dr Kasim Gani ve Ali Ekber Feyyaz tarafindan Tahran 1324 birlikte hazirlanmistir Son baski ise Turkceye Necati Lugal tarafindan cevrilmis sekilde 2019 yilinda Turk Tarih Kurumu Yayinlari araciligiyla Tarih i Beyhaki adinda yayimlanmistir Yirmi yil Gazneliler e hizmet eden Beyhaki Sultan Mahmud un tarihine zeyil mahiyetinde kaleme aldigi eserinde 409 451 1018 1059 yillari arasindaki olaylari nakletmistir Eser icerik olarak ozellikle Sultan Mahmud ile Sultan Mesud donemini anlattigi icin Tarih i Al i Mahmud ve Tarih i Mes udi adiyla anilsa da eser bir yoneticiye ithaf edilmemistir Kitabin ilk dort cildi Gazneli hanedaninin kurucusu Sebuk Tegin ile Gazneli Mahmud donemi hakkindadir V X Ciltler Mesud devrini XI XXXX Ciltler ise Gazneli Muhammed in ikinci hukumdarligindan Gazneli Ibrahim in tahta cikisina kadar 6 Nisan 1059 meydana gelen olaylari icermektedir Ancak eserin zamanimiza sadece Sultan Mahmud un olumunden 421 1030 baslayip Sultan Mesud un Dandanakan yenilgisinden sonra Hindistan a gittigi yila 432 1041 kadar gelen bolumu intikal etmistir Eserin rahatca okunmasi saglamak icin tarihi fikralara Arapca ve Farsca siirlere yer veren Beyhaki hic kimse icin ovgu ifadeleri kullanmamis ele aldigi konular ve kisiler hakkinda gercekci ve tarafsiz kalmaya calismistir Bunlarin yaninda eser Iran edebiyati cografyasi sosyal yapisi ve gelenekleriyle ilgili onemli kayitlar icermektedir Gazneli sarayinda onemli gorevlerde bulunmasi dolayisiyla devlet idare ve teskilati saray hayati ve entrikalarina dair genis bilgi ve tecrube sahibi olan Beyhaki hukumdara yaranmak icin halkin basvurdugu yollari ve devletin yabanci devletlere yazilan mektuplarda kullanilan uslup hakkinda da bilgi verir Resmi dilin Arapca oldugu ve Arap kultur ve edebiyatinin hissedildigi donemde Farsca yazilan Tarih i Beyhaki de Arapcanin etkisi acikca gorulur Arapca siirler atasozleri kelime ve deyimlerin yaninda bazen cumle yapilari bile Arapca nin gramer ozelliklerini tasir Rus mustesrik Barthold Beyhaki tarihinden yararlanan ilk kisidir O bu tarihin bir devletin ya da bir ulkenin tarihi degil gercekligi apacik ortada oldugundan ispati icap etmeyen bir bilinen olarak belki bir siyaset medarin birlikte oldugu sultanlarin yasamlari ve cereyan eden ic ve dis olaylar hakkindaki sozleri olduguna inanir ve soyle der Sultan Mes ud zamaninda Gazneli sarayinin gucunu Sebuktigin ve Mahmud un kurdugu devletin hukumdarlarinin gidisatini sergileyen Islami orta cag donemlerinin tek ve essiz bir goruntusudur KaynakcaYazici Tahsin Tarih i Beyhaki Diyanet Islam Ansiklopedisi DIA c 40 s 74 75 Istanbul 2011 Savi Saime Inal Gazneliler Tarihine Dair Iki Kaynak Tarih i Beyhaki ve Tarih i Yemini c 19 no 2 s 653 670 Kastamonu Egitim Dergisi Kastamonu 201 Akkus Mustafa Zeki Izzetullah Tarih i Beyhaki ye Gore Selcuklu Gazneli Iliskileri ve Selcuklu Algisi c 5 s 181 204 Selcuklu Universitesi Selcuklu Arastirmalari Dergisi Konya 2016