Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tuva Halk Cumhuriyeti (Tuvaca: Latin alfabesi ile Tьʙa Arat Respuʙlik, Kiril alfabesiyle Тыва Арат Республика, Tıva Arat Respublik, Таңды-Тыва Улус Күрүнези, Таңды-Тыва Улус Республиказы; Rusça: Тувинская Народная Республика/Tuvinskaya Narodnaya Respublika, 1921- 1926 arası: Танну-Тувинская Народная Республика/Tannu-Tuvinskaya Narodnaya Resbuvlika), 1921-1944 yılları arasında Güney Sibiryada şimdiki Tuva Cumhuriyeti topraklarında bağımsız yaşamış bir Türk cumhuriyetidir. 11 Ekim 1944'te SSCB'ye bağlanmıştır. Kuruluşta Tandı Uranhay ülkesindeki Tañnı Tuva Cumhuriyeti adı sonra Tuva Halk Cumhuriyeti (Tuva Arat Respublika) olarak değiştirilmiştir. Tuva meclisinin ilk başkanı Buyan Badırgıdır.
Tьʙa Arat Respuʙlik Tuva Halk Cumhuriyeti | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1921-11 Ekim 1944 | |||||||||
  Bayrak (1933-1941) (1943-1944)  Arma (1933-1939) | |||||||||
 Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti'nin sınırları | |||||||||
| Başkent | Kızıl | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Tuvaca, Moğolca, Rusça | ||||||||
| Hükûmet | Halk Cumhuriyeti | ||||||||
| Cumhurbaşkanı | |||||||||
| |||||||||
| Başbakan | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 170.500 km2 | ||||||||
| Nüfus | |||||||||
• Sayılan | 95.400 | ||||||||
| Para birimi | Tuva akşası | ||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu | |||||||||
Devletin adı
Tıva devletinin adı 20. yy.da çok kez değiştirilmiştir.
- Tandı Tıva Ulus (cumhuriyet). Bu devletin ilk adıdır.
- Tandı Tıva Arat Cumhuriyeti (Таңды Тыва Арат Республика). 1924 yılında Tıva'nın adı bu şekilde değiştirilir.
- Tıva Arat Cumhuriyeti. 1926 yılında IV. Ulu Kurultay'a Tıva'nın adı (Tıva Arat Respublik/Тыва Арат Республик) olarak değiştirilmiştir.
1928-30 yıllarda Ruslar Tıva yazısını değiştirdiler. Latin alfabesine geçildi. Latinleştirilen Tıva alfabesinde devletin resmî adı "Tьʙa Arat Respublik" (Tıva Arat Cumhuriyeti)'dir. 1930-1944 yıllarda devletin adına "respublika"(Республика) denilen söz yerin "respublik" (Республик) kullanılmıştır.
Ruslar Rusça olarak "Tuvinskаya Nаrоdnаya Rеspublikа " demişlerdir.
Tarih
Çin sülalesinin kayıtlarına göre Tuvalar Kırgızların doğusunda, "Kiiçük Deniz"in (Muhtemelen Baykal Gölü) güneyinde ve Uygurlar'ın kuzeyinde bulunmaktadır. Bugün de Tuvalar buralarda oturmaktadırlar ve buraya da Tannu-Tuva denilmektedir.
1914'te Ruslar tarafından işgal olunmuş ve yeniden 1921'de Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti kurulmuştur. 1926'da Sovyetler Birliği ile Moğolistan Halk Cumhuriyeti arasındaki anlaşmanın sonucu bağımsızlığı tanınmış ve adı Tuva Halk Cumhuriyeti'ne dönüştürülmüştür. Ülke 11 Ekim 1944'te yeniden Sovyetler Birliğine ilhak edilmiştir. Önceleri Özerk bölge olarak, 1965'ten itibaren de muhtar cumhuriyet olarak yerini almıştır. Hâlen Rusya'nın oluşumunda muhtar cumhuriyet olarak yer almaktadır. (Bkz. Tuva Cumhuriyeti)
Çin imparatorluk tarihi M. S 200 civarında ilk kez Tuvalardan söz eder. 6. yüzyılda Göktürklerin hakimiyetine giren Tuvalar tarih boyunca kısa aralıklar dışında bağımsızlıklarını kazanamadılar. Göktürkleri Uygurlar izledi, Uygurları çeşitli Moğol devletleri ve Çin. Yabancı hakimiyetlerinin etkisini kırmak üzere yüksek yaylalara çekilen Tuvalar zaman içinde özgün bir kültür geliştirdiler. Eski Türk diniyle Budizm karışımı bir inanca sahip olan Tuvalar, tüm o soyutlanmışlık içerisinde insanlığın müzik serüvenine büyük bir katkıda bulundular.
Rusya İmparatorluğu'nun Asya içlerine uzandığı 19. yüzyıl sonlarında Tuva ülkesi göreceli bir barış ve bağımsızlık yaşamaktaydı. Çin zayıflamıştı. Ruslar bir türlü ele geçmeyen Tuvaları bir başkent kurmaya ikna ettiler ve 1912'de askeri kuvvet göndererek bölgeye yerleştiler. Ne var ki Tuvaların imdadına kısa süre için de olsa Ekim devrimi yetişti. 1920'de Tuva'ya Kızılordu ulaştı. 1921'de Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etti ve Çarlık tarafından kurulan başkentin adı Tuvacada Kızıl olarak değiştirildi.
Daha sonraları ise Tuva bir süre sonra Sovyetler Birliğinin uydusuna dönüştü. 11 Ekim 1944'te ilhak edildi. Bu süre zarfında Rusların komünizm sistemini yerleştirme politikaları sonucu öldürülen Tuvalar da bilinmektedir. Ölüm cezası verilen kişiler: Sat Çürmit-Dajı (Bakanlar kurulu başkanı), Adış-Tuluş Hemçik-ool (Halk meclisi başkanı), Oyun Tançay Çaranday (Tuva Bankası Başkanı), Kara-sal Biriñley Oruma(Yüksek mahkeme üyesi), Küjüget S. Arapay (Tuva İnkılapçı Askerler Başkanı), Sat Lopsan Bazır-ool (Tuva Ticaret Bakanı), Hovalıg Totkan Sonam (Devlet Basım Merkezi Başkanı), Oyun Sengijik (İç işleri bakanı ve baş savcı), Kuular Sungar-ool (Tuva'nın Moğolistan elçisi), Küjüget Seren (Askeri Komiser).
Türkiye'de cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün Sovyetlere yaklaşma politikasının benzeri ise Tuva Cumhuriyetinde Salçak Toka'nın politikasında görülmektedir. Salçak Toka döneminde Tuva, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğine dahil edilmiştir. Tuva halkı arasında 1990'lı yıllara kadar Salçak Toka ile ilgili olarak bazı yakıştırmalar yapılmıştır. Soyadı T. O. K. A olup Tuvaları Oruslara Katıştıran Aşak (Tuvayı Ruslara Katan İşçi), Tuvaları Oruslara Katıştıran Aşak (Tuvayı Ruslara Katan Bunak) tabirleri kullanılır.
Sovyet Suçlamaları
Tuvaların tam bağımsız ve özgür devlet olmalarını istemeyen Sovyet yanlısı kişiler, yönetime getirilmiştir. Bu dönemde türlü suçlamalarla Sovyetlerin nüfuzunun etkisi artacaktır. Üst düzey Tuva millî yöneticileri; kontr (karşı), kontrrevolyutsioner (karşı devrimci) gibi suçlamalarla ölüm cezasına çarptırılmışlardır. Vatansever Tuvalara karşı yapılan suçlamalardan bazıları şöyledir:
- Tuva ile Moğolistan'ı birleştirerek birleşik devleti Japonya'ya bağlamak.
- Japonya'ya bağlı bir krallık kurmaya çalışıp buna karşı çıkanları silahla öldürmeyi planlamak.
- Tuva Halk Cumhuriyetini ve Moğolistan Halk Cumhuriyeti'ni feodal yapısına geri getirmeye çalışmak.
- Japonya'nın yardımıyla hükûmeti düşürerek kendi yandaşlarını onların yerine getirmeye çalışmak.
- Hükûmetle mücadele etmek için kam (şaman), lama (Budist rahip) ve feodalleri organize etmek.
- Salçak Toka'nın başkanlığındaki yöneticileri öldürücü terör yöntemleri kullanarak ortadan kaldırmaya çalışmak.
- Sovyetler Birliği ile ilişkileri keserek Rusları Tuva'dan atıp yerlerine Japonya, Kore, Çin gibi Asya ülkelerinden insanlar almayı tasarlamak.
- Sovyetler Birliği ile ekonomik ilişkileri keserek Japonya ile ilişkileri geliştirmek.
- Tuva'nın Moğolistan ile olan sınırını kaldırarak Sovyetler'le olan sınırını ayırmak.
Hükümet üyeleri
İlk Tuva hükûmet üyeleri olarak 7 kişi seçilmiştir. Buyan-Badırgı, , , ,, , .
Alfabe Değişiklikleri
Tuva Türkleri başlangıçta kendi millî alfabeleri olan Orhun Alfabesini kullanıyorlardı. Sonra din tesiri ile Moğollardan vasıtasıyla geçen Uygur Türklerinin de kullandığı Sogd Alfabesi kullanıldı. Türkiye'nin 1928'de, Azerbaycan'ın 1929 yılında Latin Alfabesine geçmesinden sonra Tuva Cumhuriyeti de 28 Haziran 1930 tarihinde Latin Alfabesine geçmiştir. İlk Tuva Latin alfabesi Türkiye'de kullanılan alfabe ile yaklaşık olarak aynıdır. "Ünen" gazetesinde bu alfabe devrimi ilan edilmiştir. Ünen gazetesinin adı Ocak 1931'den sonra "Şın" olarak değiştirilmiştir. Rusya'nın kültür eritme politikası ve Türk Birliğine karşı çalışmaları sonucu Tuva Latin Alfabesi değiştirilecektir. 8 Temmuz 1941 tarihinde "devrimci kültürü geliştirebilmek ve SSCB'nin halkların sosyalist kültürüne yakınlaştırmak, Tuva millî alfabesini ve edebi dilini yeni yüksek seviyeye çıkarmak ve işçi kitlelerini Marksizim ve Leninizm bilgileriyle en yüksek şekilde donatmak" bahanesiyle Latin Alfabesi yerine Rusların kullandığı Kiril Alfabesi getirilmiştir. 1990'lı yılların başında Türk Dünyasının Latin Alfabesine geçiş aşamasında Tuva'nın da tekrar Latin Alfabesine geçişi yönünde büyük tartışmalar gerçekleşmiştir.
Kaynakça
- "fotuva.org". 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2008.
Tarihi armaları
-
![image]()
Tıva Halk Cumhuriyetinin arması (1926-1930) -
![image]()
Tıva Halk Cumhuriyetinin arması (1930) -
![image]()
Tıva Halk Cumhuriyetinin arması (1930-1933) -
![image]()
Tıva Halk Cumhuriyetinin arması (1933-1939) -
![image]()
Tıva Halk Cumhuriyetinin arması (1943-1944) -
![image]()
Tannu Tuva Cumhuriyeti arması (1941-1944) -
![image]()
Tıva Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti arması (1944–1992)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tuva Halk Cumhuriyeti Tuvaca Latin alfabesi ile Tʙa Arat Respuʙlik Kiril alfabesiyle Tyva Arat Respublika Tiva Arat Respublik Tandy Tyva Ulus Kүrүnezi Tandy Tyva Ulus Respublikazy Rusca Tuvinskaya Narodnaya Respublika Tuvinskaya Narodnaya Respublika 1921 1926 arasi Tannu Tuvinskaya Narodnaya Respublika Tannu Tuvinskaya Narodnaya Resbuvlika 1921 1944 yillari arasinda Guney Sibiryada simdiki Tuva Cumhuriyeti topraklarinda bagimsiz yasamis bir Turk cumhuriyetidir 11 Ekim 1944 te SSCB ye baglanmistir Kurulusta Tandi Uranhay ulkesindeki Tanni Tuva Cumhuriyeti adi sonra Tuva Halk Cumhuriyeti Tuva Arat Respublika olarak degistirilmistir Tuva meclisinin ilk baskani Buyan Badirgidir Tʙa Arat Respuʙlik Tuva Halk Cumhuriyeti1921 11 Ekim 1944Bayrak 1933 1941 1943 1944 Arma 1933 1939 Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti nin sinirlariBaskentKizilYaygin dil ler Tuvaca Mogolca RuscaHukumetHalk CumhuriyetiCumhurbaskani 1940 1944Basbakan 1932 1944Salcak TokaTarihce Kurulusu1921 Dagilisi11 Ekim 1944Yuzolcumu Toplam170 500 km2Nufus Sayilan95 400Para birimiTuva aksasiOnculler ArdillarUryankay Krayi Sovyetler BirligiGunumuzdeki durumuRusya TuvaTuva Halk Cumhuriyeti nin 24 Kasim 1926 28 Haziran 1930 tarihler arasinda kullanilan bayragiO zamandan kalan bir Tuva puluDevletin adiTiva devletinin adi 20 yy da cok kez degistirilmistir Tandi Tiva Ulus cumhuriyet Bu devletin ilk adidir Tandi Tiva Arat Cumhuriyeti Tandy Tyva Arat Respublika 1924 yilinda Tiva nin adi bu sekilde degistirilir Tiva Arat Cumhuriyeti 1926 yilinda IV Ulu Kurultay a Tiva nin adi Tiva Arat Respublik Tyva Arat Respublik olarak degistirilmistir 1928 30 yillarda Ruslar Tiva yazisini degistirdiler Latin alfabesine gecildi Latinlestirilen Tiva alfabesinde devletin resmi adi Tʙa Arat Respublik Tiva Arat Cumhuriyeti dir 1930 1944 yillarda devletin adina respublika Respublika denilen soz yerin respublik Respublik kullanilmistir Ruslar Rusca olarak Tuvinskaya Narodnaya Respublika demislerdir TarihCin sulalesinin kayitlarina gore Tuvalar Kirgizlarin dogusunda Kiicuk Deniz in Muhtemelen Baykal Golu guneyinde ve Uygurlar in kuzeyinde bulunmaktadir Bugun de Tuvalar buralarda oturmaktadirlar ve buraya da Tannu Tuva denilmektedir 1914 te Ruslar tarafindan isgal olunmus ve yeniden 1921 de Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti kurulmustur 1926 da Sovyetler Birligi ile Mogolistan Halk Cumhuriyeti arasindaki anlasmanin sonucu bagimsizligi taninmis ve adi Tuva Halk Cumhuriyeti ne donusturulmustur Ulke 11 Ekim 1944 te yeniden Sovyetler Birligine ilhak edilmistir Onceleri Ozerk bolge olarak 1965 ten itibaren de muhtar cumhuriyet olarak yerini almistir Halen Rusya nin olusumunda muhtar cumhuriyet olarak yer almaktadir Bkz Tuva Cumhuriyeti Cin imparatorluk tarihi M S 200 civarinda ilk kez Tuvalardan soz eder 6 yuzyilda Gokturklerin hakimiyetine giren Tuvalar tarih boyunca kisa araliklar disinda bagimsizliklarini kazanamadilar Gokturkleri Uygurlar izledi Uygurlari cesitli Mogol devletleri ve Cin Yabanci hakimiyetlerinin etkisini kirmak uzere yuksek yaylalara cekilen Tuvalar zaman icinde ozgun bir kultur gelistirdiler Eski Turk diniyle Budizm karisimi bir inanca sahip olan Tuvalar tum o soyutlanmislik icerisinde insanligin muzik seruvenine buyuk bir katkida bulundular Rusya Imparatorlugu nun Asya iclerine uzandigi 19 yuzyil sonlarinda Tuva ulkesi goreceli bir baris ve bagimsizlik yasamaktaydi Cin zayiflamisti Ruslar bir turlu ele gecmeyen Tuvalari bir baskent kurmaya ikna ettiler ve 1912 de askeri kuvvet gondererek bolgeye yerlestiler Ne var ki Tuvalarin imdadina kisa sure icin de olsa Ekim devrimi yetisti 1920 de Tuva ya Kizilordu ulasti 1921 de Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti bagimsizligini ilan etti ve Carlik tarafindan kurulan baskentin adi Tuvacada Kizil olarak degistirildi Daha sonralari ise Tuva bir sure sonra Sovyetler Birliginin uydusuna donustu 11 Ekim 1944 te ilhak edildi Bu sure zarfinda Ruslarin komunizm sistemini yerlestirme politikalari sonucu oldurulen Tuvalar da bilinmektedir Olum cezasi verilen kisiler Sat Curmit Daji Bakanlar kurulu baskani Adis Tulus Hemcik ool Halk meclisi baskani Oyun Tancay Caranday Tuva Bankasi Baskani Kara sal Birinley Oruma Yuksek mahkeme uyesi Kujuget S Arapay Tuva Inkilapci Askerler Baskani Sat Lopsan Bazir ool Tuva Ticaret Bakani Hovalig Totkan Sonam Devlet Basim Merkezi Baskani Oyun Sengijik Ic isleri bakani ve bas savci Kuular Sungar ool Tuva nin Mogolistan elcisi Kujuget Seren Askeri Komiser 10 Aksa 1940 Turkiye de cumhurbaskani Ismet Inonu nun Sovyetlere yaklasma politikasinin benzeri ise Tuva Cumhuriyetinde Salcak Toka nin politikasinda gorulmektedir Salcak Toka doneminde Tuva Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligine dahil edilmistir Tuva halki arasinda 1990 li yillara kadar Salcak Toka ile ilgili olarak bazi yakistirmalar yapilmistir Soyadi T O K A olup Tuvalari Oruslara Katistiran Asak Tuvayi Ruslara Katan Isci Tuvalari Oruslara Katistiran Asak Tuvayi Ruslara Katan Bunak tabirleri kullanilir Sovyet SuclamalariTuvalarin tam bagimsiz ve ozgur devlet olmalarini istemeyen Sovyet yanlisi kisiler yonetime getirilmistir Bu donemde turlu suclamalarla Sovyetlerin nufuzunun etkisi artacaktir Ust duzey Tuva milli yoneticileri kontr karsi kontrrevolyutsioner karsi devrimci gibi suclamalarla olum cezasina carptirilmislardir Vatansever Tuvalara karsi yapilan suclamalardan bazilari soyledir 1936 yilindan kalma bir pulCin Cumhuriyeti nin haritasi 中華民國全圖 nda Tannu Tuva 唐努烏梁海 Tannu Uriankhai turuncu rengiyle gosterilen bolge Ocak 2004 ten sonra Cin Cumhuriyeti bu tip haritayi resmi olarak basmamaya karar vermistir Tuva ile Mogolistan i birlestirerek birlesik devleti Japonya ya baglamak Japonya ya bagli bir krallik kurmaya calisip buna karsi cikanlari silahla oldurmeyi planlamak Tuva Halk Cumhuriyetini ve Mogolistan Halk Cumhuriyeti ni feodal yapisina geri getirmeye calismak Japonya nin yardimiyla hukumeti dusurerek kendi yandaslarini onlarin yerine getirmeye calismak Hukumetle mucadele etmek icin kam saman lama Budist rahip ve feodalleri organize etmek Salcak Toka nin baskanligindaki yoneticileri oldurucu teror yontemleri kullanarak ortadan kaldirmaya calismak Sovyetler Birligi ile iliskileri keserek Ruslari Tuva dan atip yerlerine Japonya Kore Cin gibi Asya ulkelerinden insanlar almayi tasarlamak Sovyetler Birligi ile ekonomik iliskileri keserek Japonya ile iliskileri gelistirmek Tuva nin Mogolistan ile olan sinirini kaldirarak Sovyetler le olan sinirini ayirmak Hukumet uyeleriIlk Tuva hukumet uyeleri olarak 7 kisi secilmistir Buyan Badirgi Alfabe DegisiklikleriTuva Turkleri baslangicta kendi milli alfabeleri olan Orhun Alfabesini kullaniyorlardi Sonra din tesiri ile Mogollardan vasitasiyla gecen Uygur Turklerinin de kullandigi Sogd Alfabesi kullanildi Turkiye nin 1928 de Azerbaycan in 1929 yilinda Latin Alfabesine gecmesinden sonra Tuva Cumhuriyeti de 28 Haziran 1930 tarihinde Latin Alfabesine gecmistir Ilk Tuva Latin alfabesi Turkiye de kullanilan alfabe ile yaklasik olarak aynidir Unen gazetesinde bu alfabe devrimi ilan edilmistir Unen gazetesinin adi Ocak 1931 den sonra Sin olarak degistirilmistir Rusya nin kultur eritme politikasi ve Turk Birligine karsi calismalari sonucu Tuva Latin Alfabesi degistirilecektir 8 Temmuz 1941 tarihinde devrimci kulturu gelistirebilmek ve SSCB nin halklarin sosyalist kulturune yakinlastirmak Tuva milli alfabesini ve edebi dilini yeni yuksek seviyeye cikarmak ve isci kitlelerini Marksizim ve Leninizm bilgileriyle en yuksek sekilde donatmak bahanesiyle Latin Alfabesi yerine Ruslarin kullandigi Kiril Alfabesi getirilmistir 1990 li yillarin basinda Turk Dunyasinin Latin Alfabesine gecis asamasinda Tuva nin da tekrar Latin Alfabesine gecisi yonunde buyuk tartismalar gerceklesmistir Kaynakca Ahmet Tasagil Turk Boylari Tarihi Toogu Belgeleri Ulug Hem Kizil 1990 s 75 s 55 Tarih Belgeleri Ulug Hem Kizil 1990 s 7 8 s 75 S C Sat Tiva Dildi Sincilep Kelgeninin Tooguzunun Ocerigi Kizil 1964 s 47 fotuva org 13 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Subat 2008 Tarihi armalariTiva Halk Cumhuriyetinin armasi 1926 1930 Tiva Halk Cumhuriyetinin armasi 1930 Tiva Halk Cumhuriyetinin armasi 1930 1933 Tiva Halk Cumhuriyetinin armasi 1933 1939 Tiva Halk Cumhuriyetinin armasi 1943 1944 Tannu Tuva Cumhuriyeti armasi 1941 1944 Tiva Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti armasi 1944 1992