Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Uygur Sorunu ya da Uygur-Çin Sorunu, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde 1960'lı yıllardan beri devam eden dini-etnik bir çatışmadır. Uygurlar eskiden Sovyetler Birliği'nin desteğiyle kurulmuş olan Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin Çin tarafından 1949 yılında ilhak edildiğini ve halen Çin işgali altında bulunduklarını iddia etmektelerdir. Ayrılıkçı hareketler, çeşitli milliyetçi ve İslamcı organizasyonlar tarafından örgütlenmektedirler.
| Sincan çatışması | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||
| Sincan-Uygur Özerk Bölgesi'nin Çin'deki konumu | |||||||||||
| |||||||||||
Arka plan
1953 nüfus sayımına göre Doğu Türkistan'da nüfusun %75'ini Uygurlar, %6'sını ise Han Çinlileri oluşturmaktadır. 2000 yılına gelindiğinde ise nüfusun %40.57 si Han Çinlisi, %45.21 i ise Uygurlardan oluşmaktadır. Elli sene gibi kısa bir süre içerisinde bölgedeki bu demografik değişikliğin ana sebebi Çin tarafından bölgedeki Uygur nüfus oranını azaltmak ve Çinli oranını arttırmak için izlenen politikalar olmuştur.
Soğuk Savaş dönemi (1960-1989)
Soğuk Savaş dönemindeki Çin-Sovyet ayrılığı, Uygur-Çin sorununu tırmandıran gelişmelerin fitilini ateşlemiştir. Sovyetler Birliği, bölgedeki Kazakları Çin'e karşı saldırılara girişmeleri için teşvik etmiştir. Bunun üzerine Çin ise Sincan-Sovyet sınırına Bingtuan milislerini yerleştirmiştir. 1960'lı yıllarda Sovyetler Birliği bölgedeki Kazak ve Uygurları Çin'e karşı kışkırtmıştır. Taşkent'ten Doğu Türkistan'a radyo yayınları yapmış ve Uygurları bağımsız bir devlet için teşvik etmeye çalışmıştır. 1962 yılında 60,000 Kazak ve Uygur, Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne kaçmak zorunda bırakılmıştır. Sovyetler Birliği'nin bu kaçaklardan ordu kurup, bu ordunun Çin'e karşı 'Kurtuluş Ordusu' adı altında savaşacağı söylentileri yayılmıştır.
1979 yılında Sovyetler Afganistan'a girince, Çin Sovyetlerin Müslüman Afganlara karşı zulüm gerçekleştirdiği propagandası yayarak, Uygurları Sovyetlere karşı aksi görüşte etkilemeye çalışmıştır. Bunun yanında Çin, Doğu Türkistan'a Çin göçünü sadece Uygurlara karşı teşvik etmemiş, aynı zamanda da Sovyet yayılmacılığına karşı da hayati bir önlem olarak görmüştür.
Soğuk Savaş sonrası (1990-günümüz)
1997 yılının Ramazan ayında 30 Uygur'un öldürülmesi bölgede büyük gösterilere neden olmuştur. Çin medyası gösterileri isyan olarak nitelendirmiştir. Batı medyası ise gösterilerin barışçıl bir şekilde yapıldığını ifade etmiştir. Gösteriler büyümüş ve Gulca Katliamı olarak nitelendirilen olaylar sırasında Çin Ordusu göstericilere ateş açmış yüz civarında insan ölmüştür.
5 Ocak 2007'de Çin polisi Doğu Türkistan İslami Hareketi'nin kamplarını basmış ve 18 kişiyi öldürmüştür. Bu olay 2008 yılındaki Uygur ayaklanmalarının fitilini ateşlemiştir. 2008 yılında radikal İslamcı Uygur örgütleri bölgedeki pek çok farklı noktada saldırılar düzenlemişlerdir.
Günümüze kadar aralıklarla çeşitli saldırılar devam etmektedir. Çinli yetkililer olayları terör saldırısı olarak nitelendirmektedir. Batılı devletler ise bölgedeki insan hakları ihlallerine sık sık değinmektedir. Bunun yanında Çin'in Uygurlara yönelik baskıcı politikaları ise bölgedeki radikal hareketlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır.
İnsan hakları ihlalleri
Çin uzun yıllardan beri bölgedeki Uygur ve Kazaklar başta olmak üzere Müslümanlara karşı pek çok insan hakları ihlali gerçekleştirmiş ve bu durum da insan hakları örgütlerince sık sık raporlara geçirilmiştir.
Doğu Türkistan'da Uygurlara karşı pasaport verme zorlaştırılmaktadır. Bu durum en temel insan haklarından biri olan seyahat özgürlüğünün kısıtlanması olarak algılanmaktadır.
Yasaya göre, Doğu Türkistan'da birlikte namaz kılmak, dini giysilerle iş yerlerine gitmek, kadınların başörtüsü takması ve kişinin İslam dini mensubu olduğunu gösteren diğer sembolleri kullanması suç sayılmaktadır. Ayrıca öğrenciler ve devlet memurları için oruç tutmak da yasaklanmıştır
Kaynakça
- ^ Millward, James (2004). Violent Separatism in Xinjiang: A Critical Assessment (PDF). Policy Studies. 6. s. 6. ISBN . 21 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;sf1isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b (PDF). web.archive.org. 12 Haziran 2018. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2021.
- ^ Zenn, Jacob (7 Eylül 2018). "The Turkistan Islamic Party in Double-Exile: Geographic and Organizational Divisions in Uighur Jihadism". Terrorism Monitor. 16 (17). Jamestown Vakfı. 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağından .
- ^ Shohret Hoshur; Joshua Lipes (2 Kasım 2012). "Exile Group Denies Terror Link". Radio Free Asia. 31 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ağustos 2019.
- ^ "We Strongly Dismiss the Slanderous Article Against Our Association; It Is an Example of Irresponsibility". . 12 Eylül 2018. 28 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ağustos 2019.
- ^ Reed & Raschke (2010), s. 37.
- ^ (PDF). 16 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ . 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ . 23 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ Bovingdon 2010, ss. 141-142
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Eylül 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ . 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Kasım 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ . 17 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
- ^ .http://www.aljazeera.com.tr/haber/dogu-turkistanda-oruc-yasagi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Uygur Sorunu ya da Uygur Cin Sorunu Cin in Sincan Uygur Ozerk Bolgesi nde 1960 li yillardan beri devam eden dini etnik bir catismadir Uygurlar eskiden Sovyetler Birligi nin destegiyle kurulmus olan Dogu Turkistan Cumhuriyeti nin Cin tarafindan 1949 yilinda ilhak edildigini ve halen Cin isgali altinda bulunduklarini iddia etmektelerdir Ayrilikci hareketler cesitli milliyetci ve Islamci organizasyonlar tarafindan orgutlenmektedirler Sincan catismasiSincan Uygur Ozerk Bolgesi nin Cin deki konumuTarih 1954 gunumuzYer Sincan Uygur Ozerk Bolgesi Cin agirlikli olarak Son durum Devam ediyorTaraflarCin Halkin Polisi Halkin Silahli Polisi Cin Halk Kurtulus Ordusu Sincan Uretim ve Insaat Kolordusu Destekleyen Sangay Isbirligi Orgutu 2001 gunumuz Dogu Turkistan bagimsizlik hareketi Turkistan Islam Partisi 1988 gunumuz Dogu Turkistan Kurtulus Orgutu 2000 2003 Destekleyen El Kaide 1990 lar gunumuz Pakistan Talibani 2007 gunumuz Ozbekistan Islami Hareketi 1996 gunumuz Islami Cihad Birligi 2002 gunumuz Hizb ut Tahrir 1990 lar gunumuz Dogu Turkistan Egitim ve Dayanisma Dernegi reddediliyor Dogu Turkistan Halk Devrimci Partisi 1968 1989 Dogu Turkistan Birlesmis Devrimci Cephesi 1968 1989 Cesitli kucuk gruplar Destekleyen Sovyetler Birligi 1968 1989 Mogolistan 1968 1989 Arka plan1953 nufus sayimina gore Dogu Turkistan da nufusun 75 ini Uygurlar 6 sini ise Han Cinlileri olusturmaktadir 2000 yilina gelindiginde ise nufusun 40 57 si Han Cinlisi 45 21 i ise Uygurlardan olusmaktadir Elli sene gibi kisa bir sure icerisinde bolgedeki bu demografik degisikligin ana sebebi Cin tarafindan bolgedeki Uygur nufus oranini azaltmak ve Cinli oranini arttirmak icin izlenen politikalar olmustur Uygur cogunluk Cinli cogunluk Kazak cogunlukSoguk Savas donemi 1960 1989 Soguk Savas donemindeki Cin Sovyet ayriligi Uygur Cin sorununu tirmandiran gelismelerin fitilini ateslemistir Sovyetler Birligi bolgedeki Kazaklari Cin e karsi saldirilara girismeleri icin tesvik etmistir Bunun uzerine Cin ise Sincan Sovyet sinirina Bingtuan milislerini yerlestirmistir 1960 li yillarda Sovyetler Birligi bolgedeki Kazak ve Uygurlari Cin e karsi kiskirtmistir Taskent ten Dogu Turkistan a radyo yayinlari yapmis ve Uygurlari bagimsiz bir devlet icin tesvik etmeye calismistir 1962 yilinda 60 000 Kazak ve Uygur Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ne kacmak zorunda birakilmistir Sovyetler Birligi nin bu kacaklardan ordu kurup bu ordunun Cin e karsi Kurtulus Ordusu adi altinda savasacagi soylentileri yayilmistir 1979 yilinda Sovyetler Afganistan a girince Cin Sovyetlerin Musluman Afganlara karsi zulum gerceklestirdigi propagandasi yayarak Uygurlari Sovyetlere karsi aksi goruste etkilemeye calismistir Bunun yaninda Cin Dogu Turkistan a Cin gocunu sadece Uygurlara karsi tesvik etmemis ayni zamanda da Sovyet yayilmaciligina karsi da hayati bir onlem olarak gormustur Soguk Savas sonrasi 1990 gunumuz 1997 yilinin Ramazan ayinda 30 Uygur un oldurulmesi bolgede buyuk gosterilere neden olmustur Cin medyasi gosterileri isyan olarak nitelendirmistir Bati medyasi ise gosterilerin bariscil bir sekilde yapildigini ifade etmistir Gosteriler buyumus ve Gulca Katliami olarak nitelendirilen olaylar sirasinda Cin Ordusu gostericilere ates acmis yuz civarinda insan olmustur 5 Ocak 2007 de Cin polisi Dogu Turkistan Islami Hareketi nin kamplarini basmis ve 18 kisiyi oldurmustur Bu olay 2008 yilindaki Uygur ayaklanmalarinin fitilini ateslemistir 2008 yilinda radikal Islamci Uygur orgutleri bolgedeki pek cok farkli noktada saldirilar duzenlemislerdir Gunumuze kadar araliklarla cesitli saldirilar devam etmektedir Cinli yetkililer olaylari teror saldirisi olarak nitelendirmektedir Batili devletler ise bolgedeki insan haklari ihlallerine sik sik deginmektedir Bunun yaninda Cin in Uygurlara yonelik baskici politikalari ise bolgedeki radikal hareketlerin ortaya cikmasina zemin hazirlamaktadir Insan haklari ihlalleriCin uzun yillardan beri bolgedeki Uygur ve Kazaklar basta olmak uzere Muslumanlara karsi pek cok insan haklari ihlali gerceklestirmis ve bu durum da insan haklari orgutlerince sik sik raporlara gecirilmistir Dogu Turkistan da Uygurlara karsi pasaport verme zorlastirilmaktadir Bu durum en temel insan haklarindan biri olan seyahat ozgurlugunun kisitlanmasi olarak algilanmaktadir Yasaya gore Dogu Turkistan da birlikte namaz kilmak dini giysilerle is yerlerine gitmek kadinlarin basortusu takmasi ve kisinin Islam dini mensubu oldugunu gosteren diger sembolleri kullanmasi suc sayilmaktadir Ayrica ogrenciler ve devlet memurlari icin oruc tutmak da yasaklanmistirKaynakca Millward James 2004 Violent Separatism in Xinjiang A Critical Assessment PDF Policy Studies 6 s 6 ISBN 1 932728 11 2 21 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 2 Kasim 2018 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi sf1 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b PDF web archive org 12 Haziran 2018 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 22 Kasim 2021 Zenn Jacob 7 Eylul 2018 The Turkistan Islamic Party in Double Exile Geographic and Organizational Divisions in Uighur Jihadism Terrorism Monitor 16 17 Jamestown Vakfi 7 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan Shohret Hoshur Joshua Lipes 2 Kasim 2012 Exile Group Denies Terror Link Radio Free Asia 31 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Agustos 2019 We Strongly Dismiss the Slanderous Article Against Our Association It Is an Example of Irresponsibility 12 Eylul 2018 28 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Agustos 2019 Reed amp Raschke 2010 s 37 PDF 16 Temmuz 2007 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2015 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2015 23 Ekim 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2015 Bovingdon 2010 ss 141 142 Arsivlenmis kopya 6 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2015 Arsivlenmis kopya 5 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2015 Arsivlenmis kopya 14 Eylul 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2015 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2015 Arsivlenmis kopya 23 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2015 Arsivlenmis kopya 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2015 Arsivlenmis kopya 5 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2015 Arsivlenmis kopya 13 Mart 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2015 Arsivlenmis kopya 20 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2015 17 Mart 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2015 Arsivlenmis kopya 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2015 http www aljazeera com tr haber dogu turkistanda oruc yasagi