Doğu Türkistan (Uygur Arap yazısı: شەرقىي تۈركىستان; Uygur Latin yazısı: Shərqiy Türkistan; Kazakça: شىعىستىق تۇركىستان Shyǵystyq Turkystan; Kırgızca: چىغىش تۇركىستان Çığış Türkistan; Çince (basitleştirilmiş): 东突厥斯坦; Çince (geleneksel): 東突厥斯坦; pinyin: Dōng Tūjuésītǎn) veya Uyguristan (Uygurca: ئۇيغۇرستان), bağlam ve kullanıma bağlı olarak birden çok anlamı olan bir terimdir. Doğu Türkistan, Orta Asya'nın orta bölümünde yer alan 'ın doğu kesimidir. "Doğu Türkistan" kavramının coğrafî kapsamı, farklı zamanlarda ve farklı belgelerde hep farklılık göstermiştir; kimi kaynaklara göre Tarım Havzası bölgesini – yani günümüz Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin güney ve batı kesimlerini – kimi kaynaklara göre Xinjiang'ın tümünü kapsar.
Uygurca isim | |
---|---|
Arap-Fars (Kona Yeziⱪ): | شەرقىي تۈركىستان |
Latin (Yengi Yeziⱪ): | Sherqiy Türkistan |
Kiril (SSCB): | Шәрқий Түркистан |
resmî yazım (ÇHC): | Doğu Türkistan Uygur Oranı.png |
diğer yazımlar: | 東土耳其斯坦 |
Çince isim | |
Gelenek: | 東突厥斯坦 |
Basit: | 东突厥斯坦 |
Pinyin: | Dōng Tǔěrqísītǎn |
Tarihî olarak bu terim, 19. yüzyılda Nikita Biçurin gibi Rus Türkologlar tarafından Qing Hanedanlığı'nın Sincan eyaletinin güneybatı kesimindeki Tarım Havzası'na atıfta bulunan bir başka Batı terimi olan Çin Türkistanı'nın yerini almak için icat edildi. Orta Çağ Farsça toponimi "Türkestan" ve türevleri, daha fazla bölgenin yerel nüfusu tarafından kullanılmadı ve Çin, Çin’in Çin’den kontrol ettiği kısımları ile Batı Bölgeleri olarak Han Hanedanı’ndan beri üst üste gelen bir alan için kendi adına sahipti. 18. yüzyıldan itibaren Tarım Havzası'nın tarihî Uygur ismi, Uygurca'da "Altı Şehir" anlamına gelen Altishahr'dır.
20. yüzyıldan itibaren Uygur ayrılıkçıları ve destekçileri, Doğu Türkistan'ı (veya "Uyguristan'ı") Xinjiang'ın tamamı için ya da bugünkü Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'ndeki (muhtemelen Urumçi başkenti olduğu) bağımsız bir devlet için kullandılar. Çin adına “Yeni Sınır” anlamına gelen Xinjiang adını reddediyorlar ve ismin yansıtıldığı Çin perspektifinden dolayı, diğer Türk gruplarıyla bağlantıyı vurgulamak için Doğu Türkistan'ı tercih ediyorlar. Ancak milliyetçi yazılarda bile Doğu Türkistan daha eski ve daha dar coğrafi anlamını korudu. Çin'de, terim Avrupa sömürgeciliğindeki kökenleri ve militan gruplar tarafından günümüzdeki kullanımı nedeniyle olumsuz çağrışımlara sahiptir. Çin hükûmeti aktif olarak kullanımınına karşıdır.
Doğu Türkistan, 1991 yılında kurulan, 'nün (UNPO) kurucu bir üyesidir.
Terminoloji
"Doğu Türkistan" teriminin kullanımı farklı politik sorunlarla yakından ilgilidir.Orta Asya ve Xinjiang bölgelerindeki etnik çeşitlilik nedeniyle, birçok yerin ismi ve bu isimlerin coğrafî kapsamı tartışmalıdır, bu isimler de tarihî olarak bölgedeki toprakların el değişmesiyle kendileri de değişim geçirmiştir.:v-vi Söz konusu bölgenin günümüzdeki resmi ismi "Xinjiang" (Çince: 新疆; pinyin: Xīnjiāng; Uygurca: شىنجاڭ / Shinjang; Kazakça: شىنجاڭ / Shynjang), ancak ayrılıkçılar "Xinjiang" terimini reddeder.
Ayrılıkçılar, "Doğu Türkistan" terimini Xinjiang'in tümüne veya Xinjiang içerisinde kurmak istedikleri bağımsız devlete atfen kullanırlar. Çince "Xinjiang" terimi, kelime anlamıyla "yeni sınır" anlamına gelir; "Doğu Türkistan" isminin kullanımını destekleyenler, "Xinjiang" ismini bu kelime anlamı nedeniyle fazla kibirli bulurlar. Çin çalışmaları dalında çalışan bazı uzmanlar, Xinjiang'ın Çin'in sözde "yeni" bir toprağı olduğu varsayımını önlemek için "Xinjiang" isminin eski bölge ismi "Xiyu" ("Batı Bölgeleri"; Çince: 西域; pinyin: Xīyù) olarak değiştirilmesini savunur, ancak diğer uzmanlar, Xinjiang'ın Çing Hanedanı için hakikaten yeni bir bölge olduğunu ve Çing Hanedanı'nın Xinjiang'a şu anki ismini verdiğini hatırlatarak şu anki ismin kullanılmasının devam edilmesini savunurlar.
Bazı ayrılıkçılar ve bağımsızlık aktivistleri, Xinjiang'a veya Xinjiang'ın içerisinde kurmak istedikleri devlete atfen "Uyguristan" (Uygurca: ئۇيغۇرستان; Çince: 維吾爾斯坦; pinyin: Wéiwú'ěrsītǎn) terimini kullanır, ancak "Doğu Türkistan" veya "Uyguristan" terimlerinin arasında hangisinin kullanılması gerektiği sorunuyla ilgili henüz fikirbirliği yoktur. "Uyguristan" terimi tarihi olarak günümüz Xinjiang'ın kuzeydoğusundaki vaha bölgelerine – özellikle Kumul ile Turpan yerleşimlerine – atfen kullanılırdı. "Uyguristan" terimi, Uygurlar dışındaki tüm diğer etnik grupların hariç bırakılmasını ima eder, ancak Xinjiang eski tarihinden beri birçok farklı ulus barındıran bir bölge olmuş; Uygurların dışında Xinjiang'da Hanlar, Moğollar, Kazaklar, Huiler ve çok sayıda diğer ulus yaşamaktadır. "Doğu Türkistan" bağımsızlık hareketinin katılımcıları yine çoğunlukla Güney Xinjianglı Uygurlardır; Kazaklar, Özbekler veya diğer Müslüman grupların katılımı nispeten az ve Xinjiang'ın doğusundaki Uygurlar bile ancak nadiren bağımsızlık hareketine katılmaktadır. Ayrılıkçılık duygusu en ağır oranda Uygur diasporasında mevcuttur, ve bu diasporanın üyeleri kendi web sitelerinde ve literatürlerinde sık sık "Doğu Türkistan" ismini kullanırlar, böylece "web ayrılıkçılıkları" olarak da adlandırılmışlardır.
"Çin Türkistanı" terimi eskiden "Doğu Türkistan" ile eşanlamlı olarak kullanılırdı, ancak "Çin" kelimesini içermesi nedeniyle Uygur ayrılıkçılar tarafından, "Türkistan" kelimesini de içermesi nedeniyle Çinliler tarafından reddedilmektedir.
Çin'de "Doğu Türkistan" (Çince: 东突厥斯坦) terimi; Batı emperyalizmi, eski Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti ile Doğu Türkistan Cumhuriyeti devletleri ve günümüzde terör örgütü olarak tanınmış Türkistan İslâm Partisi ile özdeşleştirilir. Çin Hükûmeti; Türkistan İslâm Partisi, Doğu Türkistan Kurtuluş Örgütü ve çok sayıda diğer farklı grubu ayırt etmeksizin toplu olarak "Doğu Türkistan Terör Kuvvetleri" olarak adlandırır. "Doğu Türkistan"'ın tanımı tarih boyunca hep farklılık ve belirsizlik göstermiştir, ancak hem tabii coğrafya, hem de insan coğrafyası açılarından hiçbir zaman günümüzde "Xinjiang" olarak bilinen bölgenin sınırlarıyla tam olarak eşit olmamıştır. Bu nedenle Çin'in dış temsilcilikleri, "Doğu Türkistan" teriminin sırf politik bir kavram olduğunu ve hiçbir zaman tarihî veya coğrafî bir kavram oluşturmadığını vurgulayarak bu terimin yabancılar tarafından kullanılmasına karşı olduğunu ve bu kavramın Çin'in egemenliğine ihlâl ettiğini dile getirmiştir.
Uygur uzman Dolkun Kamberi'nin yazılarına göre, bir Ortaç Çağ Uygur el yazmasında "Uygurların Ülkesi" anlamına gelen, "Uygur Έli" terimi bulunmuştur.
Terimin tarihçesi
Xinjiang'ın erken tarihindeki isimleri
Antik Çin'de Yumen Geçidi'nin batısındaki bölgeler "Xiyu" ("Batı Bölgeleri") olarak bilinirdi. "Xiyu" terimi özellikle Han Hanedanı'nın M.Ö. 60 senesinde Tarım Havzası'nda yönetmeye başladığı bölgeye atfen kullanılırdı. Han Hanedanı'ndan beri ardışık Çin hükûmetleri, bu bölgede meydana çıkan ayrılıkçı hareketler ve yerel isyancılarla yüzleşmeye mecbur kalmıştır. Tüm bunlara rağmen, Xinjiang Çin idaresi altında olmadığı dönemlerde bile özellikle Çin'in Zhongyuan bölgesi ile uzun zamandır yakın bağlar muhafaza etmiştir ve bu nedenle Orta Asya'daki bağımsız Türk devletlerinden farklılık göstermektedir.Göktürkler (Çince: 突厥, antik Çin telaffuzu ile "Tutkyud", çağdaş Standart Çincede "Tūjué"), çeşitli Türk halklarını bir araya getirip büyük bir imparatorluk oluşturdular, ancak bu sonra Batı Göktürk ile Doğu Göktürk kağanlıkları olarak ikiye bölündü. Batı Göktürkler Xiyu bölgesini aldı, ancak Batı Göktürk Kağanlığı 7. yüzyılda Tang Hanedanı tarafından yenildi ve Xiyu bölgesi tekrar Çin yönetimine girdi. Antik tarihteki Batı Göktürkler ile Doğu Göktürklerin daha sonra ortaya çıkan "Batı Türkistan" ile "Doğu Türkistan" kavramlarıyla ilişkisi yoktur.
16. yüzyılda Doğu Çağatay Hanlığı, Xinjiang'ın batı kısmını ve hemen etrafındaki alanları tamamen islamlaş ve türkleştirdi. Bu bölge Farsların arasında "Moğolistan" olarak bilinirdi. Aynı dönem boyunca Xinjiang'ın doğu kısmındaki (Çince kaynaklarda "Hami Krallığı" 哈密國 Hāmìguó), Jimi (羁縻) sistemi çerçevesinde fiilen Ming Hanedanı'nın kontrolü altında olan bir (衛所) oluşturdu. 16. yüzyılın sonuna doğru, çeşitli Oyrat kabileleri 'nun batısından çıkıp Altay Dağları'nı geçti ve Xiyu'ye göç etti, bunun sonrasında da Kazak bozkırına girdiler. 1640 yılında bu Oyratlar bir araya gelip Çungar Hanlığı'nı kurdular, sonra 1680 yılında Güney Xinjiang'daki Yarkent Hanlığı'nı yenip bu bölgeleri kendi yönetimleri altında bir araya getirdiler. Ancak 1757 yılında Çungar Hanlığı, Çing Hanedanı tarafından yok edildi ve Xiyu yine Çin Zhongyuan yönetimine girdi. İlk başta Çing memurları bu bölgeye atfen "Xiyu" ismini kullanmaya devam ettiler; Tanrı Dağları'nın kuzeyindeki bölge için "Eski Çungar Toprakları" (准噶爾舊疆), "Çungar Toprağı" (准疆), "Çungar Kesimi" (准部) vb. isimler, Tanrı Dağları'nın güneyi için ise "Müslüman Toprakları" (回疆 Huíjiāng), "Müslüman Kesimi" (回部 Huíbù) vb. isimler kullanılırdı. Bununla eşzamanlı olarak günümüz Xinjiang'ın batı ve güney kısımlarını tanımlamak için "yeni Xiyu toprakları" (西域新疆 Xīyù xīnjiāng) gibi tanımlar kullanılmaya başladı, bu ancak henüz özel isim haline gelmemişti, zira "yeni topraklar" anlamına gelen "Xinjiang" ismi aynı zamanda Yünnan-Guizhou Platosu'nda yeniden Çin yönetimine giren toprakları tanımlamak için de kullanılıyordu, üstelik günümüz Xinjiang'ın doğusundaki topraklarını tanımlamak için kullanılmıyordu. Uygurların arasında ise yoğun olarak yaşadıkları Güney Xinjiang bölgesi "Altışehir" (آلتی شهر) olarak bilinirdi. İmparator Qianlong'un hükmünün sonuna doğru ve özellikle İmparator Jiaqing'in hükmü sonrasında "Xinjiang," aşamalı olarak sabit bir yer ismi haline geldi; (内地)'deki farklı eyalet (省)lerle eşit seviyede "Xinjiang"dan bahsedilmeye başlandı ve günümüz Xinjiang'ın doğusu da en sonunda "Xinjiang" olarak bilinen yeni kavramın kapsamına girdi. General 'ın Dungan Ayaklanması'nı bastırması sonrasında Xinjiang, Çin'in resmi bir eyaleti olarak tanındı (新疆省) ve gitgide "Xiyu" isminin yerine "Xinjiang" ismi daha yaygın kullanıma girdi.
"Doğu Türkistan" teriminin doğuşu
"Doğu Türkistan" yer ismi "Türkistan" yer isminden türetilir ve geniş anlamda Türkistan bölgesinin doğu kesimini tanımlamak için kullanılır. "Türkistan" ismi Farsçadan gelir, "Türklerin oturduğu yer" anlamına gelir ve Orta Asya'da Türk dillerini konuşan çeşitli etnik grupların oturduğu bölgeyi tanımlamak için kullanılır. "Türkistan" kavramının kapsadığı alan ardışık asırlarda ve Türklerin yaşadığı bölgelerin sürekli değişmesiyle kendisi de değişmiştir, ayrıca farklı zamanlarda ve terimin kullanıldığı farklı eserlerde hep değişiklik göstermiştir. M.S. 563 yılı civarında Türkler, Seyhun nehir kıyısında Ak Hunları yendi, sonra Mâverâünnehir bölgesine girdiler ve o dönemde İran'ı yöneten Sasani İmparatorluğu ile Ceyhun Nehri tarafından sınırlandılar. "Türkistan" isminin henüz keşfedilmiş en erken kullanımı, 7. yüzyıla dayanan ve Soğd dilinde yazılmış bir yazılı eserde bulunmuştur. Bu eserde "Türkistan" kelimesi, Seyhun ile Ceyhun nehirlerinin arasındaki küçük alana atfen kullanıldı. 8. yüzyıl ve bunun sonrasında Arap coğrafyacılar, kendi eserlerinde "Türkistan" ismini kullanmaya devam ettiler, ancak Araplar Sasani İmparatorluğu'nu yenip Orta Asya'yı fethettikten sonra Türkler, Mâverâünnehir bölgesinden kuzeye ve doğuya geri çekilmeye mecbur kaldılar. Bu nedenle 9. ile 11. yüzyıl arasında Arap dilinde yazılmış coğrafya eserlerinde "Türkistan" kavramının kapsadığı alan kendisi de kuzeye ve doğuya doğru kaydı, iki nehrin arasındaki bölge ise söz konusu "Türkistan" alanından ihraç edildi. İranlı coğrafyacı İbn Hurdazbih'nin Arap dilinde yazdığı "Yollar ve Ülkeler Kitabı" (Kitab-ül-Mesalik ve'l-Memalik)'nda yazdığına göre, "Türklerin toprakları arasındaki en büyüğü Dokuz Oğuzlarınkidir.":34-35 Bu bağlamda atıfta bulunan "Türk toprakları," Seyhun Nehri'nin kuzeyindeki çayırlar ve hemen etrafındaki alanları kapsar. 982 yılında tamamlanmış "Hudûd el-âlem" eseri, Mâverâünnehir bölgesini "Türkistan'ın giriş kapısı" olarak, Karluklar ile Oğuzlara ait alanları da "Türkistan" olarak nitelendirmiştir. 13. yüzyıla dayanan Fars eseri "Cihangir'in Tarihi" (Tarikh-i Jahangushay)'nde "Türkistan" tekrar Mâverâünnehir bölgesiyle eşanlamlı olarak kullanıldı. Antik Çin kitaplarında "Türk" (突厥 Tūjué) tanımı sırf Türk soyundan gelen kabileleri tanımlamak için kullanılsa da, bahsi geçen Arap yazarlar, Türkleri vahalarda yerleşik Farsça konuşan halklardan ayırt etmek için "Türk" kelimesini Türkçe konuşan göçebe halkları tanımlamak için kullanırlardı. Göktürklerin yeniligisi ve 13. yüzyılda Orta Asya'nın Moğollar tarafından istilasıyla "Türkistan", coğrafi bir kavram olarak etkisini kaybetti ve gitgide kullanımdan kalktı. 18. yüzyılın ortasında Çing Hanedanı Xinjiang'ı birleştirdikten sonra, Pekin'de İmparator Qianlong'un hizmetinde çalışan iki Portekizli Hristiyan rahip, harita tasarlamak için toprak araştırma göreviyle Xinjiang'a gönderildi. Bu araştırma kapsamında bulunan mekanlar, Fransız rahip Jean Joseph Marie Amiot (Çince ismiyle 錢德明 Qián Démíng)'in yayımladığı "Mémoires concernant l'histoire, les sciences et les arts des Chinois" ("Çinlilerin tarihi, bilimleri ve sanatları hakkında anılar") eserinde "Doğu" ile "Batı Türkistan" şeklinde bahsedildi; Tarım Havzası, Batılılar tarafından "Doğu Türkistan" olarak nitelendirilmeye başladı, fakat 19. yüzyılın başından önce bu terim Batılıların arasında henüz yaygın kullanıma girmemişti. 1722 yılında Paris'te yayımlanan "Histoire De Timur-Bec" ("Timur'un Tarihi") eserinde Xinjiang bölgesi "Güney Türkistan" olarak tanımlandı.
Çing Hanedanı'nın Xinjiang'ı ele geçirmesiyle eşzamanlı olarak Britanyalı ve Rus kaşifler, kendi kolonilerini genişletme müsabakası kapsamında özellikle Orta Asya bölgesini keşfetmeye başladı, Orta Asya'nın her alanında ayrıntılı araştırma ve belgelemeler yürüttürdüler. Bazı yer isimleri, bu Britanyalı ve Rus kaşifler tarafından kullanılmaları nedeniyle yaygınlaşıp daha genel kullanıma girdiler. 17. yüzyılda Ruslar, Tarım Havzası bölgesini genellikle "Küçük Buhara" olarak adlandırmaya başladı.:31-32 Önceden bir takim Doğu Ortodoks misyonerle Pekin seferi yapmış Rus Sinolog Yegor Fiyodoroviç Timkovskiy'nin yazdığı "1820-1821 Yıllarında Çin ve Moğolistan Seferi" (Путешествие в Китай через Монголию в 1820 и 1821 годы) kitabı 1824 yılında Sankt Peterburg'da yayımlandı, sonra Fransızcaya çevirilip Paris'te yayımlandı, Julius Klaproth'un redaksiyonundan geçtikten sonra da 1827 yılında İngilizce olarak Londra'da yayımlandı. Bu kitapta "Küçük Buhara" isminin yerine "Çin Türkistanı" isminin kullanılması öneriliyor. İki sene sonra, 1829 yılında, Rus Sinolog Nikita Biçurin, Sankt Peterburg'da yayımladığı "Çungarya ve Doğu Türkistan'ın Eski ve Şimdiki Durumlardaki Tanımları" (Описание Чжунгарии и Восточного Туркестана в древнем и нынешнем состоянии) isimli kitabında "Çin Türkistanı" ismini reddedip "Doğu Türkistan" isminin daha uygun olduğunu ileri sürdü. 1865 ile 1868 yılları arasında Rus İmparatorluğu, kademeli olarak Hokand Hanlığı'nı ilhak etti; 1865 yılında Taşkent'te Türkistan Oblastı'nın kuruluşu ilan edildi, sonra da 1867 yılında Türkistan Valiliği kuruldu. Böylece "Türkistan" ismi ilk defa bir idari bölgenin resmi ismi olarak geçti. O noktada henüz Orta Asya'nın çoğunu ilhak etmiş Rusya'nın Xinjiang'ı ele geçirme niyeti de vardı; 19. yüzyılın ikinci yarısında Rusya, Dungan Ayaklanması'ndan ortaya çıkan kargaşalardan yararlanarak İli Nehri Vadisi'ni ele geçirdi ve Çing Hükûmeti, bu vadinin çevresindeki toprakların büyük bir kısmını Rusya'ya teslim etmeye mecbur kaldı. 1869 yılından 1873 yılına kadar Vasiliy Vasilyeviç Grigoryev, Alman coğrafyacı Carl Ritter'ın "Asya Coğrafyası" (Erdkunde von Asien) isimli eserini Rusçaya çevirdi, ayrıca "Doğu Türkistan Coğrafyası" başlığıyla bir ekleme yazıp bu eseri Rus İmparatorluğu Coğrafya Derneği'ne teslim etti. Söz konusu "Türkistan" bölgesinde oturan yerel insanlar, Rusya'nın bölgeye koyduğu isimleri gözetmeksizin kendileri bu ismi genel olarak kullanmazlardı. Buna rağmen, Türkistan Genel Valisi'nin kuruluşu sonrasında Batılı yazılı eserlerde Orta Asya, iki ayrı toprak olarak "Rus Türkistanı" ve "Çin Türkistanı" olarak nitelendirildi. Batılı yazarlar Xinjiang'ın Çin kontrolü altında olduğunu ve bu bölgenin Çince isme sahip olduğunu bilerek de yine bölgenin Türk, İslami veya Orta Asya unsurlarını vurgulayarak yer isimlerini seçtiler. İngilizce kaynaklarda "Chinese Turkestan" (Çin Türkistanı), "East Turkestan" (Doğu Türkistan), "Chinese Central Asia" (Çin Orta Asyası), Serindia, veya "Sinkiang" gibi birçok farklı isim, Xinjiang'ı tanımlamak için birbirinin yerine geçecek şekilde kullanılıyordu, ancak İngiliz kaşiflerin arasında hangi ismin kullanılması gerektiğine dair herhangi bir fikirbirliğine ulaşılmamıştır. 20. yüzyıla kadar bu bölgenin yerel insanları hala yaşadıkları şehir veya vaha yerleşiminin ismini kullanarak yaşadıkları alanı isimlendirmeye alışıklardı ve ihtiyaca göre kullandıkları yer isminin kapsadığı alanının büyüklüğünü değiştirirlerdi. 1917 yılı Ekim Devrimi sonrasında Türkistan Genel Valisi'nin yerine Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu, ancak Pan-İslamizm ve Pan-Türkizm'i önlemek için 1924 yılında Sovyetler Birliği, farklı etnik gruplara dayalı olarak Orta Asya'da birçok farklı cumhuriyet kurdu, üstelik "Türkistan" isminin kullanımı yasaklandı ve bunun yerine "Orta Asya" tanımı konuldu.
20. yüzyıl
1911 yılında İç Çin'de Xinhai Devrimi'ne patlak verildi ve Çing Hanedanı devrildi. Ocak 1912'de yeni Çin Cumhuriyeti hükûmeti kuruldu. Xinjiang'ın Çing hükmü altındaki en son valisi Yuan Dahua (袁大化), devrim sırasında Xinjiang'dan kaçtı. Bunun yerine Yang Zengxin (楊增新), Xinjiang'ı kendi kontrolü altına aldı, sonra Haziran 1912'de Pekin'deki Çin Cumhuriyeti hükûmeti tarafından Xinjiang'ın yeni valisi olarak tanındı. 1921 yılında Sovyetler Birliği, Orta Asya'daki uluş inşası politikası kapsamında Uygurları resmen Çin Türkistanı'ndan gelen yerleşik Türk halkı olarak tanıdı. 1930'lar boyunca Yang'ın halefi Jin Shuren (金樹仁)'e karşı özellikle Huilerin yürüttüğü birçok ayaklanma yer aldı. "Doğu Türkistan," Türkçe konuşan ve İslam dinine inanan insanlar için Çin yetkililerine karşı isyan etmenin yeni toplanma çağrısı haline geldi. Uygur ayrılıkçılar, 12 Kasım 1933 tarihinde Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'ni kurdu ve Çin'den bağımsızlıklarını ilan etti. Bu yeni cumhuriyetin kuruluşuyla "Doğu Türkistan" kavramı, tarihin çoğu boyunca sırf coğrafi bir tanım olarak işlev göstermesinden ziyade artık ilk kez siyasi bir boyut taşımaya başladı. Sadece birkaç ay sonra, 6 Şubat 1934 tarihinde Ma böleğine ait olan Ma Zhongying (馬仲英)'in yürüttüğü saldırının sonucu olarak daha yeni kurulmuş Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti feshedildi.
1933 yılında Sheng Shicai (盛世才), bir darbe yürütüp Jin Shuren'i kovdu ve Xinjiang'daki silahlı kuvvetlerin ve hükûmetin önderi oldu, sonra Sovyetlerin yardımına dayanarak en sonunda tüm Xinjiang eyaleti içerisindeki silahlı isyancı kuvvetleri barıştırdı. Sheng Shicai'in sadakati ancak 1942 yılında Sovyetlerden o dönemdeki Kuomintang Hükûmeti'ne geçti ve Shicai, bu hükûmetle işbirliğine girmeye başladı. Buna karşılık olarak Sovyetler Birliği, Sheng Shicai'nin aleyhine Xinjiang'da Sheng'ın baskılarına maruz kalmış etnik azınlıklara etkin bir şekilde yardım sağlamaya ve birçok farklı silahlı ve politik grup örgütlemeye başladı. Eylül 1944'te Sheng Shicai, tekrar Sovyetler Birliği'nden ve bu sefer özellikle Stalin'den yardım aramaya teşebbüs etmesi nedeniyle Kuomintang Hükûmeti tarafından Xinjiang'dan kovuldu. Sheng'ın kovulması nedeniyle Xinjiang'da kısa bir süre için bir iktidar boşluğu mevcuttu ve Xinjiang'ın kuzeyinde birçok isyana patlak verildi. 7 Kasım'da bu isyanlara öncülük eden kuvvetler, İli'nin merkezi Gulca'daki hükûmet binasına saldırı işledi ve kısa süre sonra zaferini ilan etti. 12 Kasım'da İli özgürlükçü kuvvetleri Gulca'da Doğu Türkistan Cumhuriyeti ismiyle yeni bir geçici hükûmet kurdu. Bu toprakların yeni ellere geçmesi sonrasında aşırı milliyetçiler, bölgede oturan Han Çinlilerini toplu olarak katletmeye başladı ve geçici hükûmet bu saldırıları ancak büyük oranda zararın ve ölümün işlenmesinden sonra durdurdu. Doğu Türkistan hükûmetinin Han ve dinsiz/"kafir" karşıtı politikaları karşısında Dihua (迪化; günümüz Urumçi şehrinin o dönemdeki ismi)'da Kuomintang'la ilişkili hükûmet yetkilileri, eski zamanlardan beri Çin'in Xinjiang üzerindeki egemenliğini savundu. Buna karşılık olarak Sovyet tarihçiler, revizyonist yöntemlerle Doğu Türkistan hükûmetinin kendi egemenliğini ispatlamasına yardımcı oldu; ör, akademik çevreler geleneksel olarak İslam'ın Altın Çağı asırında günümüzde Xinjiang olarak bilinen bölgenin diğer medeniyetlere nazaran kültürel bir "ölü bölge" olarak düşünmelerine rağmen, bu söz konusu Sovyet tarihçiler yine Uygurların Dünya medeniyetine katkı sağlamış "en eski Türk halkı" olduğunu iddia ediyordu. Doğu Türkistan hükûmeti tarafından da memnuniyetle karşılanan İngiliz ve Amerikan konsolosları, yerel tarih üzerine kendi kitaplarını yayınladılar. Doğu Türkistan Cumhuriyeti rejimini destekleyen Sovyetler Birliği tarafından yayınlanan Uygur tarih eserleri, sonradan Uygur milliyetçi yayınlarının temeli oldu.
1953 yılında Türkiye 900'den fazla Uygur Müslümanı Kaşmir ve Pakistan'dan kabul etmiştir.
1990'larda Sovyetler Birliği'nin dağılması ve küresel İslamcılığın ve pan-Türkçülüğün yükselişiyle ortaya çıkan küresel eğilimler, Xinjiang'daki ayrılıkçı duyguları canlandırdı ve 1990 ile 2001 arasında 162 kişiyi öldüren bir siyasi şiddet dalgasına yol açtı. 2001 yılında Çin hükûmeti, 11 Eylül saldırıları sonrasında dünyaya Xinjiang'daki siyasi şiddet ve militan teröristler hakkında dünyaya açılmasının parçası olarak "Uyguristan" veya "Doğu Türkistan" terimlerini kullanarak devlet medyasındaki yasağını kaldırdı.
Çin devleti aldığı karar çerçevesinde Xinjiang bölgesinde başörtüsü takan, burka giyen kadınların ve uzun sakallı olan erkeklerin toplu taşınmadan yararlanmasını yasaklamıştır. Karara göre kıyafetinde hilal ve yıldız sembolü olan herkes bu yasak kapsamında toplu taşımadan yararlanamayacaktır.
Ayrıca bakınız
Wikimedia Commons'ta Doğu Türkistan ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Çağatay Hanlığı
- Doğu Çağatay Hanlığı
- Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti
- Doğu Türkistan Cumhuriyeti
- Doğu Türkistan Cumhuriyeti Sürgündeki Hükûmeti
- Kansu Uygur Krallığı
- Karahanlılar
- Karahoca Uygur Krallığı
- Kumul Hanlığı
- Sincan Uygur Özerk Bölgesi
- Uygur Kağanlığı
- Yakub Beg
- Yarkand Hanlığı
- Yedişehir Uygur Hanlığı
Kaynakça
- ^ . web.archive.org. 1 Kasım 2020. 11 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
- ^ "UNPO: East Turkestan". Unrepresented Nations and Peoples Organization. 16 Aralık 2015. 7 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Nisan 2019.
- ^ a b c d e f Starr, S. Frederick (2004). Xinjiang: China's Muslim Borderland. M.E. Sharpe. ss. 6-7,11,14.
- ^ Humphrey, Caroline; Sneath, David (1999). The End of Nomadism? Society, State, and the Environment in Inner Asia. .
- ^ Sheridan, Michael (27 Temmuz 2008). "Islamist bombers target Olympics". Londra: The Sunday Times. 22 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2011.
The group may be allied with the East Turkestan Islamic Movement – designated a terrorist organisation by the US, China and several other countries – which seeks independence for the Muslim Uighur people of China's far west province of Xinjiang, which Uighur separatists call East Turkestan.
- ^ Chung, Chien-peng (Temmuz–Ağustos 2002). "China's "War on Terror": September 11 and Uighur Separatism". Foreign Affairs. 11 Aralık 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2019.
Beijing now labels as terrorists those who are fighting for an independent state in the northwestern province of Xinjiang, which the separatists call "Eastern Turkestan."
- ^ Wong, Edward (9 Temmuz 2010). "Chinese Separatists Tied to Norway Bomb Plot". The New York Times. Pekin. 27 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2011.
Many Uighurs call Xinjiang their homeland, and some want an independent state there called East Turkestan.
- ^ a b Rahman, Anwar (2005). Sinicization Beyond the Great Wall: China's Xinjiang Uighur Autonomous Region. Troubador Publishing Ltd. ss. 20-26.
- ^ a b Van Wie Davis, Elizabeth (Ocak 2008). . Asia-Pacific Center for Security Studies. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2019.
The desired outcome by groups that use violence is, broadly speaking, a separate Uyghur state, called either Uyghuristan or Eastern Turkistan, which lays claim to a large part of China.... The largest [Muslim] group, the Hui who have blended fairly well into Chinese society, regard some Uyghurs as unpatriotic separatists who give other Chinese Muslims a bad name.... China's official statement on "East Turkestan terrorists" published in January 2002 listed several groups allegedly responsible for violence
- ^ Bovingdon, Gardner (2005). Autonomy in Xinjiang: Han nationalist imperatives and Uyghur discontent (PDF). Political Studies 15. Washington: East-West Center. s. 17. ISBN . 12 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Haziran 2019.
- ^ Shulsky, Abram N. (2000). Deterrence Theory and Chinese Behavior. RAND Corporation. s. 13.
- ^ a b c d e f Bellér-Hann, Ildikó (2008). "Place and People". Community Matters in Xinjiang, 1880-1949: Towards a Historical Anthropology of the Uyghur. Brill Publishers. ss. 35-38, 44-45.
- ^ Gladney, Dru C. "The Ethnogenesis of the Uighur". Central Asian Survey. 9 (1). doi:10.1080/02634939008400687.
- ^ Priniotakis, Manolis (26 Ekim 2001). "China's Secret Separatists: Uyghuristan's Ever-Lengthening Path to Independence". The American Prospect. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2011.
- ^ a b Pan, Guang (2006). (PDF). China and Eurasia Forum Quarterly. 4 (2). Central Asia-Caucasus Institute and Silk Road Studies Program. ss. 19-24. 6 Ocak 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2019.
- ^ Moneyhon, Matthew D. (Ekim 2003). (PDF). Peace, Conflict, and Development, 5. ss. 9, 17. 3 Ocak 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2019.
- ^ Herbertson, Fanny Dorothea (1903). Asia. Adam & Charles Black. s. xxxv.
Sin-tsiang is made up of the Tarim basin or Chinese (Eastern) Turkestan and Zungaria. The former is a desert with marginal oases where rivers descend from the mountains. The chief centres are Yarkand and Kashgar. Zungaria is a relatively low and fertile steppe land, leading from the low-lands of Southern Siberia to the Mongolian plateau.
- ^ a b c d e f Millward, James A. (2007). Eurasian Crossroads:A History of Xinjiang. Columbia University Press. ss. ix-x, 95.
- ^ Dolkun Kamberi, "Uyghurs and Uyghur Identity" Sino-Platonic Papers, 150 (May, 2005).
- ^ a b Rumer, Eugene B.; Trenin, Dmitrii; Huasheng Zhao (2007). Central Asia: Views from Washington, Moscow, and Beijing. ss. 141-143.
- ^ 李书群 (4 Aralık 2018). "新疆从来都不是"东突厥斯坦"". 新疆生产建设兵团. 12 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Haziran 2019.
- ^ "厉声:历史上哈萨克汗国与中国睦邻关系的回顾". 中国人民大学清史研究所. 14 Kasım 2016. 3 Ocak 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019.
- ^ a b 齐清顺 (1993). ""新疆"的由来和发展". 新疆地方志, 2. ss. 36-40.
- ^ a b c d e 龚缨晏; 王永杰 (2012). ""突厥斯坦"与"东突厥斯坦"概念的演变". 社会科学战线, 1. ss. 106-117.
- ^ a b c d e f 潘志平 (2004). ""突厥斯坦"、"东突厥斯坦"与"维吾尔斯坦"". 西域研究, 3. ss. 53-60.
- ^ 王治来 (1997). "论说所谓"土耳其斯坦"". 中国边疆史地研究, 1. ss. 87-91.
- ^ Y. yoshida; T.moriyasu (1989). A Soghdian sale contract of a female slave. SIAL 4. s. 1-50.
- ^ 纪大椿 (1993). "再不要将Turkestan译作"土耳其斯坦"了". 新疆地方志, 4. s. 42.
- ^ "Notes Sur Le "Turkestan" De M. W. Barthold". 22 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2019.
- ^ 伊本·胡尔达兹比赫 (1 Aralık 1991). 道里邦国志. 北京: 中华书局. ISBN .
- ^ a b c d "Origin of the "East Turkistan" Issue". . 1 Mayıs 2003. 8 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2011.
- ^ 李特文斯基 (1982). "有关东突厥斯坦古代文化的研究". 亚非人民, 1.
- ^ М.А.捷连季耶夫(著); 西北师范学院外语系(译) (Ekim 1983). 征服中亚史·第一卷. 商务印书馆. ss. 11017-467.
- ^ a b c d e Bellér-Hann, Ildikó (2007). Situating the Uyghurs between China and Central Asia. . ss. 4-5, 32-40.
- ^ Bregel, Yuri (1996). "Notes on the Study of Central Asia". Research Institute for Inner Asian Studies.
Strictly speaking, 'Russian Turkestan' as a political term was limited only to the territory of the governorate-general of Turkestan and did not include... the khanates of Bukhara and Khiva
- ^ Tayler, Jeffrey (2008). Murderers in Mausoleums: Riding the Back Roads of Empire Between Moscow and Beijing. Houghton Mifflin Harcourt. s. 244.
Russia, whether or not it had designs on India, was expanding throughout Central Asia and saw no reason that Xinjiang should not belong to the tsar as did other Central Asian lands to the west.
- ^ Rahul, Ram (1997). Central Asia: An Outline History. Concept Publishing Company. s. 88.
- ^ a b "none". Central Asian Review. 13 (1). Londra: University of Virginia. 1965. s. 5.
- ^ Meyer, Karl Ernest; Brysac, Shareen Blair (2006). Tournament of Shadows: The Great Game and the Race for Empire in Central Asia. Basic Books. s. 347.
Stein repeatedly crossed 18,000-foot passes, settling down to work in the deserts of Chinese Turkestan. It took 182 packing cases to hold the finds of his third expedition (1913-16) to the region he preferred calling Serindia, from the Greek word for China, Seres, meaning silkworm.
- ^ 彭武麟 (1989). "评杨增新主政新疆17年". 近代史研究, 2. ss. 209-225.
- ^ "Sinkiang: Land at the Back of Nowhere". LIFE. 15 (24). Aralık 1943. ss. 95-103.
The Chinese rule Sinkiang. Every now and then (1970, 1932) they have to contend with a rebellion of the Moslem masses, usually led by Chinese-speaking Moslems.
- ^ Osman Kubilay Gül. Doğu Türkistan'dan Türkiye'ye Hazin Bir Göç Hikayesi. Turkish Studies; Volume 2/1 Winter 2007, s.252-273. Tam metin 19 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ 历声 (2002). "新疆历史上的短命分裂政权——"东突厥斯坦伊斯兰共和国"的覆灭". 中国边疆史地研究. 12 (2). ss. 46-55.
- ^ a b Dillon, Michael (2004). Xinjiang: China's Muslim Far Northwest. Psychology Press. ss. 32-35.
- ^ 阿地里·居玛吐尔地 (2012). 中华民族全书·中国柯尔克孜族. 银川: 宁夏人民出版社. ISBN .
- ^ 杨衍银等主编;中华人民共和国民政部编 (Mayıs 2003). 中华著名烈士 第27卷. 北京:中央文献出版社. ss. 112-117. ISBN .
- ^ . 24 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2019.
- ^ a b Dickens, Mark (1990). . Oxus Communications. 10 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2019.
- ^ . 6 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2019.
- ^ Erkin Alptekin, Doğu Türkistan'dan Hizmetimizin 40. Yıldönümü, Kayseri 1992, sayfa 17-22.
- ^ a b Rumer, Eugene B.; Trenin, Dmitrii; Huasheng Zhao (2007). Central Asia: Views from Washington, Moscow, and Beijing. ss. 141-143.
- ^ (Ocak 2008). . . 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2019.
The desired outcome by groups that use violence is, broadly speaking, a separate Uyghur state, called either Uyghuristan or Eastern Turkistan, which lays claim to a large part of China.... The largest [Muslim] group, the Hui who have blended fairly well into Chinese society, regard some Uyghurs as unpatriotic separatists who give other Chinese Muslims a bad name.... China's official statement on "East Turkestan terrorists" published in January 2002 listed several groups allegedly responsible for violence
- ^ . 10 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2014.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Dogu Turkistan Uygur Arap yazisi شەرقىي تۈركىستان Uygur Latin yazisi Sherqiy Turkistan Kazakca شىعىستىق تۇركىستان Shyǵystyq Turkystan Kirgizca چىغىش تۇركىستان Cigis Turkistan Cince basitlestirilmis 东突厥斯坦 Cince geleneksel 東突厥斯坦 pinyin Dōng Tujuesitǎn veya Uyguristan Uygurca ئۇيغۇرستان baglam ve kullanima bagli olarak birden cok anlami olan bir terimdir Dogu Turkistan Orta Asya nin orta bolumunde yer alan in dogu kesimidir Dogu Turkistan kavraminin cografi kapsami farkli zamanlarda ve farkli belgelerde hep farklilik gostermistir kimi kaynaklara gore Tarim Havzasi bolgesini yani gunumuz Xinjiang Uygur Ozerk Bolgesi nin guney ve bati kesimlerini kimi kaynaklara gore Xinjiang in tumunu kapsar Dogu Turkistan Surgun Hukumeti nin Dogu Turkistan olarak egemenlik iddia ettigi bolgeXinjiang Uygur Ozerk Bolgesi nin illerine gore Uygurlarin yuzde oranlari 2018 Gunumuz Xinjiang Uygur Ozerk Bolgesi haritasi Kirmizi bolum Cungarya mavi bolum Altisehir Ust solda Xinjiang in Cin anakarasi icerisindeki konumu gosterilmektedir Uygurca isimArap Fars Kona Yeziⱪ شەرقىي تۈركىستانLatin Yengi Yeziⱪ Sherqiy TurkistanKiril SSCB Shәrkij Tүrkistanresmi yazim CHC Dogu Turkistan Uygur Orani pngdiger yazimlar 東土耳其斯坦Cince isimGelenek 東突厥斯坦Basit 东突厥斯坦Pinyin Dōng TǔerqisitǎnOnerilen Dogu Turkistan Bayragi Ay Yultuzluq Kok Bayraq Tarihi olarak bu terim 19 yuzyilda Nikita Bicurin gibi Rus Turkologlar tarafindan Qing Hanedanligi nin Sincan eyaletinin guneybati kesimindeki Tarim Havzasi na atifta bulunan bir baska Bati terimi olan Cin Turkistani nin yerini almak icin icat edildi Orta Cag Farsca toponimi Turkestan ve turevleri daha fazla bolgenin yerel nufusu tarafindan kullanilmadi ve Cin Cin in Cin den kontrol ettigi kisimlari ile Bati Bolgeleri olarak Han Hanedani ndan beri ust uste gelen bir alan icin kendi adina sahipti 18 yuzyildan itibaren Tarim Havzasi nin tarihi Uygur ismi Uygurca da Alti Sehir anlamina gelen Altishahr dir 20 yuzyildan itibaren Uygur ayrilikcilari ve destekcileri Dogu Turkistan i veya Uyguristan i Xinjiang in tamami icin ya da bugunku Xinjiang Uygur Ozerk Bolgesi ndeki muhtemelen Urumci baskenti oldugu bagimsiz bir devlet icin kullandilar Cin adina Yeni Sinir anlamina gelen Xinjiang adini reddediyorlar ve ismin yansitildigi Cin perspektifinden dolayi diger Turk gruplariyla baglantiyi vurgulamak icin Dogu Turkistan i tercih ediyorlar Ancak milliyetci yazilarda bile Dogu Turkistan daha eski ve daha dar cografi anlamini korudu Cin de terim Avrupa somurgeciligindeki kokenleri ve militan gruplar tarafindan gunumuzdeki kullanimi nedeniyle olumsuz cagrisimlara sahiptir Cin hukumeti aktif olarak kullaniminina karsidir Dogu Turkistan 1991 yilinda kurulan nun UNPO kurucu bir uyesidir Terminoloji Dogu Turkistan teriminin kullanimi farkli politik sorunlarla yakindan ilgilidir Orta Asya ve Xinjiang bolgelerindeki etnik cesitlilik nedeniyle bircok yerin ismi ve bu isimlerin cografi kapsami tartismalidir bu isimler de tarihi olarak bolgedeki topraklarin el degismesiyle kendileri de degisim gecirmistir v vi Soz konusu bolgenin gunumuzdeki resmi ismi Xinjiang Cince 新疆 pinyin Xinjiang Uygurca شىنجاڭ Shinjang Kazakca شىنجاڭ Shynjang ancak ayrilikcilar Xinjiang terimini reddeder Ayrilikcilar Dogu Turkistan terimini Xinjiang in tumune veya Xinjiang icerisinde kurmak istedikleri bagimsiz devlete atfen kullanirlar Cince Xinjiang terimi kelime anlamiyla yeni sinir anlamina gelir Dogu Turkistan isminin kullanimini destekleyenler Xinjiang ismini bu kelime anlami nedeniyle fazla kibirli bulurlar Cin calismalari dalinda calisan bazi uzmanlar Xinjiang in Cin in sozde yeni bir topragi oldugu varsayimini onlemek icin Xinjiang isminin eski bolge ismi Xiyu Bati Bolgeleri Cince 西域 pinyin Xiyu olarak degistirilmesini savunur ancak diger uzmanlar Xinjiang in Cing Hanedani icin hakikaten yeni bir bolge oldugunu ve Cing Hanedani nin Xinjiang a su anki ismini verdigini hatirlatarak su anki ismin kullanilmasinin devam edilmesini savunurlar Bazi ayrilikcilar ve bagimsizlik aktivistleri Xinjiang a veya Xinjiang in icerisinde kurmak istedikleri devlete atfen Uyguristan Uygurca ئۇيغۇرستان Cince 維吾爾斯坦 pinyin Weiwu ersitǎn terimini kullanir ancak Dogu Turkistan veya Uyguristan terimlerinin arasinda hangisinin kullanilmasi gerektigi sorunuyla ilgili henuz fikirbirligi yoktur Uyguristan terimi tarihi olarak gunumuz Xinjiang in kuzeydogusundaki vaha bolgelerine ozellikle Kumul ile Turpan yerlesimlerine atfen kullanilirdi Uyguristan terimi Uygurlar disindaki tum diger etnik gruplarin haric birakilmasini ima eder ancak Xinjiang eski tarihinden beri bircok farkli ulus barindiran bir bolge olmus Uygurlarin disinda Xinjiang da Hanlar Mogollar Kazaklar Huiler ve cok sayida diger ulus yasamaktadir Dogu Turkistan bagimsizlik hareketinin katilimcilari yine cogunlukla Guney Xinjiangli Uygurlardir Kazaklar Ozbekler veya diger Musluman gruplarin katilimi nispeten az ve Xinjiang in dogusundaki Uygurlar bile ancak nadiren bagimsizlik hareketine katilmaktadir Ayrilikcilik duygusu en agir oranda Uygur diasporasinda mevcuttur ve bu diasporanin uyeleri kendi web sitelerinde ve literaturlerinde sik sik Dogu Turkistan ismini kullanirlar boylece web ayrilikciliklari olarak da adlandirilmislardir Cin Turkistani terimi eskiden Dogu Turkistan ile esanlamli olarak kullanilirdi ancak Cin kelimesini icermesi nedeniyle Uygur ayrilikcilar tarafindan Turkistan kelimesini de icermesi nedeniyle Cinliler tarafindan reddedilmektedir Cin de Dogu Turkistan Cince 东突厥斯坦 terimi Bati emperyalizmi eski Dogu Turkistan Islam Cumhuriyeti ile Dogu Turkistan Cumhuriyeti devletleri ve gunumuzde teror orgutu olarak taninmis Turkistan Islam Partisi ile ozdeslestirilir Cin Hukumeti Turkistan Islam Partisi Dogu Turkistan Kurtulus Orgutu ve cok sayida diger farkli grubu ayirt etmeksizin toplu olarak Dogu Turkistan Teror Kuvvetleri olarak adlandirir Dogu Turkistan in tanimi tarih boyunca hep farklilik ve belirsizlik gostermistir ancak hem tabii cografya hem de insan cografyasi acilarindan hicbir zaman gunumuzde Xinjiang olarak bilinen bolgenin sinirlariyla tam olarak esit olmamistir Bu nedenle Cin in dis temsilcilikleri Dogu Turkistan teriminin sirf politik bir kavram oldugunu ve hicbir zaman tarihi veya cografi bir kavram olusturmadigini vurgulayarak bu terimin yabancilar tarafindan kullanilmasina karsi oldugunu ve bu kavramin Cin in egemenligine ihlal ettigini dile getirmistir Uygur uzman Dolkun Kamberi nin yazilarina gore bir Ortac Cag Uygur el yazmasinda Uygurlarin Ulkesi anlamina gelen Uygur Eli terimi bulunmustur Terimin tarihcesiXinjiang in erken tarihindeki isimleri M O 1 yuzyilda Tarim Havzasi ndaki sehir devletleri Antik Cin de Yumen Gecidi nin batisindaki bolgeler Xiyu Bati Bolgeleri olarak bilinirdi Xiyu terimi ozellikle Han Hanedani nin M O 60 senesinde Tarim Havzasi nda yonetmeye basladigi bolgeye atfen kullanilirdi Han Hanedani ndan beri ardisik Cin hukumetleri bu bolgede meydana cikan ayrilikci hareketler ve yerel isyancilarla yuzlesmeye mecbur kalmistir Tum bunlara ragmen Xinjiang Cin idaresi altinda olmadigi donemlerde bile ozellikle Cin in Zhongyuan bolgesi ile uzun zamandir yakin baglar muhafaza etmistir ve bu nedenle Orta Asya daki bagimsiz Turk devletlerinden farklilik gostermektedir Gokturkler Cince 突厥 antik Cin telaffuzu ile Tutkyud cagdas Standart Cincede Tujue cesitli Turk halklarini bir araya getirip buyuk bir imparatorluk olusturdular ancak bu sonra Bati Gokturk ile Dogu Gokturk kaganliklari olarak ikiye bolundu Bati Gokturkler Xiyu bolgesini aldi ancak Bati Gokturk Kaganligi 7 yuzyilda Tang Hanedani tarafindan yenildi ve Xiyu bolgesi tekrar Cin yonetimine girdi Antik tarihteki Bati Gokturkler ile Dogu Gokturklerin daha sonra ortaya cikan Bati Turkistan ile Dogu Turkistan kavramlariyla iliskisi yoktur 16 yuzyilda Dogu Cagatay Hanligi Xinjiang in bati kismini ve hemen etrafindaki alanlari tamamen islamlas ve turklestirdi Bu bolge Farslarin arasinda Mogolistan olarak bilinirdi Ayni donem boyunca Xinjiang in dogu kismindaki Cince kaynaklarda Hami Kralligi 哈密國 Hamiguo Jimi 羁縻 sistemi cercevesinde fiilen Ming Hanedani nin kontrolu altinda olan bir 衛所 olusturdu 16 yuzyilin sonuna dogru cesitli Oyrat kabileleri nun batisindan cikip Altay Daglari ni gecti ve Xiyu ye goc etti bunun sonrasinda da Kazak bozkirina girdiler 1640 yilinda bu Oyratlar bir araya gelip Cungar Hanligi ni kurdular sonra 1680 yilinda Guney Xinjiang daki Yarkent Hanligi ni yenip bu bolgeleri kendi yonetimleri altinda bir araya getirdiler Ancak 1757 yilinda Cungar Hanligi Cing Hanedani tarafindan yok edildi ve Xiyu yine Cin Zhongyuan yonetimine girdi Ilk basta Cing memurlari bu bolgeye atfen Xiyu ismini kullanmaya devam ettiler Tanri Daglari nin kuzeyindeki bolge icin Eski Cungar Topraklari 准噶爾舊疆 Cungar Topragi 准疆 Cungar Kesimi 准部 vb isimler Tanri Daglari nin guneyi icin ise Musluman Topraklari 回疆 Huijiang Musluman Kesimi 回部 Huibu vb isimler kullanilirdi Bununla eszamanli olarak gunumuz Xinjiang in bati ve guney kisimlarini tanimlamak icin yeni Xiyu topraklari 西域新疆 Xiyu xinjiang gibi tanimlar kullanilmaya basladi bu ancak henuz ozel isim haline gelmemisti zira yeni topraklar anlamina gelen Xinjiang ismi ayni zamanda Yunnan Guizhou Platosu nda yeniden Cin yonetimine giren topraklari tanimlamak icin de kullaniliyordu ustelik gunumuz Xinjiang in dogusundaki topraklarini tanimlamak icin kullanilmiyordu Uygurlarin arasinda ise yogun olarak yasadiklari Guney Xinjiang bolgesi Altisehir آلتی شهر olarak bilinirdi Imparator Qianlong un hukmunun sonuna dogru ve ozellikle Imparator Jiaqing in hukmu sonrasinda Xinjiang asamali olarak sabit bir yer ismi haline geldi 内地 deki farkli eyalet 省 lerle esit seviyede Xinjiang dan bahsedilmeye baslandi ve gunumuz Xinjiang in dogusu da en sonunda Xinjiang olarak bilinen yeni kavramin kapsamina girdi General in Dungan Ayaklanmasi ni bastirmasi sonrasinda Xinjiang Cin in resmi bir eyaleti olarak tanindi 新疆省 ve gitgide Xiyu isminin yerine Xinjiang ismi daha yaygin kullanima girdi Dogu Turkistan teriminin dogusu Seyhun Siri Derya ile Ceyhun Amu Derya nin konumlarini gunumuzde var olan egemen devletlerin konumlarina gore gosteren harita Bu iki deryanin arasindaki alan tarihin belirli donemlerinde kimi kaynaklarca Turkistan olarak biliniyordu Dogu Turkistan yer ismi Turkistan yer isminden turetilir ve genis anlamda Turkistan bolgesinin dogu kesimini tanimlamak icin kullanilir Turkistan ismi Farscadan gelir Turklerin oturdugu yer anlamina gelir ve Orta Asya da Turk dillerini konusan cesitli etnik gruplarin oturdugu bolgeyi tanimlamak icin kullanilir Turkistan kavraminin kapsadigi alan ardisik asirlarda ve Turklerin yasadigi bolgelerin surekli degismesiyle kendisi de degismistir ayrica farkli zamanlarda ve terimin kullanildigi farkli eserlerde hep degisiklik gostermistir M S 563 yili civarinda Turkler Seyhun nehir kiyisinda Ak Hunlari yendi sonra Maveraunnehir bolgesine girdiler ve o donemde Iran i yoneten Sasani Imparatorlugu ile Ceyhun Nehri tarafindan sinirlandilar Turkistan isminin henuz kesfedilmis en erken kullanimi 7 yuzyila dayanan ve Sogd dilinde yazilmis bir yazili eserde bulunmustur Bu eserde Turkistan kelimesi Seyhun ile Ceyhun nehirlerinin arasindaki kucuk alana atfen kullanildi 8 yuzyil ve bunun sonrasinda Arap cografyacilar kendi eserlerinde Turkistan ismini kullanmaya devam ettiler ancak Araplar Sasani Imparatorlugu nu yenip Orta Asya yi fethettikten sonra Turkler Maveraunnehir bolgesinden kuzeye ve doguya geri cekilmeye mecbur kaldilar Bu nedenle 9 ile 11 yuzyil arasinda Arap dilinde yazilmis cografya eserlerinde Turkistan kavraminin kapsadigi alan kendisi de kuzeye ve doguya dogru kaydi iki nehrin arasindaki bolge ise soz konusu Turkistan alanindan ihrac edildi Iranli cografyaci Ibn Hurdazbih nin Arap dilinde yazdigi Yollar ve Ulkeler Kitabi Kitab ul Mesalik ve l Memalik nda yazdigina gore Turklerin topraklari arasindaki en buyugu Dokuz Oguzlarinkidir 34 35 Bu baglamda atifta bulunan Turk topraklari Seyhun Nehri nin kuzeyindeki cayirlar ve hemen etrafindaki alanlari kapsar 982 yilinda tamamlanmis Hudud el alem eseri Maveraunnehir bolgesini Turkistan in giris kapisi olarak Karluklar ile Oguzlara ait alanlari da Turkistan olarak nitelendirmistir 13 yuzyila dayanan Fars eseri Cihangir in Tarihi Tarikh i Jahangushay nde Turkistan tekrar Maveraunnehir bolgesiyle esanlamli olarak kullanildi Antik Cin kitaplarinda Turk 突厥 Tujue tanimi sirf Turk soyundan gelen kabileleri tanimlamak icin kullanilsa da bahsi gecen Arap yazarlar Turkleri vahalarda yerlesik Farsca konusan halklardan ayirt etmek icin Turk kelimesini Turkce konusan gocebe halklari tanimlamak icin kullanirlardi Gokturklerin yeniligisi ve 13 yuzyilda Orta Asya nin Mogollar tarafindan istilasiyla Turkistan cografi bir kavram olarak etkisini kaybetti ve gitgide kullanimdan kalkti 18 yuzyilin ortasinda Cing Hanedani Xinjiang i birlestirdikten sonra Pekin de Imparator Qianlong un hizmetinde calisan iki Portekizli Hristiyan rahip harita tasarlamak icin toprak arastirma goreviyle Xinjiang a gonderildi Bu arastirma kapsaminda bulunan mekanlar Fransiz rahip Jean Joseph Marie Amiot Cince ismiyle 錢德明 Qian Deming in yayimladigi Memoires concernant l histoire les sciences et les arts des Chinois Cinlilerin tarihi bilimleri ve sanatlari hakkinda anilar eserinde Dogu ile Bati Turkistan seklinde bahsedildi Tarim Havzasi Batililar tarafindan Dogu Turkistan olarak nitelendirilmeye basladi fakat 19 yuzyilin basindan once bu terim Batililarin arasinda henuz yaygin kullanima girmemisti 1722 yilinda Paris te yayimlanan Histoire De Timur Bec Timur un Tarihi eserinde Xinjiang bolgesi Guney Turkistan olarak tanimlandi ABD Hazine Bakanligi nin 1899 yilinda yayimladigi Cin haritasi Dogu Turkistan East Turkestan bolgesi Cin Imparatorlugu Chinese Empire nun bagimli topraklari dependencies ndan biri olarak gosterilir Cing Hanedani nin Xinjiang i ele gecirmesiyle eszamanli olarak Britanyali ve Rus kasifler kendi kolonilerini genisletme musabakasi kapsaminda ozellikle Orta Asya bolgesini kesfetmeye basladi Orta Asya nin her alaninda ayrintili arastirma ve belgelemeler yurutturduler Bazi yer isimleri bu Britanyali ve Rus kasifler tarafindan kullanilmalari nedeniyle yayginlasip daha genel kullanima girdiler 17 yuzyilda Ruslar Tarim Havzasi bolgesini genellikle Kucuk Buhara olarak adlandirmaya basladi 31 32 Onceden bir takim Dogu Ortodoks misyonerle Pekin seferi yapmis Rus Sinolog Yegor Fiyodorovic Timkovskiy nin yazdigi 1820 1821 Yillarinda Cin ve Mogolistan Seferi Puteshestvie v Kitaj cherez Mongoliyu v 1820 i 1821 gody kitabi 1824 yilinda Sankt Peterburg da yayimlandi sonra Fransizcaya cevirilip Paris te yayimlandi Julius Klaproth un redaksiyonundan gectikten sonra da 1827 yilinda Ingilizce olarak Londra da yayimlandi Bu kitapta Kucuk Buhara isminin yerine Cin Turkistani isminin kullanilmasi oneriliyor Iki sene sonra 1829 yilinda Rus Sinolog Nikita Bicurin Sankt Peterburg da yayimladigi Cungarya ve Dogu Turkistan in Eski ve Simdiki Durumlardaki Tanimlari Opisanie Chzhungarii i Vostochnogo Turkestana v drevnem i nyneshnem sostoyanii isimli kitabinda Cin Turkistani ismini reddedip Dogu Turkistan isminin daha uygun oldugunu ileri surdu 1865 ile 1868 yillari arasinda Rus Imparatorlugu kademeli olarak Hokand Hanligi ni ilhak etti 1865 yilinda Taskent te Turkistan Oblasti nin kurulusu ilan edildi sonra da 1867 yilinda Turkistan Valiligi kuruldu Boylece Turkistan ismi ilk defa bir idari bolgenin resmi ismi olarak gecti O noktada henuz Orta Asya nin cogunu ilhak etmis Rusya nin Xinjiang i ele gecirme niyeti de vardi 19 yuzyilin ikinci yarisinda Rusya Dungan Ayaklanmasi ndan ortaya cikan kargasalardan yararlanarak Ili Nehri Vadisi ni ele gecirdi ve Cing Hukumeti bu vadinin cevresindeki topraklarin buyuk bir kismini Rusya ya teslim etmeye mecbur kaldi 1869 yilindan 1873 yilina kadar Vasiliy Vasilyevic Grigoryev Alman cografyaci Carl Ritter in Asya Cografyasi Erdkunde von Asien isimli eserini Ruscaya cevirdi ayrica Dogu Turkistan Cografyasi basligiyla bir ekleme yazip bu eseri Rus Imparatorlugu Cografya Dernegi ne teslim etti Soz konusu Turkistan bolgesinde oturan yerel insanlar Rusya nin bolgeye koydugu isimleri gozetmeksizin kendileri bu ismi genel olarak kullanmazlardi Buna ragmen Turkistan Genel Valisi nin kurulusu sonrasinda Batili yazili eserlerde Orta Asya iki ayri toprak olarak Rus Turkistani ve Cin Turkistani olarak nitelendirildi Batili yazarlar Xinjiang in Cin kontrolu altinda oldugunu ve bu bolgenin Cince isme sahip oldugunu bilerek de yine bolgenin Turk Islami veya Orta Asya unsurlarini vurgulayarak yer isimlerini sectiler Ingilizce kaynaklarda Chinese Turkestan Cin Turkistani East Turkestan Dogu Turkistan Chinese Central Asia Cin Orta Asyasi Serindia veya Sinkiang gibi bircok farkli isim Xinjiang i tanimlamak icin birbirinin yerine gececek sekilde kullaniliyordu ancak Ingiliz kasiflerin arasinda hangi ismin kullanilmasi gerektigine dair herhangi bir fikirbirligine ulasilmamistir 20 yuzyila kadar bu bolgenin yerel insanlari hala yasadiklari sehir veya vaha yerlesiminin ismini kullanarak yasadiklari alani isimlendirmeye alisiklardi ve ihtiyaca gore kullandiklari yer isminin kapsadigi alaninin buyuklugunu degistirirlerdi 1917 yili Ekim Devrimi sonrasinda Turkistan Genel Valisi nin yerine Turkistan Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu ancak Pan Islamizm ve Pan Turkizm i onlemek icin 1924 yilinda Sovyetler Birligi farkli etnik gruplara dayali olarak Orta Asya da bircok farkli cumhuriyet kurdu ustelik Turkistan isminin kullanimi yasaklandi ve bunun yerine Orta Asya tanimi konuldu 20 yuzyil 20 yuzyil boyunca Dogu Turkistan ismini tasiyan ayrilikci devletlerin konumlarini Cin sinirlari icerisinde gosteren haritalar Sol 1933 1934 yillari arasinda Kasgar da varligini surdurmus Dogu Turkistan Islam Cumhuriyeti Sag 1944 1946 yillari arasinda Gulca bolgesinde varligini surdurmus Dogu Turkistan Cumhuriyeti Uygurlarin Washington daki protestolari1947 Dogu Turkistan Cumhuriyeti Siyasi Haritasi 1911 yilinda Ic Cin de Xinhai Devrimi ne patlak verildi ve Cing Hanedani devrildi Ocak 1912 de yeni Cin Cumhuriyeti hukumeti kuruldu Xinjiang in Cing hukmu altindaki en son valisi Yuan Dahua 袁大化 devrim sirasinda Xinjiang dan kacti Bunun yerine Yang Zengxin 楊增新 Xinjiang i kendi kontrolu altina aldi sonra Haziran 1912 de Pekin deki Cin Cumhuriyeti hukumeti tarafindan Xinjiang in yeni valisi olarak tanindi 1921 yilinda Sovyetler Birligi Orta Asya daki ulus insasi politikasi kapsaminda Uygurlari resmen Cin Turkistani ndan gelen yerlesik Turk halki olarak tanidi 1930 lar boyunca Yang in halefi Jin Shuren 金樹仁 e karsi ozellikle Huilerin yuruttugu bircok ayaklanma yer aldi Dogu Turkistan Turkce konusan ve Islam dinine inanan insanlar icin Cin yetkililerine karsi isyan etmenin yeni toplanma cagrisi haline geldi Uygur ayrilikcilar 12 Kasim 1933 tarihinde Dogu Turkistan Islam Cumhuriyeti ni kurdu ve Cin den bagimsizliklarini ilan etti Bu yeni cumhuriyetin kurulusuyla Dogu Turkistan kavrami tarihin cogu boyunca sirf cografi bir tanim olarak islev gostermesinden ziyade artik ilk kez siyasi bir boyut tasimaya basladi Sadece birkac ay sonra 6 Subat 1934 tarihinde Ma bolegine ait olan Ma Zhongying 馬仲英 in yuruttugu saldirinin sonucu olarak daha yeni kurulmus Dogu Turkistan Islam Cumhuriyeti feshedildi 1933 yilinda Sheng Shicai 盛世才 bir darbe yurutup Jin Shuren i kovdu ve Xinjiang daki silahli kuvvetlerin ve hukumetin onderi oldu sonra Sovyetlerin yardimina dayanarak en sonunda tum Xinjiang eyaleti icerisindeki silahli isyanci kuvvetleri baristirdi Sheng Shicai in sadakati ancak 1942 yilinda Sovyetlerden o donemdeki Kuomintang Hukumeti ne gecti ve Shicai bu hukumetle isbirligine girmeye basladi Buna karsilik olarak Sovyetler Birligi Sheng Shicai nin aleyhine Xinjiang da Sheng in baskilarina maruz kalmis etnik azinliklara etkin bir sekilde yardim saglamaya ve bircok farkli silahli ve politik grup orgutlemeye basladi Eylul 1944 te Sheng Shicai tekrar Sovyetler Birligi nden ve bu sefer ozellikle Stalin den yardim aramaya tesebbus etmesi nedeniyle Kuomintang Hukumeti tarafindan Xinjiang dan kovuldu Sheng in kovulmasi nedeniyle Xinjiang da kisa bir sure icin bir iktidar boslugu mevcuttu ve Xinjiang in kuzeyinde bircok isyana patlak verildi 7 Kasim da bu isyanlara onculuk eden kuvvetler Ili nin merkezi Gulca daki hukumet binasina saldiri isledi ve kisa sure sonra zaferini ilan etti 12 Kasim da Ili ozgurlukcu kuvvetleri Gulca da Dogu Turkistan Cumhuriyeti ismiyle yeni bir gecici hukumet kurdu Bu topraklarin yeni ellere gecmesi sonrasinda asiri milliyetciler bolgede oturan Han Cinlilerini toplu olarak katletmeye basladi ve gecici hukumet bu saldirilari ancak buyuk oranda zararin ve olumun islenmesinden sonra durdurdu Dogu Turkistan hukumetinin Han ve dinsiz kafir karsiti politikalari karsisinda Dihua 迪化 gunumuz Urumci sehrinin o donemdeki ismi da Kuomintang la iliskili hukumet yetkilileri eski zamanlardan beri Cin in Xinjiang uzerindeki egemenligini savundu Buna karsilik olarak Sovyet tarihciler revizyonist yontemlerle Dogu Turkistan hukumetinin kendi egemenligini ispatlamasina yardimci oldu or akademik cevreler geleneksel olarak Islam in Altin Cagi asirinda gunumuzde Xinjiang olarak bilinen bolgenin diger medeniyetlere nazaran kulturel bir olu bolge olarak dusunmelerine ragmen bu soz konusu Sovyet tarihciler yine Uygurlarin Dunya medeniyetine katki saglamis en eski Turk halki oldugunu iddia ediyordu Dogu Turkistan hukumeti tarafindan da memnuniyetle karsilanan Ingiliz ve Amerikan konsoloslari yerel tarih uzerine kendi kitaplarini yayinladilar Dogu Turkistan Cumhuriyeti rejimini destekleyen Sovyetler Birligi tarafindan yayinlanan Uygur tarih eserleri sonradan Uygur milliyetci yayinlarinin temeli oldu 1953 yilinda Turkiye 900 den fazla Uygur Muslumani Kasmir ve Pakistan dan kabul etmistir 1990 larda Sovyetler Birligi nin dagilmasi ve kuresel Islamciligin ve pan Turkculugun yukselisiyle ortaya cikan kuresel egilimler Xinjiang daki ayrilikci duygulari canlandirdi ve 1990 ile 2001 arasinda 162 kisiyi olduren bir siyasi siddet dalgasina yol acti 2001 yilinda Cin hukumeti 11 Eylul saldirilari sonrasinda dunyaya Xinjiang daki siyasi siddet ve militan teroristler hakkinda dunyaya acilmasinin parcasi olarak Uyguristan veya Dogu Turkistan terimlerini kullanarak devlet medyasindaki yasagini kaldirdi Cin devleti aldigi karar cercevesinde Xinjiang bolgesinde basortusu takan burka giyen kadinlarin ve uzun sakalli olan erkeklerin toplu tasinmadan yararlanmasini yasaklamistir Karara gore kiyafetinde hilal ve yildiz sembolu olan herkes bu yasak kapsaminda toplu tasimadan yararlanamayacaktir Ayrica bakinizWikimedia Commons ta Dogu Turkistan ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Cagatay Hanligi Dogu Cagatay Hanligi Dogu Turkistan Islam Cumhuriyeti Dogu Turkistan Cumhuriyeti Dogu Turkistan Cumhuriyeti Surgundeki Hukumeti Kansu Uygur Kralligi Karahanlilar Karahoca Uygur Kralligi Kumul Hanligi Sincan Uygur Ozerk Bolgesi Uygur Kaganligi Yakub Beg Yarkand Hanligi Yedisehir Uygur HanligiKaynakca web archive org 1 Kasim 2020 11 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mart 2022 UNPO East Turkestan Unrepresented Nations and Peoples Organization 16 Aralik 2015 7 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Nisan 2019 a b c d e f Starr S Frederick 2004 Xinjiang China s Muslim Borderland M E Sharpe ss 6 7 11 14 Humphrey Caroline Sneath David 1999 The End of Nomadism Society State and the Environment in Inner Asia Sheridan Michael 27 Temmuz 2008 Islamist bombers target Olympics Londra The Sunday Times 22 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2011 The group may be allied with the East Turkestan Islamic Movement designated a terrorist organisation by the US China and several other countries which seeks independence for the Muslim Uighur people of China s far west province of Xinjiang which Uighur separatists call East Turkestan Chung Chien peng Temmuz Agustos 2002 China s War on Terror September 11 and Uighur Separatism Foreign Affairs 11 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2019 Beijing now labels as terrorists those who are fighting for an independent state in the northwestern province of Xinjiang which the separatists call Eastern Turkestan Wong Edward 9 Temmuz 2010 Chinese Separatists Tied to Norway Bomb Plot The New York Times Pekin 27 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2011 Many Uighurs call Xinjiang their homeland and some want an independent state there called East Turkestan a b Rahman Anwar 2005 Sinicization Beyond the Great Wall China s Xinjiang Uighur Autonomous Region Troubador Publishing Ltd ss 20 26 a b Van Wie Davis Elizabeth Ocak 2008 Asia Pacific Center for Security Studies 11 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2019 The desired outcome by groups that use violence is broadly speaking a separate Uyghur state called either Uyghuristan or Eastern Turkistan which lays claim to a large part of China The largest Muslim group the Hui who have blended fairly well into Chinese society regard some Uyghurs as unpatriotic separatists who give other Chinese Muslims a bad name China s official statement on East Turkestan terrorists published in January 2002 listed several groups allegedly responsible for violence Bovingdon Gardner 2005 Autonomy in Xinjiang Han nationalist imperatives and Uyghur discontent PDF Political Studies 15 Washington East West Center s 17 ISBN 1 932728 20 1 12 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Haziran 2019 Shulsky Abram N 2000 Deterrence Theory and Chinese Behavior RAND Corporation s 13 a b c d e f Beller Hann Ildiko 2008 Place and People Community Matters in Xinjiang 1880 1949 Towards a Historical Anthropology of the Uyghur Brill Publishers ss 35 38 44 45 Gladney Dru C The Ethnogenesis of the Uighur Central Asian Survey 9 1 doi 10 1080 02634939008400687 Priniotakis Manolis 26 Ekim 2001 China s Secret Separatists Uyghuristan s Ever Lengthening Path to Independence The American Prospect 11 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Subat 2011 a b Pan Guang 2006 PDF China and Eurasia Forum Quarterly 4 2 Central Asia Caucasus Institute and Silk Road Studies Program ss 19 24 6 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 13 Temmuz 2019 Moneyhon Matthew D Ekim 2003 PDF Peace Conflict and Development 5 ss 9 17 3 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2019 Herbertson Fanny Dorothea 1903 Asia Adam amp Charles Black s xxxv Sin tsiang is made up of the Tarim basin or Chinese Eastern Turkestan and Zungaria The former is a desert with marginal oases where rivers descend from the mountains The chief centres are Yarkand and Kashgar Zungaria is a relatively low and fertile steppe land leading from the low lands of Southern Siberia to the Mongolian plateau a b c d e f Millward James A 2007 Eurasian Crossroads A History of Xinjiang Columbia University Press ss ix x 95 Dolkun Kamberi Uyghurs and Uyghur Identity Sino Platonic Papers 150 May 2005 a b Rumer Eugene B Trenin Dmitrii Huasheng Zhao 2007 Central Asia Views from Washington Moscow and Beijing ss 141 143 李书群 4 Aralik 2018 新疆从来都不是 东突厥斯坦 新疆生产建设兵团 12 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Haziran 2019 厉声 历史上哈萨克汗国与中国睦邻关系的回顾 中国人民大学清史研究所 14 Kasim 2016 3 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Temmuz 2019 a b 齐清顺 1993 新疆 的由来和发展 新疆地方志 2 ss 36 40 a b c d e 龚缨晏 王永杰 2012 突厥斯坦 与 东突厥斯坦 概念的演变 社会科学战线 1 ss 106 117 a b c d e f 潘志平 2004 突厥斯坦 东突厥斯坦 与 维吾尔斯坦 西域研究 3 ss 53 60 王治来 1997 论说所谓 土耳其斯坦 中国边疆史地研究 1 ss 87 91 Y yoshida T moriyasu 1989 A Soghdian sale contract of a female slave SIAL 4 s 1 50 纪大椿 1993 再不要将Turkestan译作 土耳其斯坦 了 新疆地方志 4 s 42 Notes Sur Le Turkestan De M W Barthold 22 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2019 伊本 胡尔达兹比赫 1 Aralik 1991 道里邦国志 北京 中华书局 ISBN 9787101004830 a b c d Origin of the East Turkistan Issue 1 Mayis 2003 8 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2011 李特文斯基 1982 有关东突厥斯坦古代文化的研究 亚非人民 1 M A 捷连季耶夫 著 西北师范学院外语系 译 Ekim 1983 征服中亚史 第一卷 商务印书馆 ss 11017 467 a b c d e Beller Hann Ildiko 2007 Situating the Uyghurs between China and Central Asia ss 4 5 32 40 Bregel Yuri 1996 Notes on the Study of Central Asia Research Institute for Inner Asian Studies Strictly speaking Russian Turkestan as a political term was limited only to the territory of the governorate general of Turkestan and did not include the khanates of Bukhara and Khiva Tayler Jeffrey 2008 Murderers in Mausoleums Riding the Back Roads of Empire Between Moscow and Beijing Houghton Mifflin Harcourt s 244 Russia whether or not it had designs on India was expanding throughout Central Asia and saw no reason that Xinjiang should not belong to the tsar as did other Central Asian lands to the west Rahul Ram 1997 Central Asia An Outline History Concept Publishing Company s 88 a b none Central Asian Review 13 1 Londra University of Virginia 1965 s 5 Meyer Karl Ernest Brysac Shareen Blair 2006 Tournament of Shadows The Great Game and the Race for Empire in Central Asia Basic Books s 347 Stein repeatedly crossed 18 000 foot passes settling down to work in the deserts of Chinese Turkestan It took 182 packing cases to hold the finds of his third expedition 1913 16 to the region he preferred calling Serindia from the Greek word for China Seres meaning silkworm 彭武麟 1989 评杨增新主政新疆17年 近代史研究 2 ss 209 225 Sinkiang Land at the Back of Nowhere LIFE 15 24 Aralik 1943 ss 95 103 The Chinese rule Sinkiang Every now and then 1970 1932 they have to contend with a rebellion of the Moslem masses usually led by Chinese speaking Moslems Osman Kubilay Gul Dogu Turkistan dan Turkiye ye Hazin Bir Goc Hikayesi Turkish Studies Volume 2 1 Winter 2007 s 252 273 Tam metin 19 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde 历声 2002 新疆历史上的短命分裂政权 东突厥斯坦伊斯兰共和国 的覆灭 中国边疆史地研究 12 2 ss 46 55 a b Dillon Michael 2004 Xinjiang China s Muslim Far Northwest Psychology Press ss 32 35 阿地里 居玛吐尔地 2012 中华民族全书 中国柯尔克孜族 银川 宁夏人民出版社 ISBN 978 7 227 04758 2 杨衍银等主编 中华人民共和国民政部编 Mayis 2003 中华著名烈士 第27卷 北京 中央文献出版社 ss 112 117 ISBN 7 5073 1351 4 24 Mart 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Temmuz 2019 a b Dickens Mark 1990 Oxus Communications 10 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2019 6 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Temmuz 2019 Erkin Alptekin Dogu Turkistan dan Hizmetimizin 40 Yildonumu Kayseri 1992 sayfa 17 22 a b Rumer Eugene B Trenin Dmitrii Huasheng Zhao 2007 Central Asia Views from Washington Moscow and Beijing ss 141 143 Ocak 2008 11 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Haziran 2019 The desired outcome by groups that use violence is broadly speaking a separate Uyghur state called either Uyghuristan or Eastern Turkistan which lays claim to a large part of China The largest Muslim group the Hui who have blended fairly well into Chinese society regard some Uyghurs as unpatriotic separatists who give other Chinese Muslims a bad name China s official statement on East Turkestan terrorists published in January 2002 listed several groups allegedly responsible for violence 10 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Agustos 2014