Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yassa (Alternatif olarak: Yasa, Yasaq, Jasak, Zasag, Moğolca: Их засаг, Ikh Zasag) Moğol İmparatorluğu'nun gizli tutulmasına rağmen Cengiz Han tarafından Buhara'da alenen ilan edilen Moğolların sözlü hukuk kanunudur. Yassa gizli tutularak kararnameler değiştirilebilir ve seçici olarak kullanılabilir. Yassa'nın Cengiz Han'ın kendisi ve Moğol İmparatorluğu'nun yüksek yargıcı olan üvey kardeşi Shikhikhutag tarafından denetlendiğine inanılıyor. Cengiz Han, ikinci oğlu Çağatay'ı (Daha sonra Çağatay Han) yasaların uygulanmasını denetlemek için atadı. Makrizi ve ibn Batuta dahil olmak üzere birçok vakayinamede alıntıların kayıtları vardır. Yassa hakkındaki tarihsel kesinlik çok daha eski olan Hammurabi Kanunları (MÖ 1760) veya Asoka Fermanları (MÖ 272-231) ile karşılaştırıldığında daha yenidir. Moğol alfabesiyle parşömenlere yazıldığı düşünülen Yassa, gizli arşivlerde saklanmış ve sadece kraliyet ailesi tarafından bilinip okunmuştur.
Yassa üç şeyi hedefliyordu: Cengiz Han'a itaat, göçebe kabilelerin birbirine bağlanması ve haksızlığın cezalandırılması, Mülkiyetle ilgili değil daha çok insanların yaşamıyla ilgiliydi, bir adam gerçekten itiraf etmedikçe, suçlu sayılmazdı. Birçok kararnamenin amacı muhtemelen Moğollar ve gelecekteki müttefik halklar arasındaki sosyal ve ekonomik anlaşmazlıkları ortadan kaldırmaktı. Kurallar arasında diğer insanlardan hayvan çalmamak, yolcularla yiyecek paylaşmak, başka ailelerden kadın kaçırmamak ve askerler arasında kaçmak yoktu. Yassa Moğol kültür ve yaşam tarzı normlarını ele almış ve yansıtmıştır. Cengiz Han, hukuk kodeksini derlerken İmamlar, Hahamlar ve Hristiyan rahipler gibi din öğretmenlerine danıştı.
Suçlar genellikle ölümle cezalandırılırdı. Örneğin, bir asker, önündeki kişiden düşen bir şeyi almazsa öldürülürdü. Han tarafından tercih edilenlere genellikle hukuk sistemi içinde cezalandırılmadan önce birkaç şansa izin verildi. Cengiz Han, tam bir din özgürlüğü sağlayan bir kurum kurduğu için, onun yönetimi altındaki insanlar, Yassa yasalarına uyulması halinde istedikleri gibi ibadet etmekte özgürdüler.
Tahmini yasalar
- Gökleri ve yeri yaratan, diriltmeyi ve ölümü, zenginliği ve yoksulluğu dilediği gibi veren ve her şey üzerinde mutlak bir güce sahip olan tek bir Tanrı'nın olduğuna inanmak emredilmiştir, başka bir versiyonda hürriyetin olduğu bildirilmektedir. uygun olan herhangi bir şekilde Tanrı'ya ibadet etmek. [Plantagenet Somerset Fry]
- "O [Cengiz Han] bütün dinlere saygı gösterilmesini emretti. Bütün bunları Cennete iyi olsun diye emretti. [Makrîzî]
- Bir dinin ileri gelenleri, hukukçular, hekimler, alimler, vaizler, keşişler, kendini dinsel pratiğe adamış kişiler, müezzinler, hekimler ve ölülerin cesetlerini yıkayan kimseler vergiden muaftır. [Makrîzî]
- Daha önce şehzadeler, hanlar, subaylar ve diğer Moğol soyluları tarafından bir genel kurulda seçilmedikçe, kim olursa olsun bir kimsenin imparator ilan edilmesi ölüm cezasıyla yasaklanmıştır.
- Hükümdar, prens veya herhangi bir rütbedeki kişi boyun eğmeyen bir halkla barış yapmak yasaktır.
- Ordunun adamlarını on, yüz, bin ve on bin olarak ayıran hüküm korunmalıdır. Birliklerin başına liderler konur ve ordunun büyüklüğüne göre onlarca veya yüzlerce komutan atanır. [Makrîzî]
- Sefer başladığı anda, her asker silahlarını, onları yöneten subayın elinden almalıdır. Asker onları iyi durumda tutmalı ve bir savaştan önce subayına teftiş ettirmelidir. Haleflerine, savaşa gitmeden önce birlikleri ve silahlarını şahsen incelemelerini, birliklere sefer için ihtiyaç duydukları her şeyi sağlamalarını, iğne ve ipliğe kadar incelemelerini emredilir. Askerlerden herhangi biri gerekli bir şeye sahip değilse, o asker cezalandırılacaktı. [Makrîzî]
- Ölüm cezası altında, genel komutanlık izin vermeden düşmanı yağmalamak yasaktır, ancak bu izin verildikten sonra, askerin subayla aynı fırsata sahip olmalı ve eğer varsa, taşıdığı şeyi tutmasına izin verilmelidir ayrıca imparator için alıcıya payını ödenir.
- Askerlerin ihmal nedeniyle cezalandırılmalarını ve topluluk avı sırasında bir hayvanın kaçmasına izin veren avcıların sopalarla dövülmesini ve bazı durumlarda ölüme mahkûm edilmesi emredilir. [Mirhand]
- Ordunun adamlarını tatbik etmek için her kış büyük bir av düzenlenecektir. Bu nedenle, imparatorluğun herhangi bir erkeğinin Mart'tan Ekim'e kadar geyik, teke, karaca, tavşan, yaban eşeği ve kuşların öldürmesi yasaktır.
- Yemek için öldürülen hayvanların boğazlarını kesmek yasaktır. Bir hayvan yeneceği zaman, ayakları bağlı, karnı yarılması ve hayvan ölünceye kadar kalbi elle sıkıştırılması lazımdır sonra eti yenilebilir. Fakat kim Müslüman usulüne göre bir hayvan keserse, kendisi de kesilecektir.
- Hayvanların kanı ve bağırsakları yenilebilir, ancak daha önce bu yasaklanmıştır.
- Savaşa gitmeyen her adam belli bir süre için imparatorluk için karşılıksız çalışmak zorundadır.
- Çalıntı bir at bulunduran kişi, onu sahibine iade etmeli ve aynı türden dokuz at eklemelidir. Cezayı ödeyemezse, atların yerine çocukları alınır, çocuğu yoksa kendisi koyun gibi kesilir. [Makrîzî]
- İmparatorluğun hiçbir tebaası bir Moğol'u hizmetçi veya köle olarak kabul edemez. Nadir durumlar dışında her erkek orduya katılmak zorundadır.
- Kim onu tutsak edenin izni olmadan bir esire yiyecek veya giyecek verirse, öldürülecektir. [Makrîzî]
- Kaçak bir köle veya esir bulan ve onu ait olduğu kişiye iade etmeyen kişi idam edilecektir. [Makrîzî]
- Başlık parası ödenilmesi gerekiyor ve birinci veya ikinci dereceden akrabalık olan kişiler birbirleriyle evlenemez
- Bir cariyeden doğan çocuklar meşru kabul edilir ve mirastan paylarını babanın yaptığı tasarrufa göre alırlar. Mülkün dağıtımı, büyük oğlun küçükten daha fazlasını alması, küçük oğlun babanın hanesini miras alması esasına göre yapılacaktır. Çocukların kıdemi annelerinin rütbesine bağlıdır; eşlerden biri her zaman en kıdemli olmalıdır ve esas olarak evliliğin zamanına göre belirlenecektir.
- Zina eden, evli olup olmadığına bakılmaksızın öldürülecektir. [Makrîzî] Yassa, birbirini sevmek, zina etmemek, hırsızlık yapmamak, yalan yere şahitlik etmemek, hain olmamak, ihtiyarlara ve dilencilere saygı göstermek gibi kuralları emretmektedir, bu emirleri kim ihlal ederse idam edilir.
- İki aile evlilikte birleşmek isterse ve sadece küçük çocukları varsa, biri erkek, diğeri kız ise çocukların evlenmelerine izin verilir. Çocuklar öldüyse, evlilik sözleşmesi yine de yapılabilir.
- Gök gürültüsü sırasında akan suda yıkanmak veya giysileri yıkayan öldürülür.
- Kasıtlı olarak yalan söyleyen veya büyücülük yapan veya başkalarının davranışlarına casusluk yapan veya birinin diğerine karşı yardım etmesi için iki taraf arasında bir kavgaya müdahale eden kişi de öldürülecektir. [Makrîzî]
- Görevlerini yapmayan veya Han'ın çağrısına gelmeyen subay ve reisler özellikle uzak bölgelerde öldürülecek. Suçları daha az ağırsa, Han'ın huzuruna şahsen gelmeleri gerekir. [Makrîzî]
- Sodomiden suçlu olan idam edilecektir. [Makrîzî]
- Suya veya küle idrar yapmak ölümle cezalandırılır. [Makrîzî]
- Giysileri tamamen eskiyene kadar yıkamak yasaktır. [Makrîzî]
- Biri prens, diğeri tutsak olsa bile, sunan kişi kendisi tadıncaya kadar, kavminin başkasının sunduğu yemeği yemesini, kendisini yemeğe davet etmeden başkalarının yanında bir şey yemelerini yasakladı. [Makrîzî]
- Eller suya sokulmamalıdır ve bunun yerine su çekmek için bir kap kullanmalıdır. [Makrîzî]
- Yolcu, yemek yiyen bir topluluğun yanından geçtiği zaman, izin istemeden onlarla birlikte yemek yemelidir ve onu bu konuda yasaklamamalıdırlar. [Makrîzî]
- Bir mezhebe tercih göstermek veya bir kelimeye vurgu yapmak yasaktır. Biriyle konuşurken, ona adıyla hitap edilmelidir unvanıyla hitap etmeyin. Bu, Han'ın kendisi için bile geçerlidir. [Makrîzî]
- Her yılın başında, herkesin kızlarını Han'a sunması gerekir ki, kendisi ve çocukları için onlardan bazılarını seçebilsin. [Makrîzî]
- Bir araba tekerleğinden kısa olanlar savaşta öldürülemez.
- Kadın kaçırma, cinsel saldırı veya kadın istismarı ölümle cezalandırılır.
- Han, imparatorluğun haberlerini çabucak öğrenebilmesi için bir posta sistemi kurdu.
- Oğlu Çağatay'a Yassa'nın gözetlendiğini görmesini emretti.
Cengiz Han'dan sonra
Cengiz Han'ın üçüncü oğlu ve ikinci Büyük Han olan Ögeday, Yassa'yı emsallerin ayrılmaz bir parçası olarak ilan ederek babasının emirlerinin devam eden geçerliliğini teyit etti ve kendisininkini ekledi. Onun iki ardılı, Yassa geleneğini takip etti.
İmparatorluğun çeşitli yerlerinde yaşayan Moğollar, bölgelerine daha uygun kanunlar eklemeye başladılar.
Günümüzdeki Etkisi
Türkçedeki yasa ve yasal kelimesi Moğolcadaki Yassa kelimesinden geçmiştir.
Etimoloji
Yasa veya yassa kelimesi hem Moğol hem de Türk dillerinde bulunur. Sözcüğün Moğolca "düzenlemek" anlamına gelen -zas ya da -yas fiilinden geldiğine inanılmaktadır. Tsereg zasakh, Gizli Tarih gibi eski Moğol metinlerinde yaygın olarak bulunan ve bir savaştan önce askerleri toplama anlamında "askerleri düzene koymak" anlamına gelen bir deyimdir. Günümüz Moğol hükûmetinin en yüksek yürütme organına "Zasag'ın yeri", "düzen yeri" anlamına gelen "Zasag-in gazar" denir ve Uygur Türkçesine yansımıştır.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yassa Alternatif olarak Yasa Yasaq Jasak Zasag Mogolca Ih zasag Ikh Zasag Mogol Imparatorlugu nun gizli tutulmasina ragmen Cengiz Han tarafindan Buhara da alenen ilan edilen Mogollarin sozlu hukuk kanunudur Yassa gizli tutularak kararnameler degistirilebilir ve secici olarak kullanilabilir Yassa nin Cengiz Han in kendisi ve Mogol Imparatorlugu nun yuksek yargici olan uvey kardesi Shikhikhutag tarafindan denetlendigine inaniliyor Cengiz Han ikinci oglu Cagatay i Daha sonra Cagatay Han yasalarin uygulanmasini denetlemek icin atadi Makrizi ve ibn Batuta dahil olmak uzere bircok vakayinamede alintilarin kayitlari vardir Yassa hakkindaki tarihsel kesinlik cok daha eski olan Hammurabi Kanunlari MO 1760 veya Asoka Fermanlari MO 272 231 ile karsilastirildiginda daha yenidir Mogol alfabesiyle parsomenlere yazildigi dusunulen Yassa gizli arsivlerde saklanmis ve sadece kraliyet ailesi tarafindan bilinip okunmustur Mogol Suvarileri tasviri Yassa uc seyi hedefliyordu Cengiz Han a itaat gocebe kabilelerin birbirine baglanmasi ve haksizligin cezalandirilmasi Mulkiyetle ilgili degil daha cok insanlarin yasamiyla ilgiliydi bir adam gercekten itiraf etmedikce suclu sayilmazdi Bircok kararnamenin amaci muhtemelen Mogollar ve gelecekteki muttefik halklar arasindaki sosyal ve ekonomik anlasmazliklari ortadan kaldirmakti Kurallar arasinda diger insanlardan hayvan calmamak yolcularla yiyecek paylasmak baska ailelerden kadin kacirmamak ve askerler arasinda kacmak yoktu Yassa Mogol kultur ve yasam tarzi normlarini ele almis ve yansitmistir Cengiz Han hukuk kodeksini derlerken Imamlar Hahamlar ve Hristiyan rahipler gibi din ogretmenlerine danisti Suclar genellikle olumle cezalandirilirdi Ornegin bir asker onundeki kisiden dusen bir seyi almazsa oldurulurdu Han tarafindan tercih edilenlere genellikle hukuk sistemi icinde cezalandirilmadan once birkac sansa izin verildi Cengiz Han tam bir din ozgurlugu saglayan bir kurum kurdugu icin onun yonetimi altindaki insanlar Yassa yasalarina uyulmasi halinde istedikleri gibi ibadet etmekte ozgurduler Tahmini yasalarGokleri ve yeri yaratan diriltmeyi ve olumu zenginligi ve yoksullugu diledigi gibi veren ve her sey uzerinde mutlak bir guce sahip olan tek bir Tanri nin olduguna inanmak emredilmistir baska bir versiyonda hurriyetin oldugu bildirilmektedir uygun olan herhangi bir sekilde Tanri ya ibadet etmek Plantagenet Somerset Fry O Cengiz Han butun dinlere saygi gosterilmesini emretti Butun bunlari Cennete iyi olsun diye emretti Makrizi Bir dinin ileri gelenleri hukukcular hekimler alimler vaizler kesisler kendini dinsel pratige adamis kisiler muezzinler hekimler ve olulerin cesetlerini yikayan kimseler vergiden muaftir Makrizi Daha once sehzadeler hanlar subaylar ve diger Mogol soylulari tarafindan bir genel kurulda secilmedikce kim olursa olsun bir kimsenin imparator ilan edilmesi olum cezasiyla yasaklanmistir Hukumdar prens veya herhangi bir rutbedeki kisi boyun egmeyen bir halkla baris yapmak yasaktir Ordunun adamlarini on yuz bin ve on bin olarak ayiran hukum korunmalidir Birliklerin basina liderler konur ve ordunun buyuklugune gore onlarca veya yuzlerce komutan atanir Makrizi Sefer basladigi anda her asker silahlarini onlari yoneten subayin elinden almalidir Asker onlari iyi durumda tutmali ve bir savastan once subayina teftis ettirmelidir Haleflerine savasa gitmeden once birlikleri ve silahlarini sahsen incelemelerini birliklere sefer icin ihtiyac duyduklari her seyi saglamalarini igne ve iplige kadar incelemelerini emredilir Askerlerden herhangi biri gerekli bir seye sahip degilse o asker cezalandirilacakti Makrizi Olum cezasi altinda genel komutanlik izin vermeden dusmani yagmalamak yasaktir ancak bu izin verildikten sonra askerin subayla ayni firsata sahip olmali ve eger varsa tasidigi seyi tutmasina izin verilmelidir ayrica imparator icin aliciya payini odenir Askerlerin ihmal nedeniyle cezalandirilmalarini ve topluluk avi sirasinda bir hayvanin kacmasina izin veren avcilarin sopalarla dovulmesini ve bazi durumlarda olume mahkum edilmesi emredilir Mirhand Ordunun adamlarini tatbik etmek icin her kis buyuk bir av duzenlenecektir Bu nedenle imparatorlugun herhangi bir erkeginin Mart tan Ekim e kadar geyik teke karaca tavsan yaban esegi ve kuslarin oldurmesi yasaktir Yemek icin oldurulen hayvanlarin bogazlarini kesmek yasaktir Bir hayvan yenecegi zaman ayaklari bagli karni yarilmasi ve hayvan olunceye kadar kalbi elle sikistirilmasi lazimdir sonra eti yenilebilir Fakat kim Musluman usulune gore bir hayvan keserse kendisi de kesilecektir Hayvanlarin kani ve bagirsaklari yenilebilir ancak daha once bu yasaklanmistir Savasa gitmeyen her adam belli bir sure icin imparatorluk icin karsiliksiz calismak zorundadir Calinti bir at bulunduran kisi onu sahibine iade etmeli ve ayni turden dokuz at eklemelidir Cezayi odeyemezse atlarin yerine cocuklari alinir cocugu yoksa kendisi koyun gibi kesilir Makrizi Imparatorlugun hicbir tebaasi bir Mogol u hizmetci veya kole olarak kabul edemez Nadir durumlar disinda her erkek orduya katilmak zorundadir Kim onu tutsak edenin izni olmadan bir esire yiyecek veya giyecek verirse oldurulecektir Makrizi Kacak bir kole veya esir bulan ve onu ait oldugu kisiye iade etmeyen kisi idam edilecektir Makrizi Baslik parasi odenilmesi gerekiyor ve birinci veya ikinci dereceden akrabalik olan kisiler birbirleriyle evlenemez Bir cariyeden dogan cocuklar mesru kabul edilir ve mirastan paylarini babanin yaptigi tasarrufa gore alirlar Mulkun dagitimi buyuk oglun kucukten daha fazlasini almasi kucuk oglun babanin hanesini miras almasi esasina gore yapilacaktir Cocuklarin kidemi annelerinin rutbesine baglidir eslerden biri her zaman en kidemli olmalidir ve esas olarak evliligin zamanina gore belirlenecektir Zina eden evli olup olmadigina bakilmaksizin oldurulecektir Makrizi Yassa birbirini sevmek zina etmemek hirsizlik yapmamak yalan yere sahitlik etmemek hain olmamak ihtiyarlara ve dilencilere saygi gostermek gibi kurallari emretmektedir bu emirleri kim ihlal ederse idam edilir Iki aile evlilikte birlesmek isterse ve sadece kucuk cocuklari varsa biri erkek digeri kiz ise cocuklarin evlenmelerine izin verilir Cocuklar olduyse evlilik sozlesmesi yine de yapilabilir Gok gurultusu sirasinda akan suda yikanmak veya giysileri yikayan oldurulur Kasitli olarak yalan soyleyen veya buyuculuk yapan veya baskalarinin davranislarina casusluk yapan veya birinin digerine karsi yardim etmesi icin iki taraf arasinda bir kavgaya mudahale eden kisi de oldurulecektir Makrizi Gorevlerini yapmayan veya Han in cagrisina gelmeyen subay ve reisler ozellikle uzak bolgelerde oldurulecek Suclari daha az agirsa Han in huzuruna sahsen gelmeleri gerekir Makrizi Sodomiden suclu olan idam edilecektir Makrizi Suya veya kule idrar yapmak olumle cezalandirilir Makrizi Giysileri tamamen eskiyene kadar yikamak yasaktir Makrizi Biri prens digeri tutsak olsa bile sunan kisi kendisi tadincaya kadar kavminin baskasinin sundugu yemegi yemesini kendisini yemege davet etmeden baskalarinin yaninda bir sey yemelerini yasakladi Makrizi Eller suya sokulmamalidir ve bunun yerine su cekmek icin bir kap kullanmalidir Makrizi Yolcu yemek yiyen bir toplulugun yanindan gectigi zaman izin istemeden onlarla birlikte yemek yemelidir ve onu bu konuda yasaklamamalidirlar Makrizi Bir mezhebe tercih gostermek veya bir kelimeye vurgu yapmak yasaktir Biriyle konusurken ona adiyla hitap edilmelidir unvaniyla hitap etmeyin Bu Han in kendisi icin bile gecerlidir Makrizi Her yilin basinda herkesin kizlarini Han a sunmasi gerekir ki kendisi ve cocuklari icin onlardan bazilarini secebilsin Makrizi Bir araba tekerleginden kisa olanlar savasta oldurulemez Kadin kacirma cinsel saldiri veya kadin istismari olumle cezalandirilir Han imparatorlugun haberlerini cabucak ogrenebilmesi icin bir posta sistemi kurdu Oglu Cagatay a Yassa nin gozetlendigini gormesini emretti Cengiz Han dan sonraCengiz Han in ucuncu oglu ve ikinci Buyuk Han olan Ogeday Yassa yi emsallerin ayrilmaz bir parcasi olarak ilan ederek babasinin emirlerinin devam eden gecerliligini teyit etti ve kendisininkini ekledi Onun iki ardili Yassa gelenegini takip etti Imparatorlugun cesitli yerlerinde yasayan Mogollar bolgelerine daha uygun kanunlar eklemeye basladilar Gunumuzdeki EtkisiTurkcedeki yasa ve yasal kelimesi Mogolcadaki Yassa kelimesinden gecmistir EtimolojiYasa veya yassa kelimesi hem Mogol hem de Turk dillerinde bulunur Sozcugun Mogolca duzenlemek anlamina gelen zas ya da yas fiilinden geldigine inanilmaktadir Tsereg zasakh Gizli Tarih gibi eski Mogol metinlerinde yaygin olarak bulunan ve bir savastan once askerleri toplama anlaminda askerleri duzene koymak anlamina gelen bir deyimdir Gunumuz Mogol hukumetinin en yuksek yurutme organina Zasag in yeri duzen yeri anlamina gelen Zasag in gazar denir ve Uygur Turkcesine yansimistir Kaynakca Mogollarin Gizli Tarihi www fsmitha com 28 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Haziran 2021