Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zekâi Dede Efendi (1824 – 25 Ekim 1897), Osmanlı klasik Türk müziği bestecisi.
| Zekai Dede Efendi | |
|---|---|
 | |
| Genel bilgiler | |
| Doğum | 1824 Eyüpsultan, İstanbul, Osmanlı Devleti |
| Ölüm | 25 Ekim 1897 (73 yaşında) Eyüpsultan, İstanbul, Osmanlı Devleti |
| Tarzlar | Klasik Türk müziği |
Sadece Dede Efendi olarak bilinen Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi'nin öğrencisidir. Klasik Türk musikisinin Osmanlı dönemindeki son büyük bestekârı kabul edilir. Pek çok öğrenci yetiştiren sanatçının klasik repertuvarı günümüze aktarmadaki rolü nedeniyle müzik tarihinde önemli yeri vardır.
Besteci Ahmet Irsoy’un babasıdır.
Yaşamı
Ailesi
Eyüpsultan'da Cedîd Ali Paşa mahallesinde Cedîd Ali Paşa Mescidi'nin yanındaki evde 1824 yılında dünyaya geldi. Babası, bu mescidin imamı idi (Sonradan Zekâi Dede ile oğlu Ahmed Irsoy da aynı mescitte imamlık yapmıştır). Babası, imamlığının yanı sıra hat hocası ve tanınmış bir hattat olan Hâfız Süleyman Efendi; annesi ise Hacı Hasan Efendi’nin kızı Ziyneti’Hanım’dır. Ailenin tek çocuğu olan Zekâi, annesini 1859’da, babasını 1863 yılında kaybetti. 1865'ten evvel Fatma Hanım ile evlendi.
Öğrenimi
İlköğrenimini babasının hat dersi verdiği ve amcasının da öğretmenlik yaptığı Lâ'lî-zâde Abdülbaki İlkokulu’nu bitirdikten sonra babasından hat, amcasından Kur'ân öğrenmeye devam etti. Ağustos 1843'te 18 yaşını bitirdiği zaman hâfız oldu ve babasından da hat icâzet-nâme aldı. Öğrenimine Eyüpsultan İskelesi civarındaki yalısında oturan Balıklı Hoca Ali Efendi'den devam ederek ve medrese dersleri alarak devam etti. Aynı yıllarda yine Eyyubî Mehmed Bey'den müzik dersleri almaya başladı. Müzisyen olarak şöhreti yayılmaya başladığı sırada Kazasker Mustafa İzzet Efendi'den bir yıl boyunca sülüs ve nesih yazıları öğrendi.
Eyyubî Mehmed Bey’den bir yıl ders aldıktan sonra ilahi ve şarkılar bestelemeye başladı. Mehmet Bey onu, bir diğer öğrencisi Hamdi Efendi ile beraber, Dede Efendi'nin konağına götürüp tanıştırdı. Dede'nin arzusu üzerine, haftada bir gün tek başına, bir gün de hocası Mehmed Bey ile beraber konağında meşke başladı. 1844 yılı Temmuz’undan Mısır'a gittiği 1845 Mayısına kadar 10 ay meşk etme fırsatı buldu. Kendisinin son talebesi oldu. 1845 başlarında bir gün, Mehmed Bey, Sûz-i Dil'den bestelediği I. ve II. besteler'i Dede'ye takdim edince İsmail Dede, bu faslın Ağır Semaî'sinin Zekâi Efendi, Yürük Semaî'sinin de Hamdi Efendi tarafından bestelenmesini istemişti. Bu beste, Hafız Zekâi Efendi'nin büyük formdaki ilk eseri oldu.
Mısır yılları
1845 ortalarında Mısır Prensi Mustafa Fâzıl Paşa ile tanıştı. Sarayında musiki muallimliği teklifini kabul etti ve onunla Mısır'a gitti. Bu ülkede Arapçasını ilerletti; dini ve din dışı yerel müziği inceledi; Arapça güfteli "Şugl" denen ilahiler besteledi. Mustafa Fazıl Bey, paşa rütbesiyle İstanbul'a atanınca, onunla birlikte İstanbul'a döndü.
Mevleviliği
Zekâi Efendi, 1868 yılında Mevlevîlik tarikatına girdi; İstanbul’da Mustafa Fazıl Paşa'nın dostu ve V. Murad taraftarı olan Yenikapı Dergahı şeyhi Osman Selahaddin Dede’ye kapılandı. Dergâhtaki mukabelelerde ayin okudu. 1883'te Darüşşafaka’da musiki muallimi oldu ve ölümüne kadar 14 yıl bu kurumda öğretmenliği sürdürdü. 1884 Aralığında Arif Dede'nin ölümüyle Eyüp Mevlevihanesi kudümzen başılığı boşalması üzerine kendisine teklif edilen bu görevi kabul etti ve “Dede” unvanını aldı. Kudümzenbaşılığı ölümüne kadar devam ettirdi. O güne kadar “Hafız Zekâi Efendi” olarak anılırken ömrünün geri kalanında “Zekâi Dede” olarak anıldı ve tarihe bu şekilde geçti.
1897 yılında öldü. Kaşgari Murtaza Efendi Cami civarına defnedildi. Serlevhası Mevlevi Sikkesi formunda stilize edilmiş mezar taşı günümüze kadar ulaşmıştır. Bu tarihi mezar taşının önünde Latin harfleri ile düzenlenmiş yeni bir mermer tanıtım levhası daha bulunmaktadır. Eyüp, Nişanca Mahallesi, Zekai Dede Sokakta bulunan ve bir zamanlar Zekai Dede Efendi’nin ikamet ettiği ev aslına uygun olarak yenilenmiştir. Mekan günümüzde Siyer Vakfı tarafından kullanılmaktadır.
Eserleri
Zekâi Dede'nin ilk büyük formlu eseri Sûz-i Dil'den olduğu gibi, ilk ayin'i de bu makamdandır. Mustafa Fâzıl Paşa'nın isteği üzerine bestelenmiş ve ona ithaf edilmiştir. 1870'te birkaç günde bestelenen bu ayin, Zekâi Dede o tarihte Mevlevi olmadığı için ancak 1891'de Bahariye Dergahında ilk mukabelesi resmen yapılmıştır. Oğlu Ahmed Irsoy, babasının 5 ayin, 100 kadar Kâr, Beste ve Semaî, 400 küsur İlahi, Şugl, Şarkı ve Marş bestelediğini söylemiştir. 5 âyin ile 95 Kâr, Beste ve Semaî elimizde olmasına rağmen, küçük formla bestelediklerinin yalnız 163'ü günümüze gelebildi. Zira Zekâi Dede, pek çok ilahi ve şarkısını büyük eserleri gibi meşke değer bulmamış ve nota da bilmediği için unutulup gitmiştir. İlk ayininden 15 yıl sonra, kudümzenbaşılığının ilk yılı olan 1884 Aralığından 1885 Aralığına kadar olan dönemde son dört ayinini besteledi. Hayatının son yıllarında talebesi Dr. Suphi Ezgi'den Hamparsum notasını öğrendi. O yıllarda batı notası da öğrendi. Ancak gerek batı notasını, gerekse Hamparsum'u hiç kullanmadı.
Zekâi Dede Efendi'nin her biri değerli pek çok öğrencisi olmuştur. Şevki Bey, Hüseyin Fahreddin Dede, Ahmed Avni Konuk, Leon Hanciyan, Ali Rıfat Çağatay, Raûf Yektâ Bey, Muallim İsmail Hakkı Bey, Dr. Suphi Ezgi, Ahmet Rasim, Şükrü Şenozan, Hüseyin Sadettin Arel; onun öğrencisi oldular. Zekai Dede’nin, klasik repertuvarı günümüze aktarmada büyük rolü olmuştur. Üç öğrencisi Rauf Yektâ Bey, Suphi Ezgi ve aynı zamanda oğlu olan Ahmet Irsoy; Darülelhân (İstanbul Belediye Konservatuvarı) Türk Müziği Eserlerini Tasnif ve Tespit Heyeti'nde önemli çalışmalar yaparak, yüz yıllardır meşk zinciriyle aktarılan ve sınırlı bir kısmı notaya alınmış olan eserleri tespit ederek notaya geçirmiştir.
177 parça eserinin notası, 3 cilt halinde oğlu Ahmed Irsoy ile talebesi Dr. Suphi Ezgi tarafından İstanbul Konservatuvarı yayınları arasında basılmıştır. 5 Mevlevi ayini ile bazı tasavvufi eserleri de Ahmet Irsoy, Suphi Ezgi ile Raûf Yektâ ve Ali Rıfat Çağatay tarafından yayınlanmıştır. Bayatî-Bûselik terkîbini kullanan ilk bestekârdır. Önemli eserleri arasında “Hisâr-Bûselik”, “Şehnâz-Bûselik”, “Hicazkâr” fasılları, “Ferahnâk Beste”, “Acem-Aşîrân Beste”, “Sûz-i Dil Semaî”, Mevlevî Ayinleri yer alır.
Bestekâr hakkında yayınlanmış ilk ve en önemli eser, Rauf Yektâ Bey tarafından kaleme alınan Esâtiz-i Elhân eseridir. Eserin birinci cüz'ü, bestekâra ayrılmıştır. İrfan Karaduman tarafından da Mehmet Zekai Dede Efendi’nin Makam Anlayışı ve Türk musikisine etkileri hakkında bir doktora tezi hazırlanmıştır. Bestekârın eserleri hakkındaki bir diğer doktora tezi, Kibele Kıvılcım Çiftçi tarafından hazırlanan "Türk mûsikîsi makâm eğitiminde kullanılabilirliği bakımından Mehmet Zekâi Dede Efendi'nin beste formundaki eserlerinin analizi" başlıklı çalışmadır.
Galeri
-
![image]()
Zekai Dede Efendi'nin Eyüpsultan'da bir zamanlar ikamet ettiği ev. -
![image]()
Zekai Dede Efendi'nin Eyüpsultan'da bulunan orijinal mezar taşı. -
![image]()
Zekai Dede Efendi'nin Eyüpsultan'da bulunan son dönem mezar taşı.
Kaynakça
- ^ a b İnal, İbnülemin Mahmut Kemal (Ekim 2019). Hoş Sadâ: Son Asır Türk Musikişinasları. İstanbul: Ketebe Yayınları. ss. sayfa 320-335.
- ^ . 20 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2015.
- ^ a b c d e . 3 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2011.
- ^ a b c d e f g h i . 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2011.
- ^ . 24 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2011.
- ^ Sevim, Nidayi: Medeniyetimizin Sessiz Tanıkları, Kitapdostu Yay. İst. 2007, s.75
- ^ Rauf Yekta, Esâtiz-i Elhan, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul, 1900; eserin son basımı için Rauf Yekta, Esâtiz-i Elhan, İstanbul, 2000.
- ^ Karaduman, İrfan: Mehmet Zekai Dede Efendi’nin Makam Anlayışı ve Türk musikisine etkileri. 24 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . acikarsiv.ankara.edu.tr. Erişim Tarihi: 24.10.2016
- ^ Kibele Kıvılcım Çiftçi, TÜRK MÛSİKÎSİ MAKÂM EĞİTİMİNDE KULLANILABİLİRLİĞİ BAKIMINDAN MEHMET ZEKÂİ DEDE EFENDİ’NİN BESTE FORMUNDAKİ ESERLERİNİN ANALİZİ, Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya, 2014.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Zekai Dede Efendi 1824 25 Ekim 1897 Osmanli klasik Turk muzigi bestecisi Zekai Dede EfendiGenel bilgilerDogum1824 Eyupsultan Istanbul Osmanli DevletiOlum25 Ekim 1897 73 yasinda Eyupsultan Istanbul Osmanli DevletiTarzlarKlasik Turk muzigi Sadece Dede Efendi olarak bilinen Hammamizade Ismail Dede Efendi nin ogrencisidir Klasik Turk musikisinin Osmanli donemindeki son buyuk bestekari kabul edilir Pek cok ogrenci yetistiren sanatcinin klasik repertuvari gunumuze aktarmadaki rolu nedeniyle muzik tarihinde onemli yeri vardir Besteci Ahmet Irsoy un babasidir YasamiAilesi Eyupsultan da Cedid Ali Pasa mahallesinde Cedid Ali Pasa Mescidi nin yanindaki evde 1824 yilinda dunyaya geldi Babasi bu mescidin imami idi Sonradan Zekai Dede ile oglu Ahmed Irsoy da ayni mescitte imamlik yapmistir Babasi imamliginin yani sira hat hocasi ve taninmis bir hattat olan Hafiz Suleyman Efendi annesi ise Haci Hasan Efendi nin kizi Ziyneti Hanim dir Ailenin tek cocugu olan Zekai annesini 1859 da babasini 1863 yilinda kaybetti 1865 ten evvel Fatma Hanim ile evlendi Ogrenimi Ilkogrenimini babasinin hat dersi verdigi ve amcasinin da ogretmenlik yaptigi La li zade Abdulbaki Ilkokulu nu bitirdikten sonra babasindan hat amcasindan Kur an ogrenmeye devam etti Agustos 1843 te 18 yasini bitirdigi zaman hafiz oldu ve babasindan da hat icazet name aldi Ogrenimine Eyupsultan Iskelesi civarindaki yalisinda oturan Balikli Hoca Ali Efendi den devam ederek ve medrese dersleri alarak devam etti Ayni yillarda yine Eyyubi Mehmed Bey den muzik dersleri almaya basladi Muzisyen olarak sohreti yayilmaya basladigi sirada Kazasker Mustafa Izzet Efendi den bir yil boyunca sulus ve nesih yazilari ogrendi Eyyubi Mehmed Bey den bir yil ders aldiktan sonra ilahi ve sarkilar bestelemeye basladi Mehmet Bey onu bir diger ogrencisi Hamdi Efendi ile beraber Dede Efendi nin konagina goturup tanistirdi Dede nin arzusu uzerine haftada bir gun tek basina bir gun de hocasi Mehmed Bey ile beraber konaginda meske basladi 1844 yili Temmuz undan Misir a gittigi 1845 Mayisina kadar 10 ay mesk etme firsati buldu Kendisinin son talebesi oldu 1845 baslarinda bir gun Mehmed Bey Suz i Dil den besteledigi I ve II besteler i Dede ye takdim edince Ismail Dede bu faslin Agir Semai sinin Zekai Efendi Yuruk Semai sinin de Hamdi Efendi tarafindan bestelenmesini istemisti Bu beste Hafiz Zekai Efendi nin buyuk formdaki ilk eseri oldu Misir yillari 1845 ortalarinda Misir Prensi Mustafa Fazil Pasa ile tanisti Sarayinda musiki muallimligi teklifini kabul etti ve onunla Misir a gitti Bu ulkede Arapcasini ilerletti dini ve din disi yerel muzigi inceledi Arapca gufteli Sugl denen ilahiler besteledi Mustafa Fazil Bey pasa rutbesiyle Istanbul a ataninca onunla birlikte Istanbul a dondu Mevleviligi Zekai Efendi 1868 yilinda Mevlevilik tarikatina girdi Istanbul da Mustafa Fazil Pasa nin dostu ve V Murad taraftari olan Yenikapi Dergahi seyhi Osman Selahaddin Dede ye kapilandi Dergahtaki mukabelelerde ayin okudu 1883 te Darussafaka da musiki muallimi oldu ve olumune kadar 14 yil bu kurumda ogretmenligi surdurdu 1884 Araliginda Arif Dede nin olumuyle Eyup Mevlevihanesi kudumzen basiligi bosalmasi uzerine kendisine teklif edilen bu gorevi kabul etti ve Dede unvanini aldi Kudumzenbasiligi olumune kadar devam ettirdi O gune kadar Hafiz Zekai Efendi olarak anilirken omrunun geri kalaninda Zekai Dede olarak anildi ve tarihe bu sekilde gecti 1897 yilinda oldu Kasgari Murtaza Efendi Cami civarina defnedildi Serlevhasi Mevlevi Sikkesi formunda stilize edilmis mezar tasi gunumuze kadar ulasmistir Bu tarihi mezar tasinin onunde Latin harfleri ile duzenlenmis yeni bir mermer tanitim levhasi daha bulunmaktadir Eyup Nisanca Mahallesi Zekai Dede Sokakta bulunan ve bir zamanlar Zekai Dede Efendi nin ikamet ettigi ev aslina uygun olarak yenilenmistir Mekan gunumuzde Siyer Vakfi tarafindan kullanilmaktadir EserleriZekai Dede nin ilk buyuk formlu eseri Suz i Dil den oldugu gibi ilk ayin i de bu makamdandir Mustafa Fazil Pasa nin istegi uzerine bestelenmis ve ona ithaf edilmistir 1870 te birkac gunde bestelenen bu ayin Zekai Dede o tarihte Mevlevi olmadigi icin ancak 1891 de Bahariye Dergahinda ilk mukabelesi resmen yapilmistir Oglu Ahmed Irsoy babasinin 5 ayin 100 kadar Kar Beste ve Semai 400 kusur Ilahi Sugl Sarki ve Mars besteledigini soylemistir 5 ayin ile 95 Kar Beste ve Semai elimizde olmasina ragmen kucuk formla bestelediklerinin yalniz 163 u gunumuze gelebildi Zira Zekai Dede pek cok ilahi ve sarkisini buyuk eserleri gibi meske deger bulmamis ve nota da bilmedigi icin unutulup gitmistir Ilk ayininden 15 yil sonra kudumzenbasiliginin ilk yili olan 1884 Araligindan 1885 Araligina kadar olan donemde son dort ayinini besteledi Hayatinin son yillarinda talebesi Dr Suphi Ezgi den Hamparsum notasini ogrendi O yillarda bati notasi da ogrendi Ancak gerek bati notasini gerekse Hamparsum u hic kullanmadi Zekai Dede Efendi nin her biri degerli pek cok ogrencisi olmustur Sevki Bey Huseyin Fahreddin Dede Ahmed Avni Konuk Leon Hanciyan Ali Rifat Cagatay Rauf Yekta Bey Muallim Ismail Hakki Bey Dr Suphi Ezgi Ahmet Rasim Sukru Senozan Huseyin Sadettin Arel onun ogrencisi oldular Zekai Dede nin klasik repertuvari gunumuze aktarmada buyuk rolu olmustur Uc ogrencisi Rauf Yekta Bey Suphi Ezgi ve ayni zamanda oglu olan Ahmet Irsoy Darulelhan Istanbul Belediye Konservatuvari Turk Muzigi Eserlerini Tasnif ve Tespit Heyeti nde onemli calismalar yaparak yuz yillardir mesk zinciriyle aktarilan ve sinirli bir kismi notaya alinmis olan eserleri tespit ederek notaya gecirmistir 177 parca eserinin notasi 3 cilt halinde oglu Ahmed Irsoy ile talebesi Dr Suphi Ezgi tarafindan Istanbul Konservatuvari yayinlari arasinda basilmistir 5 Mevlevi ayini ile bazi tasavvufi eserleri de Ahmet Irsoy Suphi Ezgi ile Rauf Yekta ve Ali Rifat Cagatay tarafindan yayinlanmistir Bayati Buselik terkibini kullanan ilk bestekardir Onemli eserleri arasinda Hisar Buselik Sehnaz Buselik Hicazkar fasillari Ferahnak Beste Acem Asiran Beste Suz i Dil Semai Mevlevi Ayinleri yer alir Bestekar hakkinda yayinlanmis ilk ve en onemli eser Rauf Yekta Bey tarafindan kaleme alinan Esatiz i Elhan eseridir Eserin birinci cuz u bestekara ayrilmistir Irfan Karaduman tarafindan da Mehmet Zekai Dede Efendi nin Makam Anlayisi ve Turk musikisine etkileri hakkinda bir doktora tezi hazirlanmistir Bestekarin eserleri hakkindaki bir diger doktora tezi Kibele Kivilcim Ciftci tarafindan hazirlanan Turk musikisi makam egitiminde kullanilabilirligi bakimindan Mehmet Zekai Dede Efendi nin beste formundaki eserlerinin analizi baslikli calismadir GaleriZekai Dede Efendi nin Eyupsultan da bir zamanlar ikamet ettigi ev Zekai Dede Efendi nin Eyupsultan da bulunan orijinal mezar tasi Zekai Dede Efendi nin Eyupsultan da bulunan son donem mezar tasi Kaynakca a b Inal Ibnulemin Mahmut Kemal Ekim 2019 Hos Sada Son Asir Turk Musikisinaslari Istanbul Ketebe Yayinlari ss sayfa 320 335 20 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Kasim 2015 a b c d e 3 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Temmuz 2011 a b c d e f g h i 29 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Temmuz 2011 24 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Temmuz 2011 Sevim Nidayi Medeniyetimizin Sessiz Taniklari Kitapdostu Yay Ist 2007 s 75 Rauf Yekta Esatiz i Elhan Mahmud Bey Matbaasi Istanbul 1900 eserin son basimi icin Rauf Yekta Esatiz i Elhan Istanbul 2000 Karaduman Irfan Mehmet Zekai Dede Efendi nin Makam Anlayisi ve Turk musikisine etkileri 24 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde acikarsiv ankara edu tr Erisim Tarihi 24 10 2016 Kibele Kivilcim Ciftci TURK MUSIKISI MAKAM EGITIMINDE KULLANILABILIRLIGI BAKIMINDAN MEHMET ZEKAI DEDE EFENDI NIN BESTE FORMUNDAKI ESERLERININ ANALIZI Necmettin Erbakan Universitesi Egitim Bilimleri Universitesi Yayinlanmamis Doktora Tezi Konya 2014 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim