Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli.Nisan 2022) () ( |
Roket motoru, genellikle yüksek sıcaklıktaki gaz olan yüksek hızlı itici bir sıvı jeti oluşturmak için tepkime kütlesi olarak depolanmış roket itici gazlarını kullanır. Roket motorları, Newton'un üçüncü yasasına göre kütleyi geriye doğru fırlatarak itme üreten tepki motorlarıdır. Çoğu roket motoru, gerekli enerjiyi sağlamak için reaktif kimyasalların yanmasını kullanır, ancak ve gibi yanmayan biçimleri de mevcuttur. Roket motorları tarafından tahrik edilen araçlara genellikle roket denir. Roket araçları, çoğu yanmalı motorun aksine kendi yükseltgen taşır, bu nedenle roket motorları, uzay aracını ve balistik füzeleri itmek için bir boşlukta kullanılabilir.
Diğer jet motoru türleriyle karşılaştırıldığında, roket motorları en hafif ve en yüksek itme gücüne sahiptir, ancak en az yakıt verimliliğine sahiptir (en düşük özgül dürtüye sahiptirler). İdeal egzoz, tüm elementlerin en hafifi olan hidrojendir, ancak kimyasal roketler, egzoz hızını azaltan daha ağır türlerin bir karışımını üretir. nedeniyle roket motorları yüksek hızlarda daha verimli hale gelir.
Terimler
Kimyasal roketler, yakıtın kimyasal reaksiyonları tarafından ortaya çıkarılan ısı ile güçlendirilmiş roketlerdir. Roket motoru (katı yakıtlı roket motoru) genellikle katı roket motorları anlamına gelen roket motoruna benzer bir terimdir. Sıvı roketler (sıvı yakıtlı roket motoru) öncellikle tankların içinde yakılan sıvıların kullanıldığı roketlerdir. Karma roketler yanma odasının içinde katı bir yakıta sahiptir ve ikinci sıvı ya da gaz oksitleyicisi veya yakıtı yanması amacıyla bu gaz odasına eklenir.
Çalışma prensibi
Roket motorları, bir itme ağzı aracılığıyla yüksek hıza hızlandırılmış bir egzoz sıvısının dışarı atılmasıyla itme üretir. Akışkan genellikle, bir yanma odası içinde yakıt ve oksitleyici bileşenlerden oluşan katı veya sıvı itici gazların yüksek basınçla (inç kare başına 150 ila 4,350 pound (10 ila 300 bar)) yanması ile oluşturulan bir gazdır. Gazlar ağızdan genişledikçe çok yüksek (süpersonik) hıza çıkarlar ve buna verilen tepki, motoru ters yöne doğru iter. Termodinamik yasaları (özellikle Carnot teoremi), en iyi termal verim için yüksek sıcaklıkların ve basınçların arzu edildiğini belirttiğinden, yanma en sık uygulamalı roketler için kullanılır. Nükleer termal roketler daha yüksek verimliliğe sahiptir, ancak şu anda Dünya atmosferinde ve rutin kullanımlarını engelleyen çevresel sorunlara sahiptir.
Model roketçilik için, yanmaya uygun bir alternatif, sıkıştırılmış hava, karbondioksit, nitrojen veya diğer herhangi bir hazır inert gazla basınçlandırılan su roketidir.
.
Yanma odası içinde yakıtın tanıtılması
Roket motoru genel olarak yakıt tankının formlarında depolanmış ve belli bir kütlesi yakıta sahiptir. İtme kuvveti üretebilmek için sıvı jetin formları içerisindeki roket motorundan öncelikle çıkartılır.
Çoğunlukla kimyasal yakıtların kullanıldığı bu yakıtlar ekzotermik kimyasal reaksiyona maruz kalırlar. Bu kimyasal reaksiyonlar itici güç için roket tarafından kullanılan sıcak gaz üretir. Kimyasal olarak durağan reaksiyon kütlesi ısındırılabilir ve ısı değiştirici ile yüksek enerji güç kaynağı kullanılarak bu gerçekleştirilir.
Katı roket yakıtları tanecik olarak adlandırılan bileşiklerin oksitlenmesi veya yakıtın karışımı olarak hazırlanılır ve etkili bir şekilde kaplama ile kaplanmış olan yakıt deposu yanma odasını olur. Sıvı yakıtlı roketler ayrı olan yakıtı oksitleyici bileşikleri onların karışıp yandığı yer olan yanma çemberi içine pompalar. motorları katı, sıvı ve gaz yakıtlarının bileşimini kullanır. Yakıtı oda içine getirmek amacıyla hem sıvı hem de hibrit roketleri püskürtücü kullanır. Bunlar basit jet delikleri boyunca basınç altında yakıtı dışarı atarlar fakat bazen çok daha kompleks püskürtücü başlıklar kullanılabilir. İki veya daha fazla yakıt jete enjekte edildiği zaman kasıtlı olarak yakıtlar çarpışırlar ve daha kolay yanan çok küçük damlacıklar içine parçalanır.
Yanma odası
Kimyasal roketler için yanma odası bir silindirdir ve burada alev tutucular çok nadir kullanılır. Silindirin boyutları yakıtın iyice yanabileceği şeklindedir; bunu ortaya çıkarmak amacıyla farklı yakıtlar farklı yanma odası büyüklüğü gerektirir. Bu da :
- sayısının ortaya çıkmasına neden olur.
burada:
- = odanın hacmi
- = dar geçidin alanı
L* genel olarak 25-60 inç (0.64-1.52m) oranlarındadır. Sıcaklığın ve basıncın kombinasyonu genel olarak herhangi standartta çok yüksek boyuta yanma odası içinde ulaşır. Hava soluyan jet motorlarından farklı olarak, seyreltmek ve soğutmak amacıyla oda içinde atmosferik nitrojen bulunmamakla birlikte sıcaklık doğru stokiyometrik oranlara ulaşır. Bu durum çok yüksek basınçta gerçekleşir ve bu da duvarlar boyunca ısı iletiminin çok yüksek olduğu anlamına gelir.
Roket başlıkları
Roket başının çan veya koni şeklinde bir genişlemeye sahip olması roket motoruna karakteristik bir şekil verir. Yanma odası içinde üretilen sıcak gaza yanma odasından geçit boyunca ve yüksek genişletme oranı içinde ‘de Laval’ uzaklaştırılır.
Roket başlığına kadar yeterli basınç (çevredeki basıncın 2.5-3 katı üstünde) sağlanıldığı zaman, başlık boğumlanır süpersonik jet oluşturulur. Böylece büyük oranda hızlandırılmış gaz ile termal enerji kinetik enerjiye dönüştürülür. Yapılan dizayn doğrultusunda genişletilen roket başlığı ağızlığına bağlı olarak egzoz gazının hızı çeşitlendirilir fakat egzoz gazının deniz seviyesindeki havadaki sesin hızının on katı kadar yüksekliğe sahip olması nadir bir durumdur. Roket motorlarının itici kuvvetinin yaklaşık yarısı yanma odası içindeki dengelenmemiş basınçtan gelirken geri kalanı ağızlığın içine karşı gerçekleşen basınçtan gelir (şekilden görülebilir). Gaz genişlerken, başlığın duvarlarına karşı olan basınç roket motoruna kuvvet uygular gazın hızlandığı yönün tersi yönünde.
Yakıt verimliliği
Roket motorunda yakıtın etkili olması için önemli olan nokta yakıtın özel miktarı tarafından başlık ve odanın duvarları üzerinde mümkün olan maksimum baskının yaratılmasıdır. Bu yakıt itme kuvvetinin kaynağıdır ve aynı zamanda bu duruma şunlar tarafından ulaşılır;
- mümkün olan en yüksek sıcaklıkta yakıtın ısıtılması (hidrojen, karbon ve bazen de alüminyum gibi metallerin içinde bulunduğu yüksek enerjili benzinin kullanılması veya nükleer enerjinin kullanılması)
- düşük yoğunlukta gazın kullanılması (mümkün olduğu kadar hidrojen bakımından zengin)
- öteleme hızını yüksek dereceye ulaştırmak için serbestlik derecesi az olan basit moleküllü yakıtların kullanılması
Bütün bunlar yakıtın kullanılan kütlesini çok aza indirgediğinden, basınç hızlandırılmış mevcut yakıtın kütlesi ile doğru orantılı olduğundan ve Newton'un üçüncü kanunu doğrultusunda motor üzerine uygulanan basınç ayrıca karşılıklı olarak yakıt üzerine de uygulandığından, basınç verilen herhangi bir motor hızı için yakıtın oda basıncı tarafından etkilenmemiş odadan (itici kuvvetle orantılı olmasına rağmen) ayrılması ile sonuçlanır. Fakat, hız yukarıda belirtilen üç faktör tarafından önemli bir şekilde etkilenir ve dışarı atılan gaz hızı motor yakıtının etkisinin çok iyi bir ölçümüdür. Bu egzoz hızı olarak isimlendirilir ve onu azaltabilecek faktörlere ödenek sağlandıktan sonra etkili egzoz hızı roket motorunun en önemli parametrelerinden biridir (ağırlık, maliyet, üretim kolaylığı gibi faktörler genellikle önemli olmasına rağmen).
Aerodinamik nedenlerle, akış başlığın en dar kısmında yani boğumlanmanın olduğu yerdedir (boğaz). Gaz içerisindeki sesin hızı sıcaklığın kara kökü ile arttığı için sıcak egzoz gazının kullanımı performansı geliştirir. Buna zıt olarak roket motorlarının sıcak gazı içindeki sesin hızı 1700 m/s üzerinde olabilirken, oda sıcaklığında hava içerisindeki sesin hızı yaklaşık olarak 340 m/s'dir. Roket motorlarının bu performansının çoğu yüksek sıcaklık yüzünden olmakla birlikte düşük molekül kütlesine sahip yakıtların tercih edilmesinin de etkisi vardır ayrıca bu havaya nazaran daha yüksek bir hız verir.
Yüksek oranda paralelleştirilmiş hipersonik egzoz jet verilerek roket başlığı içerisindeki genişleme hızı 1.5- 2.0 kat daha fazla türetilir. Roket hızının artış hızı çoğunlukla onun alan genişleme oranı tarafından saptanır-boğazın alanın çıkış alanına oranı, fakat gazın detaylandırılmış özellikleri ayrıca önemli. Büyük orandaki başlıklar büyüktür ama egzoz gazının hızını arttırarak yanma gazlarından çok daha fazla ısı elde edebilirler.
Atmosfer basıncı yüksekle birlikte değiştiği için başlığın verimliliği atmosfer içindeki faaliyetler tarafından etkilenir ;fakat roket motorunun dışındaki gazın süpersonik hızı sayesinde jetin hızı ortamın üstünde ya da altında olabilir ve ikisi arasındaki denge hiçbir yükseklikte kurulamaz.(şekilden görülebilir)
Ters basınç ve en uygun genleşme
Başlığın sonundaki gaz basıncının performansının en yüksek dereceye ulaşabilmesi için gazın basıncının ortamdaki basınca eşit olması gerekir. Eğer egzozun basıncı ortamın basıncından düşükse, araç motorun dışı ile tepesi arasındaki basınç farklılığı tarafından yavaşlatılacaktır. Diğer taraftan ;eğer dışarı atılan gazın basıncı yüksek olursa itme kuvvetine dönüştürülebilir olan egzozun basıncı korunmaz ve böylece enerji boşa gitmiş olur.
Egzozun çıkış basıncı ve ortam basıncının ideal seviyesini korumak için başlık çapının yükseklikle birlikte artırılmış olması gerekir uzun başlığa etki eden basınç verilerek(ve dışarıdaki basınç ve sıcaklığı azaltarak). diğer formlarıyla rutin olarak yapılmasına rağmen, bu artışı hafif düzenlemelerle ayarlamak zordur. içinde genellikle daha az uyumlu başlıklar kullanılır ve ‘dizayn yüksekliği’ dışında kullanılan veya gaz kesildiği zaman atmosfer performansında bir miktar azalma görülür. Bunu geliştirmek amacıyla çeşitli tıpa başlığı, kademeli başlık, genişletilmiş başlık ve aeroskap başlık gibi çeşitli egzotik başlık dizaynları tasarlanıldı ve birkaç yol ile kanıtlanmış olan bunların her biri değişen çevre basıncına adapte olabiliyor ve her biri çok yükseklerde başlığa ekstra itme kuvveti vererek gazın başlığa karşı genişlemesine olanak sağlıyor.
Yeteri kadar düşük çevre basıncının(vakum) içine gazın atılması ile birlikte çeşitli problemler ortaya çıkar. Bunlardan bir tanesi başlığın dikey ağırlığı-belirli bir araç için belirli bir noktanın ötesinde, başlığın herhangi bir performansında kazandığı ekstra ağırlık. İkinci olarak, egzoz gazların serin oldukları başlıkların içinde ısı geçirmez bir şekilde genişlemeleri ve sonuç olarak kimyasalların birkaçının soğuyabilmesi ve jetin içinde karın üretimi. Bu durum jetin içinde dengesizliğe yol açar ve bundan kaçınılmalıdır.
‘De Laval’ başlığı üzerinden, egzoz gaz akışı dekolamanı aşırı genişlemiş başlığın içinde ortaya çıkacak.Kopma noktası motorun eksenlerinin çevresinde düzenli olmayacağından bir yan kuvvet motora verilebilir. Bu yan kuvvet zaman geçtikçe değişebilir ve bunun sonucunda fırlatılan araçta kontrol problemleri ortaya çıkabilir.
İtme vektörü
Araçların genel anlamda yanık uzunluğunun üzerindeki yönlerini değiştirmek için tam bir itme kuvveti gerekir. Bunu sağlamak için şunlar sağlanılabilir;
- Tüm motor bir menteşe veya yalpa çemberine monte edilebilir ve yakıt takviyesi düşük basınçlı esnek borular veya dönerek işlev gören bağlantılar ile motora ulaşır.
- Sadece yanma odası ve başlık kadrana bindirilir, pompalar sabit ve yüksek basınç takviyeleri motora bağlanır.
- Çoklu motorlar (sıklıkla az açıyla eğimlenmiş) konuşlandırılır fakat verilen tüm vektörlerin boğumlandırılması gereklidir ve yalnızca çok küçük hata ile verilir.
- Yüksek sıcaklıktaki kanatlar egzozun içinde çıkıntı oluşturur ve jetin saptırılması için eğimlendirilir.
Tam performans
Roket teknolojisi çok yüksek iticiliği(meganewtons),egzoz hızlarını (deniz seviyesindeki hava içerindeki sesin hızının yaklaşık on katı) ve ağırlık/iticilik oranını (‹ 100) birleştirebiliyor eş zamanlı olarak atmosfer dışında çalıştırılabiliniyor ve daha düşük basınç kullanımına izin verilebilmenin sonuncunda daha hafif tank ve yapılar görülür.
Özgül itici kuvvet
Roket motorların verimliliği için en önemli ölçü yakıtın her birimindeki dürtüsüdür ve bu özel dürtü olarak adlandırılmakla birlikte genellikle ). olarak yazılır. Bu ya hız (egzoz hızının metre/saniye veya ft/s nin içindeki etkisi) ya da zaman olarak (saniye) ölçülebilir. Çok büyük oranda özel dürtü veren motor normal olarak istenilendir. Elde edilebilir özel dürtü öncelikle itici yakıt karışımının bir fonksiyonudur( ve son olarak özel dürtüyü sınırlandırır) fakat oda sıcaklığı içindeki oda basıncı üzerindeki elverişli sınırlandırmalar ve nozül genişleme oranı elde edilebilir performansı azaltır.
Net itme
Aşağıda roket motorunun net itmesini hesaplamak için yaklaşık denklemler var:
burada: = akan egzoz gaz kütlesi = etkili egzoz gaz hızı = başlık dışındaki düzlemde asıl jet hızı = başlık dışındaki düzlemde akış alanı = başlık dışındaki düzlemde Durağan basınç = ortam( veya atmosfer) basıncı
Jet motorlarından farklı olarak sıradan roket motorlarında hava giriş yerleri eksik olduğu için orada toptan itmeyi azaltmak amacıyla ‘ram direnci’ yok Sonuç olarak roket motorun net itme kuvveti toptan itmeye eşittir (durağan geri basınç haricinde). The ifadesi sabit kalan gaz ayarındaki momentum itmeyi temsil ederken, ifadesi itme basıncını ifade eder. Boğazın dolu olduğu durumlarda,roket motorunun net itmesi artan yükseklikle birlikte yavaşça artar. Atmosferik basınç yükseklik arttıkça azaldığı için itme basıncı artar. Egzozun aşırı genişlemelerinden kaynaklı cezalarına maruz kalmaksızın bir roket motoru için maksimum etki denkleme momentum katkısının maksimum düzeye gelmesiyle başarılır. Bu durum . bu denklem sağlandığı zaman meydana gelir. Ortam basıncı yükseklik doğrultusunda değiştiği için çoğu roket motoru en yüksek verimlilik noktasında çok az zaman harcar.
Vakum Isp
Basınç ile çeşitlendirilmiş özel dürtü sayesinde hesaplamak veya karşılaştırmak için kolay olan bir nicelik kullanışlıdır. Roketler boğaz kısmında boğumlandığı ve süpersonik egzoz harici basıncı önlediği için bunun sonucunda çıkıştaki basınç tam olarak yakıt akışının kütlesi , ile doğru orantılıdır karışım ve yanmanın etkisi sürdüğü müddetçe.
- böylece vakum şu şekilde tanımlanabilir
burada
- = boğaz kısmında ses sabitinin hızı
- = başlığın sabit itme katsayısı
Ve böylece;
Çıkış gücünün kısılabilmesi
Roketlerin çıkış güçleri/itki miktarları, yanma oranı kontrol edilerek kısılabilir (İng:Throttling) ve genellikle kg/s veya Ib/s olarak ölçülür. Sıvı ve hibrit roketlerde yanma odasına giren yakıt akışı kapakçıklar kullanılarak kontrol edilir. Katı yakıtlarda ise "yakıt akışı", yanan alan değiştirilerek kontrol edilir ve ne kadar alanın yanacağı sıkıştırılmış yakıt tozu'nun (İng. Propellant grain) tasarımına eklenebilir. Bu yüzden katı yakıtlı motorlarda genellikle çalışma anında ne kadar alanın yanacağı değiştirilemediğinden bu tür motorlar bir kere başlatılınca bitene kadar sabit çıkış gücüyle çalışırlar, kısılamazlar.
Roketlerin çıkış güçleri genelde en düşük olarak (genellikle roket çıkışındaki/nozuldaki -İng: Rocket engine nozzle- akış ayrımıyla sınırlı olmak üzere) ortam basıncının üçte biri çıkış basıncına kadar ve en yüksek olarak yalnızca motorun mekanik gücüyle belirlenen bir üst sınır değerine kadar kısılabilirler.
Pratikte roketlerin çıkış güçlerinin ne derecede kısılabilecekleri büyük çeşitlilik göstermektedir ancak roketlerin çoğu 2 kata kadar oranda büyük zorluk olmaksızın kısılabilmektedir; en tipik sınırlama yanma dengesizliğidir, örneğin enjektörler tehlikeli salınımlardan kaçınmak için minimum bir basınca ihtiyaç duyarlar (motor çalışırken meydana gelen kesikli boğuk patlamalar yüzünden oluşan titreşim/İng:chugging veya yanma dengesizlikleri/kararsızlıkları); ama enjektörler daha geniş titreşim aralıkları için iyileştirilip test edilebilirler. Örneğin, son zamanlarda kullanılan bazı sıvı roket motorlarının tasarımları, ilgili motorların bilinen itki miktarlarının yüzde 18-20'sine kadar kısılabilme kabiliyeti için daha da iyileştirilmişlerdir. Katı roketlerin itki miktarları yanmanın gerçekleştiği yüzey alanlarını yanma süresinin boyunca çeşitlendirecek şekilde tasarlanmış sıkıştırılmış yakıt tozlarının kullanılmasıyla kısılabilir.
Enerji etkinliği
Yüksek sıkıştırma oranı ve yüksek yanma sıcaklığının bir sonucu olarak roket motor başlıkları roket motor başlıkları şaşırtıcı bir şekilde yüksek hızlı bir jet olabilmek için verimli ısıtıcı motorlardır. Roket başlıkları iptal edilebilir bir süreç olan adiyebetik genişlemeye muhteşem bir yaklaşma verir ve böylelikle Karnot döngüsündekine çok yakın verimliliği olur. Verilen derecelere ulaşıldığında kimyasal roketlerle %60 verimliliğine ulaşılabilir. Roket motoruyla çalışan bir araç için bitirme sınırı her neyse araç hızı ona yaklaşma veya ulaşırsa araç verimliliği çok iyidir. (fırlatmaya bağlı)ama düşük hızlarda enerji verimliliği hız 0’ a düşerken %0’a gider (tüm tepkili çalıştırmalarda olduğu gibi). Daha fazla detay için roket enerji verimliliğine bakınız.
İtki/ağırlık oranı
Roketler, tüm jet motorlarının, hatta tüm motorlar arasında en yüksek itki/ağırlık oranına sahiptir. Bu özellik sıvı roket motorları için geçerlidir. Bunun sebebi motoru meydana getiren pompaları, boruları ve yanma odalarını içeren basınçlı kapların küçük hacme sahip olmasıdır. Hava girişlerinin azlığı ve yoğun sıvıların kullanımı basınçlandırma sisteminin küçük ve hafif olmasına yol açar, hava kullanan motorlar çok daha düşük yoğunlukta havayla baş etmek durumundadır. Kullanılan likit yakıtlarda yoğunluğu en kötü olan . Bu yakıt pek çok yolla müthiş bir şekilde yanmasına rağmen yoğunluğu suyun %7'sine yakındır. Bu turbo pompaları ve boru tesisatını daha geniş ve ağır hale getirir ve bu onu SSME için kullanılan motorla onun yerine NK-33 kullanılanların karşılaştırılmasında itki-ağırlık oranına yansır.
Soğuma
Verimli olmaları gerektiğinden dolayı, fiziksel olarak roketlerin ulaşabileceği sıcaklık ~3500 K (~3227 °C or ~5840 °F). Diğer çoğu jet motoru sıcak egzozlarında gaz tribünleri bulundurur. Daha geniş yüzey alanına sahip olduklarından dolayı, soğumaları daha geç olur bu yüzden verimlilik düşer, çok daha düşük sıcaklıkta yanma işlemini yapmak zorundadır. Ek olarak, kanal motorları havayı, düşük sıcaklıklarda reaksiyon riskini azaltan %78 oranında reaktif olmayan nitrojen içeren oksidan olarak kullanır. Roketler de bu yapısal dezavantajların hiçbiri yoktur. Bu nedenle roketlerde kullanılan sıcaklıklar, çoğunlukla başlığın ve yanma odası maddelerinin erime ve kaynama noktalarından çok daha yüksektir. Korunmadığında her ikisi de istisna olan grafit ve tungsten (~1200 K bakır) oksitlenmeye maruz kalır. Dahası çoğu yapı malzemeleri, yakıtları bağımsız olarak mükemmel kabul edilen yakıtlar yapabilir. Bu maddelerin kırılma noktasına ulaşmaları için, yanma, erime ve kaynama noktasına erişmelerinin engellenmesi önemlidir. Bu bazen şakacı bir biçimde dile getirilerek egzoz zengini motor olarak adlandırılır. Yapı teknolojileri, kimyasal roketlerin egzoz sıcaklığındaki potansiyel üst sınırı belirleyebilir. Yapı malzemelerinin ısınmasını engelleyen soğutma sistemleri ve alüminyum, çelik,nikel ve bakır alaşımlar çok sıklıkla roketlerde kullanılır. Başlık ve oda ömrünü uzatmak için, yakıtın, yanma odası etrafındaki tüplerin içinden geçtiği rejeneratif soğutma ve perde veya film soğutma olarak adlandırılan başka teknikler kullanılır. Bu teknikler, maddeyle temas halinde olan termal gaz sınır tabakasının katastrofik bozulmaya neden olabilecek sıcaklığın altında tutulmasını sağlar. En iyi motorlarda duvarı geçebilecek ısı akışı genellikle 1-200 MW/m^2 arasındadır. En güçlü ısı akışı genelde odayla ve başlıkla bağlantısı olan boğazda iki defa görülür. Bu durum, yüksek sıcaklıkların görüldüğü odadan düşük olmasına rağmen, yüksek hız kombinasyonlarından dolayı olur. Roket soğutucu yöntemleri şunlardır: 1.Soğutmasız (genellikle test aşamasında, kısa süreler için kullanılır) 2.Ablatif duvarlar (sürekli buharlaşan ve taşınan maddeyle çevrili duvarlar) 3.Radyatörlü soğutma (ısıyı uzağa yayan ve akkor haline gelen oda) 4.Soğutma dökümü (genellikle hidrojen olan sıvının odaya doğru akması ve dökülmesidir) 5.Rejeneratif soğutma () 6.Perde soğutma (gaz ısısının duvarlarda soğuk olması için düzenlenen sıvı) 7.Film soğutma (buharlaştıracak kadar soğutan sıvıyla yüzeyin kaplanması)
Sınır tabaka bozulma hataları yanma kararsızlıkları ve soğutma sistemindeki hatalar sırasında meydana gelebilir ve duvar yetmezliği bunu takip eder. Odanın etrafındaki soğutma çemberlerinde rejeneratif soğutmalı ikinci bir sınır tabakası bulunur. Sınır tabaka duvarlar ve soğutucu arasında yalıtkan olarak hareket ettiği için olabildiğince kalın olmalıdır. Bu, soğutma hızının olabildiğince yüksek olmasıyla sağlanabilir. Uygulamada, rejeneratif soğutma hemen hemen her zaman perde soğutma veya film soğutma ile birlikte kullanılır. Sıvı yakıtlı motorlar genellikle düşük sıcaklıklarda yanan zengin yakıtlarla çalışır. Düşük maliyet malzemeleri, basitleştirilmiş bir soğutma sistemi ve daha düşük bir performans motoru sağlayan motor üzerindeki ısı yükünü soğutucu egzoz azaltır.
Mekanik sorunlar
Roket yanma odaları normal olarak 10-200 bar (1 ila 20 MPa, 150-3000 psi), olan oldukça yüksek bir basınçta çalıştırılır. Önemli atmosferik basınç içinde çalıştırıldığı zaman daha büyük ve fazla etkili başlığın olanağıyla yüksek yanma oda basıncı daha iyi performans verir fakat bu başlık aşırı derecede genişletilmeksizin uygun hale getirtilmesi ile bu durum sağlanılır. Diğer yandan, bu yüksek basınç odanın dışındaki bölgenin çevresel gerilme altında olmasına neden olur.- roket motorları basınçlı kaplardır. Daha kötüsü, roket motorları içinde yaratılan yüksek sıcaklık yüzünden, kullanılan materyaller önemli ölçüde düşük iş çekim gerilimine sahip olma eğilimindedirler. Ayrıca, önemli sıcaklık değişimleri oda ve başlığın duvarları içerisindeki düzenekleridir ve bunlar iç gerilme yaratan iç astarın diferansiyel genişlemesine neden olur.
Akustik problemler
Bir roket motoru içerisinde aşırı derecedeki ses ve titreme ortalama değerlerinin üstünde yoğun gerilme ile sonuçlanır, özellikle borulu organın varlığı içinde – rezonans veya gaz türbülansı gibi.
Yanma dengesizlikleri
Yanma, istenmeyen ani ya da periyodik doğal dengesizliklerde görülebilir. Enjektör levha boyunca akan yakıt azalana kadar enjekte odası içindeki basınç artabilir; bir süre sonra basınç düşer ve akış artar, bir süre sonra yanan yanma odası içerisinde çok daha fazla yakıt enjekte edilir ve tekrar oda basıncı artar, bu döngü bu şekilde devam eder. Bu yüksek genlikli titreşime neden olabilir, sıklıkla motora zarar verebilecek olan ultrasonik oranlar içerisindedir. ±200 psi, 25 kHz ‘ in titreşimleri Titan2 ikinci aşama motor füzesinin erken versiyonlarının başarısızlık nedenidir. Diğer başarısızlık modu ateş almadan infilaka geçiş ; yanma odası içinde oluşmuş süpersonik basınç dalgası motoru bozabilir. Yanma dengesizlikleri motor içerisindeki temizlik çözücülerinin kalanları, yansıyan şok dalgası ,ateşlemeden sonra ilk dengesizlik, yanma odası içini yansıtan başlığın yanında patlama ve birçok faktör tarafından teşvik edilebilir. Stabil motor dizaynları içerisindeki titreşimler hızlıca bastırılabilir; stabil olmayan dizaynlar uzun süreli periyotlar için devamlılığını sürdürür. Baskılayıcı titreşimler yaygın olarak kullanılır. Yanma dengesizlikleri veya yakıt akışını yumuşatan motorların ve tankların arasındaki boylamsal titremeler ile oluşan itmenin periyodik çeşitliliği ‘ pogo titremeleri veya ‘pogo’ olarak bilinir ve bu terim zıplama sırığından sonra adlandırılmıştır. Yanma dengesizliğinin üç tipi meydana gelir;
- Kesikli yanma
Aracın hız içerisindeki değişimlerinden dolayı oluşan besleme çizgileri içindeki basınç değişiklikleri sonucunda oluşan düşük frekanslı titreşimdir. Bu iticilik içinde döngüsel bir çeşitliliğe neden olabilir ve etkileri araç veya roketi taşıyan yüke çok az rahatsız etme durumundan ciddi şekilde zarar verme olarak değişebilir. Kesikli yanma yüksek yoğunluktaki yakıtların besleme çizgileri üzerindeki gaz dolu kullanılarak azaltılabilir.
- Uğultu
Enjektöre karşı etkisiz basıncın düşmesi dolayısıyla oluşur. O çoğunlukla zarar vermekten ziyade rahatsız edicidir. Fakat, olağanüstü durumlarda yanma enjektör boyunca geriye doğru uygulanan kuvvetle sonlanabilir- bu tek terkipli yakıt ile patlamalara neden olabilir.
- Gıcırdama
Kontrol etmesi en zor olan olmakla birlikte en çok zarar vericidir. Kimyasal yanma süresine eşleşmiş yanma odası içindeki akustikler dolayısıyla ortaya çıkar. Belirtilen kimyasal yanma süreci birincil enerji salınımı sürücüleridir. Ek olarak, izole edilmiş ısıl sınır tabakasının incelmesi yüzünden oluşan felaket sonuçlara neden olan stabil olmayan gıcırdama yankısı gıcırdama nedeni ile oluşur. Akustik titreşimler bir oda içerisindeki yanma veya bir boru boyunca sıcak havanın akışı gibi termal süreçler tarafından uyarılabilir. Özellikle, eğer yanma akustik dalga basıncının maksimum olduğu bölgeler içinde çok fazla yoğunlukta meydana gelirse,çember içerisindeki daimi akustik dalgalar yoğunlaştırılabilir. Dizayn süreci boyunca analitik olarak bu etkileri tahmin etmek zordur ve pahalılığı, zaman alması ve test ve hata düzeltme ölçümleriyle kombine edilmiş geniş testler tarafından irdelenmiştir. Gıcırtı sıklıkla yakıt kimyası veya enjektör içindeki değişiklikler tarafından ele alındı. Enjekte edilmeden önce yakıtın buharlaşması veya odanın yankı durumlarını değiştirmek için yanma odası içindeki Helmholt sönümlendiricilerin kullanımları tarafından da ele alınır. Gıcırdama olasılığı için test enjektöre yakın yanma odasına teğet olarak kurulan tüp ile yanma odası dışındaki patlayıcı olan küçük şarjlar tarafından yapılır ve amaç motorun ani yanıtını saptamak ve yanma basıncının zamanla tepkisini değerlendirmek –hızlı bir şekilde asıl halini alma stabil bir sistem olduğunu gösterir.
Egzoz gürültüsü
Çok küçük boyutlar dışındaki tümü için,roket egzozu diğer motorlara nazaran çok gürültülüdür. Sesten hızlı egzoz ortamdaki hava ile karıştıkça şok dalgaları oluşturulur. Uzay aracı onun etrafındaki gürültünün 200 dBA üzerini yaratır. Satürn 5 ‘in fırlatımı patlama mevzisinden önemli bir uzaklıkta sismometre üzerinde algılanabilmişti. Yaratılan şok dalgalarındaki ses yoğunluğu egzoz hızı ve roketin büyüklüğüne bağlıdır. Bu şok dalgaları çok büyük roket motorları tarafından üretilen fırlama ve çatlama seslerinin açıklaması olarak görülür. Bu gürültü zirveleri mikrofonlara ses elektroniğine yüklenir ve böylece zayıflar veya bütün olarak kayıt edilmiş veya yayın ses üretimi içinde yok edilir. Çok büyük roketler için yakın bir oranda, bu etkiler öldürebilir. Uzay ajentaları için en endişe verici şey bu tip ses düzeylerinin fırlatma yapısına zarar verebileceği veya en kötüsü bu ses düzeyleri hassas roket üzerine geri yansıtılabilir. Bu durum fırlatmada niçin bu kadar su kullanıldığının nedenidir. Su spreyi havanın ses nitelikleri ile değişir ve roketten uzak ses enerjisini azaltır veya saptırır. Genel olarak roket yere yakın olduğu zaman gürültü çok yoğundur çünkü motordaki gürültü duman bulutundan yansır. Ayrıca araç yavaş bir şekilde hareket ediyorken motor içindeki kimyasal enerjinin çok küçük bir kısmı roketin kinetik enerjisini arttırır (çünkü araca nakledilen P kullanışlı güç itme F, hız V.)Daha sonra enerjinin çok büyük bir kısmı çevredeki hava ile etkileşim içerisine giren egzozun içinde harcanır ve bu meydana gelirken gürültü ortaya çıkar. çatı alev siperleri,duman bulutu etrafındaki su enjeksiyonu ve belli bir açıda duman bulutunun saptırılması ile bu gürültü biraz azaltılabilir.
Deneme
Roket motorları üretime alınmadan önce genel olarak test tesisinde test edilir. Yüksek irtifa motorları için ya daha kısa başlık kullanılmak ya da roket çok büyük vakum odası içinde test edilmek zorundadır.
Güvenlik
Roketler tehlikeli ve güvenliği olmayan bir üne sahiptir. Bu ünün aksine dikkatli dizayn edilen roketler güvenli yapılabilir. Askeri kullanımlarda roketler güvenlidir. Fakat, roketlerin askeri olmayan kullanımlarından birisi yörüngesel fırlatmalardır. Bu uygulama içinde prim genel olarak minimum ağırlık üzerine yerleştirilir ve düşük ağırlıkta yüksek güvenilirlik sağlamak zordur. Ek olarak, fırlatılan uçuş sayısı düşükse aracın bozulmasına neden olan hataları düzeltmek için daha fazla şans vardır. Esas olarak bütün fırlatılan araçlar uzay standartlarında test edilen araçlardır. X-15 roketinde sadece % 5 oranında bir başarısızlık ile birlikte zemin testinde çok az bir hata görüldü ve Uzay Mekiği Ana Motoru 350’nin üzerinde felaket sonuçlardan kaçınarak motor uçuşlarını yönetti.
Kimya
Bütün reaksiyon enerjisi egzoz gazının kinetik enerjisi olarak görüldüğü ve araç performansına bağlı olarak egzoz hızı motorun en önemli performans parametresi olduğu için roket yakıtları çok yüksek enerji gerektirir (her kütle birimine gereken enerji). Özel reaksiyon sonrasında, motor içindeki kaçınılmaz kayıplar ve eksiklikler, tamamlanmamış yanma ve benzeri gibi durumlar dışında termodinamik kanunu doğrultusunda elde edilen egzoz hızını azaltan ana teorik limit gösterir ki kimyasal enerjinin kesri üretilen itmede bulunmayan egzoz moleküllerinin rotasyonu içine girebilir. Helyum gibi tek atomlu gazlar bağımsızlığın üç derecesine sahiptir ki bu uzayın üç boyutuna eş değerdir ve yalnızca küresel simetrik moleküller bu kayıp türünden kaçar. H2 gibi iki atomlu moleküller iki atomun katıldığı ve birbirlerine dik olan iki eksende döner ve statik mekaniğin eş bölüşüm kanunu ile mevcut olan termal enerji bağımsızlığın dereceleri arasında bölünebilmeyi talep eder. Örneğin, enerjinin 3/5 nün termal denge enerjisi içindeki bir gaz bağımsızlık derecelerine gidebilir ve 2/5 oranında döner. Su gibi altı atomik moleküller bağımsızlığın altı derecesine sahiptir ve böylece enerji bağımsızlığın döngüsel ve geçiş enerjileri arasında eşit olarak bölüştürülebilir. İkinci durumdaki çoğu kimyasal reaksiyon için durum bu şekildedir. Bu durum klasik olarak oran, gama, sabit basınçtaki sabit hacimdeki gazın özel ısını açısından tanımlanır. Eğer geniş başlık gazı genişletmeye ve soğutmaya izin verecek kadar büyükse döngüsel enerji kaybı büyük oranda kayıt edilir. Başlığın fonksiyonu yanma odası içindeki moleküllerin gelişigüzel termal hareketlerinin itmeyi ortaya çıkaran yönsüz ötelenmeye dönüştürmektir. Egzoz gazı denge noktası içinde kaldığı müddetçe, ilk döngüsel enerji başlık içindeki ötelemeye büyük oranda dönüştürülmüş olacak. Kimyasal tepkimeye girenlerin birim kütlelerindeki özel tepkime enerjisi anahtar olmasına rağmen reaksiyon moleküller içindeki düşük moleküler ağırlık egzoz gazının hızını saptama açısından ayrıca önemli. Bunun nedeni roket motoru içerisindeki yüksek sıcaklıktaki gazın motor mühendisliği için ciddi problemler teşkil etmesidir. Sıcaklık molekül başına düşen enerjiyle doğru orantılı olduğu için düşük kütleli moleküller arasında daha çok dağıtılan enerji verilen sıcaklıkta yüksek egzoz hızına izin verir. Bu düşük atomik kütleli elementlerin favori olduğunu gösterir. Egzoz hızı açısından en etkili yakıtlar olan sıvı hidrojen (LH2) ve oksijen (LOX veya LO2), bor ve sıvı ozonun dahil edildiği yeterli egzotik kombinasyonlar boyunca potansiyel olarak teori içinde dahi iyidir eğer çeşitli pratik sorunlar çözümlendirilmişse. Özel reaksiyon enerjisini hesaplamak önemli bir noktadır. Benzin ve oksitleyicinin de dahil olduğu yakıtların tüm kütlesi bu hesaplamaya dahil edilmelidir. Hava solunum motoru genel olarak onu taşımak zorunda olmaksızın oksijen sağlayabilir ve bu durum hava solunum motorlarının niçin yakıt-kütleli verimliliğine sahip olduğunu açıklar ayrıca roket motorlarının sıradan karasal uygulamalara çok daha az uygun olduğunun nedenidir. Otomobiller veya turbo jetler için yakıtlar atmosferik oksijenden yararlanır ve böylece taşınılmak zorunda olunan yakıtların birim kütlesindeki enerji verimliliğine daha iyi sahiptir, fakat yakıtın birim kütlesiyle benzerdir. Roket içerisindeki bilgisayar programlarını tahmin eden bilgisayar programları mevcuttur.
Ateşleme
Sıvı ve karma roketleri ile, yakıtların yanma odasına girmesi ile birlikte ateşlemenin hemen olması gerekir. Sıvı yakıtlar ile, mili saniye içinde yapılan başarısız ateşlemeler oda içerisine sıvı yakıtların çok fazla olmasına neden olur ve ateşleme meydana geldiği zaman yaratılan sıcak gaz miktarı odanın dizayn basıncının maksimumunu aşar ve basınçlı kap felaket sonuçlara neden olur. Bu bazen sert başlangıç veya hızlı planlanmamış dağılım olarak adlandırılır. Ateşleme farklı yöntemler tarafından başarılabilir; proteknik şarj, plazmalı şaloma kullanılabilir, ayrıca elektrik buji çalıştırılabilir. Bazı yakıt/oksitlenmiş bileşimler kontak(hipergolik) üzerinde ateşler,hipergolik olmayan yakıtlar hipergolik yakıtlar ile yakıt çizgisi üzerinde çalıştırılmaya hazırlanılarak kimyasal olarak ateşlenebilir. (Rusya motorlarında popüler) Gazlı yakıtlar genel olarak sert başlangıçlara neden olmayacak. Toplamda roketlerin enjektör alanı boğaz kısmından daha azdır, bu yüzden oda basıncı çevreyi ateşleme eğiminde ve tüm oda çabuk tutuşan gaz ile dolu olsa bile yüksek basınç oluşturulamaz. Katı yakıtlar genellikle tek atışlı piroteknik aletler ile ateşlenir. Ateşlenildiği zaman roket odası kendi kendine devam eder ve ateşleyiciye ihtiyaç yoktur. Eğer odalar belli bir süre devre dışı kaldıktan sonra tekrar başlatılırsa onlar anında tekrar ateşlenebilir. Fakat, soğuduğu zaman, piroteknik ateşleyiciyi değiştirmek gibi en azından küçük bir bakım olmaksızın birçok motor yeniden çalıştırılamaz.
Duman bulutu fiziği
Roket duman bulutu roket motoru,dizayn yüksekliği, yükseklik, itme ve diğer faktörlere bağlı olarak çeşitlenir. Karbon bakımından zengin olan egzozlar yanmayan taneciklerin kara cisim ışınımı yüzünden turuncu renktedirler, buna mavi kuğu bantları eklenebilir. Peroksit oksitleyicisine dayalı roketler ve hidrojen roket bulutları çok fazla buhar kapsar ve neredeyse çıplak gözle görülemez fakat ultraviyole ve kızıl ötesinde parlar. Turuncu- beyaz alev olarak yanan ve yanma sürecine enerji ekleyen alüminyum gibi metal barındıran yakıt içerdiği için katı roketlerdeki duman bulutu büyük ölçüde görülebilir. Bazı egzozlar, alkol yakıtlı roketler, görünür şok elması gösterebilir. Bunlar Ortamdan yaratılmış şok dalgalarına göre duman bulutu basıncı içerisindeki döngüsel çeşitliliği yüzündendir. Dizayn bulutunun şekli dizayn yüksekliği ile şekillendirilebilir. Çok yüksek yerlerde bütün roketler aşırı derecede genişlemenin altındadırlar ve egzoz gazlarının çok küçük bir oranı sonsuza kadar genişlemeyi durdurur.
Roket motorların türleri
Fiziksel güçle çalışanlar
Tür | Tanım | Avantajlar | Dezavantajlar |
---|---|---|---|
Su roketi | Kuyruk ve burunda ağırlıklı kısmen doldurulmuş karbonatlı içecek kutuları | Yapımı kolay | Yükseklik genellikle birkaç yüz feet civarındadır (Dünya rekoru 830 metre veya 2723 feet) |
Soğuk gaz iticisi | Yanma olmayan bir çeşittir, verniyer iticiler için kullanılır. | Kirlilik yapmaz | Çok düşük performans sağlar |
Kimyasal güçle çalışanlar
Tür | Tanım | Avantaj | Dezavantaj |
---|---|---|---|
Katı yakıt roketi | Merkezi boşluklu, tutuşmalı, kendiliğinden devam eden, katı yakıt/oksitleyici karışımı | Basit, hareket eden parça yok, makul kütle bölümü, makul Isp. Bir itme şeması yakıt tanelerinin tasarımıyla sağlanabilir. | İtme kontrolü, yakmayı bitirme ve yeniden ateşleme özel dizaynlar gerektirir. Karışımın yanıcılığının lojistiki zorlukları. Sıvı roketlere kıyasen daha düşük performans gösterir. Eğer yakıt şarjı çatlarsa başlığı kapatabilir ve bu felaket sonuçlar doğurur. Yakıt şarjı çatlakları yanarlar ve yanarken daha da büyürler. Yakıt doldurma tank doldurmaktan daha zor. |
Karma yakıtlı roket | Oksitleyici ve yakıt ayrıdır; genellikle oksitleyici sıvıdır ve ayrı bir tankta bulunur ancak yakıt katıdır. | Oldukça basittir, katı yakıt oksitleyici olmadan tepkimesizdir, daha güvenlidir; çatlaklar çoğalmaz, itme kontrol edilebilir ve kapatılabilir | Bazı oksitleyiciler tekil yakıtlardır, kendi başlarına patlayabilirler; mekanik bir başarısızlık başlığı kapatabilir (kauçuk yakıtlarda çok nadirdir), iç boşluk zamanla genişler ve yakıt karışımını kötü etkiler |
Tekil yakıtlı roket | Yakıt (hidrazin, hidrojen peroksit veya nitro oksit) bir katalizör üzerine akar ve ekzotermik olarak parçalanır; sıcak gazlar başlıktan yayılır. | Konsept olarak basittir, kesilebilir, yanma bölmesindeki sıcaklıklar düşüktür. | Katalizörler kolayca kirlenebilir, tekil yakıtlar eğer kirlenirse patlayabilirler, Isp en iyi sıvıların 1/3'i civarındadır. |
Çift yakıtlı roket | İki akışkan (genellikle sıvı) yakıt enjektörler yardımıyla yanma odasında birleştirilir ve yakılır. | İyi bir karışım kontrolüyle ~99% a kadar verimli yanma, kesilebilir, çok hafif tanklara olanak sağlayan turbo pompalar ile kullanılabilir, dikkatli bir bakımla güvenli olabilir | Yüksek performans için gerekli olan pompaların dizaynı pahalıdır, yakıt odasının içinden geçen aşırı termal akışlar yeniden kullanımı etkileyebilir.hata şekilleri büyük patlamaları içerir. çok fazla tesisat gerekir. |
İkili itki roketi | Roket çift yakıtlı olarak kalkış yapar, ardından sadece tek bir yakıtı tekil olarak kullanır. | Basitlik ve kontrol kolaylığı | Çift yakıtlılardan düşük performans gösterir. |
Üçlü yakıt roketi | Üç farklı yakıt (genellikle hidrojen, hidrokarbon ve sıvı oksijen) farklı karışım oranlarında yanma odasında birleştirilir ya da birden çok motor kullanılır. | Hidrojen daha hafif olduğu için kalkış ağırlığını azalır; iyi Isp ile itme/ağırlık kombine edilir, Dünya'dan fırlatılabilecek kütleyi iyi bir oranda arttırır. | Çift yakıtla benzer sorunlar vardır ancak daha fazla tesisat gerekir, daha fazla araştırma geliştirme gerekir. |
Havası-artırılmış roket | Aslında içeri alınan havanın sıkıştırıldığı ve roketten egzozla yakıldığı bir ram jettir. | 0 Machtan 4.5+ Mach (ekzoatmosferikte de çalışabilir), Mach 2' den 4'e verimlidir | Düşük hızlarda ya da ekzoatmosferik roketlerle benzer verimlilik gösterir, giriş zorlukları, genel olarak araştırılmamış ve geliştirilmemiş bir tiptir, soğutma sorunları, çok gürültülü, itme/ağırlık oranları ram jetlere benzer. |
Turbo roket | Birleştirilmiş bir turbo jet/roket döngüsüne oksijen gibi bir oksitleyici eklenerek maksimum irtifa arttırılır | Var olan tasarımlara yakın, çok yüksek irtifa, çok farklı yükseklik ve hızlarda çalışabilir | Atmosferik hava hızı turbo jetlerinkine yakın hızlarla sınırlıdır, LOX gibi oksitleyiciler taşıması tehlikelidir. Basit roketlerden çok daha ağırdır. |
Önceden soğutulmuş jet motoru / LACE (roketle birleştirilmiş döngü) | İçeri girecek hava turbojet veya ramjet motoruna girmeden çok düşük sıcaklıklara soğutulur. Roket motoruyla birleştirilerek yörüngeye erişebilir. | Yerde kolayca test edilebilir. Yüksek/ağırlık itme oranları ve yakıt verimliliği mümkün, mach 0-5.5+, bu kombinasyon yörüngeye çıkış, tek aşamayla yörüngeye çıkış veya çok hızlı kıtalar arası seyahata izin verebilir | Sadece laboratuvar prototipleme ortamında var. Örnekler RB545, SABRE, ATREX |
Elektrik gücüyle çalışanlar
Tür | Tanım | Avantajlar | Dezavantajlar |
---|---|---|---|
Direnç roketi (elektrikle ısıtma) | Çeşitli sıvılar ısıtılarak Joule etkisiyle itme elde edilir. Tekil yakıtlara enerji ekleyebilir. | Sadece kütle elektrikten önemliyse verimli. Isp salt tekil yakıttan %40 daha yüksek | Yüksek güç kullanımı ve düşük itme |
Arcjet rocketi (elektrik yardımıyla kimyasal yanma) | Direnç roketine benzer ama ısıtma elementi yerine yüksek elektrik akımı kullanılır. | 1600 saniye Isp | Çok düşük itme ve yüksek elektrik kullanımı, performans iyon motorlarına benzer |
Değişken belirli itki manyetik plazma roketi / VASIMR | Mikrodalga ile ısıtılan plazma ve manyetik boğaz/başlık | Değişken Isp, 1000 saniyeden 10.000 saniyeye | iyon sürücülerine benzer itme/ağırlık oranı (biraz altında), termal problemler, iyon sürücüleri gibi yüksek itme için yüksek güç gerekli, daha gelişmiş nükleer rektörlere ihtiyaç var ve süper iletkenlerin çalışabilmesi için düşük sıcaklık gerekir. |
Titreşimli plazma iticisi (elektrik ark ısıtılması; plazma yayma) | Plazma kullanılarak katı yakıt aşındırılır. | Yüksek Isp, frekans kontrol sağlar | Düşük enerji verimliliği |
Termal güçle çalışanlar
Önceden ısınmış
Tür | Tanım | Avantaj | Dezavantaj |
---|---|---|---|
Sıcak su roketi | Sıcak su tankın içinde yüksek sıcaklık/basınçta depolanır ve başlık içinde buhara döner. | Basit, güvenli | Ağır tank yüzünden genel performans düşük, Isp 200 altında |
Güneş enerjili termal
Güneş termal roketleri reaksiyon kütlesini direkt olarak güneş enerjisiyle ısıtır ve böylece güneşle çalışan diğer sistemlerin aksine elektrik jeneratörüne ihtiyaç duymaz. Bir güneş termal roketi sadece güneş enerjisini yakalayacak ekipmanı taşımak zorundadır, aynalar veya toplayıcılar gibi. Isıtılmış yakıt sıradan bir roket başlığından geçer. Motor itmesi doğrudan güneş toplayıcı yüzey alanı ve güneş ışınımının yoğunluğuyla ilgiliyken Isp ile ters orantılıdır.
Tür | Tanım | Avantajlar | Dezavantajlar |
---|---|---|---|
Güneş enerjili termal roket | Yakıt güneş toplayıcısı tarafından ısıtılır | Hidrojen yakıtla elde edilen 900 Isp nükleer fizyon roketlerine yakın ve çok daha basit. Uzun vadeli hidrojen depolamasından kaynaklı kaybın kullanılabilmesi. | İtme oldukça düşük olduğu için sadece uzayda kullanılabilir fakat hidrojen uzayda kolayca depo edilemez, diğer taraftan moleküler kütlesi daha yüksek yakıtlar Isp'yi orta seviyelere düşürür. |
Işınım termal roketler
Tür | Tanım | Avantajlar | Dezavantajlar |
---|---|---|---|
Işık ışınımı roketi | Araçtaki yakıt uzaktan bir tür ışık ışınımı (genelde lazer) ile dolaylı veya dolaysız olarak kullanılır. | Çok yüksek egzoz hızlarına ulaşılabilir. | Yörüngeye ulaşmak için her 1 kg yakıt için ~1 MW güç lazım, nispeten yüksek ivme, bulutlar tarafından engellenebilir, ışıkta yansımalar tehlikeli olabilir, iyi performans için tek yakıtlı hidrojene ihtiyaç duyulur, ısı değiştiricilerinde yüksek sıcaklıklar ışığın tekrar yayılımından dolayı bazı tasarımları ~600 saniye ile sınırlandırılmış. |
Mikrodalga ışınımı roketi | Araçtaki yakıt uzaktan mikrodalga ışınımıyla ısıtılır | Isp nükleer termal roketlere, itme/ağırlık ise kimyasal roketlere yakın. Mikrodalgalar lazerlere kıyasla 10-100 kat daha ucuz ve 10 GHz altında tüm hava şartlarında çalışır. | Yörüngeye ulaşmak için her 1 kg yakıt için ~0.3-3 MW güç lazım, ışınım için ayrı altyapı ve geliştirme masrafı. Milimetre dalgasını kullanan sistemler için hava durumu, irtifa ve 30–300 m çapında vericilerle zorlanır. ~10 GHz altındaki vericiler kilometrelerle ölçülür. Vericiler taşınabilir olmaması kalkış alanlarını sınırlar. |
Nükleer termal roketler
Tür | Tanım | Avantajlar | Dezavantajlar |
---|---|---|---|
Radyo izotop roketi / "kaniş itici" (radyoaktif bozulma enerjisi) | Zayıf radyoaktiflikten gelen ısı hidrojen ısıtmak için kullanılır. | Yaklaşık 700–800 saniyelik,hemen hemen hareketlenme yoktur. | Düşük itme/ağırlık oranı |
Nükleer termal roket (nükleer fizyon enerjisi) | Yüksek sıcaklıkta ısı sağlamak amacıyla yakıt (genellikle hidrojen) nükleer reaktörden geçirilir | Isp yüksek olabilir, muhtemelen 900 saniye veya çok daha fazlası, bazı tasarımlarda itme/ağırlık oranı yüksek | Maksimum sıcaklık materyal teknolojisiyle sınırlı, bazı radyoaktif tanecikler bazı tasarımlarda egzoz gazı içinde bulunabilir, nükleer reaktör siperi ağırdır ve dünya yüzeyinde kullanım zor, itme/ağırlık oranı yüksek değildir. |
Nükleer güçle çalışanlar
Nükleer itki, itme yöntemlerinin geniş çeşitliliğini barındırır. Bu yöntemler ana güç kaynağı olarak bir tür nükleer reaksiyon kullanır. Öne sürülmüş ve bazıları uzay araçlarında test edilmiştir nükleer itki çeşitleri aşağıda gösterilmiştir.
Tür | Tanım' | Avantajlar | Dezavantajlar |
---|---|---|---|
Gaz çekirdekli nükleer roket (nükleer fizyon enerjisi) | Gaz halindeki nükleer fizyon reaktör ile yakıt direkt temas halindedir. | Çok sıcak yakıt, reaktör katı tutularak sınırlandırılmaz, Isp 1500 - 3000 saniyeleri arasında fakat çok yüksek itme ile | Egzoz içinde parçalanabilirlik kaybı olmaksızın yakıtın ısıtılma zorluğu çekilmesi,özellikle başlık ve boğaz bölgesinde yoğun termal problemler,egzoz hemen hemen doğal olarak yüksek radyoaktif.Nükleer ampul çeşitleri bölünebilirliği kapsayabilir fakat keser Isp yarım olarak |
Fizyon-parçacık roketi (nükleer fizyon enerjisi) | Bölünme ürünleri itme vermek amacıyla doğrudan tüketilir. | Bu noktada sadece teorik | |
Fizyon yelkeni (nükleer fizyon enerjisi) | Bir yelken materyali bölünebilen malzeme ile kaplanır. | Hareket eden parçalar yoktur, uzayın derinliklerinde çalışır. | Bu noktada sadece teorik |
Nükleer tuz-su roketi (nükleer fizyon enerjisi) | Nükleer tuzlar çözelti içinde tutulur, başlıkta tepkimeye neden olur | Isp çok yüksek, çok yüksek itme | Başlıkta termal problemler, yakıt durağan olmayabilir, yüksek derecede radyoaktif egzoz. Bu noktada sadece teorik |
Nükleer vuruş roketi (bölünme/birleşme bombalarının patlaması) | Şekilli nükleer bombalar aracın ardında patlatılır ve kuvveti bir "itici plaka" ile yakalanır | Isp çok yüksek, çok yüksek itme/ağırlık oranı, bu teknoloji için bilinen durdurucu görülmez | Test edilmemiş itici plaka şok yüzünden parçaları üstünden atabilir, nükleer bombaları için küçük büyüklüklerin hala oldukça pahalı olması,nükleer antlaşma problemleri,Dünya’nın manyetik atmosferi altında kullanıldığı zaman görülen nükleer atık |
Anti madde katalize edilmiş nükleer vuruş itmesi (bölünme ve/veya birleşme enerjisi) | Anti madde ile nükleer darbe itmesi küçük bombalara yardım eder | Çok küçük boyutlardaki araçlar için mümkün olabilir | Anti maddenin içeriği, makroskobik içindeki anti madde ürününün şimdilerde uygulanabilir olmaması.Bu noktada teorik |
Füzyon roket (füzyon enerjisi) | Füzyon yakıtı ısıtmak için kullanılır | Çok yüksek egzoz hızı | Şu anki üretim kabiliyetlerinin dışında. |
Anti madde roket (imha enerjisi) | Anti madde imhası roketi ısıtır | Aşırı derecede enerjik, çok yüksek teorik egzoz hızı | Anti madde ürünlerine ve kullanma ile ilgili problemler, nötrino gama ışını, muon içindeki enerji kayıpları; termal problemler. Bu noktada teorik. |
Kaynakça
- ^ George P. Sutton & Oscar Biblarz (2001). Rocket Propulsion Elements (7. bas.). Wiley Interscience. ISBN .
Bkz. 1. Bölüm
- ^ Hermann Oberth (1970). . Translation of the German language original "Wege zur Raumschiffahrt," (1920). Tunis, Tunisia: Agence Tunisienne de Public-Relations. 7 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ George P. Sutton & Oscar Biblarz (2001). Rocket Propulsion Elements (7. bas.). Wiley Interscience. ISBN .
Bkz. 2.-14. Bölümler
- ^ "Design of Liquid Propellant Rocket Engines" (PDF). NASA SP-125. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Ocak 2015.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Roket motoru haber gazete kitap akademik JSTOR Nisan 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Roket motoru genellikle yuksek sicakliktaki gaz olan yuksek hizli itici bir sivi jeti olusturmak icin tepkime kutlesi olarak depolanmis roket itici gazlarini kullanir Roket motorlari Newton un ucuncu yasasina gore kutleyi geriye dogru firlatarak itme ureten tepki motorlaridir Cogu roket motoru gerekli enerjiyi saglamak icin reaktif kimyasallarin yanmasini kullanir ancak ve gibi yanmayan bicimleri de mevcuttur Roket motorlari tarafindan tahrik edilen araclara genellikle roket denir Roket araclari cogu yanmali motorun aksine kendi yukseltgen tasir bu nedenle roket motorlari uzay aracini ve balistik fuzeleri itmek icin bir boslukta kullanilabilir Nasa nin nde test edilen Bu motorun egzozu asiri derecede isitilmis buhardan onun yakitlarindaki hidrojen ve oksijenden gelen su buhari dolayi neredeyse seffaftir roket motoru Diger jet motoru turleriyle karsilastirildiginda roket motorlari en hafif ve en yuksek itme gucune sahiptir ancak en az yakit verimliligine sahiptir en dusuk ozgul durtuye sahiptirler Ideal egzoz tum elementlerin en hafifi olan hidrojendir ancak kimyasal roketler egzoz hizini azaltan daha agir turlerin bir karisimini uretir nedeniyle roket motorlari yuksek hizlarda daha verimli hale gelir TerimlerYanma odasi uzerindeki ters yondeki basinctan dolayi roket motorlari itme kuvvetinin bir parcasini olustur Kimyasal roketler yakitin kimyasal reaksiyonlari tarafindan ortaya cikarilan isi ile guclendirilmis roketlerdir Roket motoru kati yakitli roket motoru genellikle kati roket motorlari anlamina gelen roket motoruna benzer bir terimdir Sivi roketler sivi yakitli roket motoru oncellikle tanklarin icinde yakilan sivilarin kullanildigi roketlerdir Karma roketler yanma odasinin icinde kati bir yakita sahiptir ve ikinci sivi ya da gaz oksitleyicisi veya yakiti yanmasi amaciyla bu gaz odasina eklenir Calisma prensibiRoket motorlari bir itme agzi araciligiyla yuksek hiza hizlandirilmis bir egzoz sivisinin disari atilmasiyla itme uretir Akiskan genellikle bir yanma odasi icinde yakit ve oksitleyici bilesenlerden olusan kati veya sivi itici gazlarin yuksek basincla inc kare basina 150 ila 4 350 pound 10 ila 300 bar yanmasi ile olusturulan bir gazdir Gazlar agizdan genisledikce cok yuksek supersonik hiza cikarlar ve buna verilen tepki motoru ters yone dogru iter Termodinamik yasalari ozellikle Carnot teoremi en iyi termal verim icin yuksek sicakliklarin ve basinclarin arzu edildigini belirttiginden yanma en sik uygulamali roketler icin kullanilir Nukleer termal roketler daha yuksek verimlilige sahiptir ancak su anda Dunya atmosferinde ve rutin kullanimlarini engelleyen cevresel sorunlara sahiptir Model roketcilik icin yanmaya uygun bir alternatif sikistirilmis hava karbondioksit nitrojen veya diger herhangi bir hazir inert gazla basinclandirilan su roketidir Yanma odasi icinde yakitin tanitilmasi Roket motoru genel olarak yakit tankinin formlarinda depolanmis ve belli bir kutlesi yakita sahiptir Itme kuvveti uretebilmek icin sivi jetin formlari icerisindeki roket motorundan oncelikle cikartilir Cogunlukla kimyasal yakitlarin kullanildigi bu yakitlar ekzotermik kimyasal reaksiyona maruz kalirlar Bu kimyasal reaksiyonlar itici guc icin roket tarafindan kullanilan sicak gaz uretir Kimyasal olarak duragan reaksiyon kutlesi isindirilabilir ve isi degistirici ile yuksek enerji guc kaynagi kullanilarak bu gerceklestirilir Bir kati roket motoru Kati roket yakitlari tanecik olarak adlandirilan bilesiklerin oksitlenmesi veya yakitin karisimi olarak hazirlanilir ve etkili bir sekilde kaplama ile kaplanmis olan yakit deposu yanma odasini olur Sivi yakitli roketler ayri olan yakiti oksitleyici bilesikleri onlarin karisip yandigi yer olan yanma cemberi icine pompalar motorlari kati sivi ve gaz yakitlarinin bilesimini kullanir Yakiti oda icine getirmek amaciyla hem sivi hem de hibrit roketleri puskurtucu kullanir Bunlar basit jet delikleri boyunca basinc altinda yakiti disari atarlar fakat bazen cok daha kompleks puskurtucu basliklar kullanilabilir Iki veya daha fazla yakit jete enjekte edildigi zaman kasitli olarak yakitlar carpisirlar ve daha kolay yanan cok kucuk damlaciklar icine parcalanir Yanma odasi Kimyasal roketler icin yanma odasi bir silindirdir ve burada alev tutucular cok nadir kullanilir Silindirin boyutlari yakitin iyice yanabilecegi seklindedir bunu ortaya cikarmak amaciyla farkli yakitlar farkli yanma odasi buyuklugu gerektirir Bu da L displaystyle L L VcAt displaystyle L frac V c A t sayisinin ortaya cikmasina neden olur burada Vc displaystyle V c odanin hacmi At displaystyle A t dar gecidin alani L genel olarak 25 60 inc 0 64 1 52m oranlarindadir Sicakligin ve basincin kombinasyonu genel olarak herhangi standartta cok yuksek boyuta yanma odasi icinde ulasir Hava soluyan jet motorlarindan farkli olarak seyreltmek ve sogutmak amaciyla oda icinde atmosferik nitrojen bulunmamakla birlikte sicaklik dogru stokiyometrik oranlara ulasir Bu durum cok yuksek basincta gerceklesir ve bu da duvarlar boyunca isi iletiminin cok yuksek oldugu anlamina gelir Roket basliklari De Laval basligi icinde tipik sicaklik T ve basinc p ve hiz v Roket basinin can veya koni seklinde bir genislemeye sahip olmasi roket motoruna karakteristik bir sekil verir Yanma odasi icinde uretilen sicak gaza yanma odasindan gecit boyunca ve yuksek genisletme orani icinde de Laval uzaklastirilir Roket basligina kadar yeterli basinc cevredeki basincin 2 5 3 kati ustunde saglanildigi zaman baslik bogumlanir supersonik jet olusturulur Boylece buyuk oranda hizlandirilmis gaz ile termal enerji kinetik enerjiye donusturulur Yapilan dizayn dogrultusunda genisletilen roket basligi agizligina bagli olarak egzoz gazinin hizi cesitlendirilir fakat egzoz gazinin deniz seviyesindeki havadaki sesin hizinin on kati kadar yukseklige sahip olmasi nadir bir durumdur Roket motorlarinin itici kuvvetinin yaklasik yarisi yanma odasi icindeki dengelenmemis basinctan gelirken geri kalani agizligin icine karsi gerceklesen basinctan gelir sekilden gorulebilir Gaz genislerken basligin duvarlarina karsi olan basinc roket motoruna kuvvet uygular gazin hizlandigi yonun tersi yonunde Yakit verimliligi Roket motorunda yakitin etkili olmasi icin onemli olan nokta yakitin ozel miktari tarafindan baslik ve odanin duvarlari uzerinde mumkun olan maksimum baskinin yaratilmasidir Bu yakit itme kuvvetinin kaynagidir ve ayni zamanda bu duruma sunlar tarafindan ulasilir mumkun olan en yuksek sicaklikta yakitin isitilmasi hidrojen karbon ve bazen de aluminyum gibi metallerin icinde bulundugu yuksek enerjili benzinin kullanilmasi veya nukleer enerjinin kullanilmasi dusuk yogunlukta gazin kullanilmasi mumkun oldugu kadar hidrojen bakimindan zengin oteleme hizini yuksek dereceye ulastirmak icin serbestlik derecesi az olan basit molekullu yakitlarin kullanilmasiyanma odasi ve baslik icinde uygulanan baski tarafindan meydana gelen roket iticiligi Newton un ucuncu kanunu dogrultusunda esit ve ters basinclar egzoz uzerine etki eder ve bu onu hizlandirir Butun bunlar yakitin kullanilan kutlesini cok aza indirgediginden basinc hizlandirilmis mevcut yakitin kutlesi ile dogru orantili oldugundan ve Newton un ucuncu kanunu dogrultusunda motor uzerine uygulanan basinc ayrica karsilikli olarak yakit uzerine de uygulandigindan basinc verilen herhangi bir motor hizi icin yakitin oda basinci tarafindan etkilenmemis odadan itici kuvvetle orantili olmasina ragmen ayrilmasi ile sonuclanir Fakat hiz yukarida belirtilen uc faktor tarafindan onemli bir sekilde etkilenir ve disari atilan gaz hizi motor yakitinin etkisinin cok iyi bir olcumudur Bu egzoz hizi olarak isimlendirilir ve onu azaltabilecek faktorlere odenek saglandiktan sonra etkili egzoz hizi roket motorunun en onemli parametrelerinden biridir agirlik maliyet uretim kolayligi gibi faktorler genellikle onemli olmasina ragmen Aerodinamik nedenlerle akis basligin en dar kisminda yani bogumlanmanin oldugu yerdedir bogaz Gaz icerisindeki sesin hizi sicakligin kara koku ile arttigi icin sicak egzoz gazinin kullanimi performansi gelistirir Buna zit olarak roket motorlarinin sicak gazi icindeki sesin hizi 1700 m s uzerinde olabilirken oda sicakliginda hava icerisindeki sesin hizi yaklasik olarak 340 m s dir Roket motorlarinin bu performansinin cogu yuksek sicaklik yuzunden olmakla birlikte dusuk molekul kutlesine sahip yakitlarin tercih edilmesinin de etkisi vardir ayrica bu havaya nazaran daha yuksek bir hiz verir Yuksek oranda paralellestirilmis hipersonik egzoz jet verilerek roket basligi icerisindeki genisleme hizi 1 5 2 0 kat daha fazla turetilir Roket hizinin artis hizi cogunlukla onun alan genisleme orani tarafindan saptanir bogazin alanin cikis alanina orani fakat gazin detaylandirilmis ozellikleri ayrica onemli Buyuk orandaki basliklar buyuktur ama egzoz gazinin hizini arttirarak yanma gazlarindan cok daha fazla isi elde edebilirler Atmosfer basinci yuksekle birlikte degistigi icin basligin verimliligi atmosfer icindeki faaliyetler tarafindan etkilenir fakat roket motorunun disindaki gazin supersonik hizi sayesinde jetin hizi ortamin ustunde ya da altinda olabilir ve ikisi arasindaki denge hicbir yukseklikte kurulamaz sekilden gorulebilir Ters basinc ve en uygun genlesme Basligin sonundaki gaz basincinin performansinin en yuksek dereceye ulasabilmesi icin gazin basincinin ortamdaki basinca esit olmasi gerekir Eger egzozun basinci ortamin basincindan dusukse arac motorun disi ile tepesi arasindaki basinc farkliligi tarafindan yavaslatilacaktir Diger taraftan eger disari atilan gazin basinci yuksek olursa itme kuvvetine donusturulebilir olan egzozun basinci korunmaz ve boylece enerji bosa gitmis olur Egzozun cikis basinci ve ortam basincinin ideal seviyesini korumak icin baslik capinin yukseklikle birlikte artirilmis olmasi gerekir uzun basliga etki eden basinc verilerek ve disaridaki basinc ve sicakligi azaltarak diger formlariyla rutin olarak yapilmasina ragmen bu artisi hafif duzenlemelerle ayarlamak zordur icinde genellikle daha az uyumlu basliklar kullanilir ve dizayn yuksekligi disinda kullanilan veya gaz kesildigi zaman atmosfer performansinda bir miktar azalma gorulur Bunu gelistirmek amaciyla cesitli tipa basligi kademeli baslik genisletilmis baslik ve aeroskap baslik gibi cesitli egzotik baslik dizaynlari tasarlanildi ve birkac yol ile kanitlanmis olan bunlarin her biri degisen cevre basincina adapte olabiliyor ve her biri cok yukseklerde basliga ekstra itme kuvveti vererek gazin basliga karsi genislemesine olanak sagliyor Yeteri kadar dusuk cevre basincinin vakum icine gazin atilmasi ile birlikte cesitli problemler ortaya cikar Bunlardan bir tanesi basligin dikey agirligi belirli bir arac icin belirli bir noktanin otesinde basligin herhangi bir performansinda kazandigi ekstra agirlik Ikinci olarak egzoz gazlarin serin olduklari basliklarin icinde isi gecirmez bir sekilde genislemeleri ve sonuc olarak kimyasallarin birkacinin soguyabilmesi ve jetin icinde karin uretimi Bu durum jetin icinde dengesizlige yol acar ve bundan kacinilmalidir De Laval basligi uzerinden egzoz gaz akisi dekolamani asiri genislemis basligin icinde ortaya cikacak Kopma noktasi motorun eksenlerinin cevresinde duzenli olmayacagindan bir yan kuvvet motora verilebilir Bu yan kuvvet zaman gectikce degisebilir ve bunun sonucunda firlatilan aracta kontrol problemleri ortaya cikabilir Itme vektoru Araclarin genel anlamda yanik uzunlugunun uzerindeki yonlerini degistirmek icin tam bir itme kuvveti gerekir Bunu saglamak icin sunlar saglanilabilir Tum motor bir mentese veya yalpa cemberine monte edilebilir ve yakit takviyesi dusuk basincli esnek borular veya donerek islev goren baglantilar ile motora ulasir Sadece yanma odasi ve baslik kadrana bindirilir pompalar sabit ve yuksek basinc takviyeleri motora baglanir Coklu motorlar siklikla az aciyla egimlenmis konuslandirilir fakat verilen tum vektorlerin bogumlandirilmasi gereklidir ve yalnizca cok kucuk hata ile verilir Yuksek sicakliktaki kanatlar egzozun icinde cikinti olusturur ve jetin saptirilmasi icin egimlendirilir Tam performansRoket teknolojisi cok yuksek iticiligi meganewtons egzoz hizlarini deniz seviyesindeki hava icerindeki sesin hizinin yaklasik on kati ve agirlik iticilik oranini 100 birlestirebiliyor es zamanli olarak atmosfer disinda calistirilabiliniyor ve daha dusuk basinc kullanimina izin verilebilmenin sonuncunda daha hafif tank ve yapilar gorulur Ozgul itici kuvvet Roket motorlarin verimliligi icin en onemli olcu yakitin her birimindeki durtusudur ve bu ozel durtu olarak adlandirilmakla birlikte genellikle Isp displaystyle I sp olarak yazilir Bu ya hiz egzoz hizinin ve displaystyle v e metre saniye veya ft s nin icindeki etkisi ya da zaman olarak saniye olculebilir Cok buyuk oranda ozel durtu veren motor normal olarak istenilendir Elde edilebilir ozel durtu oncelikle itici yakit karisiminin bir fonksiyonudur ve son olarak ozel durtuyu sinirlandirir fakat oda sicakligi icindeki oda basinci uzerindeki elverisli sinirlandirmalar ve nozul genisleme orani elde edilebilir performansi azaltir Net itme Asagida roket motorunun net itmesini hesaplamak icin yaklasik denklemler var Fn m ve m ve act Ae pe pamb displaystyle F n dot m v e dot m v e act A e p e p amb burada m displaystyle dot m akan egzoz gaz kutlesive displaystyle v e etkili egzoz gaz hizive act displaystyle v e act baslik disindaki duzlemde asil jet hiziAe displaystyle A e baslik disindaki duzlemde akis alanipe displaystyle p e baslik disindaki duzlemde Duragan basincpamb displaystyle p amb ortam veya atmosfer basinci Jet motorlarindan farkli olarak siradan roket motorlarinda hava giris yerleri eksik oldugu icin orada toptan itmeyi azaltmak amaciyla ram direnci yok Sonuc olarak roket motorun net itme kuvveti toptan itmeye esittir duragan geri basinc haricinde The m ve act displaystyle dot m v e act ifadesi sabit kalan gaz ayarindaki momentum itmeyi temsil ederken Ae pe pamb displaystyle A e p e p amb ifadesi itme basincini ifade eder Bogazin dolu oldugu durumlarda roket motorunun net itmesi artan yukseklikle birlikte yavasca artar Atmosferik basinc yukseklik arttikca azaldigi icin itme basinci artar Egzozun asiri genislemelerinden kaynakli cezalarina maruz kalmaksizin bir roket motoru icin maksimum etki denkleme momentum katkisinin maksimum duzeye gelmesiyle basarilir Bu durum pe pamb displaystyle p e p amb bu denklem saglandigi zaman meydana gelir Ortam basinci yukseklik dogrultusunda degistigi icin cogu roket motoru en yuksek verimlilik noktasinda cok az zaman harcar Eger egzoz jetinin basinci atmosferik basincta degisirse basliklar icin soylenebilir ki zirveden dibe Normalin altinda genislemis Ortam Normalin biraz ustunde genislemis Normalin asiri derecede ustunde genislemisEger normalin cok altinda veya cok ustunde bir genisleme varsa verimlilik kaybi ortaya cikar Basliklarda asiri genisleme varsa verimlilik kaybi daha az olur fakat bu basliga ait mekanik problemler ortaya cikarir Eger sinir katman ayrimi meydana gelmezse basliklarda cok az normalin ustunde bir genisleme varsa kritik genislemislerden daha cok itme uretecek Roketler yukseklik kazanacagi icin onlar ilerledikce cok daha fazla az genislemis olurlar Hemen hemen butun roket motorlari atmosfer icinde calisma hali boyunca bir an icin asiri derecede asiri genislemis olurlar Vakum Isp Basinc ile cesitlendirilmis ozel durtu sayesinde hesaplamak veya karsilastirmak icin kolay olan bir nicelik kullanislidir Roketler bogaz kisminda bogumlandigi ve supersonik egzoz harici basinci onledigi icin bunun sonucunda cikistaki basinc tam olarak yakit akisinin kutlesi m displaystyle dot m ile dogru orantilidir karisim ve yanmanin etkisi surdugu muddetce Fvac Cfm c displaystyle F vac C f dot m c boylece vakum su sekilde tanimlanabilir vevac Cfc displaystyle v evac C f c burada c displaystyle c bogaz kisminda ses sabitinin hizi Cf displaystyle C f basligin sabit itme katsayisi Ve boylece Fn m vevac Aepamb displaystyle F n dot m v evac A e p amb Cikis gucunun kisilabilmesi Roketlerin cikis gucleri itki miktarlari yanma orani m displaystyle dot m kontrol edilerek kisilabilir Ing Throttling ve genellikle kg s veya Ib s olarak olculur Sivi ve hibrit roketlerde yanma odasina giren yakit akisi kapakciklar kullanilarak kontrol edilir Kati yakitlarda ise yakit akisi yanan alan degistirilerek kontrol edilir ve ne kadar alanin yanacagi sikistirilmis yakit tozu nun Ing Propellant grain tasarimina eklenebilir Bu yuzden kati yakitli motorlarda genellikle calisma aninda ne kadar alanin yanacagi degistirilemediginden bu tur motorlar bir kere baslatilinca bitene kadar sabit cikis gucuyle calisirlar kisilamazlar Roketlerin cikis gucleri genelde en dusuk olarak genellikle roket cikisindaki nozuldaki Ing Rocket engine nozzle akis ayrimiyla sinirli olmak uzere ortam basincinin ucte biri cikis basincina kadar ve en yuksek olarak yalnizca motorun mekanik gucuyle belirlenen bir ust sinir degerine kadar kisilabilirler Pratikte roketlerin cikis guclerinin ne derecede kisilabilecekleri buyuk cesitlilik gostermektedir ancak roketlerin cogu 2 kata kadar oranda buyuk zorluk olmaksizin kisilabilmektedir en tipik sinirlama yanma dengesizligidir ornegin enjektorler tehlikeli salinimlardan kacinmak icin minimum bir basinca ihtiyac duyarlar motor calisirken meydana gelen kesikli boguk patlamalar yuzunden olusan titresim Ing chugging veya yanma dengesizlikleri kararsizliklari ama enjektorler daha genis titresim araliklari icin iyilestirilip test edilebilirler Ornegin son zamanlarda kullanilan bazi sivi roket motorlarinin tasarimlari ilgili motorlarin bilinen itki miktarlarinin yuzde 18 20 sine kadar kisilabilme kabiliyeti icin daha da iyilestirilmislerdir Kati roketlerin itki miktarlari yanmanin gerceklestigi yuzey alanlarini yanma suresinin boyunca cesitlendirecek sekilde tasarlanmis sikistirilmis yakit tozlarinin kullanilmasiyla kisilabilir Enerji etkinligi Roket motor mekanik verimliligi aracin ani hizinin fonksiyonu olarak etkili egzoz hizi tarafindan bolunur Bu yuzde oranlari tam bir verimlilik saglamak amaciyla ic motor tarafindan carpilmak zorunda Yuksek sikistirma orani ve yuksek yanma sicakliginin bir sonucu olarak roket motor basliklari roket motor basliklari sasirtici bir sekilde yuksek hizli bir jet olabilmek icin verimli isitici motorlardir Roket basliklari iptal edilebilir bir surec olan adiyebetik genislemeye muhtesem bir yaklasma verir ve boylelikle Karnot dongusundekine cok yakin verimliligi olur Verilen derecelere ulasildiginda kimyasal roketlerle 60 verimliligine ulasilabilir Roket motoruyla calisan bir arac icin bitirme siniri her neyse arac hizi ona yaklasma veya ulasirsa arac verimliligi cok iyidir firlatmaya bagli ama dusuk hizlarda enerji verimliligi hiz 0 a duserken 0 a gider tum tepkili calistirmalarda oldugu gibi Daha fazla detay icin roket enerji verimliligine bakiniz Itki agirlik orani Roketler tum jet motorlarinin hatta tum motorlar arasinda en yuksek itki agirlik oranina sahiptir Bu ozellik sivi roket motorlari icin gecerlidir Bunun sebebi motoru meydana getiren pompalari borulari ve yanma odalarini iceren basincli kaplarin kucuk hacme sahip olmasidir Hava girislerinin azligi ve yogun sivilarin kullanimi basinclandirma sisteminin kucuk ve hafif olmasina yol acar hava kullanan motorlar cok daha dusuk yogunlukta havayla bas etmek durumundadir Kullanilan likit yakitlarda yogunlugu en kotu olan Bu yakit pek cok yolla muthis bir sekilde yanmasina ragmen yogunlugu suyun 7 sine yakindir Bu turbo pompalari ve boru tesisatini daha genis ve agir hale getirir ve bu onu SSME icin kullanilan motorla onun yerine NK 33 kullanilanlarin karsilastirilmasinda itki agirlik oranina yansir SogumaVerimli olmalari gerektiginden dolayi fiziksel olarak roketlerin ulasabilecegi sicaklik 3500 K 3227 C or 5840 F Diger cogu jet motoru sicak egzozlarinda gaz tribunleri bulundurur Daha genis yuzey alanina sahip olduklarindan dolayi sogumalari daha gec olur bu yuzden verimlilik duser cok daha dusuk sicaklikta yanma islemini yapmak zorundadir Ek olarak kanal motorlari havayi dusuk sicakliklarda reaksiyon riskini azaltan 78 oraninda reaktif olmayan nitrojen iceren oksidan olarak kullanir Roketler de bu yapisal dezavantajlarin hicbiri yoktur Bu nedenle roketlerde kullanilan sicakliklar cogunlukla basligin ve yanma odasi maddelerinin erime ve kaynama noktalarindan cok daha yuksektir Korunmadiginda her ikisi de istisna olan grafit ve tungsten 1200 K bakir oksitlenmeye maruz kalir Dahasi cogu yapi malzemeleri yakitlari bagimsiz olarak mukemmel kabul edilen yakitlar yapabilir Bu maddelerin kirilma noktasina ulasmalari icin yanma erime ve kaynama noktasina erismelerinin engellenmesi onemlidir Bu bazen sakaci bir bicimde dile getirilerek egzoz zengini motor olarak adlandirilir Yapi teknolojileri kimyasal roketlerin egzoz sicakligindaki potansiyel ust siniri belirleyebilir Yapi malzemelerinin isinmasini engelleyen sogutma sistemleri ve aluminyum celik nikel ve bakir alasimlar cok siklikla roketlerde kullanilir Baslik ve oda omrunu uzatmak icin yakitin yanma odasi etrafindaki tuplerin icinden gectigi rejeneratif sogutma ve perde veya film sogutma olarak adlandirilan baska teknikler kullanilir Bu teknikler maddeyle temas halinde olan termal gaz sinir tabakasinin katastrofik bozulmaya neden olabilecek sicakligin altinda tutulmasini saglar En iyi motorlarda duvari gecebilecek isi akisi genellikle 1 200 MW m 2 arasindadir En guclu isi akisi genelde odayla ve baslikla baglantisi olan bogazda iki defa gorulur Bu durum yuksek sicakliklarin goruldugu odadan dusuk olmasina ragmen yuksek hiz kombinasyonlarindan dolayi olur Roket sogutucu yontemleri sunlardir 1 Sogutmasiz genellikle test asamasinda kisa sureler icin kullanilir 2 Ablatif duvarlar surekli buharlasan ve tasinan maddeyle cevrili duvarlar 3 Radyatorlu sogutma isiyi uzaga yayan ve akkor haline gelen oda 4 Sogutma dokumu genellikle hidrojen olan sivinin odaya dogru akmasi ve dokulmesidir 5 Rejeneratif sogutma 6 Perde sogutma gaz isisinin duvarlarda soguk olmasi icin duzenlenen sivi 7 Film sogutma buharlastiracak kadar sogutan siviyla yuzeyin kaplanmasi Sinir tabaka bozulma hatalari yanma kararsizliklari ve sogutma sistemindeki hatalar sirasinda meydana gelebilir ve duvar yetmezligi bunu takip eder Odanin etrafindaki sogutma cemberlerinde rejeneratif sogutmali ikinci bir sinir tabakasi bulunur Sinir tabaka duvarlar ve sogutucu arasinda yalitkan olarak hareket ettigi icin olabildigince kalin olmalidir Bu sogutma hizinin olabildigince yuksek olmasiyla saglanabilir Uygulamada rejeneratif sogutma hemen hemen her zaman perde sogutma veya film sogutma ile birlikte kullanilir Sivi yakitli motorlar genellikle dusuk sicakliklarda yanan zengin yakitlarla calisir Dusuk maliyet malzemeleri basitlestirilmis bir sogutma sistemi ve daha dusuk bir performans motoru saglayan motor uzerindeki isi yukunu sogutucu egzoz azaltir Mekanik sorunlarRoket yanma odalari normal olarak 10 200 bar 1 ila 20 MPa 150 3000 psi olan oldukca yuksek bir basincta calistirilir Onemli atmosferik basinc icinde calistirildigi zaman daha buyuk ve fazla etkili basligin olanagiyla yuksek yanma oda basinci daha iyi performans verir fakat bu baslik asiri derecede genisletilmeksizin uygun hale getirtilmesi ile bu durum saglanilir Diger yandan bu yuksek basinc odanin disindaki bolgenin cevresel gerilme altinda olmasina neden olur roket motorlari basincli kaplardir Daha kotusu roket motorlari icinde yaratilan yuksek sicaklik yuzunden kullanilan materyaller onemli olcude dusuk is cekim gerilimine sahip olma egilimindedirler Ayrica onemli sicaklik degisimleri oda ve basligin duvarlari icerisindeki duzenekleridir ve bunlar ic gerilme yaratan ic astarin diferansiyel genislemesine neden olur Akustik problemlerBir roket motoru icerisinde asiri derecedeki ses ve titreme ortalama degerlerinin ustunde yogun gerilme ile sonuclanir ozellikle borulu organin varligi icinde rezonans veya gaz turbulansi gibi Yanma dengesizlikleri Yanma istenmeyen ani ya da periyodik dogal dengesizliklerde gorulebilir Enjektor levha boyunca akan yakit azalana kadar enjekte odasi icindeki basinc artabilir bir sure sonra basinc duser ve akis artar bir sure sonra yanan yanma odasi icerisinde cok daha fazla yakit enjekte edilir ve tekrar oda basinci artar bu dongu bu sekilde devam eder Bu yuksek genlikli titresime neden olabilir siklikla motora zarar verebilecek olan ultrasonik oranlar icerisindedir 200 psi 25 kHz in titresimleri Titan2 ikinci asama motor fuzesinin erken versiyonlarinin basarisizlik nedenidir Diger basarisizlik modu ates almadan infilaka gecis yanma odasi icinde olusmus supersonik basinc dalgasi motoru bozabilir Yanma dengesizlikleri motor icerisindeki temizlik cozuculerinin kalanlari yansiyan sok dalgasi ateslemeden sonra ilk dengesizlik yanma odasi icini yansitan basligin yaninda patlama ve bircok faktor tarafindan tesvik edilebilir Stabil motor dizaynlari icerisindeki titresimler hizlica bastirilabilir stabil olmayan dizaynlar uzun sureli periyotlar icin devamliligini surdurur Baskilayici titresimler yaygin olarak kullanilir Yanma dengesizlikleri veya yakit akisini yumusatan motorlarin ve tanklarin arasindaki boylamsal titremeler ile olusan itmenin periyodik cesitliligi pogo titremeleri veya pogo olarak bilinir ve bu terim ziplama sirigindan sonra adlandirilmistir Yanma dengesizliginin uc tipi meydana gelir Kesikli yanma Aracin hiz icerisindeki degisimlerinden dolayi olusan besleme cizgileri icindeki basinc degisiklikleri sonucunda olusan dusuk frekansli titresimdir Bu iticilik icinde dongusel bir cesitlilige neden olabilir ve etkileri arac veya roketi tasiyan yuke cok az rahatsiz etme durumundan ciddi sekilde zarar verme olarak degisebilir Kesikli yanma yuksek yogunluktaki yakitlarin besleme cizgileri uzerindeki gaz dolu kullanilarak azaltilabilir Ugultu Enjektore karsi etkisiz basincin dusmesi dolayisiyla olusur O cogunlukla zarar vermekten ziyade rahatsiz edicidir Fakat olaganustu durumlarda yanma enjektor boyunca geriye dogru uygulanan kuvvetle sonlanabilir bu tek terkipli yakit ile patlamalara neden olabilir Gicirdama Kontrol etmesi en zor olan olmakla birlikte en cok zarar vericidir Kimyasal yanma suresine eslesmis yanma odasi icindeki akustikler dolayisiyla ortaya cikar Belirtilen kimyasal yanma sureci birincil enerji salinimi suruculeridir Ek olarak izole edilmis isil sinir tabakasinin incelmesi yuzunden olusan felaket sonuclara neden olan stabil olmayan gicirdama yankisi gicirdama nedeni ile olusur Akustik titresimler bir oda icerisindeki yanma veya bir boru boyunca sicak havanin akisi gibi termal surecler tarafindan uyarilabilir Ozellikle eger yanma akustik dalga basincinin maksimum oldugu bolgeler icinde cok fazla yogunlukta meydana gelirse cember icerisindeki daimi akustik dalgalar yogunlastirilabilir Dizayn sureci boyunca analitik olarak bu etkileri tahmin etmek zordur ve pahaliligi zaman almasi ve test ve hata duzeltme olcumleriyle kombine edilmis genis testler tarafindan irdelenmistir Gicirti siklikla yakit kimyasi veya enjektor icindeki degisiklikler tarafindan ele alindi Enjekte edilmeden once yakitin buharlasmasi veya odanin yanki durumlarini degistirmek icin yanma odasi icindeki Helmholt sonumlendiricilerin kullanimlari tarafindan da ele alinir Gicirdama olasiligi icin test enjektore yakin yanma odasina teget olarak kurulan tup ile yanma odasi disindaki patlayici olan kucuk sarjlar tarafindan yapilir ve amac motorun ani yanitini saptamak ve yanma basincinin zamanla tepkisini degerlendirmek hizli bir sekilde asil halini alma stabil bir sistem oldugunu gosterir Egzoz gurultusu Cok kucuk boyutlar disindaki tumu icin roket egzozu diger motorlara nazaran cok gurultuludur Sesten hizli egzoz ortamdaki hava ile karistikca sok dalgalari olusturulur Uzay araci onun etrafindaki gurultunun 200 dBA uzerini yaratir Saturn 5 in firlatimi patlama mevzisinden onemli bir uzaklikta sismometre uzerinde algilanabilmisti Yaratilan sok dalgalarindaki ses yogunlugu egzoz hizi ve roketin buyuklugune baglidir Bu sok dalgalari cok buyuk roket motorlari tarafindan uretilen firlama ve catlama seslerinin aciklamasi olarak gorulur Bu gurultu zirveleri mikrofonlara ses elektronigine yuklenir ve boylece zayiflar veya butun olarak kayit edilmis veya yayin ses uretimi icinde yok edilir Cok buyuk roketler icin yakin bir oranda bu etkiler oldurebilir Uzay ajentalari icin en endise verici sey bu tip ses duzeylerinin firlatma yapisina zarar verebilecegi veya en kotusu bu ses duzeyleri hassas roket uzerine geri yansitilabilir Bu durum firlatmada nicin bu kadar su kullanildiginin nedenidir Su spreyi havanin ses nitelikleri ile degisir ve roketten uzak ses enerjisini azaltir veya saptirir Genel olarak roket yere yakin oldugu zaman gurultu cok yogundur cunku motordaki gurultu duman bulutundan yansir Ayrica arac yavas bir sekilde hareket ediyorken motor icindeki kimyasal enerjinin cok kucuk bir kismi roketin kinetik enerjisini arttirir cunku araca nakledilen P kullanisli guc P F V displaystyle P F V itme F hiz V Daha sonra enerjinin cok buyuk bir kismi cevredeki hava ile etkilesim icerisine giren egzozun icinde harcanir ve bu meydana gelirken gurultu ortaya cikar cati alev siperleri duman bulutu etrafindaki su enjeksiyonu ve belli bir acida duman bulutunun saptirilmasi ile bu gurultu biraz azaltilabilir DenemeRoket motorlari uretime alinmadan once genel olarak test tesisinde test edilir Yuksek irtifa motorlari icin ya daha kisa baslik kullanilmak ya da roket cok buyuk vakum odasi icinde test edilmek zorundadir GuvenlikRoketler tehlikeli ve guvenligi olmayan bir une sahiptir Bu unun aksine dikkatli dizayn edilen roketler guvenli yapilabilir Askeri kullanimlarda roketler guvenlidir Fakat roketlerin askeri olmayan kullanimlarindan birisi yorungesel firlatmalardir Bu uygulama icinde prim genel olarak minimum agirlik uzerine yerlestirilir ve dusuk agirlikta yuksek guvenilirlik saglamak zordur Ek olarak firlatilan ucus sayisi dusukse aracin bozulmasina neden olan hatalari duzeltmek icin daha fazla sans vardir Esas olarak butun firlatilan araclar uzay standartlarinda test edilen araclardir X 15 roketinde sadece 5 oraninda bir basarisizlik ile birlikte zemin testinde cok az bir hata goruldu ve Uzay Mekigi Ana Motoru 350 nin uzerinde felaket sonuclardan kacinarak motor ucuslarini yonetti KimyaButun reaksiyon enerjisi egzoz gazinin kinetik enerjisi olarak goruldugu ve arac performansina bagli olarak egzoz hizi motorun en onemli performans parametresi oldugu icin roket yakitlari cok yuksek enerji gerektirir her kutle birimine gereken enerji Ozel reaksiyon sonrasinda motor icindeki kacinilmaz kayiplar ve eksiklikler tamamlanmamis yanma ve benzeri gibi durumlar disinda termodinamik kanunu dogrultusunda elde edilen egzoz hizini azaltan ana teorik limit gosterir ki kimyasal enerjinin kesri uretilen itmede bulunmayan egzoz molekullerinin rotasyonu icine girebilir Helyum gibi tek atomlu gazlar bagimsizligin uc derecesine sahiptir ki bu uzayin uc boyutuna es degerdir ve yalnizca kuresel simetrik molekuller bu kayip turunden kacar H2 gibi iki atomlu molekuller iki atomun katildigi ve birbirlerine dik olan iki eksende doner ve statik mekanigin es bolusum kanunu ile mevcut olan termal enerji bagimsizligin dereceleri arasinda bolunebilmeyi talep eder Ornegin enerjinin 3 5 nun termal denge enerjisi icindeki bir gaz bagimsizlik derecelerine gidebilir ve 2 5 oraninda doner Su gibi alti atomik molekuller bagimsizligin alti derecesine sahiptir ve boylece enerji bagimsizligin dongusel ve gecis enerjileri arasinda esit olarak bolusturulebilir Ikinci durumdaki cogu kimyasal reaksiyon icin durum bu sekildedir Bu durum klasik olarak oran gama sabit basinctaki sabit hacimdeki gazin ozel isini acisindan tanimlanir Eger genis baslik gazi genisletmeye ve sogutmaya izin verecek kadar buyukse dongusel enerji kaybi buyuk oranda kayit edilir Basligin fonksiyonu yanma odasi icindeki molekullerin gelisiguzel termal hareketlerinin itmeyi ortaya cikaran yonsuz otelenmeye donusturmektir Egzoz gazi denge noktasi icinde kaldigi muddetce ilk dongusel enerji baslik icindeki otelemeye buyuk oranda donusturulmus olacak Kimyasal tepkimeye girenlerin birim kutlelerindeki ozel tepkime enerjisi anahtar olmasina ragmen reaksiyon molekuller icindeki dusuk molekuler agirlik egzoz gazinin hizini saptama acisindan ayrica onemli Bunun nedeni roket motoru icerisindeki yuksek sicakliktaki gazin motor muhendisligi icin ciddi problemler teskil etmesidir Sicaklik molekul basina dusen enerjiyle dogru orantili oldugu icin dusuk kutleli molekuller arasinda daha cok dagitilan enerji verilen sicaklikta yuksek egzoz hizina izin verir Bu dusuk atomik kutleli elementlerin favori oldugunu gosterir Egzoz hizi acisindan en etkili yakitlar olan sivi hidrojen LH2 ve oksijen LOX veya LO2 bor ve sivi ozonun dahil edildigi yeterli egzotik kombinasyonlar boyunca potansiyel olarak teori icinde dahi iyidir eger cesitli pratik sorunlar cozumlendirilmisse Ozel reaksiyon enerjisini hesaplamak onemli bir noktadir Benzin ve oksitleyicinin de dahil oldugu yakitlarin tum kutlesi bu hesaplamaya dahil edilmelidir Hava solunum motoru genel olarak onu tasimak zorunda olmaksizin oksijen saglayabilir ve bu durum hava solunum motorlarinin nicin yakit kutleli verimliligine sahip oldugunu aciklar ayrica roket motorlarinin siradan karasal uygulamalara cok daha az uygun oldugunun nedenidir Otomobiller veya turbo jetler icin yakitlar atmosferik oksijenden yararlanir ve boylece tasinilmak zorunda olunan yakitlarin birim kutlesindeki enerji verimliligine daha iyi sahiptir fakat yakitin birim kutlesiyle benzerdir Roket icerisindeki bilgisayar programlarini tahmin eden bilgisayar programlari mevcuttur AteslemeSivi ve karma roketleri ile yakitlarin yanma odasina girmesi ile birlikte ateslemenin hemen olmasi gerekir Sivi yakitlar ile mili saniye icinde yapilan basarisiz ateslemeler oda icerisine sivi yakitlarin cok fazla olmasina neden olur ve atesleme meydana geldigi zaman yaratilan sicak gaz miktari odanin dizayn basincinin maksimumunu asar ve basincli kap felaket sonuclara neden olur Bu bazen sert baslangic veya hizli planlanmamis dagilim olarak adlandirilir Atesleme farkli yontemler tarafindan basarilabilir proteknik sarj plazmali saloma kullanilabilir ayrica elektrik buji calistirilabilir Bazi yakit oksitlenmis bilesimler kontak hipergolik uzerinde atesler hipergolik olmayan yakitlar hipergolik yakitlar ile yakit cizgisi uzerinde calistirilmaya hazirlanilarak kimyasal olarak ateslenebilir Rusya motorlarinda populer Gazli yakitlar genel olarak sert baslangiclara neden olmayacak Toplamda roketlerin enjektor alani bogaz kismindan daha azdir bu yuzden oda basinci cevreyi atesleme egiminde ve tum oda cabuk tutusan gaz ile dolu olsa bile yuksek basinc olusturulamaz Kati yakitlar genellikle tek atisli piroteknik aletler ile ateslenir Ateslenildigi zaman roket odasi kendi kendine devam eder ve atesleyiciye ihtiyac yoktur Eger odalar belli bir sure devre disi kaldiktan sonra tekrar baslatilirsa onlar aninda tekrar ateslenebilir Fakat sogudugu zaman piroteknik atesleyiciyi degistirmek gibi en azindan kucuk bir bakim olmaksizin bircok motor yeniden calistirilamaz Duman bulutu fizigiEgzoz duman bulutunun icinde gorulebilir seritteki dort ayakli Armodilo uzay araci Roket duman bulutu roket motoru dizayn yuksekligi yukseklik itme ve diger faktorlere bagli olarak cesitlenir Karbon bakimindan zengin olan egzozlar yanmayan taneciklerin kara cisim isinimi yuzunden turuncu renktedirler buna mavi kugu bantlari eklenebilir Peroksit oksitleyicisine dayali roketler ve hidrojen roket bulutlari cok fazla buhar kapsar ve neredeyse ciplak gozle gorulemez fakat ultraviyole ve kizil otesinde parlar Turuncu beyaz alev olarak yanan ve yanma surecine enerji ekleyen aluminyum gibi metal barindiran yakit icerdigi icin kati roketlerdeki duman bulutu buyuk olcude gorulebilir Bazi egzozlar alkol yakitli roketler gorunur sok elmasi gosterebilir Bunlar Ortamdan yaratilmis sok dalgalarina gore duman bulutu basinci icerisindeki dongusel cesitliligi yuzundendir Dizayn bulutunun sekli dizayn yuksekligi ile sekillendirilebilir Cok yuksek yerlerde butun roketler asiri derecede genislemenin altindadirlar ve egzoz gazlarinin cok kucuk bir orani sonsuza kadar genislemeyi durdurur Roket motorlarin turleriFiziksel gucle calisanlar Tur Tanim Avantajlar DezavantajlarSu roketi Kuyruk ve burunda agirlikli kismen doldurulmus karbonatli icecek kutulari Yapimi kolay Yukseklik genellikle birkac yuz feet civarindadir Dunya rekoru 830 metre veya 2723 feet Soguk gaz iticisi Yanma olmayan bir cesittir verniyer iticiler icin kullanilir Kirlilik yapmaz Cok dusuk performans saglarKimyasal gucle calisanlar Tur Tanim Avantaj DezavantajKati yakit roketi Merkezi bosluklu tutusmali kendiliginden devam eden kati yakit oksitleyici karisimi Basit hareket eden parca yok makul kutle bolumu makul Isp Bir itme semasi yakit tanelerinin tasarimiyla saglanabilir Itme kontrolu yakmayi bitirme ve yeniden atesleme ozel dizaynlar gerektirir Karisimin yaniciliginin lojistiki zorluklari Sivi roketlere kiyasen daha dusuk performans gosterir Eger yakit sarji catlarsa basligi kapatabilir ve bu felaket sonuclar dogurur Yakit sarji catlaklari yanarlar ve yanarken daha da buyurler Yakit doldurma tank doldurmaktan daha zor Karma yakitli roket Oksitleyici ve yakit ayridir genellikle oksitleyici sividir ve ayri bir tankta bulunur ancak yakit katidir Oldukca basittir kati yakit oksitleyici olmadan tepkimesizdir daha guvenlidir catlaklar cogalmaz itme kontrol edilebilir ve kapatilabilir Bazi oksitleyiciler tekil yakitlardir kendi baslarina patlayabilirler mekanik bir basarisizlik basligi kapatabilir kaucuk yakitlarda cok nadirdir ic bosluk zamanla genisler ve yakit karisimini kotu etkilerTekil yakitli roket Yakit hidrazin hidrojen peroksit veya nitro oksit bir katalizor uzerine akar ve ekzotermik olarak parcalanir sicak gazlar basliktan yayilir Konsept olarak basittir kesilebilir yanma bolmesindeki sicakliklar dusuktur Katalizorler kolayca kirlenebilir tekil yakitlar eger kirlenirse patlayabilirler Isp en iyi sivilarin 1 3 i civarindadir Cift yakitli roket Iki akiskan genellikle sivi yakit enjektorler yardimiyla yanma odasinda birlestirilir ve yakilir Iyi bir karisim kontroluyle 99 a kadar verimli yanma kesilebilir cok hafif tanklara olanak saglayan turbo pompalar ile kullanilabilir dikkatli bir bakimla guvenli olabilir Yuksek performans icin gerekli olan pompalarin dizayni pahalidir yakit odasinin icinden gecen asiri termal akislar yeniden kullanimi etkileyebilir hata sekilleri buyuk patlamalari icerir cok fazla tesisat gerekir Ikili itki roketi Roket cift yakitli olarak kalkis yapar ardindan sadece tek bir yakiti tekil olarak kullanir Basitlik ve kontrol kolayligi Cift yakitlilardan dusuk performans gosterir Uclu yakit roketi Uc farkli yakit genellikle hidrojen hidrokarbon ve sivi oksijen farkli karisim oranlarinda yanma odasinda birlestirilir ya da birden cok motor kullanilir Hidrojen daha hafif oldugu icin kalkis agirligini azalir iyi Isp ile itme agirlik kombine edilir Dunya dan firlatilabilecek kutleyi iyi bir oranda arttirir Cift yakitla benzer sorunlar vardir ancak daha fazla tesisat gerekir daha fazla arastirma gelistirme gerekir Havasi artirilmis roket Aslinda iceri alinan havanin sikistirildigi ve roketten egzozla yakildigi bir ram jettir 0 Machtan 4 5 Mach ekzoatmosferikte de calisabilir Mach 2 den 4 e verimlidir Dusuk hizlarda ya da ekzoatmosferik roketlerle benzer verimlilik gosterir giris zorluklari genel olarak arastirilmamis ve gelistirilmemis bir tiptir sogutma sorunlari cok gurultulu itme agirlik oranlari ram jetlere benzer Turbo roket Birlestirilmis bir turbo jet roket dongusune oksijen gibi bir oksitleyici eklenerek maksimum irtifa arttirilir Var olan tasarimlara yakin cok yuksek irtifa cok farkli yukseklik ve hizlarda calisabilir Atmosferik hava hizi turbo jetlerinkine yakin hizlarla sinirlidir LOX gibi oksitleyiciler tasimasi tehlikelidir Basit roketlerden cok daha agirdir Onceden sogutulmus jet motoru LACE roketle birlestirilmis dongu Iceri girecek hava turbojet veya ramjet motoruna girmeden cok dusuk sicakliklara sogutulur Roket motoruyla birlestirilerek yorungeye erisebilir Yerde kolayca test edilebilir Yuksek agirlik itme oranlari ve yakit verimliligi mumkun mach 0 5 5 bu kombinasyon yorungeye cikis tek asamayla yorungeye cikis veya cok hizli kitalar arasi seyahata izin verebilir Sadece laboratuvar prototipleme ortaminda var Ornekler RB545 SABRE ATREXElektrik gucuyle calisanlar Tur Tanim Avantajlar DezavantajlarDirenc roketi elektrikle isitma Cesitli sivilar isitilarak Joule etkisiyle itme elde edilir Tekil yakitlara enerji ekleyebilir Sadece kutle elektrikten onemliyse verimli Isp salt tekil yakittan 40 daha yuksek Yuksek guc kullanimi ve dusuk itmeArcjet rocketi elektrik yardimiyla kimyasal yanma Direnc roketine benzer ama isitma elementi yerine yuksek elektrik akimi kullanilir 1600 saniye Isp Cok dusuk itme ve yuksek elektrik kullanimi performans iyon motorlarina benzerDegisken belirli itki manyetik plazma roketi VASIMR Mikrodalga ile isitilan plazma ve manyetik bogaz baslik Degisken Isp 1000 saniyeden 10 000 saniyeye iyon suruculerine benzer itme agirlik orani biraz altinda termal problemler iyon suruculeri gibi yuksek itme icin yuksek guc gerekli daha gelismis nukleer rektorlere ihtiyac var ve super iletkenlerin calisabilmesi icin dusuk sicaklik gerekir Titresimli plazma iticisi elektrik ark isitilmasi plazma yayma Plazma kullanilarak kati yakit asindirilir Yuksek Isp frekans kontrol saglar Dusuk enerji verimliligiTermal gucle calisanlar Onceden isinmis Tur Tanim Avantaj DezavantajSicak su roketi Sicak su tankin icinde yuksek sicaklik basincta depolanir ve baslik icinde buhara doner Basit guvenli Agir tank yuzunden genel performans dusuk Isp 200 altindaGunes enerjili termal Gunes termal roketleri reaksiyon kutlesini direkt olarak gunes enerjisiyle isitir ve boylece gunesle calisan diger sistemlerin aksine elektrik jeneratorune ihtiyac duymaz Bir gunes termal roketi sadece gunes enerjisini yakalayacak ekipmani tasimak zorundadir aynalar veya toplayicilar gibi Isitilmis yakit siradan bir roket basligindan gecer Motor itmesi dogrudan gunes toplayici yuzey alani ve gunes isiniminin yogunluguyla ilgiliyken Isp ile ters orantilidir Tur Tanim Avantajlar DezavantajlarGunes enerjili termal roket Yakit gunes toplayicisi tarafindan isitilir Hidrojen yakitla elde edilen 900 Isp nukleer fizyon roketlerine yakin ve cok daha basit Uzun vadeli hidrojen depolamasindan kaynakli kaybin kullanilabilmesi Itme oldukca dusuk oldugu icin sadece uzayda kullanilabilir fakat hidrojen uzayda kolayca depo edilemez diger taraftan molekuler kutlesi daha yuksek yakitlar Isp yi orta seviyelere dusurur Isinim termal roketler Tur Tanim Avantajlar DezavantajlarIsik isinimi roketi Aractaki yakit uzaktan bir tur isik isinimi genelde lazer ile dolayli veya dolaysiz olarak kullanilir Cok yuksek egzoz hizlarina ulasilabilir Yorungeye ulasmak icin her 1 kg yakit icin 1 MW guc lazim nispeten yuksek ivme bulutlar tarafindan engellenebilir isikta yansimalar tehlikeli olabilir iyi performans icin tek yakitli hidrojene ihtiyac duyulur isi degistiricilerinde yuksek sicakliklar isigin tekrar yayilimindan dolayi bazi tasarimlari 600 saniye ile sinirlandirilmis Mikrodalga isinimi roketi Aractaki yakit uzaktan mikrodalga isinimiyla isitilir Isp nukleer termal roketlere itme agirlik ise kimyasal roketlere yakin Mikrodalgalar lazerlere kiyasla 10 100 kat daha ucuz ve 10 GHz altinda tum hava sartlarinda calisir Yorungeye ulasmak icin her 1 kg yakit icin 0 3 3 MW guc lazim isinim icin ayri altyapi ve gelistirme masrafi Milimetre dalgasini kullanan sistemler icin hava durumu irtifa ve 30 300 m capinda vericilerle zorlanir 10 GHz altindaki vericiler kilometrelerle olculur Vericiler tasinabilir olmamasi kalkis alanlarini sinirlar Nukleer termal roketler Tur Tanim Avantajlar DezavantajlarRadyo izotop roketi kanis itici radyoaktif bozulma enerjisi Zayif radyoaktiflikten gelen isi hidrojen isitmak icin kullanilir Yaklasik 700 800 saniyelik hemen hemen hareketlenme yoktur Dusuk itme agirlik oraniNukleer termal roket nukleer fizyon enerjisi Yuksek sicaklikta isi saglamak amaciyla yakit genellikle hidrojen nukleer reaktorden gecirilir Isp yuksek olabilir muhtemelen 900 saniye veya cok daha fazlasi bazi tasarimlarda itme agirlik orani yuksek Maksimum sicaklik materyal teknolojisiyle sinirli bazi radyoaktif tanecikler bazi tasarimlarda egzoz gazi icinde bulunabilir nukleer reaktor siperi agirdir ve dunya yuzeyinde kullanim zor itme agirlik orani yuksek degildir Nukleer gucle calisanlar Nukleer itki itme yontemlerinin genis cesitliligini barindirir Bu yontemler ana guc kaynagi olarak bir tur nukleer reaksiyon kullanir One surulmus ve bazilari uzay araclarinda test edilmistir nukleer itki cesitleri asagida gosterilmistir Tur Tanim Avantajlar DezavantajlarGaz cekirdekli nukleer roket nukleer fizyon enerjisi Gaz halindeki nukleer fizyon reaktor ile yakit direkt temas halindedir Cok sicak yakit reaktor kati tutularak sinirlandirilmaz Isp 1500 3000 saniyeleri arasinda fakat cok yuksek itme ile Egzoz icinde parcalanabilirlik kaybi olmaksizin yakitin isitilma zorlugu cekilmesi ozellikle baslik ve bogaz bolgesinde yogun termal problemler egzoz hemen hemen dogal olarak yuksek radyoaktif Nukleer ampul cesitleri bolunebilirligi kapsayabilir fakat keser Isp yarim olarakFizyon parcacik roketi nukleer fizyon enerjisi Bolunme urunleri itme vermek amaciyla dogrudan tuketilir Bu noktada sadece teorikFizyon yelkeni nukleer fizyon enerjisi Bir yelken materyali bolunebilen malzeme ile kaplanir Hareket eden parcalar yoktur uzayin derinliklerinde calisir Bu noktada sadece teorikNukleer tuz su roketi nukleer fizyon enerjisi Nukleer tuzlar cozelti icinde tutulur baslikta tepkimeye neden olur Isp cok yuksek cok yuksek itme Baslikta termal problemler yakit duragan olmayabilir yuksek derecede radyoaktif egzoz Bu noktada sadece teorikNukleer vurus roketi bolunme birlesme bombalarinin patlamasi Sekilli nukleer bombalar aracin ardinda patlatilir ve kuvveti bir itici plaka ile yakalanir Isp cok yuksek cok yuksek itme agirlik orani bu teknoloji icin bilinen durdurucu gorulmez Test edilmemis itici plaka sok yuzunden parcalari ustunden atabilir nukleer bombalari icin kucuk buyukluklerin hala oldukca pahali olmasi nukleer antlasma problemleri Dunya nin manyetik atmosferi altinda kullanildigi zaman gorulen nukleer atikAnti madde katalize edilmis nukleer vurus itmesi bolunme ve veya birlesme enerjisi Anti madde ile nukleer darbe itmesi kucuk bombalara yardim eder Cok kucuk boyutlardaki araclar icin mumkun olabilir Anti maddenin icerigi makroskobik icindeki anti madde urununun simdilerde uygulanabilir olmamasi Bu noktada teorikFuzyon roket fuzyon enerjisi Fuzyon yakiti isitmak icin kullanilir Cok yuksek egzoz hizi Su anki uretim kabiliyetlerinin disinda Anti madde roket imha enerjisi Anti madde imhasi roketi isitir Asiri derecede enerjik cok yuksek teorik egzoz hizi Anti madde urunlerine ve kullanma ile ilgili problemler notrino gama isini muon icindeki enerji kayiplari termal problemler Bu noktada teorik Kaynakca George P Sutton amp Oscar Biblarz 2001 Rocket Propulsion Elements 7 bas Wiley Interscience ISBN 0 471 32642 9 Bkz 1 Bolum Hermann Oberth 1970 Translation of the German language original Wege zur Raumschiffahrt 1920 Tunis Tunisia Agence Tunisienne de Public Relations 7 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi George P Sutton amp Oscar Biblarz 2001 Rocket Propulsion Elements 7 bas Wiley Interscience ISBN 0 471 32642 9 Bkz 2 14 Bolumler Design of Liquid Propellant Rocket Engines PDF NASA SP 125 22 Subat 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 19 Ocak 2015