Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kızılkum (Özbekçe: Qyzylqum), Kazakistan ve Özbekistan arasında bulunan bir çöl. Yaklaşık olarak 300 bin km² yüz ölçümüyle dünyanın en büyük çölleri arasında yer alır. Orta Asya'nın iki büyük nehri (Seyhun ve Ceyhun) arasında yer alan Kızılkum Çölü, Aral Gölü'nün de güneyindedir. Kış ve İlkbahar mevsimlerinde olmak üzere yıllık olarak 100–200 mm arası yağış almaktadır. Çölün kuzeybatıya eğimli bir düzlüklerinde izole olarak yükselen 3000 metreye varabilen yükseltiler bulunur.
| Kızılkum Çölü | |
|---|---|
 | |
| Coğrafya | |
| Ülke(ler) | Kazakistan, Özbekistan |
| Koordinatlar | 42°26′28″K 63°27′41″D / 42.44111°K 63.46139°D |
| Özellikler | |
| Biyom | Kurak çöl |
| Biyocoğrafik bölge | Palearktik |
| Yüzölçümü | 298.000 km2 (115.000 sq mi) |
| Yağış miktarı | 100 mm - 200 mm |
| Wikimedia Commons | |
Coğrafya
Klâsik çöl panoraması sunan Kızılkum çölünün genel topoğrafyasına düzlükler hâkimdir. Denizden yüksekliği 980 metre olan bu düzlük üzerinde çeşitli yer şekilleri bulunmaktadır ve en önemli yer şekilleri kumullardır. Büyük kumullar tepecikler oluşturmaktadır. Bölgenin kuzeybatısı kille kaplı kum taneleri içerir (clay coating). Bölgede çok sayıda akarsu ve vaha olması da su ihtiyacı konusunda insan yaşamı ve ekolojik sisteme katkı sağlamaktadır. Kızılkum Çölü'nde sıcaklık rekoru 1983 yılının Temmuz ayında 52.22 santigrat derece olarak ölçülmüştür.
Ekosistem
Klâsik çöl ekosistemi özelliklerini gösteren Kızılkum Çölü, görece ortalama bir hayvan varlığına sahiptir. Çölde, önemli türler olarak Rus kaplumbağası (Orta Asya adına endemik bir türdür), çöl kertenkelesi, Transcaspian yaban koyunu bölgede yaşamaktadır. Ayrıca sayısı azalmakta olan Saiga Tatarica adlı antilop türü de çölde önemli bir yer tutar. 1971'de bölgenin korunması adına ilk adım olarak buhara şehrinde Kızılkum koruma programı başlatıldı. Özellikle sülün, altın kartal ve buhara geyiği koruma altına alındı. Bununla birlikte Buhara'nın 47 km doğusundaki Ceyran bölgesindeki koruma sahası da 1977 yılında oluşturuldu ve toy kuşu, Pers gazeli ve Moğol yaban atı bu yaban hayatı alanında koruma altına alındı. Kıt ve dağınık bir bitki örtüsüne sahip çölde çalılar ve ufak ağaçlar; evcil deve, koyun ve atların otlatılması amacıyla kullanılmaktadır.
Ayrıca, 2016 yılında bölgede Mezozoyik Devri'ne ait çok önemli bir keşif yapılmıştır. Tyrannosauroidea üst familyasına ait Timurlengia Euotica adlı bir Tiranozor'un kalıntıları Kızılkum Çölü'nde bulundu. Bu canlı, yaklaşık 90 milyon yıl önce geç Kretase devrinde yaşamış ve Albertosaurus ile T-Rex'in de ait olduğu dinozor ailesi içindeki önemli bir boşluğunu doldurmaktadır. Proceedings of the National Academy of Sciences adlı dergide yayımlanan makaleye göre Kızılkum Çölü'ndeki kalıntılar paleontolojik olarak büyük değere sahip ve özellikle dinozor tarihi ile ilgili pek çok ayrıntıyı gözler önüne sermektedir.
Ekonomi
İçerisinde fazla yaşam barındırmasa da çöl ekonomik alanda ciddi potansiyel taşımaktadır, zira yakın zamanda sadece petrol ve gaz kaynakları değil aralarında altın, gümüş, alüminyum, bakır ve uranyum gibi minerallerin de bulunduğu büyük bir yer altı zenginliği bulunmaktadır. Bölgede madencilik ve döküm ve işleme tesisleri meydana getirilmiştir ve Gazli ile Mübarek şehirlerinde gaz üretim merkezleri kurulmuştur. Bu yer altı zenginlikleri yanında özellikle su ve kuraklığa dayanıklı bitki örtüsü hayvancılık faaliyetleri için önemli doğal kaynakları oluşturmaktadır.
Kaynakça
- ^ The Editors of Encyclopaedia Britannica, The Editors of Encyclopaedia Britannica. "Kyzylkum Desert". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. 10 Mart 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.
- ^ a b c Bada, Ferdinand. "Where Is The Kyzylkum Desert?". www.worldatlas.com/. World Atlas. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.
- ^ de Lazaro, Enrico. . www.sci-news.com. Sci-news. 16 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.
Dış bağlantılar
- Özbekistan fotoları25 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Özbekistan'da Doğa25 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Özbekistan'de Çevre17 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Kızılkum fotoları10 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
 | Kazakistan ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Türkmenistan ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Özbekistan ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kizilkum Ozbekce Qyzylqum Kazakistan ve Ozbekistan arasinda bulunan bir col Yaklasik olarak 300 bin km yuz olcumuyle dunyanin en buyuk colleri arasinda yer alir Orta Asya nin iki buyuk nehri Seyhun ve Ceyhun arasinda yer alan Kizilkum Colu Aral Golu nun de guneyindedir Kis ve Ilkbahar mevsimlerinde olmak uzere yillik olarak 100 200 mm arasi yagis almaktadir Colun kuzeybatiya egimli bir duzluklerinde izole olarak yukselen 3000 metreye varabilen yukseltiler bulunur Kizilkum ColuCografyaUlke ler Kazakistan OzbekistanKoordinatlar42 26 28 K 63 27 41 D 42 44111 K 63 46139 D 42 44111 63 46139OzelliklerBiyomKurak colBiyocografik bolgePalearktikYuzolcumu298 000 km2 115 000 sq mi Yagis miktari100 mm 200 mmWikimedia Commons Vikiveri de duzenle CografyaKlasik col panoramasi sunan Kizilkum colunun genel topografyasina duzlukler hakimdir Denizden yuksekligi 980 metre olan bu duzluk uzerinde cesitli yer sekilleri bulunmaktadir ve en onemli yer sekilleri kumullardir Buyuk kumullar tepecikler olusturmaktadir Bolgenin kuzeybatisi kille kapli kum taneleri icerir clay coating Bolgede cok sayida akarsu ve vaha olmasi da su ihtiyaci konusunda insan yasami ve ekolojik sisteme katki saglamaktadir Kizilkum Colu nde sicaklik rekoru 1983 yilinin Temmuz ayinda 52 22 santigrat derece olarak olculmustur EkosistemKlasik col ekosistemi ozelliklerini gosteren Kizilkum Colu gorece ortalama bir hayvan varligina sahiptir Colde onemli turler olarak Rus kaplumbagasi Orta Asya adina endemik bir turdur col kertenkelesi Transcaspian yaban koyunu bolgede yasamaktadir Ayrica sayisi azalmakta olan Saiga Tatarica adli antilop turu de colde onemli bir yer tutar 1971 de bolgenin korunmasi adina ilk adim olarak buhara sehrinde Kizilkum koruma programi baslatildi Ozellikle sulun altin kartal ve buhara geyigi koruma altina alindi Bununla birlikte Buhara nin 47 km dogusundaki Ceyran bolgesindeki koruma sahasi da 1977 yilinda olusturuldu ve toy kusu Pers gazeli ve Mogol yaban ati bu yaban hayati alaninda koruma altina alindi Kit ve daginik bir bitki ortusune sahip colde calilar ve ufak agaclar evcil deve koyun ve atlarin otlatilmasi amaciyla kullanilmaktadir Kizilkum colu ozbekistan Ayrica 2016 yilinda bolgede Mezozoyik Devri ne ait cok onemli bir kesif yapilmistir Tyrannosauroidea ust familyasina ait Timurlengia Euotica adli bir Tiranozor un kalintilari Kizilkum Colu nde bulundu Bu canli yaklasik 90 milyon yil once gec Kretase devrinde yasamis ve Albertosaurus ile T Rex in de ait oldugu dinozor ailesi icindeki onemli bir boslugunu doldurmaktadir Proceedings of the National Academy of Sciences adli dergide yayimlanan makaleye gore Kizilkum Colu ndeki kalintilar paleontolojik olarak buyuk degere sahip ve ozellikle dinozor tarihi ile ilgili pek cok ayrintiyi gozler onune sermektedir EkonomiIcerisinde fazla yasam barindirmasa da col ekonomik alanda ciddi potansiyel tasimaktadir zira yakin zamanda sadece petrol ve gaz kaynaklari degil aralarinda altin gumus aluminyum bakir ve uranyum gibi minerallerin de bulundugu buyuk bir yer alti zenginligi bulunmaktadir Bolgede madencilik ve dokum ve isleme tesisleri meydana getirilmistir ve Gazli ile Mubarek sehirlerinde gaz uretim merkezleri kurulmustur Bu yer alti zenginlikleri yaninda ozellikle su ve kurakliga dayanikli bitki ortusu hayvancilik faaliyetleri icin onemli dogal kaynaklari olusturmaktadir Kaynakca The Editors of Encyclopaedia Britannica The Editors of Encyclopaedia Britannica Kyzylkum Desert Encyclopaedia Britannica Encyclopaedia Britannica inc 10 Mart 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Haziran 2020 a b c Bada Ferdinand Where Is The Kyzylkum Desert www worldatlas com World Atlas 11 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Haziran 2020 de Lazaro Enrico www sci news com Sci news 16 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Haziran 2020 Dis baglantilarOzbekistan fotolari25 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ozbekistan da Doga25 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ozbekistan de Cevre17 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kizilkum fotolari10 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kazakistan ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz Turkmenistan ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz Ozbekistan ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz