Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yağış, hava kütlelerinin soğuk bir hava tabakası ile karşılaşarak, soğuk bir yerden geçerek ya da yükselerek soğuması sonucunda içerisindeki su buharının yoğuşarak sıvı veya katı halde yeryüzüne inmesi olayıdır. adı verilen bir âletle ölçülür. Yıllık mm, cm ve m olarak, günlük yağış miktarı ise kg/m² ile ifade edilir. Yıllık toplam yağış miktarının bir alanda oluşturduğu yükseklik baz alındığı için uzunluk birimleriyle ifade edilir. Birçok farklı formda meydana gelebilir, bunlar yağmur, kar, , dolu ve sulusepkendir.
Yağışın oluşumu
Yağışın oluşabilmesinin temel şartı ortamda su buharı (nem) bulunmasıdır. Nemin yanında şu olaylarında gerçekleşmesi gereklidir.
- Soğuma: Yoğunlaşmanın gerçekleşmesi için soğumanın gerçekleşmesi gerekir. Soğuma, sıcak havanın soğuk zemine temasıyla (konveksiyon) oluşabilir. Gökyüzünün açık olduğu bulutsuz gecelerde yerin ısı kaybıyla (radyasyon) olabilir. Soğuk ve sıcak hava kütlelerinin karışımı ile oluşur. Isınan havanın yükselmesi ile (adyabatik) yöntemle soğuma gerçekleşir.
- Yoğunlaşma: Nemin bulunduğu havada yoğunlaşmanın başlayabilmesi için yoğunlaşma çekirdeklerinin bulunması gerekir. Yoğunlaşma çekirdeği; havadaki asılı haldeki çölden kalkan tozlar, okyanuslardan uçuşan tuz parçacıkları, volkandan püsküren kül zerrecikleri, meteorların parçalanma artıkları gibi katı zerreciklerdir. 10 mikrondan küçük bu parçacıklar üzerinde su tutunabilir. İnce film tabakası halindeki higroskopik su giderek kalınlaşır. Yer çekimine karşı koyamayacak ağırlığa ulaşınca düşmeye başlar.
- Alana yeni bulut gelmesi: Bulutlarda bulunan 2-3gr/m³ su kısa sürede tükenir, alana yeni bulutlar gelmedikçe uzun ve güçlü bir yağış oluşmaz.
Yoğunlaşma ürünleri
- Yağmur: Bulutlardan düşen 0.5 mm çapından daha büyük su damlalarına verilen isim. 6 mm'den büyük yağmur damlalarının hava sürtünmesinden dolayı parçalanır ve küçülür.
- Kar: Buluttaki nemin 0 °C altında buz kristalleri şeklinde yoğunlaşmasıyla oluşan yağış türü.
- Dolu: Dikey hava hareketlerine bağlı, damlacıkların yükselmesi ve aniden donmasıyla oluşan buz parçalarının yere düşmesiyle oluşur.
- Çisenti: 0.5 mm'den küçük damlaları olan yağmura verilen addır.
- Sulusepken: Kar ve yağmurun birlikte yağması durumudur.
- Çiy: Baharlarda, açık, soğuk ve rüzgârsız gecelerde zemin, bitkiler ve cisimler havadan daha soğuk durumdaysa, su buharı bu cisimler üzerinde yoğunlaşır. Yerdeki cisimler üzerinde su damlacıkları oluşur.
- Kırağı: Çiy oluşumu ile benzerdir. Farkı, toprak ve zeminde soğumanın şiddetli olmasından dolayı, nem buz kristalleri haline dönüşür. Cisimlerin üzerini ince, beyaz bir buz tabakası kaplar.
- : Aşırı soğumuş cisimler üzerinde buz tabakaları halinde yoğunlaşmasıdır. Kırağının ilerlemiş halidir.
- : 0 °C'nin altına kadar soğumuş cisimler üzerine yağmur tanelerinin düşerek, donmasıyla oluşur.
Yağmur, kar, dolu, çisenti,sulusepken gökyüzünden düştükleri için yağış (düşen hidrometeor) denir. Kırağı, çiğ, vergla yerde oluşur, düşmeyen hidrometeor adı verilir.
Oluşum Şekillerine Göre Yağış Türleri
Yükselim yağışları olarak da bilinirler, ısınan havanın yükselerek soğuması sonucunda; sıcaklık düşer, mutlak nem azalır, bağıl nem yükselir. Hava neme doygun hale gelince yağış bırakır. Alçak basınç alanlarında havanın yükselme hareketinden dolayı sıkça görülür. Ekvator çevresinde yılın her vaktinde, Türkiye'de daha çok ilkbahar mevsiminde bu yağışlara rastlanır.
[Talan yağışları] ===
Frontal yağışlar olarak da bilinirler; farklı karakterdeki iki hava kütlesinin karşılaşması sonucu, yeterli neme sahip havanın soğuyarak içerisindeki su buharının yoğuşması sonucu oluşur. Genellikle soğuk ve sıcak hava kütlelerinin karşılaşmasıyla oluşur. İlerleyen soğuk hava, daha ağır olduğundan sıcak havanın yükselmesine neden olur. Yükselen nemli ve sıcak hava kütlesinin soğumasıyla yağış oluşur.Akdeniz kıyılarında kış aylarında görülürler, Orta Avrupa ve Batı Avrupa'da batı rüzgârları ve kutup rüzgârlarının karşılaşması sonucunda yılın her vakti oluşurlar.
Orografik Yağışlar
Yamaç yağışları olarak da bilinirler; bir hava kütlesinin bir yamaç boyunca yükselmesi, giderek soğumasına neden olur. Bu durum maksimum nemi düşürerek havanın neme doygun hale gelmesine neden olur. Yüksek alanlar çevrelerine göre bu yağış türüyle daha fazla yağış alırlar. Dağın uzanış doğrultusu hakim rüzgâr yönüne dik olduğu durumlarda yağış daha da artar. Rize yaklaşık 2500 mm yağışla Türkiye'nin en fazla yağış alan yeridir. Bu olayda Kaçkarların hakim rüzgâr yönüne dik uzanışta olması temel sebeptir. Yağışın çoğunu denize bakan yamaçta bırakan hava kütlesi dağın diğer yamacına kuru olarak geçer. Bu yamaç yağış gölgesinde (yağış duldası) kalır. Yüksek dağların orta kısımları daha çok yağış alır. Yükselen hava kütlesi neminin önemli kısmını alt ve orta yüksekliklerde bıraktıktan sonra, zirvelere daha az nemle ulaşırlar. Yamaç yağışı rüzgâr yıl boyu eserse yıl boyu, dönemli eserse estiği dönemde görülür.Muson Asyasında yamaç yağışları etkisiyle sadece yazın oluşur.
Karadeniz'deki dağların kuzey yamaçları, Toroslar'ın güney yamaçları Türkiye'de yamaç yağışlarının görüldüğü alanlardır. Dünyada yamaç yağışları en fazla Hawaii'de, Madagaskar ve Brezilya'nın doğu kıyılarına düşer. Deniz üzerinden gelen alizeler yağışın temel nedendir. Yaz musonları Himalaya ve Gat dağlarına yamaç yağışlarıyla bol yağmur bırakırlar.
Yağışın Yeryüzüne Dağılışı
Yağış yeryüzüne eşit dağılmaz. Değişik coğrafi şartlara sahip alanlarda yağış miktarı farklılık gösterir. Fazla yağış alan iklim bölgeleri şunlardır:
- Ekvatoral iklim: Dünyanın şeklinden dolayı güneş ışınlarını yıl boyu dik ve dike yakın alır. Bu ısınmanın fazla olmasına, ısınma ise konveksiyonel yağışlara sebep olur. Isınmanın fazla olduğu ekinoks dönemlerinde yağış bir miktar artar. Ekvatoral iklim bölgesinde yağış bol ve yıla düzgün dağılmıştır. Kurak mevsim yoktur.
- Muson iklim bölgesi: Denizden karaya doğru esen yaz musonları bol miktarda yağış bırakır. Yaz musonları güneyden geldikleri için sıcaktır, deniz üzerinden geçtikleri için ise bol nem taşırlar. Özellikle kıyılardaki dağlık alanlarda neden olurlar. Dünyada yıllık ortalama en fazla yağış bu bölgede, Himalayalar yamaçlarında, Assam (Hindistan), Çerapunci’de gerçekleşir: 12.000 mm.
- Ilıman okyanusal iklim Bölgesi: Güneyden ve deniz üzerinden geçen Batı rüzgârları bol nem taşırlar, orta enlem karalarının batı kıyılarına bol yağış bırakırlar. Yağış rejimi düzenlidir.
Dünyada bazı alanlar ise oldukça az yağış alan, kurak yerlerdir. Dönence çölleri, kutup bölgeleri ve kıtaların iç kısımları bu alanlardandır.
- Dönence çölleri: 30° enlemleri ekvatordan yükselen üst alizeler dünyanın dönüşünün etkisiyle alçaldığı alanlardır. Alçalan hava kütleleri adyabatik olarak ısındığı için nem ihtiyacı artar, yağıştan uzaklaşır. Kuru bir hava haline gelir. Bu alanlarda kuzey yarımkürede ve güney yarımkürede geniş çöller oluşur: Büyük Sahra Çölü, Namib Çölü, Kalahari Çölü, Atakama Çölü, , Büyük Victoria Çölü
- Orta enlem kıtalarının iç kısımları: Denizden oldukça uzakta bulunduklarından nemli hava kütleleri bu alanlara ulaşamaz. Bu alanlarda ilkbahar ve yaz başlarında ısınan havanın yükselerek soğuması sonucu oluşan konveksiyonel yağışlar görülür. Yağış azlığı çöllerin oluşmasına neden olur: Gobi çölü, Taklamakan Çölü, Kızılkum ve Karakum çölleri, gibi.
- Kutup bölgeleri: Kutuplar 150 mm civarında yağış alırlar. Soğuk çöl olarak adlandırılan alanlardır: Grönland, Antarktika. Yağış azlığının nedeni sıcaklık düşüklüğünden dolayı buharlaşmanın bunun sonucunda ise mutlak nemin az olması ve yüksek basınç alanı olmasıdır.
Gökyüzünde bulutun bulunduğu durumlarda uygulanabilir. Yoğunlaşma çekirdekleri bulunmaması nedeniyle yağışın oluşmadığı durumlarda kullanılır.
Yoğunlaşma çekirdeği olarak; kuru buz (Karbondioksit buzu), su damlacıkları, nem çeken maddeler veya gümüş iyodür kullanılır. -5C sıcaklığa sahip bulutlara atılabilen CO2 buzu, CO2'nin -90C'de dondurulmasıyla elde edilir. Yağışa uygun şartlardaki bir buluta, 200 gr CO2 buzu atıldığında 100 ton yağış elde edilmesi mümkündür.
Yapay yağmurlar havaalanlarındaki sisi dağıtmak, doluyu azaltmak, orman yangınlarını söndürmek, yağışı artırmak amaçlarıyla kullanılmaktadır. Dünyada 1940'lı yıllarda kullanılmaya başlanan sistem, 1990'lı yıllarda İSKİ tarafından İstanbul'da uygulanmıştır. Daha sonraki yıllarda İzmir ve Ankara'da kullanılmıştır.
Kaynakça
- ^ a b c SELENAY, Prof. Dr. M. Fatih. (PDF). METEOROLOJİDERSİ. agri.ankara.edu.tr. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2014.
- ^ EKEN, Mehmet ve ark. (PDF). KLİMATOLOJİ II. dmi.gov.tr. 31 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2014.
- ^ "YAĞIŞLARIN YERYÜZÜNE DAĞILIŞI" (PDF). NEM VE YAĞIŞLAR. meb.gov.tr. 31 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 31 Aralık 2014.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yagis hava kutlelerinin soguk bir hava tabakasi ile karsilasarak soguk bir yerden gecerek ya da yukselerek sogumasi sonucunda icerisindeki su buharinin yogusarak sivi veya kati halde yeryuzune inmesi olayidir adi verilen bir aletle olculur Yillik mm cm ve m olarak gunluk yagis miktari ise kg m ile ifade edilir Yillik toplam yagis miktarinin bir alanda olusturdugu yukseklik baz alindigi icin uzunluk birimleriyle ifade edilir Bircok farkli formda meydana gelebilir bunlar yagmur kar dolu ve sulusepkendir Buharlasma ve suyun yogunlasmasi yagislarin en buyuk nedenlerindendirYil icinde ortalama yagisin aylara gore degisimiKiragiVerglaYagisin olusumuYagisin olusabilmesinin temel sarti ortamda su buhari nem bulunmasidir Nemin yaninda su olaylarinda gerceklesmesi gereklidir Soguma Yogunlasmanin gerceklesmesi icin sogumanin gerceklesmesi gerekir Soguma sicak havanin soguk zemine temasiyla konveksiyon olusabilir Gokyuzunun acik oldugu bulutsuz gecelerde yerin isi kaybiyla radyasyon olabilir Soguk ve sicak hava kutlelerinin karisimi ile olusur Isinan havanin yukselmesi ile adyabatik yontemle soguma gerceklesir Yogunlasma Nemin bulundugu havada yogunlasmanin baslayabilmesi icin yogunlasma cekirdeklerinin bulunmasi gerekir Yogunlasma cekirdegi havadaki asili haldeki colden kalkan tozlar okyanuslardan ucusan tuz parcaciklari volkandan puskuren kul zerrecikleri meteorlarin parcalanma artiklari gibi kati zerreciklerdir 10 mikrondan kucuk bu parcaciklar uzerinde su tutunabilir Ince film tabakasi halindeki higroskopik su giderek kalinlasir Yer cekimine karsi koyamayacak agirliga ulasinca dusmeye baslar Alana yeni bulut gelmesi Bulutlarda bulunan 2 3gr m su kisa surede tukenir alana yeni bulutlar gelmedikce uzun ve guclu bir yagis olusmaz Yogunlasma urunleriYagmur Bulutlardan dusen 0 5 mm capindan daha buyuk su damlalarina verilen isim 6 mm den buyuk yagmur damlalarinin hava surtunmesinden dolayi parcalanir ve kuculur Kar Buluttaki nemin 0 C altinda buz kristalleri seklinde yogunlasmasiyla olusan yagis turu Dolu Dikey hava hareketlerine bagli damlaciklarin yukselmesi ve aniden donmasiyla olusan buz parcalarinin yere dusmesiyle olusur Cisenti 0 5 mm den kucuk damlalari olan yagmura verilen addir Sulusepken Kar ve yagmurun birlikte yagmasi durumudur Ciy Baharlarda acik soguk ve ruzgarsiz gecelerde zemin bitkiler ve cisimler havadan daha soguk durumdaysa su buhari bu cisimler uzerinde yogunlasir Yerdeki cisimler uzerinde su damlaciklari olusur Kiragi Ciy olusumu ile benzerdir Farki toprak ve zeminde sogumanin siddetli olmasindan dolayi nem buz kristalleri haline donusur Cisimlerin uzerini ince beyaz bir buz tabakasi kaplar Asiri sogumus cisimler uzerinde buz tabakalari halinde yogunlasmasidir Kiraginin ilerlemis halidir 0 C nin altina kadar sogumus cisimler uzerine yagmur tanelerinin duserek donmasiyla olusur Yagmur kar dolu cisenti sulusepken gokyuzunden dustukleri icin yagis dusen hidrometeor denir Kiragi cig vergla yerde olusur dusmeyen hidrometeor adi verilir Olusum Sekillerine Gore Yagis TurleriKonveksiyonel Yukselim Yagislar Konveksiyonel yagislarin olusum sekli Yukselim yagislari olarak da bilinirler isinan havanin yukselerek sogumasi sonucunda sicaklik duser mutlak nem azalir bagil nem yukselir Hava neme doygun hale gelince yagis birakir Alcak basinc alanlarinda havanin yukselme hareketinden dolayi sikca gorulur Ekvator cevresinde yilin her vaktinde Turkiye de daha cok ilkbahar mevsiminde bu yagislara rastlanir Talan yagislari Frontal yagislarin olusum sekli Mavi soguk hava kutlesi Kirmizi sicak hava kutlesi Frontal yagislar olarak da bilinirler farkli karakterdeki iki hava kutlesinin karsilasmasi sonucu yeterli neme sahip havanin soguyarak icerisindeki su buharinin yogusmasi sonucu olusur Genellikle soguk ve sicak hava kutlelerinin karsilasmasiyla olusur Ilerleyen soguk hava daha agir oldugundan sicak havanin yukselmesine neden olur Yukselen nemli ve sicak hava kutlesinin sogumasiyla yagis olusur Akdeniz kiyilarinda kis aylarinda gorulurler Orta Avrupa ve Bati Avrupa da bati ruzgarlari ve kutup ruzgarlarinin karsilasmasi sonucunda yilin her vakti olusurlar Orografik Yagislar Orografik yagislarin olusum sekli Yamac yagislari olarak da bilinirler bir hava kutlesinin bir yamac boyunca yukselmesi giderek sogumasina neden olur Bu durum maksimum nemi dusurerek havanin neme doygun hale gelmesine neden olur Yuksek alanlar cevrelerine gore bu yagis turuyle daha fazla yagis alirlar Dagin uzanis dogrultusu hakim ruzgar yonune dik oldugu durumlarda yagis daha da artar Rize yaklasik 2500 mm yagisla Turkiye nin en fazla yagis alan yeridir Bu olayda Kackarlarin hakim ruzgar yonune dik uzanista olmasi temel sebeptir Yagisin cogunu denize bakan yamacta birakan hava kutlesi dagin diger yamacina kuru olarak gecer Bu yamac yagis golgesinde yagis duldasi kalir Yuksek daglarin orta kisimlari daha cok yagis alir Yukselen hava kutlesi neminin onemli kismini alt ve orta yuksekliklerde biraktiktan sonra zirvelere daha az nemle ulasirlar Yamac yagisi ruzgar yil boyu eserse yil boyu donemli eserse estigi donemde gorulur Muson Asyasinda yamac yagislari etkisiyle sadece yazin olusur Karadeniz deki daglarin kuzey yamaclari Toroslar in guney yamaclari Turkiye de yamac yagislarinin goruldugu alanlardir Dunyada yamac yagislari en fazla Hawaii de Madagaskar ve Brezilya nin dogu kiyilarina duser Deniz uzerinden gelen alizeler yagisin temel nedendir Yaz musonlari Himalaya ve Gat daglarina yamac yagislariyla bol yagmur birakirlar Yagisin Yeryuzune DagilisiDunya yillik yagis ortalamasi Karalara dusen yillik yagis 0 300 mm 300 500 mm 500 700 mm 700 1000 mm 1000 2100 mm 2100 4200 mm 4200 6301 mm 6301 8401 mm 8401 10501 mm n aUlkelerin yillik ortalama yagis miktari1973 yili Ortadoguda yagis haritasi Yagis yeryuzune esit dagilmaz Degisik cografi sartlara sahip alanlarda yagis miktari farklilik gosterir Fazla yagis alan iklim bolgeleri sunlardir Ekvatoral iklim Dunyanin seklinden dolayi gunes isinlarini yil boyu dik ve dike yakin alir Bu isinmanin fazla olmasina isinma ise konveksiyonel yagislara sebep olur Isinmanin fazla oldugu ekinoks donemlerinde yagis bir miktar artar Ekvatoral iklim bolgesinde yagis bol ve yila duzgun dagilmistir Kurak mevsim yoktur Muson iklim bolgesi Denizden karaya dogru esen yaz musonlari bol miktarda yagis birakir Yaz musonlari guneyden geldikleri icin sicaktir deniz uzerinden gectikleri icin ise bol nem tasirlar Ozellikle kiyilardaki daglik alanlarda neden olurlar Dunyada yillik ortalama en fazla yagis bu bolgede Himalayalar yamaclarinda Assam Hindistan Cerapunci de gerceklesir 12 000 mm Iliman okyanusal iklim Bolgesi Guneyden ve deniz uzerinden gecen Bati ruzgarlari bol nem tasirlar orta enlem karalarinin bati kiyilarina bol yagis birakirlar Yagis rejimi duzenlidir Dunyada bazi alanlar ise oldukca az yagis alan kurak yerlerdir Donence colleri kutup bolgeleri ve kitalarin ic kisimlari bu alanlardandir Donence colleri 30 enlemleri ekvatordan yukselen ust alizeler dunyanin donusunun etkisiyle alcaldigi alanlardir Alcalan hava kutleleri adyabatik olarak isindigi icin nem ihtiyaci artar yagistan uzaklasir Kuru bir hava haline gelir Bu alanlarda kuzey yarimkurede ve guney yarimkurede genis coller olusur Buyuk Sahra Colu Namib Colu Kalahari Colu Atakama Colu Buyuk Victoria Colu Orta enlem kitalarinin ic kisimlari Denizden oldukca uzakta bulunduklarindan nemli hava kutleleri bu alanlara ulasamaz Bu alanlarda ilkbahar ve yaz baslarinda isinan havanin yukselerek sogumasi sonucu olusan konveksiyonel yagislar gorulur Yagis azligi collerin olusmasina neden olur Gobi colu Taklamakan Colu Kizilkum ve Karakum colleri gibi Kutup bolgeleri Kutuplar 150 mm civarinda yagis alirlar Soguk col olarak adlandirilan alanlardir Gronland Antarktika Yagis azliginin nedeni sicaklik dusuklugunden dolayi buharlasmanin bunun sonucunda ise mutlak nemin az olmasi ve yuksek basinc alani olmasidir Yapay yagmurGokyuzunde bulutun bulundugu durumlarda uygulanabilir Yogunlasma cekirdekleri bulunmamasi nedeniyle yagisin olusmadigi durumlarda kullanilir Yogunlasma cekirdegi olarak kuru buz Karbondioksit buzu su damlaciklari nem ceken maddeler veya gumus iyodur kullanilir 5C sicakliga sahip bulutlara atilabilen CO2 buzu CO2 nin 90C de dondurulmasiyla elde edilir Yagisa uygun sartlardaki bir buluta 200 gr CO2 buzu atildiginda 100 ton yagis elde edilmesi mumkundur Yapay yagmurlar havaalanlarindaki sisi dagitmak doluyu azaltmak orman yanginlarini sondurmek yagisi artirmak amaclariyla kullanilmaktadir Dunyada 1940 li yillarda kullanilmaya baslanan sistem 1990 li yillarda ISKI tarafindan Istanbul da uygulanmistir Daha sonraki yillarda Izmir ve Ankara da kullanilmistir Kaynakca a b c SELENAY Prof Dr M Fatih PDF METEOROLOJIDERSI agri ankara edu tr 29 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 30 Aralik 2014 EKEN Mehmet ve ark PDF KLIMATOLOJI II dmi gov tr 31 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 30 Aralik 2014 YAGISLARIN YERYUZUNE DAGILISI PDF NEM VE YAGISLAR meb gov tr 31 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 31 Aralik 2014