Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İspanyol edebiyatı, İspanya'da yazılan edebiyat yapıtlarını kapsar. İspanya'nın ulusal dili olan Kastilya lehçesinde kaleme alınan yapıtlar İspanyol edebiyatının ana bölümünü oluşturmakla birlikte, Katalan dili ve Galicia lehçesinde yazılmış yapıtlar da bu kapsamda sayılır.
MS 711'de başlayan sonrasında, İber Yarımadası'nda konuşulan Latince giderek yerel bir dile dönüştü. 9. yüzyılda iç bölgenin kuzeyindeki Burgos kenti dolaylarında ortaya çıkan Kastilya lehçesi, İspanya'nın Arap istilasından kurtulmasıyla güneye doğru yayılma gösterdi. 11. yüzyılda Madrid ve Toledo dolaylarında konuşulan bu dil, 15. yüzyılda Kastilya ve Aragon krallıklarının birleşmesiyle İspanya'nın resmi dili oldu.
Orta Çağ
11. yüzyıldan kalma bilinen ilk İspanyol edebiyatı metinleri Arap harfleriyle Kastilya lehçesiyle yazılmış, yalnızlık ve sevgi gibi ince duyguları dile getiren kısa şiirlerdir. Daha sonraları ise Avrupa'nın tümünde yaygınlık kazanan kahramanlık destanları, İspanya'da da yaygın bir edebiyat türü oldu. Bunlar arasında en önemlisi olan ve 12. yüzyıldan günümüze ulaşan Poema (Cantar) de Mio Cid adlı 3.750 dizelik, yazarı bilinmeyen şiir El Cid lakabıyla tanınan Kastilyalı soylu 'ın başından geçen olayları anlatıyordu. Fransız destanlarının yanı sıra, aynı dönemde dinsel konulu şiirler de yazılıyordu.
Öte yandan, 1085'te Toledo'nun Arap istilasından kurtulmasıyla bu kent, doğu dillerinden yapılan çeviriler için bir merkez olmuştu. Bu çeviriler ise düzyazı türünün gelişmesinde önemli bir etken oldu. Kelile ve Dimne (1251) adlı fabl türünde bir yapıtın çevirisi, İspanyolca yazılmış ilk öykü örneğidir. Düzyazıda Kastilya lehçesinin Latincenin yerini alması 13. yüzyıl ortalarında Kastilya ve León Kralı X. Alfonso'nun çabalarıyla gerçekleşti. Kral Alfonso'nun desteklediği çeviri ve derleme çalışmaları sonucunda klasik metinlerin yanı sıra, doğu, İbrani ve Hristiyan metinlerinin içerdiği bilgiler yerel dile kazandırılmış oldu.
Şiir türünde ise Fransız etkisi taşıyan manastır kökenli, dinsel, öğretici ya da yarı tarihsel konulara yer veren ve bilgili okurlara seslenen yeni bir akım gelişti. Bu akım çerçevesinde adı bilinen en eski İspanyol şairi olan (1195-1268), içten bir deyiş ve duygusal bir anlatımla azizlerin yaşamları ve Meryem'in mucizeleri gibi konuları işleyen şiirler yazdı.
14. yüzyıl edebiyat açısından dikkate değer bir yaratıcılık dönemiydi. Kral Alfonso'nun yeğeni 'in 50 ahlak öyküsünden olşan bir derlemesi öykü türünün başlangıcı sayılırken, 'in Libro de Buen Amor (1330) adlı şiir kitabı bu dönemin başyapıtlarındandır. Kral Arthur öykülerinin İspanyolcaya çevrilerek okunması sonucunda ilk İspanyol romanı sayılan El caballero Cifar (1305) adlı şövalye romansı kaleme alındı. Gene aynı dönemde 'nun yazdığı Amadis de Gaula, içerdiği doğaüstü serüvenler ve yarattığı duygusal etkiler nedeniyle 200 yıl önemini korudu.
15. yüzyılda şiir türü İtalyan etkisi altında yeniden bir canlanma gösterdi. , , Santillana ve gibi şairler İspanyol şiirinin biçim ve içerik yönünden zenginleşmesine önemli katkılarda bulundular. Yazarı belli olmayan Danza de la Muerte adlı şiir ise ölüm ve kurbanları arasındaki karşılıklı konuşmalar yoluyla toplumdan bir kesit sunarken, daha sonraki yüzyıllarda gelişecek olan tiyatro türünü müjdeliyordu.
Altın Çağ
1479'da İspanya'nın Aragon ve Kastilya krallıklarının yönetiminde bir birliğe kavuşması, basım yönteminin bulunması, Kristof Kolomb'un Amerika'yı keşfi ve İtalya ile kurulan kültür alışverişi İspanyol Rönesansının başlamasında etken oldu. 16. ve 17. yüzyılları kapsayan altın çağ İspanyol edebiyatının en görkemli dönemidir. Dönemin başlangıcında yazarı bilinmeyen Comedia de Calixto y Melibea (1499) adlı roman bir başyapıt niteliği taşıyordu. Halkın uzun bir süre beğendiği şövalye romanslarının yerini bir yandan İtalyan edebiyatından etkilenen ve kırsal yaşamı yücelten pastoral roman, bir yandan da kökeni İspanya'da olan pikaresk roman aldı. Şövalye romansına tepki olarak doğan ve sevimli bir serserinin yaşamöyküsünü konu alan pikaresk romanın ünlü örneği yazarı bilinmeyen 'tir (1554). Gene de, bu çağın en ünlü romanı Miguel de Cervantes'in kaleme aldığı ve yarattığı Don Kişot ile uşağı Sanço Panza karakterleriyle çağdaş romanın ilk örneklerinden sayılan Don Kişot'tur (1605-1615).
Orta Çağ kilise oyunlarından esinlenerek gelişen İspanyol tiyatrosu bu dönemde Lope de Vega'nın oyunlarıyla sanatsal doruğa ulaştı. Sayısı 1.800'ü aşan oyunları ustalıklı bir sahne tekniği sergiliyor ve çapraşık olay örgüleri içeriyordu. Lope de Vega'yı izleyen başarılı oyun yazarları arasında Tirso de Molina ve Pedro Calderon de la Barca sayılabilir.
Bu dönemde şiir türünde de önemli gelişmeler oldu. Şair İtalyan şiirinde kullanılan ölçüleri Kastilya lehçesiyle yazdığı şiirlere uygulayarak İspanyol lirik şiir geleneğini başlattı. Ünlü gizemci şairlerden San Juan de la Cruz, ile Azize Teresa dinsel konuları işlerken, çok süslü bir dille, yoğun imgeler ve karmaşık bir söz dizimi içeren şiirler kaleme aldı.
18. ve 19. yüzyıllar
18. yüzyılda İspanyol edebiyatında Fransız edebiyatının etkisi sürdü ve Akımı'na bağlı kalındı. Edebiyat yönünden bir önceki yüzyıla göre sönük geçen bu dönemde, Orta Çağ İspanyol kültürüne yönelik araştırmalar sonucunda doğan eski-yeni tartışmaları edebiyatta eleştirel bir yaklaşımın doğmasını sağladı. Dönemin önemli yapıtları arasında 'in Noches lugubres (1789-1790) adlı düzyazı yapıtı ile 'nun Fray Gerundio (1758) adlı yergisi sayılabilir. ile Juan Melendez Valdes gibi şairler ise şiir türüne bir ölçüde canlılık getirdiler.
19. yüzyılda Avrupa'da yaygınlık kazanan Romantizm Akımı'nın etkileri İspanyol edebiyatında ancak 1830'larda görülmeye başladı ve kısa süreli oldu. İspanya'da Romantizmin önde gelen adları arasında Don alvaro, o la fuerza del sino (1835) adlı oyunuyla şair ve oyun yazarı ve Don Juan Tenorio (1844) adlı oyunuyla yazar sayılabilir.
1850'den sonra ise şiir türünde romantik duyarlılık korunmakla birlikte, bu akımın biçimselliğinden kaçınan Gustavo Adolfo Bécquer, ve gibi yeni şairler ortaya çıktı.
İspanyol romanı 19. yüzyılın ikinci yarısında önemli bir gelişme göstererek yerel gözlem ve betimlemelere yer veren bir bölgesel roman niteliğine büründü. Pedro Antonio de Alarcón'un El sombrero de tres picos (1874), 'nın Peñas arriba'sı (1893) bölgesel romanın önde gelen örnekleri arasındadır.
Çağdaş Dönem
19. yüzyılın sonlarından başlayarak baş gösteren siyasal ve toplumsal sorunlar yazarları birtakım değerleri gözden geçirmeye yöneltti. Bunun sonucunda İspanyol romanı daha ciddi amaçlı boyutlar kazanırken, eleştirel, psikolojik ve felsefî denemeler de önem kazandı. Roman ve deneme yazarlarından oluşan bu İspanyol edebiyatının dünya çapında saygınlık kazanmasını sağladı. Bunlar arasında en ünlüsü olan Miguel de Unamuno denemelerinde ulusal sorunları ele alırken, Niebla (1914) gibi romanlarında kişiliğin temellerini irdeledi. Takma adı Azorin olan ise eski edebiyat kurallarına ve İspanyol kırsal yaşamına yeni bir yorum getirdi.
20. yüzyılın başlarında önde gelen adlar arasında romancı ile lirik şair Juan Ramon Jimenez sayılır. Jimenez'in izinden giden ve adıyla bilinen şairler arasında ise çağdaş akımlardan etkilenen, karmaşık imge ve simgelerle yüklü şiirler yazan Antonio Machado, , Federico Garcia Lorca, ve gibi şairler vardı. Lorca yoğun bir şiirsellik taşıyan Bodas de Sangre (1933) ve La Casa de Bernarda Alba (1936) gibi oyunlarında yarattığı karakterlerin tutkularını hem geleneksel çerçevede, hem de evrensel boyutta sergiledi.
İspanya İç Savaşı (1936-1939) sırasında birçok yazarın yurt dışına gitmesi, İspanyol edebiyatının gelişmesinde bir duraklama yaratırken, savaş deneyimi edebiyata değişik gerçekçilik anlayışları getirdi. Örneğin Camilo Jose Cela'nın Pascual Duarte (1942) şiddet ögeleri içeren bir gerçekçilik akımını başlattı. 1950'lerde ise Toplumsal Gerçekçilik anlayışıyla romanlar yazıldı.
İç Savaş sonrasında ise , ve gibi şairler salt şiirsellikten uzaklaşarak daha yalın bir dille, toplumsal içeriğe de yer vererek şiirler yazdılar.
Kaynakça
- Christoph Strosetzki, Geschichte der spanischen Literatur, Tübingen: Niemeyer, 1996, (Almanca)
- Hans-Jörg Neuschäfer, Spanische Literaturgeschichte, Stuttgart: Metzler, 2006, (Almanca)
- Hans U. Gumbrecht, Eine Geschichte der spanischen Literatur, Frankfurt am Main: Suhrkamp 1998, (Almanca)
| Önce gelen: Cevat Çapan | İstanbul Kitap Fuarı'nda onur konuğu 29. İstanbul Kitap Fuarı | Sonra gelen: Ferit Edgü |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ispanyol edebiyati Ispanya da yazilan edebiyat yapitlarini kapsar Ispanya nin ulusal dili olan Kastilya lehcesinde kaleme alinan yapitlar Ispanyol edebiyatinin ana bolumunu olusturmakla birlikte Katalan dili ve Galicia lehcesinde yazilmis yapitlar da bu kapsamda sayilir MS 711 de baslayan sonrasinda Iber Yarimadasi nda konusulan Latince giderek yerel bir dile donustu 9 yuzyilda ic bolgenin kuzeyindeki Burgos kenti dolaylarinda ortaya cikan Kastilya lehcesi Ispanya nin Arap istilasindan kurtulmasiyla guneye dogru yayilma gosterdi 11 yuzyilda Madrid ve Toledo dolaylarinda konusulan bu dil 15 yuzyilda Kastilya ve Aragon kralliklarinin birlesmesiyle Ispanya nin resmi dili oldu Orta CagJuan Ruiz 11 yuzyildan kalma bilinen ilk Ispanyol edebiyati metinleri Arap harfleriyle Kastilya lehcesiyle yazilmis yalnizlik ve sevgi gibi ince duygulari dile getiren kisa siirlerdir Daha sonralari ise Avrupa nin tumunde yayginlik kazanan kahramanlik destanlari Ispanya da da yaygin bir edebiyat turu oldu Bunlar arasinda en onemlisi olan ve 12 yuzyildan gunumuze ulasan Poema Cantar de Mio Cid adli 3 750 dizelik yazari bilinmeyen siir El Cid lakabiyla taninan Kastilyali soylu in basindan gecen olaylari anlatiyordu Fransiz destanlarinin yani sira ayni donemde dinsel konulu siirler de yaziliyordu Ote yandan 1085 te Toledo nun Arap istilasindan kurtulmasiyla bu kent dogu dillerinden yapilan ceviriler icin bir merkez olmustu Bu ceviriler ise duzyazi turunun gelismesinde onemli bir etken oldu Kelile ve Dimne 1251 adli fabl turunde bir yapitin cevirisi Ispanyolca yazilmis ilk oyku ornegidir Duzyazida Kastilya lehcesinin Latincenin yerini almasi 13 yuzyil ortalarinda Kastilya ve Leon Krali X Alfonso nun cabalariyla gerceklesti Kral Alfonso nun destekledigi ceviri ve derleme calismalari sonucunda klasik metinlerin yani sira dogu Ibrani ve Hristiyan metinlerinin icerdigi bilgiler yerel dile kazandirilmis oldu Siir turunde ise Fransiz etkisi tasiyan manastir kokenli dinsel ogretici ya da yari tarihsel konulara yer veren ve bilgili okurlara seslenen yeni bir akim gelisti Bu akim cercevesinde adi bilinen en eski Ispanyol sairi olan 1195 1268 icten bir deyis ve duygusal bir anlatimla azizlerin yasamlari ve Meryem in mucizeleri gibi konulari isleyen siirler yazdi 14 yuzyil edebiyat acisindan dikkate deger bir yaraticilik donemiydi Kral Alfonso nun yegeni in 50 ahlak oykusunden olsan bir derlemesi oyku turunun baslangici sayilirken in Libro de Buen Amor 1330 adli siir kitabi bu donemin basyapitlarindandir Kral Arthur oykulerinin Ispanyolcaya cevrilerek okunmasi sonucunda ilk Ispanyol romani sayilan El caballero Cifar 1305 adli sovalye romansi kaleme alindi Gene ayni donemde nun yazdigi Amadis de Gaula icerdigi dogaustu seruvenler ve yarattigi duygusal etkiler nedeniyle 200 yil onemini korudu 15 yuzyilda siir turu Italyan etkisi altinda yeniden bir canlanma gosterdi Santillana ve gibi sairler Ispanyol siirinin bicim ve icerik yonunden zenginlesmesine onemli katkilarda bulundular Yazari belli olmayan Danza de la Muerte adli siir ise olum ve kurbanlari arasindaki karsilikli konusmalar yoluyla toplumdan bir kesit sunarken daha sonraki yuzyillarda gelisecek olan tiyatro turunu mujdeliyordu Altin CagDon Kisot adli romandan bir cizim 1479 da Ispanya nin Aragon ve Kastilya kralliklarinin yonetiminde bir birlige kavusmasi basim yonteminin bulunmasi Kristof Kolomb un Amerika yi kesfi ve Italya ile kurulan kultur alisverisi Ispanyol Ronesansinin baslamasinda etken oldu 16 ve 17 yuzyillari kapsayan altin cag Ispanyol edebiyatinin en gorkemli donemidir Donemin baslangicinda yazari bilinmeyen Comedia de Calixto y Melibea 1499 adli roman bir basyapit niteligi tasiyordu Halkin uzun bir sure begendigi sovalye romanslarinin yerini bir yandan Italyan edebiyatindan etkilenen ve kirsal yasami yucelten pastoral roman bir yandan da kokeni Ispanya da olan pikaresk roman aldi Sovalye romansina tepki olarak dogan ve sevimli bir serserinin yasamoykusunu konu alan pikaresk romanin unlu ornegi yazari bilinmeyen tir 1554 Gene de bu cagin en unlu romani Miguel de Cervantes in kaleme aldigi ve yarattigi Don Kisot ile usagi Sanco Panza karakterleriyle cagdas romanin ilk orneklerinden sayilan Don Kisot tur 1605 1615 Orta Cag kilise oyunlarindan esinlenerek gelisen Ispanyol tiyatrosu bu donemde Lope de Vega nin oyunlariyla sanatsal doruga ulasti Sayisi 1 800 u asan oyunlari ustalikli bir sahne teknigi sergiliyor ve caprasik olay orguleri iceriyordu Lope de Vega yi izleyen basarili oyun yazarlari arasinda Tirso de Molina ve Pedro Calderon de la Barca sayilabilir Bu donemde siir turunde de onemli gelismeler oldu Sair Italyan siirinde kullanilan olculeri Kastilya lehcesiyle yazdigi siirlere uygulayarak Ispanyol lirik siir gelenegini baslatti Unlu gizemci sairlerden San Juan de la Cruz ile Azize Teresa dinsel konulari islerken cok suslu bir dille yogun imgeler ve karmasik bir soz dizimi iceren siirler kaleme aldi 18 ve 19 yuzyillarAngel de Saavedra 18 yuzyilda Ispanyol edebiyatinda Fransiz edebiyatinin etkisi surdu ve Akimi na bagli kalindi Edebiyat yonunden bir onceki yuzyila gore sonuk gecen bu donemde Orta Cag Ispanyol kulturune yonelik arastirmalar sonucunda dogan eski yeni tartismalari edebiyatta elestirel bir yaklasimin dogmasini sagladi Donemin onemli yapitlari arasinda in Noches lugubres 1789 1790 adli duzyazi yapiti ile nun Fray Gerundio 1758 adli yergisi sayilabilir ile Juan Melendez Valdes gibi sairler ise siir turune bir olcude canlilik getirdiler 19 yuzyilda Avrupa da yayginlik kazanan Romantizm Akimi nin etkileri Ispanyol edebiyatinda ancak 1830 larda gorulmeye basladi ve kisa sureli oldu Ispanya da Romantizmin onde gelen adlari arasinda Don alvaro o la fuerza del sino 1835 adli oyunuyla sair ve oyun yazari ve Don Juan Tenorio 1844 adli oyunuyla yazar sayilabilir 1850 den sonra ise siir turunde romantik duyarlilik korunmakla birlikte bu akimin bicimselliginden kacinan Gustavo Adolfo Becquer ve gibi yeni sairler ortaya cikti Ispanyol romani 19 yuzyilin ikinci yarisinda onemli bir gelisme gostererek yerel gozlem ve betimlemelere yer veren bir bolgesel roman niteligine burundu Pedro Antonio de Alarcon un El sombrero de tres picos 1874 nin Penas arriba si 1893 bolgesel romanin onde gelen ornekleri arasindadir Cagdas Donem19 yuzyilin sonlarindan baslayarak bas gosteren siyasal ve toplumsal sorunlar yazarlari birtakim degerleri gozden gecirmeye yoneltti Bunun sonucunda Ispanyol romani daha ciddi amacli boyutlar kazanirken elestirel psikolojik ve felsefi denemeler de onem kazandi Roman ve deneme yazarlarindan olusan bu Ispanyol edebiyatinin dunya capinda sayginlik kazanmasini sagladi Bunlar arasinda en unlusu olan Miguel de Unamuno denemelerinde ulusal sorunlari ele alirken Niebla 1914 gibi romanlarinda kisiligin temellerini irdeledi Takma adi Azorin olan ise eski edebiyat kurallarina ve Ispanyol kirsal yasamina yeni bir yorum getirdi 20 yuzyilin baslarinda onde gelen adlar arasinda romanci ile lirik sair Juan Ramon Jimenez sayilir Jimenez in izinden giden ve adiyla bilinen sairler arasinda ise cagdas akimlardan etkilenen karmasik imge ve simgelerle yuklu siirler yazan Antonio Machado Federico Garcia Lorca ve gibi sairler vardi Lorca yogun bir siirsellik tasiyan Bodas de Sangre 1933 ve La Casa de Bernarda Alba 1936 gibi oyunlarinda yarattigi karakterlerin tutkularini hem geleneksel cercevede hem de evrensel boyutta sergiledi Ispanya Ic Savasi 1936 1939 sirasinda bircok yazarin yurt disina gitmesi Ispanyol edebiyatinin gelismesinde bir duraklama yaratirken savas deneyimi edebiyata degisik gercekcilik anlayislari getirdi Ornegin Camilo Jose Cela nin Pascual Duarte 1942 siddet ogeleri iceren bir gercekcilik akimini baslatti 1950 lerde ise Toplumsal Gercekcilik anlayisiyla romanlar yazildi Ic Savas sonrasinda ise ve gibi sairler salt siirsellikten uzaklasarak daha yalin bir dille toplumsal icerige de yer vererek siirler yazdilar KaynakcaChristoph Strosetzki Geschichte der spanischen Literatur Tubingen Niemeyer 1996 ISBN 3 484 50307 6 Almanca Hans Jorg Neuschafer Spanische Literaturgeschichte Stuttgart Metzler 2006 ISBN 3 476 01857 1 Almanca Hans U Gumbrecht Eine Geschichte der spanischen Literatur Frankfurt am Main Suhrkamp 1998 ISBN 3 518 58062 0 Almanca Once gelen Cevat Capan Istanbul Kitap Fuari nda onur konugu 29 Istanbul Kitap Fuari Sonra gelen Ferit Edgu