Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lirik şiir, duyguların coşkun bir dille anlatıldığı edebiyat eserlerinin genel adıdır. Latince lyricus, Yunanca lyricos, Fransızca lyrique kelimelerinden türemiştir. Sözlük anlamı ise; coşkun, ilhamla dolu demektir. Antik Yunan'da kullanılan lirik sözcüğü bugünkü anlamında kullanılmıyordu.
Bireysel duyguların içten geldiği gibi, coşkulu, etkili bir dille anlatılmasına da lirizm denir. Sıfat olarak esin dolu, coşkun, içli bir dili bulunan anlamlarında kullanılan lirik sözü, bu niteliği taşıyan düzyazı ürünleri de niteler. Aynı genellik lirizm için de söz konusudur.
Antik Yunan edebiyatında ozanlar şiirlerini lir denen telli bir sazla söyledikleri için, bu türlü şiirlere lirik denmiştir. Türk edebiyatında da âşık ya da saz şairi adı verilen halk ozanları şiirlerini hâlâ sazla söylemektedirler. Lirik şiirde toplumsal mutluluk ya da felâketlerden duyulan sevinç ya da acı gibi ortak duygular; ya da aşk, ayrılık, özlem, ölüm acısı, gibi bireysel duygular anlatılır. Lirik şiir dünya edebiyatında en çok işlenen ve sevilen şiir türüdür. Türk edebiyatımızda halk âşıklarının (veya halk şairlerinin) söylediği şiirlerin çoğu liriktir.
Batı edebiyatında Rönesans çağı ozanlarının (Petrarca, , vb.); daha sonra da, ilke olarak içe dönüklüğü benimseyen romantik ozanların (Lamartine, Hugo, Musset, vb.) duygusal ve öznel bir nitelik gösteren şiirleri bu türün başarılı örnekleridir. Lirik şiir, Türk edebiyatında da en çok kullanılan şiir türlerinden biri olmuş; Divan edebiyatında (Fuzuli, Nedim, vb.), Halk tasavvuf edebiyatında (Yunus Emre, vb.), din-dışı Halk edebiyatında (Karacaoğlan, vb.) ve yeni edebiyatta (Yahya Kemal, vb.) bu alanda büyük ozanlar yetişmiştir.
Bu türe örnek olarak; Fuzûli'nin "Su" kasidesi, Yahya Kemal Beyatlı'nın "Hayal Şehir" ve Mehmet Âkif Ersoy'un "Bülbül" isimli şiirleri verilebilir
Lirik şiir ozanları
Lirik şiirin ilk önderleri Anadolulu Alkman ve Lesboslu’dur. Daha sonra Arion İbikos SemonidesTerpandros Timokreon Korinna VE Pindaros lirik şiir ozanları arasındadır.
Lirik şiir ölçüleri
- iambic: Birincisi kısa, ikincisi uzun iki heceli vezin türüdür.
- trochaic: Bir uzun ve bir kısa heceli ölçüdür.
- anapestic: İki kısa ve bir uzun heceden meydana gelen vezin türüdür.
- dactylic: Bir uzun iki kısa ölçülü Yunan ve Latin veznidir.
Lirik şiirin gelişim nedenleri
Antik Yunanlar lirik terimiyle telli bir saz ve genellikle dans eşliğindeki şarkıya ayrılan şiir türünü belirtirlerdi. Şiirin eşliğinde kullanılan çalgı her zaman lyra değildir, çalgı şiirin konusuna ve tartısına göre değişir.
Lirik şiir, MÖ 7. ve 6. yüzyılda gelişip yayılmıştır. Bu yüzyıllarda yerleşmecilik hareketleri sonucunda değişen ticaret ve ekonomi alanındaki koşullarla birlikte Yunanların toplumsal yapısı da değişmeye başlamıştır. İktidar önce monarkh ve tiranlardan aristokratlara geçmiş bunlar da ticaretle zenginleşen burjuva sınıfı karşısında güçlerini yitirmişlerdir. Atina’da da aristokrasinin iktidardan uzaklaştırılıp demokrasinin kurulduğunu görüyoruz. Böylece bireyin öne çıktığı demokratik bir hava içinde kişiler kendi kişisel ve siyasal görüşlerini şiire dökmüşler, şiir destan gibi toplumun görüşlerini dile getirmekten çok, kişinin duygularını dile getiren bir araç durumuna gelmiştir.
Lirik şiirin hız kazanmasına bir başka neden de dinsel inançlardaki bunalımdır. Homeros'un bütün tanrıları anthropomorphik idi. Yani insanlarda bulunan tüm kusurlar onlarda da bulunuyordu. Oysa yeni kuşaklar tanrıları bu kusurlardan uzak düşünüyorlar ve şiirlerinde bunu dile getiriyorlardı.
Öte yandan, Yunanistan’da yeni polisler kurulmakta ve büyük savaşlar yapılmaktadır. Devlet adamları ya da bu savaşlara katılan komutanlar görüş ve duygularını dile getirmek istedikleri zaman lirik şirden yararlanmaktadırlar; çünkü o zamanlar düz yazı henüz gelişmemiştir.
Lirik şiir , masal, efsane, öykü gibi konuları ele alır. Bu bakımdan biraz destana benzese de içe dönüktür, kişiseldir. İlk olarak Hesiodos destandaki eski geleneği yıkarak kendinden söz etmiştir. 7. yüzyılda lirik şiir birdenbire insanın kişi olarak ortaya çıkmasını sağlıyor, ozan kendi duygularını dünyaya bildirecek kadar değerli buluyor. Humanizm yolunda atılan ilk adım budur.
Destanın gelişme ve yayılma merkezi İyonya'dır. Lirik şiirin yayılma merkezi olarak bir tek yer gösteremiyoruz. Ama ilk atılım İyonlarla Aiollerden gelmiştir. Aiolis’te Lesbo şerefine okunduğu bilinir. İyonlar lirik şiire en uzak iki türde şiir yazmışlardır. ve . Elegeia, flavta eşliğinde söylenen şiirdir, yarı şarkı yarı okumadır. Bir mısra heksameter, bir mısra pentameter olan sıralardan katışık bir şiir çeşitidir. Elegeia ilkin İyonya’da doğmuştur. Ele aldığı konular türlü türlüdür; savaş, yas, insan ve hayat üzerinde düşünceler vs.
ise şarkı olmaktan çıkmış konuşmaya en yakın tartı ile yazılan bir şiir türüdür. Yunanların konuşma diline en uygun dedikleri İambos vezni halk edebiyatından gelme bir vezindir. Yaşamın kaba ve bayağı yanını ortaya koyar. İamboslar destan, dil ve vezin geleneği büsbütün kırılmış, yerine gülük konuşma diliyle yazılmış konusu çoğu zaman günlük hayattan alınmış bir şiir meydana gelmiştir.
Bu ikisinin dışında kalan lirik tek adı altında toplanır; melos ve olmak üzere iki türe ayrılır. Monodik lirik tek kişinin söylediği liriktir, güçlü ve tutkulu şairlerin yarattığı monodi liriği insan ruhundaki aşırı duygululuğun eşsiz anlatımı haline geldi.
Koro liriği ise, adından da anlaşılacağı üzere, koro tarafından söylenir. Birincisinde kişinin duyguları, ikincisinde ise toplumun duyguları söz konusudur. Lirik teriminin anlamı zamanla genişleyerek eleji, yergi şiiri gibi şiir türlerini kapsadı. Öte yandan, temel unsur olan müzik İskenderiye’de MÖ 3. yüzyılda Ptolemaios’lar devrinde ve Roma’da monodi liriğinden bütünüyle ayrıldı; koro liriği ise Horatius’un Carmen Saeculare’sinde ciddi ve tek düzenli, birkaç yüzyıl sonraki Hristiyan ilahilerinde ise hareketli ve canlıdır.
Kaynakça
- Doç.Dr. AÇIK Tansu, Yunan Edebiyat Tarihi ders notları
- Prof. Dr. Şentuna Candan Yunan Edebiyat Tarihi Ders Notları
- Eski Yunan Atlaslı Uygarlık Ansiklopedisi, İletişim Yayınları
- Erhat Azra, Önsay A., Calp H., Dinçer N., Ersan T., Sayı: 29-30 ELEGEİA-İAMBOS, Tercüme Dergisi
- Meydan Larousse Ansiklopedi
- Ord. Prof.Dr. MANSEL Arif MÜFİD, Ege ve Yunan Tarihi (Türk Tarih Kurumu)
- İngilizce Vikipedi'deki maddesi
Dış bağlantılar
- http://www.bilgilik.com/edebiyat/sair-ve-yazarlar/antik-yunan-ve-romali-sairler.html 20 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Lirik siir duygularin coskun bir dille anlatildigi edebiyat eserlerinin genel adidir Latince lyricus Yunanca lyricos Fransizca lyrique kelimelerinden turemistir Sozluk anlami ise coskun ilhamla dolu demektir Antik Yunan da kullanilan lirik sozcugu bugunku anlaminda kullanilmiyordu Bireysel duygularin icten geldigi gibi coskulu etkili bir dille anlatilmasina da lirizm denir Sifat olarak esin dolu coskun icli bir dili bulunan anlamlarinda kullanilan lirik sozu bu niteligi tasiyan duzyazi urunleri de niteler Ayni genellik lirizm icin de soz konusudur Antik Yunan edebiyatinda ozanlar siirlerini lir denen telli bir sazla soyledikleri icin bu turlu siirlere lirik denmistir Turk edebiyatinda da asik ya da saz sairi adi verilen halk ozanlari siirlerini hala sazla soylemektedirler Lirik siirde toplumsal mutluluk ya da felaketlerden duyulan sevinc ya da aci gibi ortak duygular ya da ask ayrilik ozlem olum acisi gibi bireysel duygular anlatilir Lirik siir dunya edebiyatinda en cok islenen ve sevilen siir turudur Turk edebiyatimizda halk asiklarinin veya halk sairlerinin soyledigi siirlerin cogu liriktir Bati edebiyatinda Ronesans cagi ozanlarinin Petrarca vb daha sonra da ilke olarak ice donuklugu benimseyen romantik ozanlarin Lamartine Hugo Musset vb duygusal ve oznel bir nitelik gosteren siirleri bu turun basarili ornekleridir Lirik siir Turk edebiyatinda da en cok kullanilan siir turlerinden biri olmus Divan edebiyatinda Fuzuli Nedim vb Halk tasavvuf edebiyatinda Yunus Emre vb din disi Halk edebiyatinda Karacaoglan vb ve yeni edebiyatta Yahya Kemal vb bu alanda buyuk ozanlar yetismistir Bu ture ornek olarak Fuzuli nin Su kasidesi Yahya Kemal Beyatli nin Hayal Sehir ve Mehmet Akif Ersoy un Bulbul isimli siirleri verilebilirLirik siir ozanlariLirik siirin ilk onderleri Anadolulu Alkman ve Lesboslu dur Daha sonra Arion Ibikos SemonidesTerpandros Timokreon Korinna VE Pindaros lirik siir ozanlari arasindadir Lirik siir olculeriiambic Birincisi kisa ikincisi uzun iki heceli vezin turudur trochaic Bir uzun ve bir kisa heceli olcudur anapestic Iki kisa ve bir uzun heceden meydana gelen vezin turudur dactylic Bir uzun iki kisa olculu Yunan ve Latin veznidir Lirik siirin gelisim nedenleriAntik Yunanlar lirik terimiyle telli bir saz ve genellikle dans esligindeki sarkiya ayrilan siir turunu belirtirlerdi Siirin esliginde kullanilan calgi her zaman lyra degildir calgi siirin konusuna ve tartisina gore degisir Lirik siir MO 7 ve 6 yuzyilda gelisip yayilmistir Bu yuzyillarda yerlesmecilik hareketleri sonucunda degisen ticaret ve ekonomi alanindaki kosullarla birlikte Yunanlarin toplumsal yapisi da degismeye baslamistir Iktidar once monarkh ve tiranlardan aristokratlara gecmis bunlar da ticaretle zenginlesen burjuva sinifi karsisinda guclerini yitirmislerdir Atina da da aristokrasinin iktidardan uzaklastirilip demokrasinin kuruldugunu goruyoruz Boylece bireyin one ciktigi demokratik bir hava icinde kisiler kendi kisisel ve siyasal goruslerini siire dokmusler siir destan gibi toplumun goruslerini dile getirmekten cok kisinin duygularini dile getiren bir arac durumuna gelmistir Lirik siirin hiz kazanmasina bir baska neden de dinsel inanclardaki bunalimdir Homeros un butun tanrilari anthropomorphik idi Yani insanlarda bulunan tum kusurlar onlarda da bulunuyordu Oysa yeni kusaklar tanrilari bu kusurlardan uzak dusunuyorlar ve siirlerinde bunu dile getiriyorlardi Ote yandan Yunanistan da yeni polisler kurulmakta ve buyuk savaslar yapilmaktadir Devlet adamlari ya da bu savaslara katilan komutanlar gorus ve duygularini dile getirmek istedikleri zaman lirik sirden yararlanmaktadirlar cunku o zamanlar duz yazi henuz gelismemistir Lirik siir masal efsane oyku gibi konulari ele alir Bu bakimdan biraz destana benzese de ice donuktur kisiseldir Ilk olarak Hesiodos destandaki eski gelenegi yikarak kendinden soz etmistir 7 yuzyilda lirik siir birdenbire insanin kisi olarak ortaya cikmasini sagliyor ozan kendi duygularini dunyaya bildirecek kadar degerli buluyor Humanizm yolunda atilan ilk adim budur Destanin gelisme ve yayilma merkezi Iyonya dir Lirik siirin yayilma merkezi olarak bir tek yer gosteremiyoruz Ama ilk atilim Iyonlarla Aiollerden gelmistir Aiolis te Lesbo serefine okundugu bilinir Iyonlar lirik siire en uzak iki turde siir yazmislardir ve Elegeia flavta esliginde soylenen siirdir yari sarki yari okumadir Bir misra heksameter bir misra pentameter olan siralardan katisik bir siir cesitidir Elegeia ilkin Iyonya da dogmustur Ele aldigi konular turlu turludur savas yas insan ve hayat uzerinde dusunceler vs ise sarki olmaktan cikmis konusmaya en yakin tarti ile yazilan bir siir turudur Yunanlarin konusma diline en uygun dedikleri Iambos vezni halk edebiyatindan gelme bir vezindir Yasamin kaba ve bayagi yanini ortaya koyar Iamboslar destan dil ve vezin gelenegi busbutun kirilmis yerine guluk konusma diliyle yazilmis konusu cogu zaman gunluk hayattan alinmis bir siir meydana gelmistir Bu ikisinin disinda kalan lirik tek adi altinda toplanir melos ve olmak uzere iki ture ayrilir Monodik lirik tek kisinin soyledigi liriktir guclu ve tutkulu sairlerin yarattigi monodi lirigi insan ruhundaki asiri duygululugun essiz anlatimi haline geldi Koro lirigi ise adindan da anlasilacagi uzere koro tarafindan soylenir Birincisinde kisinin duygulari ikincisinde ise toplumun duygulari soz konusudur Lirik teriminin anlami zamanla genisleyerek eleji yergi siiri gibi siir turlerini kapsadi Ote yandan temel unsur olan muzik Iskenderiye de MO 3 yuzyilda Ptolemaios lar devrinde ve Roma da monodi liriginden butunuyle ayrildi koro lirigi ise Horatius un Carmen Saeculare sinde ciddi ve tek duzenli birkac yuzyil sonraki Hristiyan ilahilerinde ise hareketli ve canlidir KaynakcaDoc Dr ACIK Tansu Yunan Edebiyat Tarihi ders notlari Prof Dr Sentuna Candan Yunan Edebiyat Tarihi Ders Notlari Eski Yunan Atlasli Uygarlik Ansiklopedisi Iletisim Yayinlari Erhat Azra Onsay A Calp H Dincer N Ersan T Sayi 29 30 ELEGEIA IAMBOS Tercume Dergisi Meydan Larousse Ansiklopedi Ord Prof Dr MANSEL Arif MUFID Ege ve Yunan Tarihi Turk Tarih Kurumu Ingilizce Vikipedi deki maddesiDis baglantilarhttp www bilgilik com edebiyat sair ve yazarlar antik yunan ve romali sairler html 20 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde