Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Asalak ya da parazit, bir canlıya bağımlı olarak yaşayabilen ve üzerinde yaşadığı canlıya zarar verebilen organizmadır. Bu canlılardan kimileri mikroskobik boyutlardan erginlikte çok büyük boyutlara ulaşabilecek değişimlere sahip olabilirler.
Asalaklık veya parazitlik, parazitik hayatın herhangi bir şeklini benimsemiş bir organizmanın göstermiş olduğu parazitlik eylemidir.
Bir asalak üzerinde yaşadığı canlının besinine ortak olarak yaşamını sürdürür. Besine ortak olması ise üzerinde yaşadığı canlının zayıf düşmesine ve hastalanmasına neden olur. Günümüzde bilinen birçok hastalık asalaklar neticesinde meydana gelir.
Asalakların en bilinenlerinden birisi ise kedi, köpek ve sığırlarda yaşayan şerittir. Şerit başlangıçta kistle kaplı bir yumurta halinde iken konak canlının sindirim sistemine geldiği zaman sahip olduğu kisti kırarak erginleşmeye başlar ve hayvanın bağırsağına yerleşir. Benzeri durumlar genellikle ya konağın zarar görmesi ya da bağışıklık sisteminin uyum göstermesi ile sonuçlanır. Kimi kurt türleri nadiren de olsa beyin ve karaciğer gibi organlara zarar verebilmektedir. Gezici bir asalak olan yoğun vakalarda çok yaygın olmasa da kazara akciğere girerek çıkamayabilir veya karaciğerde apseye neden olabilir. Ölümcül durumlar genelde hatalı konaklarda görülmektedir, örneğin beyaz kuyruklu geyiğin beyninde yaşayabilen isimli asalak mus'larda sık sık fatal nörolojik vakalarla sonuçlanmaktadır. Ayrıca virüsler canlı hücrelerde replike olabilirler ve hücresel parazitler olarak tanımlanmaktadırlar.
Asalak çeşitleri
Asalaklar konak üzerindeki etkileşimlerine göre sınıflandırılırlar. Ciddi olanlarına köpeklerdeki kalp kurdu örnek verilebilir.
Ektoparazitizm
Bir canlı diğer bir canlının dış kısmına (deri ve solungaç) yapışarak veya tutunarak yaşıyorsa Ektoparazitizm denir. Bulundukları yere kendilerini bağlamak için özel organlar (, salgı bezleri vs.) oluşmuştur.
Genellikle vücut sıvısıyla ve özellikle kanla beslenirler. Bir kısmı deriyi delerek galeriler açmak suretiyle beslenir. Bunlar ektoparazitlerin doku asalaklığına geçiş gösterenleridir.
Endoparazitizm
Endoparazitizm, bir canlı diğer canlının iç kısmında yaşaması durumudur.
Bu asalaklık hücre içerisinde oluyorsa, örneğin sıtmanın nedeni Plazmodyum (alyuvar içinde bir asalak) ve kala-azar hastalığın nedeni Leishmania (akyuvar içinde asalaktır)'da olduğu gibi, bunlara hücre asalakları; eğer hücre arasında yaşıyorlarsa hücre arası ya da doku asalakları; örneğin kaslarda bulunan ergin , örneğin deri altında bulunan gibi; eğer kan içerisinde yaşıyorsa kan asalakları denir.
Bazı parazitler gelişimlerini bir konakta gerçekleştirir, bunlara monoksen parazitler denir, bazıları ise birden çok konağa ihtiyaç duyarlar, bunlara da heteroksen parazitler adı verilir. Asalakların, ergin halde bulundukları konağa birinci konak ya da ana konak denir. Larva halini geçirdiği konağa veya konaklara ikinci, üçüncü, ... konaklar ya da ara konak denir. Çoğunluk konaklara özelleşme görülür. Hayvanların büyük bir kısmı, genellikle böcekler, değişik bitki türleri üzerindeki dokuları yemek ya da özsuyunu emmek suretiyle endoparazitizm yaparlar.
Diğer
Konağın dış yüzeyinde yaşayanlar dış asalaklar (örnek akarlar) ve içinde yaşayanlar iç asalaklar (tüm asalak kurtlar). Kimileyin taşıyıcı olan ara konaklar üçüncül bir asalak veya hastalığı bulaştırabilirler. Hücreler içi asalaklara örnek çeşitli virüsler olabilir.
Sıradışı asalaklığa karıncayı yavaş yavaş içten yiyen Ophiocordyceps unilateralis olarak bilinen bir mantar verilebilir. Bu noktadan sonra mantar karıncanın beynine yerleşmeye başladığında bir çeşit zombiye dönüşen karınca mantarın yönlendirmesine göre yürümeye başlar. Özellikle Tayland’ın kimi bölgelerinde görülen bu mantar türünün ele geçirdiği karıncalar daima ormanların içlerine doğru yürüdükten sonra yerden yaklaşık 25 cm yukarıdaki mantarın üremesine elverişli yapraklara dişleri ile tutunup hareketsiz kalırlar. Bundan sonra mantar kurbanına başka asalakların de bulaşmasını engellemek için karıncanın dolayında bir koza örüyor ve ziyafetine devam ediyor. Mantarın karıncanın beynini nasıl kontrol edebildiği ve en son olarak karıncanın çenesini kapalı tutan kasları yemesi ise bilim adamlarını şaşırtan bir ayrıntıdır.
Kleptoparazitizm bir canlının diğer bir canlının av veya gıdalarından faydalanmasıdır, bu tür asalaklığa örnek olarak bitki bitinden çıkan şekerli salgıları sağmak için onları kültive eden karıncalar verilebilir.
Bu davranışa yakın bulunan sosyal asalaklara diğer kuşları yavrularının babysitterliğine manuple ederek dönüştüren, yumurtasını bıraktığı genç kuluçkalı yuvada yumurta ve yavrularıyla ilgilenilmeyince konağın bir ya da iki yumurtasını yuvadan atan, kimileyin de yıkarak zarar veren kuş, balık, böcek çeşitlerinin dahil olduğu kuluçka asalaklığı örnek verilebilir. İşgal, mafya, savaş ve evrim senaryolarına konu olmuş bir parazitoloji çeşididir.
Eklembacaklı konağı yumurtalarını suya bırakacağı zaman boğulmaya teşvik ederek intihar ettiren Kılımsısolucanlar ya da Atkılı adı verilen Nematorpha türü ise söylentilerin aksine insanda yaşamaz.
Tıp ve alternatif tıpta
Çin aktarları asalak solucanları afrodizyak, görmeyi artırmak vb. faydaları için kullanmışlardır.
Sosyo ekonomik düzeyi düşük kişilerde gelişmiş ülkelere göre özellikle kanser, enflamatuar bağırsak hastalıkları, kireçlenme gibi rahatsızlıkların daha az görülmesi Amerikalı kimi araştırmacıların dikkatini çekmiş risk altındaki kişilere solucan yumurtaları verilmesi ile deneylere başlanmıştır. Bu araştırmalar tartışma aşamasında ve kansere yakalanmamış hastalar için geçerlidir.
Östrojen salınımı azaltan kist hidatik'in meme kanseri riskini düşürerek, erken alındığında bulunduğu bölgedeki kanser oluşumları da tartışılmıştır. Kimi formuna önem veren balet, aktris gibi sanatçılar tenya yumurtası yutarak obeziteye karşı sağlıklı olduğunu düşündükleri yöntemleri uygulamıştır. Kimi balık türleri sedefli, funguslu cilt hastalıklarında ve sülük çeşitleri kirli kanın temizlenmesinde, kurtçukları da ölü dokuların temizlemesinde kullanılmıştır.
Doğada
Kimi kuş türleri tüylerinin arasına yerleştirdikleri canlı karıncalar yardımıyla temizlenir. Adi sineğin larvasında bulunan zehirden bilimciler güçlü yeni bir antibiyotik üzerine çalışmalarını sürdürmektedir. Kimi kuş türleri timsahın diş aralarındaki artıklarla beslenirken timsah ağzını açık bırakmaktadır. Kimi ufak balık türleri köpekbalıklarının üzerine yapışarak atık derilerdeki bakteri oluşumunu engellemektedir, köpekbalığı ve timsah gibi vahşi türlerin kendilerinin de bu yaratıklara nezaketli davranmaları doğal seleksiyonda dayanışma olabileceği gibi zayıf bir bünye ya da aç yeni bir asalak için yukarıda sayılan dostluklar her koşulda geçerli olmayabilir.
Ekosistemdeki rolleri
Doğadaki diğer dominant türlerin rekabetini azaltarak türlerin varolmasını sağlarlar. Besin zincirinde hem av hem avcı konumundadırlar. Pek çoğu yaşam döngüsünü sürdürebilmek için birden çok konağa ihtiyaç duyar ve ekosistemin sağlıklı kalmasını sağlarlar.
Kaynakça
- ^ Kaya, Alper (8 Ağustos 2019). "Parazit Nedir? Çeşitleri Nelerdir? Parazitler Hangi Hastalıklara Neden Olurlar? » TechWorm". TechWorm. 30 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Asalak ya da parazit bir canliya bagimli olarak yasayabilen ve uzerinde yasadigi canliya zarar verebilen organizmadir Bu canlilardan kimileri mikroskobik boyutlardan erginlikte cok buyuk boyutlara ulasabilecek degisimlere sahip olabilirler Asalaklik veya parazitlik parazitik hayatin herhangi bir seklini benimsemis bir organizmanin gostermis oldugu parazitlik eylemidir Bir asalak uzerinde yasadigi canlinin besinine ortak olarak yasamini surdurur Besine ortak olmasi ise uzerinde yasadigi canlinin zayif dusmesine ve hastalanmasina neden olur Gunumuzde bilinen bircok hastalik asalaklar neticesinde meydana gelir Asalaklarin en bilinenlerinden birisi ise kedi kopek ve sigirlarda yasayan serittir Serit baslangicta kistle kapli bir yumurta halinde iken konak canlinin sindirim sistemine geldigi zaman sahip oldugu kisti kirarak erginlesmeye baslar ve hayvanin bagirsagina yerlesir Benzeri durumlar genellikle ya konagin zarar gormesi ya da bagisiklik sisteminin uyum gostermesi ile sonuclanir Kimi kurt turleri nadiren de olsa beyin ve karaciger gibi organlara zarar verebilmektedir Gezici bir asalak olan yogun vakalarda cok yaygin olmasa da kazara akcigere girerek cikamayabilir veya karacigerde apseye neden olabilir Olumcul durumlar genelde hatali konaklarda gorulmektedir ornegin beyaz kuyruklu geyigin beyninde yasayabilen isimli asalak mus larda sik sik fatal norolojik vakalarla sonuclanmaktadir Ayrica virusler canli hucrelerde replike olabilirler ve hucresel parazitler olarak tanimlanmaktadirlar Asalak cesitleriInsanda Pire isiriklari Asalaklar konak uzerindeki etkilesimlerine gore siniflandirilirlar Ciddi olanlarina kopeklerdeki kalp kurdu ornek verilebilir Ektoparazitizm Bir canli diger bir canlinin dis kismina deri ve solungac yapisarak veya tutunarak yasiyorsa Ektoparazitizm denir Bulunduklari yere kendilerini baglamak icin ozel organlar salgi bezleri vs olusmustur Genellikle vucut sivisiyla ve ozellikle kanla beslenirler Bir kismi deriyi delerek galeriler acmak suretiyle beslenir Bunlar ektoparazitlerin doku asalakligina gecis gosterenleridir Endoparazitizm Endoparazitizm bir canli diger canlinin ic kisminda yasamasi durumudur Bu asalaklik hucre icerisinde oluyorsa ornegin sitmanin nedeni Plazmodyum alyuvar icinde bir asalak ve kala azar hastaligin nedeni Leishmania akyuvar icinde asalaktir da oldugu gibi bunlara hucre asalaklari eger hucre arasinda yasiyorlarsa hucre arasi ya da doku asalaklari ornegin kaslarda bulunan ergin ornegin deri altinda bulunan gibi eger kan icerisinde yasiyorsa kan asalaklari denir Bazi parazitler gelisimlerini bir konakta gerceklestirir bunlara monoksen parazitler denir bazilari ise birden cok konaga ihtiyac duyarlar bunlara da heteroksen parazitler adi verilir Asalaklarin ergin halde bulunduklari konaga birinci konak ya da ana konak denir Larva halini gecirdigi konaga veya konaklara ikinci ucuncu konaklar ya da ara konak denir Cogunluk konaklara ozellesme gorulur Hayvanlarin buyuk bir kismi genellikle bocekler degisik bitki turleri uzerindeki dokulari yemek ya da ozsuyunu emmek suretiyle endoparazitizm yaparlar Diger Konagin dis yuzeyinde yasayanlar dis asalaklar ornek akarlar ve icinde yasayanlar ic asalaklar tum asalak kurtlar Kimileyin tasiyici olan ara konaklar ucuncul bir asalak veya hastaligi bulastirabilirler Hucreler ici asalaklara ornek cesitli virusler olabilir Otlegen tarafindan buyutulen bayagi guguk kusu yavrusu Siradisi asalakliga karincayi yavas yavas icten yiyen Ophiocordyceps unilateralis olarak bilinen bir mantar verilebilir Bu noktadan sonra mantar karincanin beynine yerlesmeye basladiginda bir cesit zombiye donusen karinca mantarin yonlendirmesine gore yurumeye baslar Ozellikle Tayland in kimi bolgelerinde gorulen bu mantar turunun ele gecirdigi karincalar daima ormanlarin iclerine dogru yurudukten sonra yerden yaklasik 25 cm yukaridaki mantarin uremesine elverisli yapraklara disleri ile tutunup hareketsiz kalirlar Bundan sonra mantar kurbanina baska asalaklarin de bulasmasini engellemek icin karincanin dolayinda bir koza oruyor ve ziyafetine devam ediyor Mantarin karincanin beynini nasil kontrol edebildigi ve en son olarak karincanin cenesini kapali tutan kaslari yemesi ise bilim adamlarini sasirtan bir ayrintidir Kleptoparazitizm bir canlinin diger bir canlinin av veya gidalarindan faydalanmasidir bu tur asalakliga ornek olarak bitki bitinden cikan sekerli salgilari sagmak icin onlari kultive eden karincalar verilebilir Bu davranisa yakin bulunan sosyal asalaklara diger kuslari yavrularinin babysitterligine manuple ederek donusturen yumurtasini biraktigi genc kuluckali yuvada yumurta ve yavrulariyla ilgilenilmeyince konagin bir ya da iki yumurtasini yuvadan atan kimileyin de yikarak zarar veren kus balik bocek cesitlerinin dahil oldugu kulucka asalakligi ornek verilebilir Isgal mafya savas ve evrim senaryolarina konu olmus bir parazitoloji cesididir Eklembacakli konagi yumurtalarini suya birakacagi zaman bogulmaya tesvik ederek intihar ettiren Kilimsisolucanlar ya da Atkili adi verilen Nematorpha turu ise soylentilerin aksine insanda yasamaz Tip ve alternatif tipta Cin aktarlari asalak solucanlari afrodizyak gormeyi artirmak vb faydalari icin kullanmislardir Sosyo ekonomik duzeyi dusuk kisilerde gelismis ulkelere gore ozellikle kanser enflamatuar bagirsak hastaliklari kireclenme gibi rahatsizliklarin daha az gorulmesi Amerikali kimi arastirmacilarin dikkatini cekmis risk altindaki kisilere solucan yumurtalari verilmesi ile deneylere baslanmistir Bu arastirmalar tartisma asamasinda ve kansere yakalanmamis hastalar icin gecerlidir Ostrojen salinimi azaltan kist hidatik in meme kanseri riskini dusurerek erken alindiginda bulundugu bolgedeki kanser olusumlari da tartisilmistir Kimi formuna onem veren balet aktris gibi sanatcilar tenya yumurtasi yutarak obeziteye karsi saglikli oldugunu dusundukleri yontemleri uygulamistir Kimi balik turleri sedefli funguslu cilt hastaliklarinda ve suluk cesitleri kirli kanin temizlenmesinde kurtcuklari da olu dokularin temizlemesinde kullanilmistir Dogada Kimi kus turleri tuylerinin arasina yerlestirdikleri canli karincalar yardimiyla temizlenir Adi sinegin larvasinda bulunan zehirden bilimciler guclu yeni bir antibiyotik uzerine calismalarini surdurmektedir Kimi kus turleri timsahin dis aralarindaki artiklarla beslenirken timsah agzini acik birakmaktadir Kimi ufak balik turleri kopekbaliklarinin uzerine yapisarak atik derilerdeki bakteri olusumunu engellemektedir kopekbaligi ve timsah gibi vahsi turlerin kendilerinin de bu yaratiklara nezaketli davranmalari dogal seleksiyonda dayanisma olabilecegi gibi zayif bir bunye ya da ac yeni bir asalak icin yukarida sayilan dostluklar her kosulda gecerli olmayabilir Ekosistemdeki rolleriDogadaki diger dominant turlerin rekabetini azaltarak turlerin varolmasini saglarlar Besin zincirinde hem av hem avci konumundadirlar Pek cogu yasam dongusunu surdurebilmek icin birden cok konaga ihtiyac duyar ve ekosistemin saglikli kalmasini saglarlar Kaynakca Kaya Alper 8 Agustos 2019 Parazit Nedir Cesitleri Nelerdir Parazitler Hangi Hastaliklara Neden Olurlar TechWorm TechWorm 30 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Aralik 2023