Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Belirme (zuhur, İng. emergence), karmaşık bir sistemde yeni ve uyumlu yapılar, desenler ve özelliklerin ortaya çıkması sürecidir. Belirmiş fenomen, sistemin elemanları arasında etkileşim dinamikleri sonucunda oluşur. Belirmiş fenomen çoğunlukla görece basit parçaların görece basit etkileşimlerinden çıkan beklenmedik, sıradan olmayan sonuçlardır. Karmaşık bir sistemi daha az karmaşık olandan ayıran şey, karmaşık sistemde bazı davranımların ve desenlerin, elemanların arasındaki ilişkilerin dokusu gereği ortaya çıkamalarıdır.
Belirmiş özellikler
Bir belirmiş davranım, belirmiş nitelik veya zuhur eden özellik, bir ortamda belirli sayıda basit birim (ajan) çalışırken, grup olarak karmaşık hareketler oluşturduğunda gözlemlenebilir. Birden fazla şeyden oluşmuş bir sistem bu şeylerin sahip oldukları özelliklerin toplamından fazlasını içerebilir. Örneğin, bir düzlemde iki nokta düşünün. Bu noktalar arasında bir uzaklık olacaktır. Bu uzaklığın kendisi bir noktanın bir özelliği olmayıp, sadece noktalar arasındaki ilişkide kendini gösterir. Belirmiş özellikler sadece sistemin içindeki elemanlar arasından değil, aynı zamanda diğer belirmiş özellikler arasından da çıkabilir. Bu özelliklerin sayısı ve inceliği, gerek elemanların gerekse de öncül olarak belirmiş özelliklerin sayısından çok daha fazla olabilir.
Belirmiş özellikler bir karmaşık sistem çeşitlilik, organizasyon ve bağımlılığa ulaşınca ortaya çıkar. Özelliğin kendisi genellikle öngörülemez ve benzersizdir. Sistemin evriminin yeni bir boyutunu temsil eder. Karmaşık davranımlar veya özellikler, hiçbir tek birimin özelliği olmadığı gibi daha alt seviyedeki birimlerin hareketlerine indirgerek de öngörülemezler. Bir kuş veya balık sürüsünün davranımı bu kavram için kolayca anlaşılabilecek örneklerdir. Sürünün hareketini anlamak tek tek balık veya kuşların hareketini anlamaktan daha zordur.
Belirme açısından bakıldığında zekâ, nöronlar arasındaki bağlantılardan belirir ve bu persfektiften bakıldığında beyni oluşturan nöronlar zeki olmasa da beyinin zeki olmasını açıklamak için bir "ruh" kavramı ortaya atmak gerekli değildir.
Belirmiş davranım oyun ve oyun tasarımı için de önemlidir. Örneğin, poker oyunu, özellikle de belirli bir artırım yapısı olmayan limitsiz formları, genellikle belirmiş davranım tarafından yönetilir. Örneğin, kurallar oyuncuya pas geçmesini zorunlu kılmaz ama çoğu oyuncular bunu yapar. Oyun belirmiş davranım tarafından yönetildiği için kurallar aynı olsa da bir poker masasındaki oyun diğerinden tamamen farklı olabilir. Oyun varyasyonları belirmiş meta-oyunun örnekleridir ve yeni oyunların evrimleşmesine katalizör olurlar.
Belirmiş yapılar
Belirmiş yapılar tek bir olay veya kural tarafından yaratılmamış desenlerdir. Sisteme bir desen oluşturması komutunu veren bir şey yoktur ama her parçanın diğerleri ile olan etkileşimi karmaşık bir süreç sonucu düzene yol açar. Belirmiş yapıların parçalarının toplamlarından fazlası oldukları söylenebilir, çünkü bu belirmiş düzen çeşitli parçaların bir araya gelmesiyle ortaya çıkmaz. Bu parçaların etkileşimi önemlidir.
Biyolojiden bir örnek olarak alabiliriz. Kraliçe karıncalara ne yapmaları konusunda direkt emirler vermez. Bunun yerine, her karınca çeşitli uyarılara kimyasal koku şeklinde reaksiyon verir. Bu uyarılar larva, diğer karıncalar, düşmanlar, yemek ve çop biriktirme olabilir. Karınca bu kimyasal kokuyu ardında bir iz olarak bırakır ve bu iz diğer karıncalar için yeni bir uyaran olur. Burada her karınca sahip olduğu genetik kodlar neticesinde sadece kendi etrafındakilere tepki veren otonom bir birimdir. Merkezi bir karar alma olmamasına rağmen, karınca kolonileri karmaşık davranım gösterirler ve hatta geometrik problemleri dahi çözebilirler.
Belirmiş yapılar şehirleri ve galaksilerin şekli gibi birçok doğal fenomeni de içerirler. Komuta olmadan düzen oluşturdukları için entropi prensiplerini yener görünürler.
Belirmiş sistemler
Belirmiş süreçler ve davranımlar, çok hücreli biyolojik yapılardan hücresel otomatlara, organizasyon olgularından bilgisayar simülasyonlarına kadar çok çeşitli yerlerde gözlemlenebilir. Borsa belirmişliğin büyük ölçekteki bir örneğidir: bir bütün olarak şirketlerin dünya çapında görece fiyatlarını düzenlemesine rağmen, lider olarak kabul edilebilecek, pazarın tümünün çalışmasını kontrol eden bir birim yoktur. Her ajan veya yatırımcı, sadece porföyündeki sayılı firmadan haberdardır ve pazarın belirli düzenleyici kurallarını izlemek zorundadır. Bireysel yatırımcıların etkileşimleri sayesinde borsanın karmaşıklığı bir bütün olarak belirir.
Belirmiş yapılar organizasyonun değişik seviyelerinde oraya çıkabilir. Daha önce belirtildiği gibi, galaksilerin uzaydaki yapısı evrendeki enerji ve maddenin dağılımının belirmiş bir özelliğidir. Benzer şekilde hava durumu olgusu, örneğin fırtınalar, hayatın kendisi gibi belirmiş özelliklerdir. Belirmiş kendi kendine organizasyon, bölge planlamasının yapılmadığı şehirlerin ortaya çıkmasında sıklıkla görülür.
Fizikte belirme
Fizikte belirme makroskopik sistem mikroskopik sistemin toplamı olmasına rağmen, mikroskopik değil makroskopik bir seviyede oluşan fenomenler için kullanılır. Bazı örnekler şunlardır:
- Sıcaklık. Tek tek parçaçıkların enerjisi, momenti ve hızları olabilir ama sıcaklıkları olamaz. Sıcaklık sadece termodinamiğin kurallarının çalışacağı miktarda parça toplanınca belirir. Aynı şekilde, temel parçacıklar (veya atomlar) ayrı ayrı katı, sıvı veya gaz halleri ile mevcut değillerdir. Bu olgular atomik seviyenin üstünde belirler.
- Renk. Protonlar veya elektronlar gibi temel parçacıkların renkleri yoktur. Sadece bunlar atomlar halinde düzenlendiği zaman ışığın bazı dalga boylarını emip bazılarını yansıtırlar ve böylece bir renge sahip oldukları söylenebilir. (kuarkların olarak adlandırılan bir özelliği olsa da bu sadece şekilsel bir isimdir ve rengin günlük kullanımıyla ilgisi yoktur)
- Sürtünme. Temel parçacıklar sürtünmesizdirler veya daha kesin bir ifadeyle bu parçacıkların arasındaki kuvvetler korunumludur. Ancak, yüzeyleri birbirine sürtüldüğü zaman enerji emebilen, maddenin daha karmaşık yapıları düşünüldüğü zaman sürtünme belirir. Benzer bakış açısı viskozite, gibi olgulara da uygulanabilir.
Parçacık fiziğinin bazı teorileri, hatta kütle, uzay ve zaman gibi bazi yapılar bile daha temel olgulardan ( veya sicim teorisi gibi) çıkmış belirmiş fenomen olarak görülebilir. Kuantum mekaniğinin bazı yorumlarında, her objenin belirli bir pozisyonu, momenti, vb. vardır diyen deteministik gerçeklik algısı aslında bir belirmiş fenomendir çünkü maddenin gerçek hali tek bir pozisyon veya momentumu olması gerekmeyen bir dalga fonksiyonu olarak tanımlanmıştır.
Bütün bu örneklerde, makroskopik seviyedeki belirmiş fenomen mikroskopik seviyede direkt olarak var olmayabilir ama makroskopik seviyedeki varlığı mikroskopik seviyede fizik kanunlarının uygulanmasıyla açıklanabilir.
Belirmiş fenomen, bütün maddeyi onu oluşturan parçalarla açıklamaya çalışan indirgemeci fizik teorisinin neden yaşayan varlıklar gibi kompleks nesneleri açıklamayı umduğunu gösterir. Bunun yanında, belirmiş fenomen aşırı indirgemeciliğe bir uyarıdır çünkü belirmiş fenomenin mikroskopik açıklaması çok karmaşık veya pratik kullanım için çok alt seviyede kalabilir. Örneğin, eğer kimya, parçacık fiziğindeki etkileşimlerden belirmiş olarak, hücre biyolojisi kimyadaki etkileşimlerin belirmiş olarak, insanlar hücre biyolojisindeki etkileşimlerden belirmiş olarak, medeniyet insanların etkileşimlerdinden belirmiş olarak ve insanlık tarihi medeniyetlerin etkileşimden belirmiş olarak açıklanabilir olsa da, bu tek başına bunun kolay olduğunu veya insanlık tarihinin parçacık fiziği kanunları ile açıklanmasının istenilirliğini göstermez. (Ama yine de bu, bazılarının belirmiş karmaşık fenomenlerin (insanlık tarihi gibi) daha temel teoriler ile ilişkili basit yasalarla açıklanması ile ilgili hipotezler ortaya atmasını engellememiştir. Örneğin veya bilimkurgu olan 'e bakınız.
Bibliyografya
- John H. Holland, Emergence from chaos to order (1998) Oxford University Press,
- Steven Johnson, Emergence (2002) Scribner,
- , Steps to an Ecology of Mind (1972) Ballantine Books,
- Kevin Kelly, (1994) Perseus Books Group,
- Stephen Wolfram, (2002), .
- , "Emergence and Convergence" (2001)
- Jochen Fromm, (2004) Kassel University Press,
- Douglas R Hofstadter, "Gödel, Escher, Bach: An eternal Golden Braid" (1979) Harvester Press
- A., Malkov A., Khaltourina D. Introduction to Social Macrodynamics: Compact Macromodels of the World System Growth. Moscow: URSS, 2006. [1] 5 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- Thomas C. Schelling, "Micromotives and Macrobehavior" (1978) W. W. Norton and Company
Dış bağlantılar
- Exploring Emergence 5 Aralık 2002 tarihinde Wayback Machine sitesinde .: An introduction to emergence using from the
- An interview with Stephen Johnson 4 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Belirme zuhur Ing emergence karmasik bir sistemde yeni ve uyumlu yapilar desenler ve ozelliklerin ortaya cikmasi surecidir Belirmis fenomen sistemin elemanlari arasinda etkilesim dinamikleri sonucunda olusur Belirmis fenomen cogunlukla gorece basit parcalarin gorece basit etkilesimlerinden cikan beklenmedik siradan olmayan sonuclardir Karmasik bir sistemi daha az karmasik olandan ayiran sey karmasik sistemde bazi davranimlarin ve desenlerin elemanlarin arasindaki iliskilerin dokusu geregi ortaya cikamalaridir Belirmis ozelliklerBir belirmis davranim belirmis nitelik veya zuhur eden ozellik bir ortamda belirli sayida basit birim ajan calisirken grup olarak karmasik hareketler olusturdugunda gozlemlenebilir Birden fazla seyden olusmus bir sistem bu seylerin sahip olduklari ozelliklerin toplamindan fazlasini icerebilir Ornegin bir duzlemde iki nokta dusunun Bu noktalar arasinda bir uzaklik olacaktir Bu uzakligin kendisi bir noktanin bir ozelligi olmayip sadece noktalar arasindaki iliskide kendini gosterir Belirmis ozellikler sadece sistemin icindeki elemanlar arasindan degil ayni zamanda diger belirmis ozellikler arasindan da cikabilir Bu ozelliklerin sayisi ve inceligi gerek elemanlarin gerekse de oncul olarak belirmis ozelliklerin sayisindan cok daha fazla olabilir Belirmis ozellikler bir karmasik sistem cesitlilik organizasyon ve bagimliliga ulasinca ortaya cikar Ozelligin kendisi genellikle ongorulemez ve benzersizdir Sistemin evriminin yeni bir boyutunu temsil eder Karmasik davranimlar veya ozellikler hicbir tek birimin ozelligi olmadigi gibi daha alt seviyedeki birimlerin hareketlerine indirgerek de ongorulemezler Bir kus veya balik surusunun davranimi bu kavram icin kolayca anlasilabilecek orneklerdir Surunun hareketini anlamak tek tek balik veya kuslarin hareketini anlamaktan daha zordur Belirme acisindan bakildiginda zeka noronlar arasindaki baglantilardan belirir ve bu persfektiften bakildiginda beyni olusturan noronlar zeki olmasa da beyinin zeki olmasini aciklamak icin bir ruh kavrami ortaya atmak gerekli degildir Belirmis davranim oyun ve oyun tasarimi icin de onemlidir Ornegin poker oyunu ozellikle de belirli bir artirim yapisi olmayan limitsiz formlari genellikle belirmis davranim tarafindan yonetilir Ornegin kurallar oyuncuya pas gecmesini zorunlu kilmaz ama cogu oyuncular bunu yapar Oyun belirmis davranim tarafindan yonetildigi icin kurallar ayni olsa da bir poker masasindaki oyun digerinden tamamen farkli olabilir Oyun varyasyonlari belirmis meta oyunun ornekleridir ve yeni oyunlarin evrimlesmesine katalizor olurlar Belirmis yapilarBelirmis yapilar tek bir olay veya kural tarafindan yaratilmamis desenlerdir Sisteme bir desen olusturmasi komutunu veren bir sey yoktur ama her parcanin digerleri ile olan etkilesimi karmasik bir surec sonucu duzene yol acar Belirmis yapilarin parcalarinin toplamlarindan fazlasi olduklari soylenebilir cunku bu belirmis duzen cesitli parcalarin bir araya gelmesiyle ortaya cikmaz Bu parcalarin etkilesimi onemlidir Biyolojiden bir ornek olarak alabiliriz Kralice karincalara ne yapmalari konusunda direkt emirler vermez Bunun yerine her karinca cesitli uyarilara kimyasal koku seklinde reaksiyon verir Bu uyarilar larva diger karincalar dusmanlar yemek ve cop biriktirme olabilir Karinca bu kimyasal kokuyu ardinda bir iz olarak birakir ve bu iz diger karincalar icin yeni bir uyaran olur Burada her karinca sahip oldugu genetik kodlar neticesinde sadece kendi etrafindakilere tepki veren otonom bir birimdir Merkezi bir karar alma olmamasina ragmen karinca kolonileri karmasik davranim gosterirler ve hatta geometrik problemleri dahi cozebilirler Belirmis yapilar sehirleri ve galaksilerin sekli gibi bircok dogal fenomeni de icerirler Komuta olmadan duzen olusturduklari icin entropi prensiplerini yener gorunurler Belirmis sistemlerBelirmis surecler ve davranimlar cok hucreli biyolojik yapilardan hucresel otomatlara organizasyon olgularindan bilgisayar simulasyonlarina kadar cok cesitli yerlerde gozlemlenebilir Borsa belirmisligin buyuk olcekteki bir ornegidir bir butun olarak sirketlerin dunya capinda gorece fiyatlarini duzenlemesine ragmen lider olarak kabul edilebilecek pazarin tumunun calismasini kontrol eden bir birim yoktur Her ajan veya yatirimci sadece porfoyundeki sayili firmadan haberdardir ve pazarin belirli duzenleyici kurallarini izlemek zorundadir Bireysel yatirimcilarin etkilesimleri sayesinde borsanin karmasikligi bir butun olarak belirir Belirmis yapilar organizasyonun degisik seviyelerinde oraya cikabilir Daha once belirtildigi gibi galaksilerin uzaydaki yapisi evrendeki enerji ve maddenin dagiliminin belirmis bir ozelligidir Benzer sekilde hava durumu olgusu ornegin firtinalar hayatin kendisi gibi belirmis ozelliklerdir Belirmis kendi kendine organizasyon bolge planlamasinin yapilmadigi sehirlerin ortaya cikmasinda siklikla gorulur Fizikte belirmeFizikte belirme makroskopik sistem mikroskopik sistemin toplami olmasina ragmen mikroskopik degil makroskopik bir seviyede olusan fenomenler icin kullanilir Bazi ornekler sunlardir Sicaklik Tek tek parcaciklarin enerjisi momenti ve hizlari olabilir ama sicakliklari olamaz Sicaklik sadece termodinamigin kurallarinin calisacagi miktarda parca toplaninca belirir Ayni sekilde temel parcaciklar veya atomlar ayri ayri kati sivi veya gaz halleri ile mevcut degillerdir Bu olgular atomik seviyenin ustunde belirler Renk Protonlar veya elektronlar gibi temel parcaciklarin renkleri yoktur Sadece bunlar atomlar halinde duzenlendigi zaman isigin bazi dalga boylarini emip bazilarini yansitirlar ve boylece bir renge sahip olduklari soylenebilir kuarklarin olarak adlandirilan bir ozelligi olsa da bu sadece sekilsel bir isimdir ve rengin gunluk kullanimiyla ilgisi yoktur Surtunme Temel parcaciklar surtunmesizdirler veya daha kesin bir ifadeyle bu parcaciklarin arasindaki kuvvetler korunumludur Ancak yuzeyleri birbirine surtuldugu zaman enerji emebilen maddenin daha karmasik yapilari dusunuldugu zaman surtunme belirir Benzer bakis acisi viskozite gibi olgulara da uygulanabilir Parcacik fiziginin bazi teorileri hatta kutle uzay ve zaman gibi bazi yapilar bile daha temel olgulardan veya sicim teorisi gibi cikmis belirmis fenomen olarak gorulebilir Kuantum mekaniginin bazi yorumlarinda her objenin belirli bir pozisyonu momenti vb vardir diyen deteministik gerceklik algisi aslinda bir belirmis fenomendir cunku maddenin gercek hali tek bir pozisyon veya momentumu olmasi gerekmeyen bir dalga fonksiyonu olarak tanimlanmistir Butun bu orneklerde makroskopik seviyedeki belirmis fenomen mikroskopik seviyede direkt olarak var olmayabilir ama makroskopik seviyedeki varligi mikroskopik seviyede fizik kanunlarinin uygulanmasiyla aciklanabilir Belirmis fenomen butun maddeyi onu olusturan parcalarla aciklamaya calisan indirgemeci fizik teorisinin neden yasayan varliklar gibi kompleks nesneleri aciklamayi umdugunu gosterir Bunun yaninda belirmis fenomen asiri indirgemecilige bir uyaridir cunku belirmis fenomenin mikroskopik aciklamasi cok karmasik veya pratik kullanim icin cok alt seviyede kalabilir Ornegin eger kimya parcacik fizigindeki etkilesimlerden belirmis olarak hucre biyolojisi kimyadaki etkilesimlerin belirmis olarak insanlar hucre biyolojisindeki etkilesimlerden belirmis olarak medeniyet insanlarin etkilesimlerdinden belirmis olarak ve insanlik tarihi medeniyetlerin etkilesimden belirmis olarak aciklanabilir olsa da bu tek basina bunun kolay oldugunu veya insanlik tarihinin parcacik fizigi kanunlari ile aciklanmasinin istenilirligini gostermez Ama yine de bu bazilarinin belirmis karmasik fenomenlerin insanlik tarihi gibi daha temel teoriler ile iliskili basit yasalarla aciklanmasi ile ilgili hipotezler ortaya atmasini engellememistir Ornegin veya bilimkurgu olan e bakiniz BibliyografyaJohn H Holland Emergence from chaos to order 1998 Oxford University Press ISBN 0 7382 0142 1 Steven Johnson Emergence 2002 Scribner ISBN 0 684 86876 8 Steps to an Ecology of Mind 1972 Ballantine Books ISBN 0 226 03905 6 Kevin Kelly 1994 Perseus Books Group ISBN 0 201 48340 8 Stephen Wolfram 2002 ISBN 1 57955 008 8 Emergence and Convergence 2001 Jochen Fromm 2004 Kassel University Press ISBN 3 89958 069 9 Douglas R Hofstadter Godel Escher Bach An eternal Golden Braid 1979 Harvester Press A Malkov A Khaltourina D Introduction to Social Macrodynamics Compact Macromodels of the World System Growth Moscow URSS 2006 ISBN 5 484 00414 4 1 5 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Thomas C Schelling Micromotives and Macrobehavior 1978 W W Norton and CompanyDis baglantilarExploring Emergence 5 Aralik 2002 tarihinde Wayback Machine sitesinde An introduction to emergence using from the An interview with Stephen Johnson 4 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde