Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bamya (Abelmoschus esculentus), ebegümecigiller (Malvaceae) familyasından ılık iklimlerde yetişen bir yıllık bitki türü.
| Bamya | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Bamya yaprakları, çiçeği tomurcukları ve genç meyvecikler | |||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||||
| Abelmoschus esculentus (L.) Moench, Methodus: 617 (1794). | |||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||
| Dağılımı | |||||||||||||||||||
Etimoloji
Bamya kelimesinin kökeni aynı anlama gelen Arapça باميا (bāmiyā) kelimesine dayanır. Bitkinin bilimsel ismi olan Abelmoschus, Latinceye Arapça "misk'in babası" anlamına gelen أَبُو المِسْك (ʾebu l-misk) söz öbeği vasıtasıyla geçmiştir.
Morfolojik özellikleri
Sapı, ılık iklimlerde 70–90 cm, sıcak iklimlerde 1-2 metredir. Yaprakları el ayası şeklinde, kökleri oldukça derinde, meyvesi ince uzun piramit şeklinde tohumları yuvarlak, oval ve yeşil renktedir.
Ekolojik özellikleri
Kuraklığa dayanabilen bamya bitkisi, dondan kötü bir şekilde etkilenir.
Tüketimi
Bamya, yaş ve kuru olarak tüketilebilir. Tazeyken toplanmalı ve tüketilmelidir, çünkü olgunlaştıkça kartlaşır. Bamyanın kurutulması, çiçek açar açmaz toplanıp ipe dizilerek güneş altında bekletilmesi ile olur. Bamya, çok değişik mutfaklarda kendine yer bulur. Bunlar arasında Akdeniz ülkeleri, Hindistan, Japonya ve Amerika'nın güney eyaletleri sayılabilir. Bamyanın yapılış şekli de ülkeden ülkeye değişir. Türkiye'de ve genel olarak Akdeniz ülkelerinde sebze yemeği olarak ya da etli tüketilen bamya, Türkiye'de çok tercih edilmese de kızartılarak da tüketilmektedir.
Türkiye'de yerel bamya çeşitleri
Türkiye'de özellikle, Ege ve Marmara bölgelerinde bamya yetiştiriciliği yoğunlaşmıştır. Ancak Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde de yaygınlık kazanmıştır. Bu durum da, zamanla iklimle uyum sağlayan yerel bamya çeşitlerinin oluşmasına neden olmuştur.
- Amasya Bamyası: Amasya, Tokat ve İç Anadolu'da yaygın olarak yetiştirilen ve çiçek bamyası olarak da adlandırılan bu çeşit açık yeşil renkli ve küçük meyvelidir.
Özellikle kurutmalık olarak değerlendirilir. Çok küçük toplanmasından dolayı da, çiçek bamyası adını almıştır. Çiçekler açılarak döllenme tamamlandıktan bir süre sonra hasat yapılır. Ortalama 1 cm büyüklüğündeki meyveler şekil olarak sultani bamyaya benzer ancak çok küçüktürler. Çiçek bamyası, genellikle kurutmalık olarak değerlendirilir. Türkiye'de yetiştirilen 21.000 ton bamyanın 2 bin tonluk yıllık üretimi Amasya'nın Taşova ilçesinde yapılmaktadır. Ancak, yetişme alanları Orta Anadolu'ya kadar uzanmaktadır.
- Sultani Bamya: En yaygın yetiştirilen ve en ufak tiplere sahip olan bu gruptaki bamyalardır. Bu türler, özellikle Marmara ve Ege bölgelerimizde yaygın yetiştirilen koyu yeşil renkli düzgün ve beşgen köşeli meyvelere sahip önemli bir çeşidimizdir. Meyve eti yumuşaktır. Sofralık bir çeşit olan sultani bamyada hasat gecikmesi ile selülozlaşma çok yavaş olur. Bu grupta yer alan Akyüz ve Kabaklı çeşitleri Marmara bölgesinde yaygın olarak yetiştirilmektedir. Taze tüketilmenin yanı sıra, gıda sanayi tarafından da işlenmektedir.
- Bornova Bamyası (Manikürlü bamya, kınalı bamya): Ege bölgesinde yetiştirilen Bornova bamyası sofralık ve konservelik bir çeşittir. Sümüksü yapı oluşturmaması nedeniyle konserve değeri yüksektir. Meyve sultani bamya kadar uzun değildir. Ucu hafif tombul ve sap bağlantı kısmı incedir. En belirgin özelliği ise sap bağlantı kısmının mor renk taşımasıdır. Beş köşeli meyve etlidir.
- Balıkesir Bamyası (Tombul bamya): Balıkesir bamyası diğer yerli çeşitlerimizden altı köşeli ve etli meyve özelliği ile kolayca ayrılabilir. Çok kısa, şişkin, meyveli ve ucu küttür. Bu nedenle tombul bamya olarak adlandırılır. Taze tüketime uygunluğu kadar konserve içinde uygun olan bu çeşidin meyveleri etli, ancak çok çekirdeklidir.
Yemek Olarak Kullanımı
Dağılımı
Afrika ve Asya'dan bütün dünyaya yayılmıştır. Köleler bamya tohumlarını kulaklarının arkasında saklayarak Afrika ve Asya'ya getirip ekmişlerdir.
Kaynakça
- ^ . Nişanyan Sözlük. 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2021.
- Hasad, Aylık Tarım Dergisi, Nisan 2009
Dış bağlantılar
Vikitür'de Abelmoschus esculentus ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bamya Abelmoschus esculentus ebegumecigiller Malvaceae familyasindan ilik iklimlerde yetisen bir yillik bitki turu BamyaBamya yapraklari cicegi tomurcuklari ve genc meyveciklerBiyolojik siniflandirmaAlem PlantaeSube TracheophytaSinif MagnoliopsidaTakim MalvalesFamilya MalvaceaeAlt familya Oymak Cins Tur A esculentusIkili adlandirmaAbelmoschus esculentus L Moench Methodus 617 1794 DagilimiEtimolojiBamya kelimesinin kokeni ayni anlama gelen Arapca باميا bamiya kelimesine dayanir Bitkinin bilimsel ismi olan Abelmoschus Latinceye Arapca misk in babasi anlamina gelen أ ب و الم س ك ʾebu l misk soz obegi vasitasiyla gecmistir Morfolojik ozellikleriSapi ilik iklimlerde 70 90 cm sicak iklimlerde 1 2 metredir Yapraklari el ayasi seklinde kokleri oldukca derinde meyvesi ince uzun piramit seklinde tohumlari yuvarlak oval ve yesil renktedir Ekolojik ozellikleriKurakliga dayanabilen bamya bitkisi dondan kotu bir sekilde etkilenir TuketimiBamya yas ve kuru olarak tuketilebilir Tazeyken toplanmali ve tuketilmelidir cunku olgunlastikca kartlasir Bamyanin kurutulmasi cicek acar acmaz toplanip ipe dizilerek gunes altinda bekletilmesi ile olur Bamya cok degisik mutfaklarda kendine yer bulur Bunlar arasinda Akdeniz ulkeleri Hindistan Japonya ve Amerika nin guney eyaletleri sayilabilir Bamyanin yapilis sekli de ulkeden ulkeye degisir Turkiye de ve genel olarak Akdeniz ulkelerinde sebze yemegi olarak ya da etli tuketilen bamya Turkiye de cok tercih edilmese de kizartilarak da tuketilmektedir Turkiye de yerel bamya cesitleriTurkiye de ozellikle Ege ve Marmara bolgelerinde bamya yetistiriciligi yogunlasmistir Ancak Karadeniz ve Akdeniz bolgelerinde de yayginlik kazanmistir Bu durum da zamanla iklimle uyum saglayan yerel bamya cesitlerinin olusmasina neden olmustur Amasya Bamyasi Amasya Tokat ve Ic Anadolu da yaygin olarak yetistirilen ve cicek bamyasi olarak da adlandirilan bu cesit acik yesil renkli ve kucuk meyvelidir Ozellikle kurutmalik olarak degerlendirilir Cok kucuk toplanmasindan dolayi da cicek bamyasi adini almistir Cicekler acilarak dollenme tamamlandiktan bir sure sonra hasat yapilir Ortalama 1 cm buyuklugundeki meyveler sekil olarak sultani bamyaya benzer ancak cok kucukturler Cicek bamyasi genellikle kurutmalik olarak degerlendirilir Turkiye de yetistirilen 21 000 ton bamyanin 2 bin tonluk yillik uretimi Amasya nin Tasova ilcesinde yapilmaktadir Ancak yetisme alanlari Orta Anadolu ya kadar uzanmaktadir Sultani Bamya En yaygin yetistirilen ve en ufak tiplere sahip olan bu gruptaki bamyalardir Bu turler ozellikle Marmara ve Ege bolgelerimizde yaygin yetistirilen koyu yesil renkli duzgun ve besgen koseli meyvelere sahip onemli bir cesidimizdir Meyve eti yumusaktir Sofralik bir cesit olan sultani bamyada hasat gecikmesi ile selulozlasma cok yavas olur Bu grupta yer alan Akyuz ve Kabakli cesitleri Marmara bolgesinde yaygin olarak yetistirilmektedir Taze tuketilmenin yani sira gida sanayi tarafindan da islenmektedir Bornova Bamyasi Manikurlu bamya kinali bamya Ege bolgesinde yetistirilen Bornova bamyasi sofralik ve konservelik bir cesittir Sumuksu yapi olusturmamasi nedeniyle konserve degeri yuksektir Meyve sultani bamya kadar uzun degildir Ucu hafif tombul ve sap baglanti kismi incedir En belirgin ozelligi ise sap baglanti kisminin mor renk tasimasidir Bes koseli meyve etlidir Balikesir Bamyasi Tombul bamya Balikesir bamyasi diger yerli cesitlerimizden alti koseli ve etli meyve ozelligi ile kolayca ayrilabilir Cok kisa siskin meyveli ve ucu kuttur Bu nedenle tombul bamya olarak adlandirilir Taze tuketime uygunlugu kadar konserve icinde uygun olan bu cesidin meyveleri etli ancak cok cekirdeklidir Yemek Olarak KullanimiBamya yemegiDagilimiAfrika ve Asya dan butun dunyaya yayilmistir Koleler bamya tohumlarini kulaklarinin arkasinda saklayarak Afrika ve Asya ya getirip ekmislerdir Kaynakca Nisanyan Sozluk 1 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Aralik 2021 Hasad Aylik Tarim Dergisi Nisan 2009Dis baglantilarVikitur de Abelmoschus esculentus ile ilgili ayrintili taksonomik bilgiler bulunur