Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde ansiklopedik bir içerik için alıntılar içeriyor. (Temmuz 2021) |
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Temmuz 2021) () |
Mazdek (Farsça مزدک) (ölümü 524 veya 528) Sasani İmparatorluğu'nda Şah I. Kavad döneminde proto-sosyalist Zerdüşt reformcu bir din adamı. Bazı kaynaklar asıl adının İnderazor olduğunu söyler. Peygamber olduğunu savunan Mazdek, kamu mülkiyeti ve sosyal refahı arttırma programlarını uyguladı. Sasani İmparatorluğu döneminde yaşamış olan Medyalı devrimci bir düşünürdür. Onun düşünceleri zamanında büyük yankılar yaratmış, Şah Kava {Kawa, Kavad, Kubad} döneminde devrimci bir harekete dönüşmüştür. Aynı zamanda din adamları reisi {Baş Magus} olan Mazdek, Nuşirevan (Enuşirvan) tarafından oyuna getirilerek öldürülmüştür. (M.S. 500'ler) Göğsüne kadar toprağa gömülen Mazdek'in ölümünden sonra bütün Mazdek taraftarlarına katliam seferleri düzenlenmiş, Mazdek'in eşi Hürrem Rey tarafına kaçarak daha sonra Hûrremdîn’îyye adı altında ortaya çıkacak olan düşüncenin orada yayılması için uğraşmıştır.
Mazdekizm
Mazdekçilik olarak bilinen Zerdüştî mezhep ve felsefî akımın kurucusudur. Taraftarları düalist kozmolojiyi/teolojiyi Maniheizm ile paylaşırlar. Bu düalizmin altında evrenin iki özgün ilkesi vardır: Işık, iyi; karanlık, şeytani. Bu ikisi evrensel bir rastlantı eseri karışmıştır ve Mazdek'in hayattaki rolü iyi davranış ile Işık'a ait olan tarafını serbest bırakmaktır. Maniheizm iyi ve kötünün karışımını kozmik bir trajedi olarak gördü, Mazdek bunu daha tarafsız ve iyimser biçimde gördü. Mazdek söylediğine göre iyi ve kötünün karışımı Tanrı hariç her şeyi etkiledi.
Mazdekçilik'in ilkeleri
Mazdek öğretisinde, dini formalitelerin azaltılmasını ve Zerdüşt din adamlarının güçlü pozisyonunun tartışılması, bu din adamlarının bulunduğu güçlü konumun ezilen Pers halkını daha da yoksullaştırdığını savundu.
Ahlakî ve dünya nimetlerine kendini kaptırmamış, öldürmenin ve hayvan eti yenmemesinin gerektiği savunmuş, diğer halklarla barış içinde saygılı bir düzen kurmuştur. Mazdek'in reformları birçok yönüyle bir sosyal devrim olarak nitelendirilebilir ve erken komünizm örnekleri arasında verilebilir.
Her türlü özel mülkiyetin kaldırılması, evliliğin serbest aşk ile değiştirilmesini savundu.
Öğrencileri
Pasifizm bir inanış olduğu halde Mazdekçilik'i savunanlar, zengin kişilere ait olan haremlere baskınlar düzenledi ve cariyelere eşit haklar verdi. Sonradan Mazdekizm'i seçen ve komün mülkiyete saygı gösterdiğini göstermek için eşinin Mazdek ile yatmasına izin veren Şah I. Kavad (tahtta 488 - 531 yılları arasında kaldı) döneminde imparatorluk içinde kargaşalar meydana geldi.
Pasifizmi, din adamı karşıtlığını ve yoksul halka yardım dağıtılmasını sağlayan sosyal reformlar sırasında üçü hariç bütün Zerdüşt Ateş Tapınakları kapatıldı. Mazdek'in yaşamına dair ne kadar yazıt varsa, bilgi ve belge varsa; Mazdek öldürüldüğü zaman imha edilmişlerdir. Onun sadık eşi "Hürrem Bint-i Kade" tarafından sürdürülen inançları, dünyaya bakışı ve öğretisi daha sonra İslam tarihinde yerini bularak Hürremist hareketlerin temel öğretileri olmuştur. Hûrremdîn’îyye meşhur Babek Hürremi'nin temsilciliği yaptığı önemli bir harekettir. Hûrrem’îyye ismini Mazdek'in eşi Hürrem'den alır. "Xurem", "Xwarin", "Ve'xwarin" Hint-Avrupa dillerinde yiyecek, içecek anlamına gelirken; esası "tabu yoktur, her şey mübahtır" esasına dayandığı içindir.
Ölümü
Mazdekin ölümü planlanmış bir şekilde gerçekleşti. Siyasetname ve diğer kaynaklara göre Nuşirevan, babası Kubad aracılığıyla Mazdeke sahte bir şekilde onun mezhebine katıldığını söyledi ve ona ganimet gibi birtakım armağan ve destekte bulundu bu durumdan hoşnut kalan mezdek Nuşirevan'a kandı ve onun ihtişamlı yemek davetini kabul etti. Nuşirevan'ın ayrıca bir şartı vardı. Mazdekin mezhebine katılmış kişilerin listesini istiyordu. Mazdek genellikle asker ve civar köylerden oluşan 12 bin kişilik bir liste çıkardı. Ardından bu 12 bin kişiyi saraya davet ettiler. Hepsi gelmişti. Nizamül-Mülk bu olayı şöyle anlatıyor: "Nuşirevan kararlaştıran günden evvel köylere birkaç adam yollamış, ellerinde bellerle adamların gelmesini emretmişti. Bu adamlar geldiklerinde hepsini meydana toplamış kapıları sıkıca kapattıktan sonra onlara meydanda 12.000 çukur açmalarını söyledi ve çukurları muhafaza etmelerini söyledi." Ardından Nuşirevan mazdekileri yirmişerli gruplar halinde baş aşağı gömdü. Ve Mazdeki yüksek bir binada toprağın içine gömdü.
Ayrıca bakınız
Notlar
Kaynakça
- H. Börm: Prokop und die Perser. Untersuchungen zu den römisch-sasanidischen Kontakten in der ausgehenden Spätantike. Stuttgart 2007, p. 230–233.
- A. Christensen: Le règne du roi Kawadh et le communisme Mazdakite. Kopenhagen 1925.
- P. Crone: "Kavad’s heresy and Mazdak’s revolt". In: Iran 29, 1991, p. 21–42.
- H. Gaube: "'Mazdak: Historical reality or invention?" In: Studia Iranica 11, 1982, p. 111–122.
- G. Gnoli: "Nuovi studi sul Mazdakismo". In: Accademia Nazionale dei Lincei (Hrsg.), La Persia e Bisanzio [Atti dei convegni Lincei 201]. Rom 2004, p. 439–456.
- Z. Rubin: "Mass Movements in Late Antiquity". In: I. Malkin/Z. Rubinsohn (Hrsg.), Leaders and Masses in the Roman World. Studies in Honor of Zvi Yavetz. Leiden/New York 1995, p. 187–191.
- K. Schippmann: Grundzüge der Geschichte des sasanidischen Reiches. Darmstadt 1990.
- W. Sundermann: "Neue Erkenntnisse über die mazdakitische Soziallehre". In: Das Altertum 34, 3, 1988, S. 183–188.
- Ehsan Yarshater: "Mazdakism". In: Cambridge History of Iran III/2. Cambridge 1983, p. 991–1024.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde ansiklopedik bir icerik icin cok fazla veya cok uzun alintilar iceriyor Alintilari ozetleyerek maddenin iyilestirilmesine yardimci olun Dogrudan alintilari Vikisoz e aktarmayi dusunebilirsiniz Temmuz 2021 Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Mazdek haber gazete kitap akademik JSTOR Temmuz 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Mazdek Farsca مزدک olumu 524 veya 528 Sasani Imparatorlugu nda Sah I Kavad doneminde proto sosyalist Zerdust reformcu bir din adami Bazi kaynaklar asil adinin Inderazor oldugunu soyler Peygamber oldugunu savunan Mazdek kamu mulkiyeti ve sosyal refahi arttirma programlarini uyguladi Sasani Imparatorlugu doneminde yasamis olan Medyali devrimci bir dusunurdur Onun dusunceleri zamaninda buyuk yankilar yaratmis Sah Kava Kawa Kavad Kubad doneminde devrimci bir harekete donusmustur Ayni zamanda din adamlari reisi Bas Magus olan Mazdek Nusirevan Enusirvan tarafindan oyuna getirilerek oldurulmustur M S 500 ler Gogsune kadar topraga gomulen Mazdek in olumunden sonra butun Mazdek taraftarlarina katliam seferleri duzenlenmis Mazdek in esi Hurrem Rey tarafina kacarak daha sonra Hurremdin iyye adi altinda ortaya cikacak olan dusuncenin orada yayilmasi icin ugrasmistir Mazdek in oldurulmesi Sehname MazdekizmMazdekcilik olarak bilinen Zerdusti mezhep ve felsefi akimin kurucusudur Taraftarlari dualist kozmolojiyi teolojiyi Maniheizm ile paylasirlar Bu dualizmin altinda evrenin iki ozgun ilkesi vardir Isik iyi karanlik seytani Bu ikisi evrensel bir rastlanti eseri karismistir ve Mazdek in hayattaki rolu iyi davranis ile Isik a ait olan tarafini serbest birakmaktir Maniheizm iyi ve kotunun karisimini kozmik bir trajedi olarak gordu Mazdek bunu daha tarafsiz ve iyimser bicimde gordu Mazdek soyledigine gore iyi ve kotunun karisimi Tanri haric her seyi etkiledi Mazdekcilik in ilkeleri Mazdek ogretisinde dini formalitelerin azaltilmasini ve Zerdust din adamlarinin guclu pozisyonunun tartisilmasi bu din adamlarinin bulundugu guclu konumun ezilen Pers halkini daha da yoksullastirdigini savundu Ahlaki ve dunya nimetlerine kendini kaptirmamis oldurmenin ve hayvan eti yenmemesinin gerektigi savunmus diger halklarla baris icinde saygili bir duzen kurmustur Mazdek in reformlari bircok yonuyle bir sosyal devrim olarak nitelendirilebilir ve erken komunizm ornekleri arasinda verilebilir Her turlu ozel mulkiyetin kaldirilmasi evliligin serbest ask ile degistirilmesini savundu Ogrencileri Pasifizm bir inanis oldugu halde Mazdekcilik i savunanlar zengin kisilere ait olan haremlere baskinlar duzenledi ve cariyelere esit haklar verdi Sonradan Mazdekizm i secen ve komun mulkiyete saygi gosterdigini gostermek icin esinin Mazdek ile yatmasina izin veren Sah I Kavad tahtta 488 531 yillari arasinda kaldi doneminde imparatorluk icinde kargasalar meydana geldi Pasifizmi din adami karsitligini ve yoksul halka yardim dagitilmasini saglayan sosyal reformlar sirasinda ucu haric butun Zerdust Ates Tapinaklari kapatildi Mazdek in yasamina dair ne kadar yazit varsa bilgi ve belge varsa Mazdek olduruldugu zaman imha edilmislerdir Onun sadik esi Hurrem Bint i Kade tarafindan surdurulen inanclari dunyaya bakisi ve ogretisi daha sonra Islam tarihinde yerini bularak Hurremist hareketlerin temel ogretileri olmustur Hurremdin iyye meshur Babek Hurremi nin temsilciligi yaptigi onemli bir harekettir Hurrem iyye ismini Mazdek in esi Hurrem den alir Xurem Xwarin Ve xwarin Hint Avrupa dillerinde yiyecek icecek anlamina gelirken esasi tabu yoktur her sey mubahtir esasina dayandigi icindir OlumuMazdekin olumu planlanmis bir sekilde gerceklesti Siyasetname ve diger kaynaklara gore Nusirevan babasi Kubad araciligiyla Mazdeke sahte bir sekilde onun mezhebine katildigini soyledi ve ona ganimet gibi birtakim armagan ve destekte bulundu bu durumdan hosnut kalan mezdek Nusirevan a kandi ve onun ihtisamli yemek davetini kabul etti Nusirevan in ayrica bir sarti vardi Mazdekin mezhebine katilmis kisilerin listesini istiyordu Mazdek genellikle asker ve civar koylerden olusan 12 bin kisilik bir liste cikardi Ardindan bu 12 bin kisiyi saraya davet ettiler Hepsi gelmisti Nizamul Mulk bu olayi soyle anlatiyor Nusirevan kararlastiran gunden evvel koylere birkac adam yollamis ellerinde bellerle adamlarin gelmesini emretmisti Bu adamlar geldiklerinde hepsini meydana toplamis kapilari sikica kapattiktan sonra onlara meydanda 12 000 cukur acmalarini soyledi ve cukurlari muhafaza etmelerini soyledi Ardindan Nusirevan mazdekileri yirmiserli gruplar halinde bas asagi gomdu Ve Mazdeki yuksek bir binada topragin icine gomdu Ayrica bakinizAryan mitolojisi ZerdustculukNotlar Wherry Rev E M A Comprehensive Commentary on the Quran and Preliminary Discourse 1896 pp 66 Crone Patricia Kavad s Heresy and Mazdak s Revolt in Iran 29 1991 S 21 40 Mehmet Salih Ozalp Cole Dusen Deli Altinci Yazit ISBN 9786054745708KaynakcaH Borm Prokop und die Perser Untersuchungen zu den romisch sasanidischen Kontakten in der ausgehenden Spatantike Stuttgart 2007 p 230 233 A Christensen Le regne du roi Kawadh et le communisme Mazdakite Kopenhagen 1925 P Crone Kavad s heresy and Mazdak s revolt In Iran 29 1991 p 21 42 H Gaube Mazdak Historical reality or invention In Studia Iranica 11 1982 p 111 122 G Gnoli Nuovi studi sul Mazdakismo In Accademia Nazionale dei Lincei Hrsg La Persia e Bisanzio Atti dei convegni Lincei 201 Rom 2004 p 439 456 Z Rubin Mass Movements in Late Antiquity In I Malkin Z Rubinsohn Hrsg Leaders and Masses in the Roman World Studies in Honor of Zvi Yavetz Leiden New York 1995 p 187 191 K Schippmann Grundzuge der Geschichte des sasanidischen Reiches Darmstadt 1990 W Sundermann Neue Erkenntnisse uber die mazdakitische Soziallehre In Das Altertum 34 3 1988 S 183 188 Ehsan Yarshater Mazdakism In Cambridge History of Iran III 2 Cambridge 1983 p 991 1024