Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Âşık halk edebiyatı, halk diliyle ve hece vezniyle meydana getirilen, saz eşliğinde söylenen şiirlerden oluşan geleneksel Türk edebiyatı dalıdır. âşıkların oluşturduğu eserlerin bütününe verilen isimdir.Halk edebiyatı içerisinde yer alır. Anonim ürünlerin dışında kalan şiirlerin (koşma, destan, semâî, kalenderî vb.) oluşturduğu edebi ürünler toplamıdır. Kimi âşıkların başından geçen ve yaygınlaşıp ünlenen hikâyeler de âşık edebiyatı içinde incelenir.
Belirleyici özellikler
Âşık Edebiyatı'nın kökü Orta Asya'ya kadar dayanır. Bu akımı temsil eden âşıklar, Orta Asya Türk şiir geleneğine bağlı kalıp ellerinde sazları ile diyar diyar dolaşarak sanatlarını icra ederler. Âşıklar halk arasında yetişir, duygu ve düşüncelerini saz çalarak dile getirirler. Böylece kendi şarkılarını Âşık Edebiyatı'na uygun olarak söylerler.
Âşıklık geleneği
Âşıklık, Anadolu'da toplumun öncüsü olmuş bir gelenek, halka mal olmuş bir kültürdür. Yaşamını halkla birlikte idame ettiren ozan, sazıyla sözüyle halkın sesidir.
Toplumdaki olumlu ya da olumsuz gelişmeler, ozanın sazına, sözüne ve sesine konu olur. Ozanlar toplumun sorunlarını dile getirmek, olup biteni daha erken görmek ve gelecek nesillere mesaj vermek özellikleriyle de tanınmıştır. Böylece halka mal olmuşlardır. Ozanlık geleneğinde doğa sevgisi vardır, halk sevgisi vardır, vatan sevgisi vardır, hak sevgisi vardır. Halkın bağrından kopar ve temsil ettiği toplumun sorunlarını, mesajlarını sazıyla anlatır. Yaşadıkları dönemlerde her halk ozanının farklı bir yeri vardır. Ama tüm halk ozanlarımızın buluştuğu yer, halkın gönlüdür.
Tarih boyunca ozanlık ve halk edebiyatı çeşitli dönemlerden geçmiş ve günümüze kadar gelmiştir. Halk ozanlığı, değişen yaşam koşulları ve değer yargıları karşısında gerileme yaşasa da kültürün vazgeçilmez simgelerinden biri olma özelliğini korumuştur.
Türkiye, Azerbaycan, İran ve Ermenistan'da âşıklık geleneği hala canlı olarak sürdürülmektedir.
Çok sayıda aşık yaşamıştır ancak günümüze kadar adı gelen aşık sayısı azdır. Bunda âşıklığın sözlü bir edebiyat dalı olmasının payı büyüktür. Günümüzde isimleri hala yaşamakta olan âşıkların türkülerine borçlu oldukları söylenebilir. Yani bir âşığın türküsü dilden dile dolaşıyorsa o âşık ölümsüzleşmiştir diyebiliriz. Türküleri sayesinde hala isimleri bilinen usta aşıklardan bazıları şunlardır:
- Köroğlu
- Sümmani
- Seyrani
- Ruhsati
- Deli Boran
- Şenlik
- Buruklu Kul Mustafa
Günümüzde yaşayan çok sayıda âşık vardır. Âşıkların yoğun olarak yetiştikleri bazı yöreler vardır. Bu yörelerin başında Çukurova, Kafkasya, Urumiye, Doğu Anadolu ve Sivas gelmektedir. Günümüzde yaşamakta olan usta âşıklardan bazıları şunlardır:
- Aşık Nuri Çırağı
- Mürsel Sinan
Eserler
Âşık Edebiyatı nazım biçimleri koşma, destan, semâî ve varsağıdır. Hece ölçüsünün 7, 8 ve 11'li kalıpları çok kullanılmıştır. Daha çok yarım uyak kullanılmış, cinaslarada yer verilmiştir.
Âşık Edebiyatı özellikleri
- "Âşık" veya "Ozan" denilen kişilerin saz eşliğinde söyledikleri şiirlerden oluşur.
- Genelde sözlü olmasına rağmen şairler, şiirlerini "Cönk" dedikleri defterlerde toplamışlardır.
- Şairler, sazlarını omuzlarına alarak köy köy, kasaba kasaba, şehir şehir dolaşmışlardır.
- Şiirlerde anlatım içten, canlı ve yalındır. (reel)
- Şairler, halkın içinden çıktığından halk dilini kullanmışlardır. Bu sade dil, 18. ve 19. yüzyıllarda bazı şairler tarafından Divan Edebiyatı'nın etkisinde kalmasıyla eski arılığını kaybetmiştir.
- Nazım birimi dörtlüktür.
- Koşma, semâî, destan, varsağı gibi nazım şekilleri kullanılmıştır.
- Hece ölçüsünün 7'li, 8'li ve 11'li kalıplarına ağırlık verilmiştir.
- Aşk, tabiat, gurbet, ayrılık, ölüm, özlem, kıskançlık, yiğitlik, toplumun sorunları, insan davranışları, bunlarla ilgili eleştiriler konu olarak işlenmiştir.
- Şiirlerin son dörtlüğünde şairin adı veya mahlası geçer; Buna tapşırma denir.
- Göz kafiyesi anlayışı yerine kulak kafiyesine ağırlık verilmiştir. Yani kafiye için aynı sesin kullanılmasına gerek yoktur. Buna göre p/b, ç/ş, t/d, l/n gibi seslerle de kafiye yapılmıştır.
- Genellikle yarım ve cinaslı kafiye kullanılmıştır.
- Benzetme (teşbih) ve kişileştirme (teşhis) dışında edebî sanatlara fazla yer verilmemiştir.
- Bazı ürünlerde yöresel özellikler görülür.
- Şiirler genellikle hazırlık olmaksızın irticâlen, yani içe doğduğu gibi söylenir.
- Divan Edebiyatı'nda görülün kalıplaşmış benzetmeler (mazmun) Halk Edebiyatı'nda da vardır. Buna göre sevgili anlatılırken yeşil başlı ördek, inci diş, elma yanak, badem göz, kiraz dudak, keman kaş, sırma saç, selvi boy gibi benzetmeler kullanılmıştır.
- Divan Edebiyatı daha çok düşünceye önem verdiği için soyut bir edebiyattır. Halk Edebiyatı'nda ise şair gördüğünü, yaşadığını anlatır. Bu nedenle Âşık Edebiyatı somut bir edebiyattır. Ayrıca Divan Edebiyatı'nda sevgilinin tipi çizilir, adı söylenmez. Halk Edebiyatı'nda ise sevgilinin adı (Elif, Ayşe...vb.) vardır.
- Şiirler, işlenen konulara göre koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt gibi adlar alır.
- Âşık Edebiyatı hayalî olaylardan çok, gerçekçiliğin ön plâna çıktığı bir edebiyattır.
- Gerçeklik ön plandadır.
- Bir tarikata mensup olup o yolda şiir söyleyen tekke şairlerinin eserleri ise tekke şiiri diye anılır..
Azerbaycan Âşık Edebiyatı
2009 yılının Ekim ayında Azerbaycan âşık edebiyatı, UNESCO tarafından İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Başyapıtları listesine alınmıştır.
Kaynakça
- ^ Halk edebiyatı genel özellikler 30 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .i, Erişim tarihi: 3 Haziran 2016
- ^ "Azerbaijan's ashug art included into UNESCO list of Intangible Cultural Heritage". Today.Az. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ekim 2009.
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Asik halk edebiyati halk diliyle ve hece vezniyle meydana getirilen saz esliginde soylenen siirlerden olusan geleneksel Turk edebiyati dalidir asiklarin olusturdugu eserlerin butunune verilen isimdir Halk edebiyati icerisinde yer alir Anonim urunlerin disinda kalan siirlerin kosma destan semai kalenderi vb olusturdugu edebi urunler toplamidir Kimi asiklarin basindan gecen ve yayginlasip unlenen hikayeler de asik edebiyati icinde incelenir Belirleyici ozelliklerAsik Edebiyati nin koku Orta Asya ya kadar dayanir Bu akimi temsil eden asiklar Orta Asya Turk siir gelenegine bagli kalip ellerinde sazlari ile diyar diyar dolasarak sanatlarini icra ederler Asiklar halk arasinda yetisir duygu ve dusuncelerini saz calarak dile getirirler Boylece kendi sarkilarini Asik Edebiyati na uygun olarak soylerler Asiklik gelenegi Asiklik Anadolu da toplumun oncusu olmus bir gelenek halka mal olmus bir kulturdur Yasamini halkla birlikte idame ettiren ozan saziyla sozuyle halkin sesidir Toplumdaki olumlu ya da olumsuz gelismeler ozanin sazina sozune ve sesine konu olur Ozanlar toplumun sorunlarini dile getirmek olup biteni daha erken gormek ve gelecek nesillere mesaj vermek ozellikleriyle de taninmistir Boylece halka mal olmuslardir Ozanlik geleneginde doga sevgisi vardir halk sevgisi vardir vatan sevgisi vardir hak sevgisi vardir Halkin bagrindan kopar ve temsil ettigi toplumun sorunlarini mesajlarini saziyla anlatir Yasadiklari donemlerde her halk ozaninin farkli bir yeri vardir Ama tum halk ozanlarimizin bulustugu yer halkin gonludur Tarih boyunca ozanlik ve halk edebiyati cesitli donemlerden gecmis ve gunumuze kadar gelmistir Halk ozanligi degisen yasam kosullari ve deger yargilari karsisinda gerileme yasasa da kulturun vazgecilmez simgelerinden biri olma ozelligini korumustur Turkiye Azerbaycan Iran ve Ermenistan da asiklik gelenegi hala canli olarak surdurulmektedir Cok sayida asik yasamistir ancak gunumuze kadar adi gelen asik sayisi azdir Bunda asikligin sozlu bir edebiyat dali olmasinin payi buyuktur Gunumuzde isimleri hala yasamakta olan asiklarin turkulerine borclu olduklari soylenebilir Yani bir asigin turkusu dilden dile dolasiyorsa o asik olumsuzlesmistir diyebiliriz Turkuleri sayesinde hala isimleri bilinen usta asiklardan bazilari sunlardir Karacaoglan Koroglu Dadaloglu Summani Seyrani Ruhsati Ercisli Emrah Deli Boran Senlik Asik Veysel Mahsuni Serif Asik Reyhani Davut Sulari Buruklu Kul Mustafa Murat Cobanoglu Seref Tasliova Neset Ertas Gunumuzde yasayan cok sayida asik vardir Asiklarin yogun olarak yetistikleri bazi yoreler vardir Bu yorelerin basinda Cukurova Kafkasya Urumiye Dogu Anadolu ve Sivas gelmektedir Gunumuzde yasamakta olan usta asiklardan bazilari sunlardir Asik Feymani Asik Nuri Ciragi Maksut Feryadi Mursel SinanEserlerAsik Edebiyati nazim bicimleri kosma destan semai ve varsagidir Hece olcusunun 7 8 ve 11 li kaliplari cok kullanilmistir Daha cok yarim uyak kullanilmis cinaslarada yer verilmistir Asik Edebiyati ozellikleri Asik veya Ozan denilen kisilerin saz esliginde soyledikleri siirlerden olusur Genelde sozlu olmasina ragmen sairler siirlerini Conk dedikleri defterlerde toplamislardir Sairler sazlarini omuzlarina alarak koy koy kasaba kasaba sehir sehir dolasmislardir Siirlerde anlatim icten canli ve yalindir reel Sairler halkin icinden ciktigindan halk dilini kullanmislardir Bu sade dil 18 ve 19 yuzyillarda bazi sairler tarafindan Divan Edebiyati nin etkisinde kalmasiyla eski ariligini kaybetmistir Nazim birimi dortluktur Kosma semai destan varsagi gibi nazim sekilleri kullanilmistir Hece olcusunun 7 li 8 li ve 11 li kaliplarina agirlik verilmistir Ask tabiat gurbet ayrilik olum ozlem kiskanclik yigitlik toplumun sorunlari insan davranislari bunlarla ilgili elestiriler konu olarak islenmistir Siirlerin son dortlugunde sairin adi veya mahlasi gecer Buna tapsirma denir Goz kafiyesi anlayisi yerine kulak kafiyesine agirlik verilmistir Yani kafiye icin ayni sesin kullanilmasina gerek yoktur Buna gore p b c s t d l n gibi seslerle de kafiye yapilmistir Genellikle yarim ve cinasli kafiye kullanilmistir Benzetme tesbih ve kisilestirme teshis disinda edebi sanatlara fazla yer verilmemistir Bazi urunlerde yoresel ozellikler gorulur Siirler genellikle hazirlik olmaksizin irticalen yani ice dogdugu gibi soylenir Divan Edebiyati nda gorulun kaliplasmis benzetmeler mazmun Halk Edebiyati nda da vardir Buna gore sevgili anlatilirken yesil basli ordek inci dis elma yanak badem goz kiraz dudak keman kas sirma sac selvi boy gibi benzetmeler kullanilmistir Divan Edebiyati daha cok dusunceye onem verdigi icin soyut bir edebiyattir Halk Edebiyati nda ise sair gordugunu yasadigini anlatir Bu nedenle Asik Edebiyati somut bir edebiyattir Ayrica Divan Edebiyati nda sevgilinin tipi cizilir adi soylenmez Halk Edebiyati nda ise sevgilinin adi Elif Ayse vb vardir Siirler islenen konulara gore kocaklama guzelleme taslama agit gibi adlar alir Asik Edebiyati hayali olaylardan cok gercekciligin on plana ciktigi bir edebiyattir Gerceklik on plandadir Bir tarikata mensup olup o yolda siir soyleyen tekke sairlerinin eserleri ise tekke siiri diye anilir Azerbaycan Asik Edebiyati2009 yilinin Ekim ayinda Azerbaycan asik edebiyati UNESCO tarafindan Insanligin Sozlu ve Somut Olmayan Kulturel Mirasi Basyapitlari listesine alinmistir Kaynakca Halk edebiyati genel ozellikler 30 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde i Erisim tarihi 3 Haziran 2016 Azerbaijan s ashug art included into UNESCO list of Intangible Cultural Heritage Today Az 9 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Ekim 2009 Ayrica bakinizAsik Asik kolu Asik makamlari Islamiyet oncesi Turk edebiyati Turk halk edebiyati