Güçlendirilmiş parlamenter sistem veya iyileştirilmiş ve güçlendirilmiş parlamenter sistem,Türkiye'deki bazı siyasi partilerin (CHP, İYİ Parti, DEVA, Gelecek Partisi, SAADET ve DP) geliştirdiği, parlamenter sistemi ve yönetimde etkin olmayan sembolik cumhurbaşkanı makamını temel alan bir yönetim sistemidir. Sembolik cumhurbaşkanlığı makamının yanında yetkili ve güçlü bir başbakan makamını esas alır.
2017 yılında yapılan referandumun ardından yürürlüğe giren Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemine karşı geliştirilmiştir; kuvvetler ayrılığının tesis edilmesi, meclisin yetkisinin artırılması, başbakanlık makamının güçlendirilmesi ve cumhurbaşkanının tarafsız ve sembolik olması ilkeleri çerçevesinde tartışılmaya devam etmektedir. Terimde yer alan "güçlendirilmiş" ifadesi, TBMM'nin devlet yönetiminde merkez olmasını ve yapıcı güvensizlik oyu ile yürütmede istikrarın sağlanmasını ifade etmektedir.
Süreç
Güçlendirilmiş parlamenter sistem, kavram olarak değilse de terim olarak ilkin 2011 yılında Cumhuriyet Halk Partisi seçim bildirgesinde kullanıldı. Burada söz konusu terim, "Yeni Anayasa'nın temel ilkeleri" başlığı altındaki 12 ilkeden biri olarak yer aldı.Güçlendirilmiş parlamenter sistem daha sonraki dönemde, hedeflenen siyasal rejimi tanımlayan, kapsamlı bir şemsiye kavrama dönüşerek CHP bildirgesindeki diğer 11 ilkeyi ve çok daha fazlasını içerdi. Anayasa hukukçusu Prof. Dr. Şule Özsoy Boyunsuz, güçlendirilmiş parlamenter sistemin "yürütmeyi güçlendiren modeller karşısında yasama organının güçlenmesi amacına yönelik" bir kavram olarak ilk kez 2015 yılında siyaset bilimci Doç. Dr. Burak Cop tarafından kullanıldığını belirtmektedir.
2017 referandumuyla kabul edilen Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemini Türkiye'deki ekonomik ve siyasal krizlerin sebebi olarak gören muhalefet partileri parlamenter sisteme dönüş talebini dile getirmeye başladılar. Öte yandan 2017 öncesindeki sistemin de yetersiz olduğu görüşü, önerilen yeni siyasal düzenin güçlendirilmiş parlamenter sistem olarak adlandırılmasını beraberinde getirdi. Muhalefet partileri 2018 seçimlerinin ardından güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçme arzularını kamuoyuyla ayrı ayrı paylaştılar. Kasım 2020'de Gelecek Partisi, Mayıs 2021'de İYİ Parti,, Ekim 2021'de DEVA Partisi kendi güçlendirilmiş parlamenter sistem hedeflerini bağımsız olarak ilan ettiler. Bu süreçte güçlendirilmiş parlamenter sistem hakkında siyasi partilerden bağımsız akademik yayınlar da yapıldı.
Ortak metin
CHP, İYİ Parti, DEVA, Gelecek Partisi, SAADET ve DP, Ekim 2021 itibarıyla TBMM'de bir araya gelerek ortak metin çalışmalarına başladı. Altı partinin genel başkan yardımcılarından oluşan ortak komisyon beş başlıklı bir taslak metin üzerinde çalışmaya başladı. Metin, 2021 Aralık ayında tamamlandı. 28 Şubat 2022 günü yapılan imza töreniyle parti liderleri bu metni onayladı ve kamuoyuna sundu.
Metnin içeriğinde, altı partinin fikir birliğine vardığı ilkeler yer aldı. Eski parlamenter sistemden farklı olarak hükûmet kurmanın kolay, düşürmenin ise zor olması amaçlandı. Bunun için, hükûmet düşüren TBMM üyelerine, yeni hükûmeti de belirleme zorunluluğu getirilmesi hedeflendi. Cumhurbaşkanlığı sisteminden farklı olarak, hükûmetin meclis tarafından kurulması, Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisinden istifa etmesi ilkeler benimsendi. Bunlar dışında yargı sisteminde, basın özgürlüğünde ve kamu atamalarında değişiklikler öngören ilkeler yer aldı.
28 Kasım 2022 gününde altı partinin ortak komisyonu tarafından "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi" başlıklı 84 maddelik anayasa değişikliği teklif maddeleri kamuoyuna sunuldu. Değişikliğe konu maddeler mutabakat metninde yer alan ilkelere uygun olarak düzenlendi.
Sistemin esasları
Söz konusu siyasi süreçlerin ardından şekillenen güçlendirilmiş parlamenter sistem görüşündeki temel unsurlar ve sistemin öngördüğü yenilikler şu şekildedir:
Cumhurbaşkanlığı
Cumhurbaşkanlığı makamı, sembolik ve tarafsız bir şekilde devletin ve milletin bütünlüğünü temsil edecek ve yürütme organına müdahale edemeyecek şekilde düzenlenecek. Cumhurbaşkanı en fazla bir dönem için seçilecek, görev süresi 7 yıl olacak, görev süresi bittikten sonra aktif siyasete dönemeyecek. Veto yetkisi olmayacak, yalnızca uyarı amacıyla kanunu meclise geri gönderebilecek. Cumhurbaşkanının istisnai nitelikte tek başına yapabileceği işlemler anayasada ayrıntılı bir biçimde düzenlenecek. Cumhurbaşkanının, Anayasada tek başına yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanacak; bu kararlardan Başbakan ve ilgili bakan sorumlu olacak. Böylece Cumhurbaşkanının meclise karşı siyasi sorumsuzluğu sağlanacaktır.
Yasama
Seçim barajı yüzde 3'e düşürülecek, yüzde 1 oy oranını aşan parti hazineden yardım almaya hak kazanacak. Parti içi demokrasiyi sağlama amacıyla düzenlemeler yapılacak. Partilerin seçim dönemlerine aldığı yardımların şeffaf bir şekilde kamuoyu ile paylaşması zorunlu hale getirilecek. Yasama sorumsuzluğu kapsamı genişletilecek, dokunulmazlık istisnaları düzenlenerek belirsizliklere son verilecek. Kanun yapım süreçlerinde meslek örgütlerinin ağırlığı arttırılacak. Sözlü soru mekanizması cevap verme zorunluluğu ile güçlendirilecek; yazılı soru önergelerine cevap verilmemesi halinde ilgili bakanlığa yaptırım uygulanacak. Meclisin denetim yetkisini etkin şekilde yerine getirebilmesi amacıyla meclis soruşturması için gereken yeter sayıları düşürülecek.
Parlamentoların tarihsel bir kazanımı olan bütçe hakkının devredilmezliği ilkesi tesis edilecek. Vatandaşlardan toplanan vergilerin nasıl harcandığının etkili şekilde denetlenebilmesi için işlevsel bir denetim mekanizması oluşturulacak. Meclis bünyesinde Kesin Hesap Komisyonu kurulacak, komisyonun başkanı ana muhalefet partisinden olacak. Sayıştay raporlarının tamamının Kesin Hesap Komisyonu’na sunulması sağlanacak.
Yürütme
Başbakan, parlamenter sistemin gelenek ve ilkelerine uygun olarak, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından belirlenecektir. Başbakanın belirlenmesi, Cumhurbaşkanının Mecliste en çok milletvekiline sahip siyasi partiye hükûmeti kurma görevi vermesiyle gerçekleşecek; hükûmetin Anayasa’da öngörülen sürede kurulamaması halinde bu görev, milletvekili sayısıyla doğru orantılı olarak diğer siyasi partilere sırasıyla verilecektir. Bakanlar ve TBMM üyeleri (veya ihtiyaç duyulduğu takdirde milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olan kişiler arasından) Başbakan tarafından atanacaktır. Bakanlar Kurulu, Başbakanın başkanlığında toplanacaktır.
Hükûmetin kurulmasını kolaylaştırmak amacıyla hükûmetin kurulmasında basit çoğunluk, düşürülmesinde ise TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğu esas alınacaktır. Hükûmete istikrar kazandırmak amacıyla gensoru ile yapıcı güvensizlik oyu birleştirilecektir. Hükûmetin düşürülmesi; yeni hükûmetin, TBMM’nin üye tam sayısının salt çoğunluğuyla seçilmesi şartına bağlı olacaktır. Diğer bir deyişle, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemde yeni hükûmetin kurulması güvence altına alınmadan mevcut hükûmet düşürülemeyecektir. Böylece bir yandan hükûmetin düşürülmesi zorlaştırılırken diğer yandan olası hükûmet krizleri de önlenecektir.
Olağanüstü Hal ilan etme yetkisi Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna verilecek olup olağanüstü halin yurdun tamamında veya bir bölgesinde süresi iki ayı geçmemek üzere ilan edilebilecektir. OHAL kararları aynı gün TBMM'nin onayına sunulacaktır. Meclis, olağanüstü hal süresini kısaltabilecek her defasında iki ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilecek veya olağanüstü hali kaldırabilecektir. Öngörülen yeni modelde önemli bir değişiklik olarak Olağanüstü Hal Kanunu'ndan kaynaklanan eylemler ve işlemler için yargı yolunun kapatılamayacağı düzenlenecektir.
Yargı
Hakimlik ile savcılık meslekleri, tam bağımsızlık için birbirinden ayrılacak. Adalet Bakanlığında idari görev alacak "birinci sınıf hakim ve savcılar" dışında hakimlerin ve savcıların idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığı'na bağlı olduğuna ilişkin Anayasa hükmünü kaldırılacak. Hakim ve savcıların mesleğe kabullerinde ve yükselmelerinde objektif kriterler esas alınacak. Hakimlere ve savcılara coğrafi teminat güvencesi sağlanacak.
Yargılama sürecinin temel unsurlarından birisi olan savunma makamına ilk defa bir Anayasa hükmünde yer verilecek olup avukatlar ve barolar anayasal güvenceye kavuşturulacaktır.
Hakimler ve Savcılar Kurulu kaldırılacak, yerine "Hakimler Kurulu" ve "Savcılar Kurulu" şeklinde iki farklı yapı oluşturulacak.
Anayasa Mahkemesi’nin görev ve yetkileri genişletilecek, güçlü ve etkili denetim için mahkeme yeniden yapılandırılacak, daire sayısı ikiden dörde çıkarılacak. Temel hak ve özgürlüklerin daha güçlü şekilde korunabilmesi için bireysel başvurunun kapsamı, konu ve başvurulabilecek haklar bakımından genişletilecek. Yine Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açabilmenin kapsamı da genişletilecek. Anayasa Mahkemesi’nin üyelerinin en az dörtte üçünün hukukçu olması zorunlu tutulacak.
Yüksek Seçim Kurulu ve Sayıştay, Anayasa’da yüksek mahkeme olarak düzenlenecek. Yüksek Seçim Kurulunun teşkilat ve görevlerine yönelik düzenlemeler anayasal norm niteliği kazanacak. Yüksek Seçim Kurulunun bazı kararlarına karşı bireysel başvuru olanağı getirilecek, böylece Yüksek Seçim Kurulunun tüm kararları için tanınan yargı bağışıklığı, belirtilen istisnalar bakımından sona erdirilecek. Sayıştay’ın kuruluş ve işleyişine ilişkin esaslar, anayasal güvenceye kavuşturulacak. Hesap verebilir ve şeffaf bir yönetim anlayışıyla Sayıştay denetiminin kapsamı, tüm kamu kurum ve kuruluşlarını kapsayacak şekilde genişletilecek. Böylece güçlü, bağımsız ve tarafsız bir yargının oluşumu sağlanacak.
Eleştiriler
Sembolik olacak cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi
Yaşar Hacısalihoğlu, sadece sembolik olacak bir cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesini eleştirdi ve yaptığı konuşmada; "50+1 gibi yüksek bir aritmetikle seçilmiş bir cumhurbaşkanını sembolik kılamazsınız. İki başlılık, ucube dedikleri şey tam da bu olur" ifadelerini kullandı.
AK Parti Grup Başkanvekili Akbaşoğlu, sembolik cumhurbaşkanı olacak kimsenin halk tarafından seçilmesini eleştirdi. "50+1 ile seçilen bir cumhurbaşkanının, yüzde 25-30 ile seçilen bir başbakanın emri altında kalması temsiliyet, demokratikleşme açısında ne kadar doğru?" yorumunda bulundu.
Muhalefet sistemin doğru adını bilmemekle de eleştirildi. Anayasa hukuku profesörü Kemal Gözler'e göre, Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği bir sisteme parlâmenter hükûmet sistemi denmez, yarı-başkanlık sistemi denilir. Yarı-başkanlık sisteminde yürütme organı, cumhurbaşkanı ve bakanlar kurulu olmak üzere ikili yapıdadır. Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilir, bakanlar kurulu ise yasamanın içinden çıkar. Bakanlar kurulu yasamanın güven oyununu elde eder. Cumhurbaşkanı ise yasamanın güvenine dayanmaz.
Usuli eleştiriler
Sürecin işleyişi şeffaf ve tutarlı olmadığı için eleştiriliyor. Metin, geniş toplum kesimleriyle, sivil toplum kuruluşlarıyla, üniversitelerin anayasa kürsüleriyle ve barolarla müzakere edilmemesinden eleştiriliyor. Muhalefetin 2017 yılında AK Parti ve MHP tarafından yürütülen anayasa değişiklik sürecine benzer eleştiriler yapıp ama kendilerinin bunu güçlendirilmiş parlamenter sistem süreci için yapmadıkları tutarsızlık olarak görülüyor.
Literatürde veya pratik uygulamalarda "güçlendirilmiş" veya "iyileştirilmiş" parlamenter sistem olarak adlandırdığı bir hükûmet modeli yok. Yeni bir kavramsallaştırma ile Türkiye’nin geçmişte sahip olduğu ve büyük sorunlara yol açan parlamenter sistemden farklılaştırma görüntüsünü verdiğine dair eleştiriliyor.
Bazı eleştiriler ise, belirli konuların eksik olması hakkındadır. HDP, önerinin Kürt ve Alevi yurttaşların taleplerine bir düzenleme içermedigini savunuyor.
Maddi eleştiriler
Metnin adı "güçlendirilmiş parlamenter sistem" olsa da hükûmet sistemi konusunda pek fazla şey söylenmediği için eleştiriliyor. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi yerine "parlamenter sistem"in geleceği, fakat parlamentarizm, geniş ve çok sayıda alt türü bulunan bir siyasal sistemdir. Bunlardan hangisinin yeğlendiği metinde pek açık olmadığına dair görüşler mevcut.
Denetim
Muhalefetin geçmişte sahip olunan parlamenter sistemin sorunlarını büyük anlamda yanlış yorumladığı düşünülmektedir. Yapıcı güvensizlik oyu, hükümetin gensoru ile düşürülmesini zorlaştırarak hükümete istikrar kazandırma anlamında olumlu bir mekanizma olsa da Türkiye’de geçmişte sadece 2 hükümet gensoru ile düşürüldü ve bu mekanizmanın parlamenter sistemi gerçek anlamda güçlendirmekte yetersiz kalacağı düşünülmektedir.
Parlamentonun güçlü olmaması
Muharrem İnce, sistemin güçlü bir parlamentoyu desteklemediğini eleştirdi. Güçlü bir parlamento için milletvekillerinin güçlü olması gerekir. Güçlü milletvekilleri, parti lideri tarafından belirlenen kapalı liste sistemi yerine sandıkta seçilir.
Kuvvetler ayrılığı
Önerilen sistemde yürütme organı, yasama organı olan parlamento içerisinden çıkmaktadır.
Tek adam rejimi
Anayasa hukuku profesörü Kemal Gözler'e göre, Türkiye altılı masanın önerdiği sistemle 2014-2018 arasındaki sisteme geri dönecektir. Yani Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği ve bir Bakanlar Kurulunun ve bir Başbakanın bulunduğu bir sistem. "Allah aşkına 2014-2018 arasında Türkiye’de tek adam rejimi yok muydu? Bu dönemde Başbakan Ahmet Davutoğlu veya Başbakan Binali Yıldırım Cumhurbaşkanına karşı direnebilmiş miydi?"
Olmayan yetkileri kaldırmak
Metinde yazılan bazı kritik hususlar anlamsız olarak nitelendirildi. Örneğin, yeni sistemde Cumhurbaşkanı’nın kanunları veto yetkisinin kaldırılacağı ve bu yetkinin "yalnızca bir uyarı niteliği taşıyan geri gönderme yetkisi ile sınırlı tutulmasıdır. Hâlen geçerli olan sistemde de "veto yetkisi" değil "geri gönderme yetkisi" vardır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Nedir?". Deutsche Welle. 24 Kasım 2020. 31 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ocak 2022.
- ^ a b Dilek Gül (10 Ekim 2021). "'Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem' çalışmasında neler var?". euronews. 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ocak 2022.
- ^ "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Cumhurbaşkanı". mynet.com "Cumhurbaşkanı'nın varsa siyasi partisiyle bağı kesilecek ve yetkileri sembolik olacak.". 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Eylül 2022.
- ^ . Cumhuriyet. 23 Eylül 2021. 23 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2022.
- ^ a b "Cumhuriyet Gazete Manşeti - 6'lı masada tam uzlaşı". medyafaresi.com. 29 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Kasım 2022. Cumhuriyet Gazetesi'nin 28 Kasım 2022 tarihli manşetinde yer alan 6'lı masa açıklaması: "Başbakanlık koltuğu güçlü şekilde dönecek"
- ^ . Cumhuriyet. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2022.
- ^ . 5 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Türkiye için yeni bir hükümet sistemi tasarımı: Güçlendirilmiş parlamenterizm" (PDF). Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2022/1. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi. Haziran 2022. s. 85. 8 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Ağustos 2022.
- ^ a b c Erdölen, Yunus Emre (18 Ekim 2021). ""Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem" 101". serbestiyet.com. 18 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
- ^ Gazetesi, Dünya (11 Eylül 2020). "Gelecek Partisi, 'Tam Demokrasi İçin Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem' önerisini tanıttı". dunya.com. 18 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
- ^ "İYİ Parti Genel Başkanı Akşener nasıl bir parlamenter sistem önerdi?". BBC News Türkçe. 29 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
- ^ "DEVA Partisi Genel Başkanı Ali Babacan'dan güçlendirilmiş parlamenter sistem önerisi". Evrensel.net. Evrensel Gazetesi. 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
- ^ "Altı muhalefet partisinin anlaştığı Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem çalışması". www.cumhuriyet.com.tr. 12 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
- ^ a b c Ayşe Sayın. "6 muhalefet partisinin Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem çalışması hangi düzenlemeleri öngörüyor?". BBC News Türkçe. 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
- ^ Eray Görgülü (10 Ocak 2022). "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem'de Gelecek çatlağı". DW.COM. Deutsche Welle. 11 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
- ^ Gazetesi, Dünya (28 Şubat 2022). "'Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem' için imzalar atıldı". dunya.com. 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Mart 2022.
- ^ "6 parti Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem için ortak metni bu hafta tamamlıyor: Cumhurbaşkanı 7 yıllığına seçilecek, aktif siyasete dönemeyecek". T24. 14 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ocak 2022.
- ^ (PDF). 28 Kasım 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Mynet. . Mynet Haber. 28 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2022.
- ^ . Diken (İngilizce). 1 Aralık 2021. 1 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2022.
- ^ Life, Mardin. . Mardin Life. 2 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2022.
- ^ Yaşar Hacısalihoğlu, Elfin Tataroğlu, Hülya Hökenek (2023). CHP'de yol haritası ne olacak? Prof. Dr. Yaşar Hacısalihoğlu ve Elfin Tataroğlu yanıtladı. Habertürk TV. Etkinlik zamanı: 19:09 başlangıcıyla. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023.
- ^ Uslu, Sinan (15 Aralık 2022). "AK Parti Grup Başkanvekili Akbaşoğlu'ndan 6'lı masaya 'güçlendirilmiş parlamenter sistem' eleştirisi". Anadolu Ajansı. 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Nisan 2023.
- ^ a b Gözler, Kemal (3 Aralık 2022). . www.anayasa.gen.tr. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023.
- ^ Gözler, Kemal (12 Mayıs 2021). Anayasa Hukukunun Genel Esasları (13 bas.). Ekin Basım Yayın. ISBN . 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Nisan 2023.
- ^ a b Şirin, Tolga (8 Mart 2022). "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem neyi güçlendiriyor?". T24. 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Nisan 2023.
- ^ a b c Laleoğlu, Baki (19 Haziran 2021). "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, Sorunlar ve Çelişkiler". SETA. 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Nisan 2023.
- ^ . www.anayasa.gen.tr. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023.
- ^ Sayın, Ayşe (4 Mart 2022). "HDP'den Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem önerisine eleştiri: 'Alevi ya da Kürt kelimesi dahi yok'". BBC News Türkçe. Ankara. 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Nisan 2023.
- ^ . Youtube. HaberTürk. 21 Mart 2023. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023.
- ^ . Youtube (İngilizce). Levent Köker ile Hukuk ve Demokrasi. 12 Mart 2022. 13 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023.
Türkiye'de siyaset ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Guclendirilmis parlamenter sistem veya iyilestirilmis ve guclendirilmis parlamenter sistem Turkiye deki bazi siyasi partilerin CHP IYI Parti DEVA Gelecek Partisi SAADET ve DP gelistirdigi parlamenter sistemi ve yonetimde etkin olmayan sembolik cumhurbaskani makamini temel alan bir yonetim sistemidir Sembolik cumhurbaskanligi makaminin yaninda yetkili ve guclu bir basbakan makamini esas alir 6 siyasi parti Guclendirilmis Parlamenter Sistem mutabakat metnini imzaliyor 28 Subat 2022 2017 yilinda yapilan referandumun ardindan yururluge giren Cumhurbaskanligi Hukumet Sistemine karsi gelistirilmistir kuvvetler ayriliginin tesis edilmesi meclisin yetkisinin artirilmasi basbakanlik makaminin guclendirilmesi ve cumhurbaskaninin tarafsiz ve sembolik olmasi ilkeleri cercevesinde tartisilmaya devam etmektedir Terimde yer alan guclendirilmis ifadesi TBMM nin devlet yonetiminde merkez olmasini ve yapici guvensizlik oyu ile yurutmede istikrarin saglanmasini ifade etmektedir SurecGuclendirilmis parlamenter sistem kavram olarak degilse de terim olarak ilkin 2011 yilinda Cumhuriyet Halk Partisi secim bildirgesinde kullanildi Burada soz konusu terim Yeni Anayasa nin temel ilkeleri basligi altindaki 12 ilkeden biri olarak yer aldi Guclendirilmis parlamenter sistem daha sonraki donemde hedeflenen siyasal rejimi tanimlayan kapsamli bir semsiye kavrama donuserek CHP bildirgesindeki diger 11 ilkeyi ve cok daha fazlasini icerdi Anayasa hukukcusu Prof Dr Sule Ozsoy Boyunsuz guclendirilmis parlamenter sistemin yurutmeyi guclendiren modeller karsisinda yasama organinin guclenmesi amacina yonelik bir kavram olarak ilk kez 2015 yilinda siyaset bilimci Doc Dr Burak Cop tarafindan kullanildigini belirtmektedir 2017 referandumuyla kabul edilen Cumhurbaskanligi Hukumet Sistemini Turkiye deki ekonomik ve siyasal krizlerin sebebi olarak goren muhalefet partileri parlamenter sisteme donus talebini dile getirmeye basladilar Ote yandan 2017 oncesindeki sistemin de yetersiz oldugu gorusu onerilen yeni siyasal duzenin guclendirilmis parlamenter sistem olarak adlandirilmasini beraberinde getirdi Muhalefet partileri 2018 secimlerinin ardindan guclendirilmis parlamenter sisteme gecme arzularini kamuoyuyla ayri ayri paylastilar Kasim 2020 de Gelecek Partisi Mayis 2021 de IYI Parti Ekim 2021 de DEVA Partisi kendi guclendirilmis parlamenter sistem hedeflerini bagimsiz olarak ilan ettiler Bu surecte guclendirilmis parlamenter sistem hakkinda siyasi partilerden bagimsiz akademik yayinlar da yapildi Ortak metinCHP IYI Parti DEVA Gelecek Partisi SAADET ve DP Ekim 2021 itibariyla TBMM de bir araya gelerek ortak metin calismalarina basladi Alti partinin genel baskan yardimcilarindan olusan ortak komisyon bes baslikli bir taslak metin uzerinde calismaya basladi Metin 2021 Aralik ayinda tamamlandi 28 Subat 2022 gunu yapilan imza toreniyle parti liderleri bu metni onayladi ve kamuoyuna sundu Metnin iceriginde alti partinin fikir birligine vardigi ilkeler yer aldi Eski parlamenter sistemden farkli olarak hukumet kurmanin kolay dusurmenin ise zor olmasi amaclandi Bunun icin hukumet dusuren TBMM uyelerine yeni hukumeti de belirleme zorunlulugu getirilmesi hedeflendi Cumhurbaskanligi sisteminden farkli olarak hukumetin meclis tarafindan kurulmasi Cumhurbaskani secilen kisinin partisinden istifa etmesi ilkeler benimsendi Bunlar disinda yargi sisteminde basin ozgurlugunde ve kamu atamalarinda degisiklikler ongoren ilkeler yer aldi 28 Kasim 2022 gununde alti partinin ortak komisyonu tarafindan Guclendirilmis Parlamenter Sistem Anayasa Degisikligi Onerisi baslikli 84 maddelik anayasa degisikligi teklif maddeleri kamuoyuna sunuldu Degisiklige konu maddeler mutabakat metninde yer alan ilkelere uygun olarak duzenlendi Sistemin esaslariSoz konusu siyasi sureclerin ardindan sekillenen guclendirilmis parlamenter sistem gorusundeki temel unsurlar ve sistemin ongordugu yenilikler su sekildedir Cumhurbaskanligi Cumhurbaskanligi makami sembolik ve tarafsiz bir sekilde devletin ve milletin butunlugunu temsil edecek ve yurutme organina mudahale edemeyecek sekilde duzenlenecek Cumhurbaskani en fazla bir donem icin secilecek gorev suresi 7 yil olacak gorev suresi bittikten sonra aktif siyasete donemeyecek Veto yetkisi olmayacak yalnizca uyari amaciyla kanunu meclise geri gonderebilecek Cumhurbaskaninin istisnai nitelikte tek basina yapabilecegi islemler anayasada ayrintili bir bicimde duzenlenecek Cumhurbaskaninin Anayasada tek basina yapabilecegi belirtilen islemleri disindaki butun kararlari Basbakan ve ilgili bakanlarca imzalanacak bu kararlardan Basbakan ve ilgili bakan sorumlu olacak Boylece Cumhurbaskaninin meclise karsi siyasi sorumsuzlugu saglanacaktir Yasama Secim baraji yuzde 3 e dusurulecek yuzde 1 oy oranini asan parti hazineden yardim almaya hak kazanacak Parti ici demokrasiyi saglama amaciyla duzenlemeler yapilacak Partilerin secim donemlerine aldigi yardimlarin seffaf bir sekilde kamuoyu ile paylasmasi zorunlu hale getirilecek Yasama sorumsuzlugu kapsami genisletilecek dokunulmazlik istisnalari duzenlenerek belirsizliklere son verilecek Kanun yapim sureclerinde meslek orgutlerinin agirligi arttirilacak Sozlu soru mekanizmasi cevap verme zorunlulugu ile guclendirilecek yazili soru onergelerine cevap verilmemesi halinde ilgili bakanliga yaptirim uygulanacak Meclisin denetim yetkisini etkin sekilde yerine getirebilmesi amaciyla meclis sorusturmasi icin gereken yeter sayilari dusurulecek Parlamentolarin tarihsel bir kazanimi olan butce hakkinin devredilmezligi ilkesi tesis edilecek Vatandaslardan toplanan vergilerin nasil harcandiginin etkili sekilde denetlenebilmesi icin islevsel bir denetim mekanizmasi olusturulacak Meclis bunyesinde Kesin Hesap Komisyonu kurulacak komisyonun baskani ana muhalefet partisinden olacak Sayistay raporlarinin tamaminin Kesin Hesap Komisyonu na sunulmasi saglanacak Yurutme Basbakan parlamenter sistemin gelenek ve ilkelerine uygun olarak Turkiye Buyuk Millet Meclisi uyeleri arasindan belirlenecektir Basbakanin belirlenmesi Cumhurbaskaninin Mecliste en cok milletvekiline sahip siyasi partiye hukumeti kurma gorevi vermesiyle gerceklesecek hukumetin Anayasa da ongorulen surede kurulamamasi halinde bu gorev milletvekili sayisiyla dogru orantili olarak diger siyasi partilere sirasiyla verilecektir Bakanlar ve TBMM uyeleri veya ihtiyac duyuldugu takdirde milletvekili secilme yeterliligine sahip olan kisiler arasindan Basbakan tarafindan atanacaktir Bakanlar Kurulu Basbakanin baskanliginda toplanacaktir Hukumetin kurulmasini kolaylastirmak amaciyla hukumetin kurulmasinda basit cogunluk dusurulmesinde ise TBMM uye tam sayisinin salt cogunlugu esas alinacaktir Hukumete istikrar kazandirmak amaciyla gensoru ile yapici guvensizlik oyu birlestirilecektir Hukumetin dusurulmesi yeni hukumetin TBMM nin uye tam sayisinin salt cogunluguyla secilmesi sartina bagli olacaktir Diger bir deyisle Guclendirilmis Parlamenter Sistemde yeni hukumetin kurulmasi guvence altina alinmadan mevcut hukumet dusurulemeyecektir Boylece bir yandan hukumetin dusurulmesi zorlastirilirken diger yandan olasi hukumet krizleri de onlenecektir Olaganustu Hal ilan etme yetkisi Cumhurbaskani baskanliginda toplanan Bakanlar Kuruluna verilecek olup olaganustu halin yurdun tamaminda veya bir bolgesinde suresi iki ayi gecmemek uzere ilan edilebilecektir OHAL kararlari ayni gun TBMM nin onayina sunulacaktir Meclis olaganustu hal suresini kisaltabilecek her defasinda iki ayi gecmemek uzere sureyi uzatabilecek veya olaganustu hali kaldirabilecektir Ongorulen yeni modelde onemli bir degisiklik olarak Olaganustu Hal Kanunu ndan kaynaklanan eylemler ve islemler icin yargi yolunun kapatilamayacagi duzenlenecektir Yargi Hakimlik ile savcilik meslekleri tam bagimsizlik icin birbirinden ayrilacak Adalet Bakanliginda idari gorev alacak birinci sinif hakim ve savcilar disinda hakimlerin ve savcilarin idari gorevleri yonunden Adalet Bakanligi na bagli olduguna iliskin Anayasa hukmunu kaldirilacak Hakim ve savcilarin meslege kabullerinde ve yukselmelerinde objektif kriterler esas alinacak Hakimlere ve savcilara cografi teminat guvencesi saglanacak Yargilama surecinin temel unsurlarindan birisi olan savunma makamina ilk defa bir Anayasa hukmunde yer verilecek olup avukatlar ve barolar anayasal guvenceye kavusturulacaktir Hakimler ve Savcilar Kurulu kaldirilacak yerine Hakimler Kurulu ve Savcilar Kurulu seklinde iki farkli yapi olusturulacak Anayasa Mahkemesi nin gorev ve yetkileri genisletilecek guclu ve etkili denetim icin mahkeme yeniden yapilandirilacak daire sayisi ikiden dorde cikarilacak Temel hak ve ozgurluklerin daha guclu sekilde korunabilmesi icin bireysel basvurunun kapsami konu ve basvurulabilecek haklar bakimindan genisletilecek Yine Anayasa Mahkemesi nde iptal davasi acabilmenin kapsami da genisletilecek Anayasa Mahkemesi nin uyelerinin en az dortte ucunun hukukcu olmasi zorunlu tutulacak Yuksek Secim Kurulu ve Sayistay Anayasa da yuksek mahkeme olarak duzenlenecek Yuksek Secim Kurulunun teskilat ve gorevlerine yonelik duzenlemeler anayasal norm niteligi kazanacak Yuksek Secim Kurulunun bazi kararlarina karsi bireysel basvuru olanagi getirilecek boylece Yuksek Secim Kurulunun tum kararlari icin taninan yargi bagisikligi belirtilen istisnalar bakimindan sona erdirilecek Sayistay in kurulus ve isleyisine iliskin esaslar anayasal guvenceye kavusturulacak Hesap verebilir ve seffaf bir yonetim anlayisiyla Sayistay denetiminin kapsami tum kamu kurum ve kuruluslarini kapsayacak sekilde genisletilecek Boylece guclu bagimsiz ve tarafsiz bir yarginin olusumu saglanacak ElestirilerSembolik olacak cumhurbaskaninin halk tarafindan secilmesi Yasar Hacisalihoglu sadece sembolik olacak bir cumhurbaskaninin halk tarafindan secilmesini elestirdi ve yaptigi konusmada 50 1 gibi yuksek bir aritmetikle secilmis bir cumhurbaskanini sembolik kilamazsiniz Iki baslilik ucube dedikleri sey tam da bu olur ifadelerini kullandi AK Parti Grup Baskanvekili Akbasoglu sembolik cumhurbaskani olacak kimsenin halk tarafindan secilmesini elestirdi 50 1 ile secilen bir cumhurbaskaninin yuzde 25 30 ile secilen bir basbakanin emri altinda kalmasi temsiliyet demokratiklesme acisinda ne kadar dogru yorumunda bulundu Muhalefet sistemin dogru adini bilmemekle de elestirildi Anayasa hukuku profesoru Kemal Gozler e gore Cumhurbaskaninin halk tarafindan secildigi bir sisteme parlamenter hukumet sistemi denmez yari baskanlik sistemi denilir Yari baskanlik sisteminde yurutme organi cumhurbaskani ve bakanlar kurulu olmak uzere ikili yapidadir Cumhurbaskani halk tarafindan secilir bakanlar kurulu ise yasamanin icinden cikar Bakanlar kurulu yasamanin guven oyununu elde eder Cumhurbaskani ise yasamanin guvenine dayanmaz Usuli elestiriler Surecin isleyisi seffaf ve tutarli olmadigi icin elestiriliyor Metin genis toplum kesimleriyle sivil toplum kuruluslariyla universitelerin anayasa kursuleriyle ve barolarla muzakere edilmemesinden elestiriliyor Muhalefetin 2017 yilinda AK Parti ve MHP tarafindan yurutulen anayasa degisiklik surecine benzer elestiriler yapip ama kendilerinin bunu guclendirilmis parlamenter sistem sureci icin yapmadiklari tutarsizlik olarak goruluyor Literaturde veya pratik uygulamalarda guclendirilmis veya iyilestirilmis parlamenter sistem olarak adlandirdigi bir hukumet modeli yok Yeni bir kavramsallastirma ile Turkiye nin gecmiste sahip oldugu ve buyuk sorunlara yol acan parlamenter sistemden farklilastirma goruntusunu verdigine dair elestiriliyor Bazi elestiriler ise belirli konularin eksik olmasi hakkindadir HDP onerinin Kurt ve Alevi yurttaslarin taleplerine bir duzenleme icermedigini savunuyor Maddi elestiriler Metnin adi guclendirilmis parlamenter sistem olsa da hukumet sistemi konusunda pek fazla sey soylenmedigi icin elestiriliyor Cumhurbaskanligi Hukumet Sistemi yerine parlamenter sistem in gelecegi fakat parlamentarizm genis ve cok sayida alt turu bulunan bir siyasal sistemdir Bunlardan hangisinin yeglendigi metinde pek acik olmadigina dair gorusler mevcut Denetim Muhalefetin gecmiste sahip olunan parlamenter sistemin sorunlarini buyuk anlamda yanlis yorumladigi dusunulmektedir Yapici guvensizlik oyu hukumetin gensoru ile dusurulmesini zorlastirarak hukumete istikrar kazandirma anlaminda olumlu bir mekanizma olsa da Turkiye de gecmiste sadece 2 hukumet gensoru ile dusuruldu ve bu mekanizmanin parlamenter sistemi gercek anlamda guclendirmekte yetersiz kalacagi dusunulmektedir Parlamentonun guclu olmamasi Muharrem Ince sistemin guclu bir parlamentoyu desteklemedigini elestirdi Guclu bir parlamento icin milletvekillerinin guclu olmasi gerekir Guclu milletvekilleri parti lideri tarafindan belirlenen kapali liste sistemi yerine sandikta secilir Kuvvetler ayriligi Onerilen sistemde yurutme organi yasama organi olan parlamento icerisinden cikmaktadir Tek adam rejimi Anayasa hukuku profesoru Kemal Gozler e gore Turkiye altili masanin onerdigi sistemle 2014 2018 arasindaki sisteme geri donecektir Yani Cumhurbaskaninin halk tarafindan secildigi ve bir Bakanlar Kurulunun ve bir Basbakanin bulundugu bir sistem Allah askina 2014 2018 arasinda Turkiye de tek adam rejimi yok muydu Bu donemde Basbakan Ahmet Davutoglu veya Basbakan Binali Yildirim Cumhurbaskanina karsi direnebilmis miydi Olmayan yetkileri kaldirmak Metinde yazilan bazi kritik hususlar anlamsiz olarak nitelendirildi Ornegin yeni sistemde Cumhurbaskani nin kanunlari veto yetkisinin kaldirilacagi ve bu yetkinin yalnizca bir uyari niteligi tasiyan geri gonderme yetkisi ile sinirli tutulmasidir Halen gecerli olan sistemde de veto yetkisi degil geri gonderme yetkisi vardir Ayrica bakinizMillet IttifakiKaynakca a b c Guclendirilmis Parlamenter Sistem Nedir Deutsche Welle 24 Kasim 2020 31 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ocak 2022 a b Dilek Gul 10 Ekim 2021 Guclendirilmis Parlamenter Sistem calismasinda neler var euronews 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ocak 2022 Guclendirilmis Parlamenter Sistem Cumhurbaskani mynet com Cumhurbaskani nin varsa siyasi partisiyle bagi kesilecek ve yetkileri sembolik olacak 8 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Eylul 2022 Cumhuriyet 23 Eylul 2021 23 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Ocak 2022 a b Cumhuriyet Gazete Manseti 6 li masada tam uzlasi medyafaresi com 29 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Kasim 2022 Cumhuriyet Gazetesi nin 28 Kasim 2022 tarihli mansetinde yer alan 6 li masa aciklamasi Basbakanlik koltugu guclu sekilde donecek Cumhuriyet 24 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mart 2022 5 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Turkiye icin yeni bir hukumet sistemi tasarimi Guclendirilmis parlamenterizm PDF Galatasaray Universitesi Hukuk Fakultesi Dergisi 2022 1 Galatasaray Universitesi Hukuk Fakultesi Haziran 2022 s 85 8 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Agustos 2022 a b c Erdolen Yunus Emre 18 Ekim 2021 Guclendirilmis Parlamenter Sistem 101 serbestiyet com 18 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ocak 2022 Gazetesi Dunya 11 Eylul 2020 Gelecek Partisi Tam Demokrasi Icin Guclendirilmis Parlamenter Sistem onerisini tanitti dunya com 18 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ocak 2022 IYI Parti Genel Baskani Aksener nasil bir parlamenter sistem onerdi BBC News Turkce 29 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ocak 2022 DEVA Partisi Genel Baskani Ali Babacan dan guclendirilmis parlamenter sistem onerisi Evrensel net Evrensel Gazetesi 6 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ocak 2022 Alti muhalefet partisinin anlastigi Guclendirilmis Parlamenter Sistem calismasi www cumhuriyet com tr 12 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ocak 2022 a b c Ayse Sayin 6 muhalefet partisinin Guclendirilmis Parlamenter Sistem calismasi hangi duzenlemeleri ongoruyor BBC News Turkce 3 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ocak 2022 Eray Gorgulu 10 Ocak 2022 Guclendirilmis Parlamenter Sistem de Gelecek catlagi DW COM Deutsche Welle 11 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ocak 2022 Gazetesi Dunya 28 Subat 2022 Guclendirilmis Parlamenter Sistem icin imzalar atildi dunya com 7 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Mart 2022 6 parti Guclendirilmis Parlamenter Sistem icin ortak metni bu hafta tamamliyor Cumhurbaskani 7 yilligina secilecek aktif siyasete donemeyecek T24 14 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Ocak 2022 PDF 28 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Mynet Mynet Haber 28 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2022 Diken Ingilizce 1 Aralik 2021 1 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2022 Life Mardin Mardin Life 2 Mart 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2022 Yasar Hacisalihoglu Elfin Tataroglu Hulya Hokenek 2023 CHP de yol haritasi ne olacak Prof Dr Yasar Hacisalihoglu ve Elfin Tataroglu yanitladi Haberturk TV Etkinlik zamani 19 09 baslangiciyla Erisim tarihi 2 Haziran 2023 Uslu Sinan 15 Aralik 2022 AK Parti Grup Baskanvekili Akbasoglu ndan 6 li masaya guclendirilmis parlamenter sistem elestirisi Anadolu Ajansi 16 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Nisan 2023 a b Gozler Kemal 3 Aralik 2022 www anayasa gen tr 22 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Nisan 2023 Gozler Kemal 12 Mayis 2021 Anayasa Hukukunun Genel Esaslari 13 bas Ekin Basim Yayin ISBN 9786257667760 16 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Nisan 2023 a b Sirin Tolga 8 Mart 2022 Guclendirilmis Parlamenter Sistem neyi guclendiriyor T24 16 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Nisan 2023 a b c Laleoglu Baki 19 Haziran 2021 Guclendirilmis Parlamenter Sistem Sorunlar ve Celiskiler SETA 16 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Nisan 2023 www anayasa gen tr 22 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Mayis 2023 Sayin Ayse 4 Mart 2022 HDP den Guclendirilmis Parlamenter Sistem onerisine elestiri Alevi ya da Kurt kelimesi dahi yok BBC News Turkce Ankara 16 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Nisan 2023 Youtube HaberTurk 21 Mart 2023 21 Mart 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Nisan 2023 Youtube Ingilizce Levent Koker ile Hukuk ve Demokrasi 12 Mart 2022 13 Mart 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Nisan 2023 Turkiye de siyaset ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz