Nepeta cataria bilinen adıyla kedi nanesi Ballıbabagiller familyasının Nepeta cinsine ait bir bitki türüdür Güne

Nepeta cataria, bilinen adıyla kedi nanesi, Ballıbabagiller familyasının Nepeta cinsine ait bir bitki türüdür. Güney ve doğu Avrupa'ya, Orta Doğu'ya, Orta Asya'ya ve Çin'in belli kısımlarına has olmakta birlikte, kuzey Avrupa, Yeni Zelanda ve Kuzey Amerika'nın belli kısımlarında natüralize edilmiştir.

Kedi nanesi

Biyolojik sınıflandırma

Cins:	Nepeta
Tür:	cataria

Kedi nanesi ismi, kedilerin bu bitkiye duydukları hazdan dolayı türemiştir. Bazı bitki çaylarının yapımında da kedi nanesi kullanılır.

Kedi nanesi, çok yıllık otsu bir bitkidir. Boyu 100 cm'yi bulabilir ve ilkbahardan sonbahara kadar çiçek açabilir. Genelde süs bitkisi olarak yetiştirilmesine rağmen kediler üzerindeki etkileri için de yetiştirilir. ideal olarak bol güneş ışığı alan yerde yetiştirilir. Tarih boyunca, insanlar için boşaltım yolu rahatsızlıklarına karşı kullanılmıştır.

Kullanıldığı yerler

Terpenoid nepetalakton bitkisi, "Nepeta cataria"nın uçucu yağının ana kimyasal bileşenidir. Nepetalakton, buhar damıtma ile kedi nanesinden özü çıkarılabilir.

Yetiştirme

Nepeta cataria kullanılmak üzere bahçelerde süs bitkisi olarak ayrıca ev kedileri ve kelebek’ler için çekiciliği nedeniyle yetiştirilir.

Bitki kuraklığa dayanıklı ve geyik’lerin yemesine karşı dayanıklıdır.

Yaprak bitleri ve kabak böcekleri dahil olmak üzere belirli böcekler için kovucu olabilir.

Kedi nanesi en iyi bol güneş ışığında yetişir ve gevşek dallı, alçak, çok yıllık bir bitki olarak büyür.

Çeşitleri arasında Nepeta cataria var. citriodora (veya N. cataria subsp. citriodora) veya limon kokulu yapraklarından adını alan "lemon catnip" (Türkçe: limonlu kedi nanesi) çeşitleri vardır.

Biyolojik kontrol

Kedi nanesi yağından elde edilen iridodial bileşiğinin yaprak bitleri ve akarları yiyen sinir kanatlıları cezbettiği bulunmuştur.

Böcek kovucu olarak

Nepetalakton sivrisinek ve sinek kovucudur.

Kedi nanesinden buhar damıtma yoluyla yalıtılan yağ, böcekleri, özellikle sivrisinekleri, hamamböceklerini ve termitleri kovar. Araştırmalar, DEET'den daha etkili bir mekansal kovucu olmasına rağmen, SS220 veya DEET ile karşılaştırıldığında cilt üzerinde kullanıldığında böcek savar kadar etkili olmadığını gösterir.

İnsanlar üzerindeki etki

Kedi nanesi, geleneksel tıpta mide krampı, hazımsızlık, ateş, kurdeşen ve sinir rahatsızlıkları gibi çeşitli rahatsızlıklar için kullanılmaktadır. Bitki, çay, tentür, infüzyon veya lapa olarak tüketildi ve ayrıca tütsüleri yapıldı. Ancak, modern tıbbın gelişmesiyle tıbbi kullanımı gözden düşmüştür.

Kedigillere etkisi

Kedi nanesinin çoğu evcil kedi üzerindeki etkileri arasında yuvarlanma, pençeleme, koşuşturma ve kuyruk sallama vardır. Kedi nanesinden biyolojik olarak etkilenmeyen kediler için kediotu kökü ve yaprakları, silver vine (türkçe:gümüş asma) ve tatar hanımeli dalı gibi çeşitli seçenekler vardır.

Kedi nanesi, kedi cezbeden nepetalakton içerir. N. cataria (ve Nepeta cinsindeki diğer bazı türler), yalnızca evcil kediler üzerinde değil aynı zamanda diğer kedi ailesi türlerinde de davranışsal etkileriyle bilinir. Yapılan testler leopar, puma, serval ve vaşağın da evcil kediler gibi kedi nanesine güçlü tepki verdiklerini göstermiştir; aslan ve kaplan’da güçlü tepki verebilirken tutarlı şekilde tepki göstermez.

Evcil kedilerle, N. cataria evcil kedilerin eğlenmesi için eğlence maddesi olarak kullanılır, evcil kedilerle birlikte kullanılmak üzere tasarlanmış kedi nanesi ve kedi naneli ürünler tüketicilerin beğenisine sunulur.

Kedi nanesinin çürük yaprakları veya sapları kediye sürtündüğünde, kedinin onu hisseder hissetmez yerde yuvarlandığı, kedi nanesini pençelediği, yaladığı ve çiğnediği çok görülür. Bitkinin çoğunu tüketilmesi, salya akması, uyku hali, endişe, zıplama ve mırıldama takip eder. Bazıları kedi nanesini tutan ele hırıldayabilir, miyavlayabilir, tırmalayabilir veya ısırabilir. Maruziyetten sonraki ana tepki süresi genellikle 5 ila 15 dakika arasındadır, bundan sonra genellikle koku yorgunluğu başlar;^:p. 107 ancak kedilerin yaklaşık üçte biri kedi nanesinden etkilenmez. Davranış kalıtımsal’dır.

Kediler nepetalaktonu vomeronazal organı aracılığıyla değil koku epitelyumu aracılığıyla tespit eder. Koku epitelinde, nepetalakton bir veya daha fazla olfaktör reseptöre bağlanır.

Kaynakça

^ "Nepeta cataria". Germplazm Kaynakları Bilgi Ağı (GRIN). (ARS), Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı (USDA).
^ "World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew". 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Nisan 2022.
^ "Flora of China Vol. 17 Page 107 荆芥属 jing jie shu Nepeta Linnaeus, Sp. Pl. 2: 570. 1753". 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Nisan 2022.
^ . luirig.altervista.org. 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.
^ ^a ^b Wilson, Julia (8 Şubat 2020). . Cat-World (İngilizce). 18 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.
^ . npgsweb.ars-grin.gov. 7 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.
^ Bol, Sebastiaan; Caspers, Jana; Buckingham, Lauren; Anderson-Shelton, Gail Denise; Ridgway, Carrie; Buffington, C. A. Tony; Schulz, Stefan; Bunnik, Evelien M. (16 Mart 2017). "Responsiveness of cats (Felidae) to silver vine (Actinidia polygama), Tatarian honeysuckle (Lonicera tatarica), valerian (Valeriana officinalis) and catnip (Nepeta cataria)". BMC Veterinary Research. 13: 70. doi:10.1186/s12917-017-0987-6. ISSN 1746-6148. (PMC) 5356310 $2. (PMID) 28302120. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Mart 2022.
^ . Healthline (İngilizce). 15 Kasım 2017. 10 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.
^ ^a ^b . 11 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.
^ . www.missouribotanicalgarden.org. 26 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.
^ . web.archive.org. 8 Şubat 2012. 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.
^ . . 3 Haziran 2007. 12 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2009.
^ ^a ^b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; mbot isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
^ (İngilizce). 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2016.
^ Kathi Keville (2016). The Aromatherapy Garden: Growing Fragrant Plants for Happiness and Well-Being (illustrated bas.). Timber Press. s. 133. ISBN .
^ Agricultural Research. May/Jun2007, vol.55 Issue 5, p7-7. 1p.
^ Kingsley, Danny (3 Eylül 2001). . ABC Science Online. 10 Eylül 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2009.
^ Junwei J. Zhu, Christopher A. Dunlap, Robert W. Behle, Dennis R. Berkebile, Brian Wienhold. (2010). Repellency of a wax-based catnip-oil formulation against stable flies. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 58 (23): 12320–12326 (8 Nov 2010, DOI:10.1021/jf102811k).
^ Schultz, Gretchen; Peterson, Chris; Coats, Joel (25 Mayıs 2006). "Natural Insect Repellents: Activity against Mosquitoes and Cockroaches" (PDF). Rimando, Agnes M.; Duke, Stephen O. (Ed.). Natural Products for Pest Management. ACS Symposium Series. American Chemical Society.
^ . Southern Research Station, United States Department of Agriculture – Forest Service. 26 Mart 2003. 15 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ . www.sciencedaily.com. 31 Ağustos 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2016.
^ Chauhan, K.R.; Klun, Jerome A.; Debboun, Mustapha; Kramer, Matthew (2005). "Feeding Deterrent Effects of Catnip Oil Components Compared with Two Synthetic Amides Against Aedes aegypti". . 42 (4): 643-646. doi:10.1603/0022-2585(2005)042[0643:FDEOCO]2.0.CO;2. (PMID) 16119554. 29 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Nisan 2022.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Grognet J (June 1990). "Catnip: Its uses and effects, past and present". The Canadian Veterinary Journal. 31 (6): 455-456. (PMC) 1480656 $2. (PMID) 17423611.
^ Reader's Digest: Does Catnip "Work" On Big Cats Like Lions And Tigers? 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Accessed 22 May 2015
^ Chris Poole (2 Ağustos 2010). Q: Do Tigers Like Catnip?. . 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2015.
^ Chris Poole (19 Mart 2013). Q: Do Tigers Like Catnip? Part 2. . 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2015.
^ Durand, Marcella (4 Mart 2003). . CatsPlay.com. 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2015.
^ Becker, Marty; Spadafori, Gina (2006). Why Do Cats Always Land on Their Feet?: 101 of the Most Perplexing Questions Answered About Feline Unfathomables, Medical Mysteries and Befuddling Behaviors. Deerfield Beach, Florida: Health Communications, Incorporated. ISBN .
^ Spadafori, Gina (2006). . Universal Press Syndicate. 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2014.
^ Arden Moore (20 Temmuz 2007). The Cat Behavior Answer Book: Solutions to Every Problem You'll Ever Face; Answers to Every Question You'll Ever Ask. Storey. ISBN . 31 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Temmuz 2013.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; bmcvetres.biomedcentral.com isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Cat World isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
^ Turner, Ramona (29 Mayıs 2007). . Scientific American. 4 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2009.
^ Stromberg, Joseph (12 Eylül 2014). . Vox (İngilizce). 15 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.
^ Hart, Benjamin L.; Leedy, Mitzi G. (July 1985). "Analysis of the catnip reaction: mediation by olfactory system, not vomeronasal organ". Behavioral and Neural Biology. 44 (1): 38-46. doi:10.1016/S0163-1047(85)91151-3. (PMID) 3834921.

[GRIN-1] "Nepeta cataria". Germplazm Kaynakları Bilgi Ağı (GRIN). (ARS), Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı (USDA).

[2] "World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew". 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Nisan 2022.

[3] "Flora of China Vol. 17 Page 107 荆芥属 jing jie shu Nepeta Linnaeus, Sp. Pl. 2: 570. 1753". 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Nisan 2022.

[4] . luirig.altervista.org. 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.

[:0-5] Wilson, Julia (8 Şubat 2020). . Cat-World (İngilizce). 18 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.

[6] . npgsweb.ars-grin.gov. 7 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.

[7] Bol, Sebastiaan; Caspers, Jana; Buckingham, Lauren; Anderson-Shelton, Gail Denise; Ridgway, Carrie; Buffington, C. A. Tony; Schulz, Stefan; Bunnik, Evelien M. (16 Mart 2017). "Responsiveness of cats (Felidae) to silver vine (Actinidia polygama), Tatarian honeysuckle (Lonicera tatarica), valerian (Valeriana officinalis) and catnip (Nepeta cataria)". BMC Veterinary Research. 13: 70. doi:10.1186/s12917-017-0987-6. ISSN 1746-6148. (PMC) 5356310 $2. (PMID) 28302120. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Mart 2022.

[8] . Healthline (İngilizce). 15 Kasım 2017. 10 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.

[:1-9] . 11 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.

[10] . www.missouribotanicalgarden.org. 26 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.

[11] . web.archive.org. 8 Şubat 2012. 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022.

[12] . . 3 Haziran 2007. 12 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2009.

[mbot-13] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; mbot isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )

[14] (İngilizce). 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2016.

[15] Kathi Keville (2016). The Aromatherapy Garden: Growing Fragrant Plants for Happiness and Well-Being (illustrated bas.). Timber Press. s. 133. ISBN .

[16] Agricultural Research. May/Jun2007, vol.55 Issue 5, p7-7. 1p.

[Kingsley-17] Kingsley, Danny (3 Eylül 2001). . ABC Science Online. 10 Eylül 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2009.

[18] Junwei J. Zhu, Christopher A. Dunlap, Robert W. Behle, Dennis R. Berkebile, Brian Wienhold. (2010). Repellency of a wax-based catnip-oil formulation against stable flies. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 58 (23): 12320–12326 (8 Nov 2010, DOI:10.1021/jf102811k).

[19] Schultz, Gretchen; Peterson, Chris; Coats, Joel (25 Mayıs 2006). "Natural Insect Repellents: Activity against Mosquitoes and Cockroaches" (PDF). Rimando, Agnes M.; Duke, Stephen O. (Ed.). Natural Products for Pest Management. ACS Symposium Series. American Chemical Society.

[20] . Southern Research Station, United States Department of Agriculture – Forest Service. 26 Mart 2003. 15 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[21] . www.sciencedaily.com. 31 Ağustos 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2016.

[22] Chauhan, K.R.; Klun, Jerome A.; Debboun, Mustapha; Kramer, Matthew (2005). "Feeding Deterrent Effects of Catnip Oil Components Compared with Two Synthetic Amides Against Aedes aegypti". . 42 (4): 643-646. doi:10.1603/0022-2585(2005)042[0643:FDEOCO]2.0.CO;2. (PMID) 16119554. 29 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Nisan 2022.

[Grognet-23] Grognet J (June 1990). "Catnip: Its uses and effects, past and present". The Canadian Veterinary Journal. 31 (6): 455-456. (PMC) 1480656 $2. (PMID) 17423611.

[24] Reader's Digest: Does Catnip "Work" On Big Cats Like Lions And Tigers? 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Accessed 22 May 2015

[25] Chris Poole (2 Ağustos 2010). Q: Do Tigers Like Catnip?. . 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2015.

[26] Chris Poole (19 Mart 2013). Q: Do Tigers Like Catnip? Part 2. . 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2015.

[Durand-27] Durand, Marcella (4 Mart 2003). . CatsPlay.com. 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2015.

[28] Becker, Marty; Spadafori, Gina (2006). Why Do Cats Always Land on Their Feet?: 101 of the Most Perplexing Questions Answered About Feline Unfathomables, Medical Mysteries and Befuddling Behaviors. Deerfield Beach, Florida: Health Communications, Incorporated. ISBN .

[29] Spadafori, Gina (2006). . Universal Press Syndicate. 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2014.

[Moore2007-30] Arden Moore (20 Temmuz 2007). The Cat Behavior Answer Book: Solutions to Every Problem You'll Ever Face; Answers to Every Question You'll Ever Ask. Storey. ISBN . 31 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Temmuz 2013.

[bmcvetres.biomedcentral.com-31] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; bmcvetres.biomedcentral.com isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )

[Cat_World-32] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Cat World isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )

[33] Turner, Ramona (29 Mayıs 2007). . Scientific American. 4 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2009.

[34] Stromberg, Joseph (12 Eylül 2014). . Vox (İngilizce). 15 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.

[35] Hart, Benjamin L.; Leedy, Mitzi G. (July 1985). "Analysis of the catnip reaction: mediation by olfactory system, not vomeronasal organ". Behavioral and Neural Biology. 44 (1): 38-46. doi:10.1016/S0163-1047(85)91151-3. (PMID) 3834921.