Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Basmacı Hareketi (Rusça: Басмачество, Basmaçestvo), Özbeklerin Sovyet yönetimine karşı Orta Asya'da 1917'de başlattığı ve aralıklı olarak 1934'e değin sürdürdükleri ayaklanma hareketi.
| Basmacı Hareketi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| I. Dünya Savaşı ve Rus İç Savaşı | |||||||||
 Buhara Kızıl Ordu birlikleri tarafından kuşatılıp yakıldı, 1 Eylül 1920 | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Rus İmparatorluğu (1916-1917) Rusya Cumhuriyeti (1917)  Buhara HSC Sovyetler Birliği (30 Aralık 1922'den itibaren Afganistan Krallığı (1930) |
 Afganistan Emirliği (1922'nin ortasına kadar) Sakkavistler (1929)
| ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
 Mihail Frunze August Kork Feyzullah Hocayev Muhammed Nadir Şah  |
 Daniyar Bek  Muhammed Alim Han (ölü) Habibullah Kalakani  | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 120.000-240.000 | 10.000-30,000 50,000+ | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Toplam: 40,000+ 9,854+ ölü 30,484+ Yaralı/Hasta | Bilinmiyor | ||||||||
Ruslar Basmak ve Baskın kelimesinden yola çıkarak ayaklanmaları Basmacı Ayaklanması olarak nitelendirdiler. Ancak, bu harekete katılanlar kendileri için Korbaşı ifadesini kullandı ve bu hareket Türkistan'ın genelinde Korbaşılar Hareketi ismi altında millî bir direniş hareketi olarak kabul edildi.
Çarlık döneminde Türkistan, Başkurdistan ve Kırım'da Rus kolonizatörlere karşı saldırılar, soygunlar düzenleyen fakat yerel halka dokunmayan çeteler yaygındı. 1917 Ekim Devrimi'nden sonra Türkistan'da Ruslara başkaldıran bu siyasal amaçlı örgütlere de Ruslar tarafından Basmacı adı yakıştırıldı.
1917 Ekim Devrimi sonrasında Bolşevikler Şubat 1918'de Hokand'ı ele geçirip 'ne son verince Fergana Vadisi'nde Ergaş Bey öncülüğünde bir ayaklanma başladı. Bu ayaklanma ile beraber bağımsızlık yanlısı Basmacı Milli Direnişçileri örgütlendi ve ayaklanma kısa sürede büyük bir isyan hareketine dönüşüp tüm Türkistan'a yayıldı.
Korbaşı Şir Muhammed Bek tarafından 3 Mayıs 1920 tarihinde Muvakkat-Müstakil Türkistan Hükûmeti ilan edilerek Fergana'da idari bir yapı oluşturuldu. Ancak 16 Ağustos 1920 tarihinde Fergana'da askeri diktatörlüğün ilan edilmesi ve askeri imkanların kısıtlı olması hükûmetin ömrünü kısalttı. Şir Muhammed Bek karargahı olan Gerbaba'nın işgal edilmesiyle Eylül 1922 tarihinde Afganistan'a geçmek zorunda kaldı.
Basmacılar 1921'de Buhara'da da örgütlendiler. Özbeklerin Lakay aşiretinin reislerinden İbrahim Bey gibi Buhara emirine bağlı tutucu Basmacılar yenilik yanlısı Cedidcileri de düşmanları sayıyorlardı. Enver Paşa, Hacı Sami ve arkadaşları Türkistan'ı Sovyetler'e karşı ayaklandırmak için Ekim 1921'de Buhara'ya gittiklerinde İbrahim Bey, Jön Türk hareketinin önderi olarak Osmanlı padişahlarının otoritesini sarstığı ve II. Abdülhamid'in devrilmesini sağladığı gerekçesiyle Enver Paşa'yı tutukladı. Basmacıları ikna etmeyi başaran Enver Paşa, aşiret reislerinden Devletmend'in desteğiyle örgütlediği Basmacılarla küçük başarılar kazandı; ama Ağustos 1922'de Belcivan'a (bugünkü Tacikistan) çekilmek zorunda kaldı ve orada Kızıl Ordu'yla girdiği çatışmada öldürüldü.
Enver Paşa'nın ölümünden sonra arkadaşları Hacı Sami'nin önderliğinde Basmacıları yeniden örgütlediler. Lakay reisi İbrahim Bey'i de yardıma zorlayan Hacı Sami, sayı ve donanım bakımından üstün Kızıl Ordu birliklerine karşı Haziran 1923'e kadar savaştıktan sonra Türkiye'den gelen arkadaşlarının tümünü yitirdi; Afganistan'a geçti. Kızıl Ordu Türkmenistan'ı ele geçirince yakaladığı Basmacı önderlerini idam etti. Bu kez Hive Hanı Jüneyd Bey, yönetimindeki Basmacılarla 1924'te geri almayı planladığı Hive'yi bir kuşatma ile almayı düşündü ama başarısız oldu, 1927'ye değin mücadeleyi sürdürdü. 1873'ten beri Ruslara karşı direnen Jüneyd Bey, 1927'de Ruslarla barış yaptı ama onların Basmacıları tutukladığını, kendisini de ele geçirmek istediklerini görünce çete savaşını 1929'a değin sürdürdü; bütün Karakum Türkmenlerini de ayaklandırdı. Sonra İran'a, oradan da Afganistan'a geçti. Ruslar Buhara'da Şerefeddinof adlı Kazanlı bir komünist yönetiminde özel yetkili bir mahkeme kurarak her Basmacı için bütün kabilesinin sorumlu tutulacağını bildirdiler ve bu kararlarını uygulamaya koydular. Hareket 1934 tarihine kadar sürdü ve bu tarihte Ruslar direnişi sona erdirdi.
Basmacı Ayaklanması Türkistan ulusal dernekleri, partileri; Başkurdistan, Buhara ve Hive hükûmetleri üyeleri, Kırgız ve Kazak aydınları, Türkiye'den gelen subaylar, Peştunların ve Uygurların desteğiyle sürdürülmüştü. 16. yüzyıldan sonra Türkistan ve Orta Asya'da böylesine farklı grupların desteğini kapsayan ve bu denli uzun süren başka bir halk hareketi gerçekleşmemişti.
Kaynakça
- ^ Sovyetler Birliği Kuruluş Antlaşması)
- ^ "Supporters of Habibullah had fought in alliance with such films only in northern Afghanistan". 5 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2024.
- ^ Moscow's Muslim Challenge: Soviet Central Asia, Michael Rywkin, page 35
- ^ Kara, İlyas. Enver Paşa : Basmacılar isyanı. YediVeren. s. 34.
- ^ Bozgeyik, Burhan. Nasıl Yaşadılar Nasıl Öldüler. Cihan Yayınları. s. 105.
- ^ Ruslara Karşı Basmacılar Hareketi - Dr. Baymirza Hayit. ISBN .
- ^ VerfasserIn., Yarımoğlu, Emin 1989-. Korbaşı Türkistan Millî İstiklal Hareketi liderlerinden Şir Muhammed Bek. ISBN . OCLC 1189757641.
- ^ "Basmacılar" Türkistan Milli Mücadele Tarihi - Dr. Baymirza Hayit. ISBN .
- ^ Basmacılar (Korbaşılar) - Ali Bademci. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Basmaci Hareketi Rusca Basmachestvo Basmacestvo Ozbeklerin Sovyet yonetimine karsi Orta Asya da 1917 de baslattigi ve aralikli olarak 1934 e degin surdurdukleri ayaklanma hareketi Basmaci HareketiI Dunya Savasi ve Rus Ic SavasiBuhara Kizil Ordu birlikleri tarafindan kusatilip yakildi 1 Eylul 1920Tarih1916 1934BolgeTurkistanSebepBolseviklerin Hokand i ele gecirip Hokand Milli Hukumeti ne son vermesiSonucSovyet Afgan zaferiTaraflar Rus Imparatorlugu 1916 1917 Rusya Cumhuriyeti 1917 Rusya SFSC Turkistan OSSC Kazak OSSC Harezm SSC Buhara HSC Sovyetler Birligi 30 Aralik 1922 den itibaren Afganistan Kralligi 1930 Basmacilar Hive Hanligi 1918 1920 Beyaz Ordu 1919 1920 Buhara Emirligi 1920 Afganistan Emirligi 1922 nin ortasina kadar Sakkavistler 1929 Afganistan Emirligi 1929 Komutanlar ve liderlerMihail Frunze August Kork Feyzullah Hocayev Muhammed Nadir SahEnver Pasa olu Ibrahim Bey olu olu Ali Riza Daniyar Bek Muhammed Alim Han olu Habibullah Kalakani Gucler120 000 240 00010 000 30 000 50 000 KayiplarToplam 40 000 9 854 olu 30 484 Yarali HastaBilinmiyor Ruslar Basmak ve Baskin kelimesinden yola cikarak ayaklanmalari Basmaci Ayaklanmasi olarak nitelendirdiler Ancak bu harekete katilanlar kendileri icin Korbasi ifadesini kullandi ve bu hareket Turkistan in genelinde Korbasilar Hareketi ismi altinda milli bir direnis hareketi olarak kabul edildi Carlik doneminde Turkistan Baskurdistan ve Kirim da Rus kolonizatorlere karsi saldirilar soygunlar duzenleyen fakat yerel halka dokunmayan ceteler yaygindi 1917 Ekim Devrimi nden sonra Turkistan da Ruslara baskaldiran bu siyasal amacli orgutlere de Ruslar tarafindan Basmaci adi yakistirildi 1917 Ekim Devrimi sonrasinda Bolsevikler Subat 1918 de Hokand i ele gecirip ne son verince Fergana Vadisi nde Ergas Bey onculugunde bir ayaklanma basladi Bu ayaklanma ile beraber bagimsizlik yanlisi Basmaci Milli Direniscileri orgutlendi ve ayaklanma kisa surede buyuk bir isyan hareketine donusup tum Turkistan a yayildi Korbasi Sir Muhammed Bek tarafindan 3 Mayis 1920 tarihinde Muvakkat Mustakil Turkistan Hukumeti ilan edilerek Fergana da idari bir yapi olusturuldu Ancak 16 Agustos 1920 tarihinde Fergana da askeri diktatorlugun ilan edilmesi ve askeri imkanlarin kisitli olmasi hukumetin omrunu kisaltti Sir Muhammed Bek karargahi olan Gerbaba nin isgal edilmesiyle Eylul 1922 tarihinde Afganistan a gecmek zorunda kaldi Basmacilar 1921 de Buhara da da orgutlendiler Ozbeklerin Lakay asiretinin reislerinden Ibrahim Bey gibi Buhara emirine bagli tutucu Basmacilar yenilik yanlisi Cedidcileri de dusmanlari sayiyorlardi Enver Pasa Haci Sami ve arkadaslari Turkistan i Sovyetler e karsi ayaklandirmak icin Ekim 1921 de Buhara ya gittiklerinde Ibrahim Bey Jon Turk hareketinin onderi olarak Osmanli padisahlarinin otoritesini sarstigi ve II Abdulhamid in devrilmesini sagladigi gerekcesiyle Enver Pasa yi tutukladi Basmacilari ikna etmeyi basaran Enver Pasa asiret reislerinden Devletmend in destegiyle orgutledigi Basmacilarla kucuk basarilar kazandi ama Agustos 1922 de Belcivan a bugunku Tacikistan cekilmek zorunda kaldi ve orada Kizil Ordu yla girdigi catismada olduruldu Enver Pasa nin olumunden sonra arkadaslari Haci Sami nin onderliginde Basmacilari yeniden orgutlediler Lakay reisi Ibrahim Bey i de yardima zorlayan Haci Sami sayi ve donanim bakimindan ustun Kizil Ordu birliklerine karsi Haziran 1923 e kadar savastiktan sonra Turkiye den gelen arkadaslarinin tumunu yitirdi Afganistan a gecti Kizil Ordu Turkmenistan i ele gecirince yakaladigi Basmaci onderlerini idam etti Bu kez Hive Hani Juneyd Bey yonetimindeki Basmacilarla 1924 te geri almayi planladigi Hive yi bir kusatma ile almayi dusundu ama basarisiz oldu 1927 ye degin mucadeleyi surdurdu 1873 ten beri Ruslara karsi direnen Juneyd Bey 1927 de Ruslarla baris yapti ama onlarin Basmacilari tutukladigini kendisini de ele gecirmek istediklerini gorunce cete savasini 1929 a degin surdurdu butun Karakum Turkmenlerini de ayaklandirdi Sonra Iran a oradan da Afganistan a gecti Ruslar Buhara da Serefeddinof adli Kazanli bir komunist yonetiminde ozel yetkili bir mahkeme kurarak her Basmaci icin butun kabilesinin sorumlu tutulacagini bildirdiler ve bu kararlarini uygulamaya koydular Hareket 1934 tarihine kadar surdu ve bu tarihte Ruslar direnisi sona erdirdi Basmaci Ayaklanmasi Turkistan ulusal dernekleri partileri Baskurdistan Buhara ve Hive hukumetleri uyeleri Kirgiz ve Kazak aydinlari Turkiye den gelen subaylar Pestunlarin ve Uygurlarin destegiyle surdurulmustu 16 yuzyildan sonra Turkistan ve Orta Asya da boylesine farkli gruplarin destegini kapsayan ve bu denli uzun suren baska bir halk hareketi gerceklesmemisti Kaynakca Sovyetler Birligi Kurulus Antlasmasi Supporters of Habibullah had fought in alliance with such films only in northern Afghanistan 5 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Subat 2024 Moscow s Muslim Challenge Soviet Central Asia Michael Rywkin page 35 Kara Ilyas Enver Pasa Basmacilar isyani YediVeren s 34 Bozgeyik Burhan Nasil Yasadilar Nasil Olduler Cihan Yayinlari s 105 Ruslara Karsi Basmacilar Hareketi Dr Baymirza Hayit ISBN 9789750098192 VerfasserIn Yarimoglu Emin 1989 Korbasi Turkistan Milli Istiklal Hareketi liderlerinden Sir Muhammed Bek ISBN 978 605 83595 8 1 OCLC 1189757641 Basmacilar Turkistan Milli Mucadele Tarihi Dr Baymirza Hayit ISBN 9753893051 Basmacilar Korbasilar Ali Bademci ISBN 9786056970061