Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kırım (Ukraynaca: Крим, Krym; Rusça: Крым, Krym, Kırım Tatarcası: Къырым, Qırım), Doğu Avrupa'da, Karadeniz'in kuzey kıyısında yer alan ve Karadeniz ile Azak Denizi tarafından çevrelenen Ukrayna’da bulunan bir yarımada. Ukrayna'nın Herson Oblastı'nın güneyinde ve Rusya'nın Kuban bölgesinin batısında bulunmaktadır. Perekop Kıstağı ile Herson Oblastı'na bağlanmaktadır ve Kerç Boğazı ile Kuban'dan ayrılmaktadır.
 | |
| Kıyısındaki denizler | Azak Denizi Karadeniz |
|---|---|
| Koordinat | 45.3°N 34.4°E |
| Yüzölçümü | 27.000 km2 (10.000 sq mi) |
| Kıta | Avrupa |
| Coğrafi bölge |
|
| Nüfus |  2,416,856 (2021) |
Kırım toprakları tarihi boyunca birçok kez müdahaleye uğramıştır. İlk zamanlar Kırım'da Kimmerler, Antik Yunanistan, İskitler, Gotlar, Hunlar, Bulgarlar, Hazarlar, Bizans Yunanları, Kıpçaklar, Osmanlı Türkleri, Altın Orda Tatarları ve Moğollar hakimiyet kurmuştur. 13. yüzyılda Venedikliler ve Cenevizliler tarafından kısmen kontrol altına alındı; bunu izleyen dönemde sırasıyla 15. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar Kırım Hanlığı ve Osmanlı İmparatorluğu, 18. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar Rus İmparatorluğu, II. Dünya Savaşı sırasında Almanya ve daha sonra 20. yüzyılın geri kalanında Sovyetler Birliği içinde Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ve Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti. Günümüzde Rusya ile birlikte Abhazya, Güney Osetya, Kırgızistan, Kuzey Kore, Küba, Nikaragua, Sudan, Suriye, Zimbabve ve Afganistan tarafından Rusya'nın bir parçası kabul edilmekteyken, kalan ülkeler Ukrayna'nın parçası olarak kabul etmektedir. Kırım günümüzde Rusya'nın fiili işgali altındadır.
İsminin kökeni
Kırım, adını Altın Orda Devleti'nin Kırım eyaleti başkenti olarak orijinal haliyle Qırım (bugünkü Eski Kırım) şehrinden alır. Qırım, Kırım Tatarcası ile "tepem" anlamına gelir (qır-tepe,ım-benim). Sayı, Qırım kelimesinin etimolojik olarak diğer sürümleri de bulunmaktadır. Antik Çağda Kimmerya olarak çevrilebilecek Promontorium Cimmerium (Κιμμέριον ἄκρον) olarak da tanımlanmıştır.
Tarihçe
430'dan sonraki yıllarda, Attila'nın amcası Aybars'ın egemenliğine giren Alanlar'ın, daha 3. yüzyılda kurulan Sudak (Soğdak) Aradav'da (sonraları Feodosya, Kaffa ve Kefe adlarını aldı) şehirlerini almasıyla Kırım Yarımadası'nın Türk tarihi ile ilgisi başlamıştır. Hun Türk İmparatorlu'ğunun yıkılışından sonra Kuban, Azak ve Don Nehri ağızlarında çeşitli Türk boyları ve bunlar arasında Bulgar Türkleri oturuyordu. 6. yüzyılın son yarısında Avarlar ve diğer Türk boylarının akınları olmuştur. , Sudak ve Kerç bunlara karşı Bizans'ın dayanak noktaları idi. 7. yüzyılda Kırım'ın bozkırları Hazar Türkleri'nin yönetimine geçti. Bunlar Kırım'ı, Göktürkler'de olduğu gibi Tudun veya Todun unvanlı valilerle yönetiyorlardı. Kırım, daha sonra 8. yüzyılda ise Hazarlar'ın bir vilâyeti oldu. Hazarlar'ın yıkılışından sonra da Kırım, Hazarya veya Gazarya adında küçük bir devlet olarak kalmış, 10. yüzyılda Azak Denizi ile birlikte Karadeniz'e de Hazar Denizi denilmiştir. 1083'te bu küçük Türk devleti halâ yaşıyordu. Selçuklu Emîri Hüsameddin Çoban, 1221'de Kırım seferinde, bu Hazar bölgesinde Sudak çevresinde Kıpçıklar ve onların müttefiki Ruslarla savaşmıştır. Hazarlar'dan sonra Peçenekler, daha sonra da Kıpçaklar komşu bozkırları ve Kırım'ı alarak buraya yerleştiler. Kültürlerini bugün de koruyan Karaim Türkleri Hazarlar'dan gelmekte olup, daha 11. yüzyılda bunların Türkçe Tevrat örnekleri vardı.
1227'de Cengiz Han'ın ölümünden sonra kurulan Moğol Hakanlığı zamanında, Cengiz'in büyük oğlu Cuci'nin oğlu Batu Han 1227 -1256 yıllarında büyük bir ordu ile Doğu Avrupa'yı alıp Altın Orda Devleti'ni kurdu. 1241'de Batu Han İdil Nehri'nin aşağı yatağında ve kıyısında kurduğu Orda (kışla), Saray (Volga'daki Eski Saray) adını alarak kısa zamanda en önemli siyasi ve ticarî merkez oldu. Kısmen Karakurum'a bağlı olarak Batu Han'ın egemenliği 1256'da ölümüne kadar sürmüştür. Bundan sonra gelen küçük kardeşi Berke Han'ın (1256-1266) Müslümanlığı kabul etmesiyle, ülkede İslâm inancı yayılmaya başlamıştır. Berke Han zamanında Altın Orda en parlak devrini yaşamıştır. Batu Han'ın kurduğu Saray şehrine «Taht İli» denirdi. Bu şehir Berke Han zamanında daha elverişli bir yere taşınarak Yeni Saray veya Saray Berke adını aldı. Özbek Han zamanında (1313-1340) İslâm dini, 1320'den sonra büsbütün güçlendi.
1239'da Altın Orda (Kıpçak Hanlığı) gelince, kıyılar dışında bütün Kırım yarımadası bir Türk ülkesi durumundaydı. Kuzeyde Hazarlar ve Kıpçaklar zamanında Kırım limanları, iç muhtariyetlerini korumak şartıyla yüzyıllar boyu Bizans'a bağlı kaldılar. Fakat Karadeniz ticareti Venedikliler'in, sonra 1261'de Mihail Paleologos'a yardımlarına karşılık Cenevizlilerin eline geçti. 1266'da Altın Orda hanı Mengü Timur'dan ticaret için Kefe'de yerleşme izni aldılar ve sahillerde başka koloniler kurdular. 1381'de de bir anlaşma ile buralardaki egemenliklerini Altın Orda Devleti'ne tasdik ettirdiler. İç tarafta Eski Kırım veya Salgat (Solhat), Altın Orda genel valilerinin oturduğu yer olup, Kefe'den sonra yarımadanın en önemli ticaret merkezi idi. Kefe'de ise Han adına Müslümanlar'ın işine bakan bir Bas-kak ile bir Tamgacı (gümrükçü) bulunuyordu. Kırım yarımadasının yalı boyu bölgesi tamamıyla Ceneviz kolonisi olmakla beraber, 1475'te Osmanlı egemenliğine geçinceye kadar Türk Hazarlar'ın bir anısı olarak Hazariye (veya Gazariya) adını koruyordu.
13. ve 14. yüzyıllarda Altın Orda, siyasi, ekonomik ve kültür bakımından Türk dünyasının en önemli bir ülkesi idi. Özbek Han'ın eşlerinden biri, Andronikos Paleologos'un kızı idi. Böylece Bizans'la sonra Memlûkler, Osmanlılar, Litvanya ve Lehistan devletleriyle yakın münasebet kurmuşlardı. Ayrıca Yıldırım Bayezit ve Toktamış arasında Timur tehlikesine karşı yakın dostluk vardı. Toktamış (1376-1396) onların son büyük yöneticisi olmuş, Timur tarafından Saray şehri yıkılıp halkı kılıçtan geçirilmiştir.
1357'de Altın Orda hanlarından Canibeg'in ölümünden sonra taht kavgaları, 1391 ve 1395 Timur - Toktamış savaşları sonunda Kıpçak İli güçsüz düşmüş ve 1502'de bu devlet son bulmuş, yerinde Kırım, Kazan, Sibir, Astarhan hanlıkları ve Nogay Mirzalığı doğmuştur.
Böylece, 14. yüzyıl sonlarına kadar Altın Orda idaresinde kalan Kırım'da, 1395'lerde Cengiz soyundan Cuci'nin oğlu Tokay Timur'dan gelen Baştimur sikkelere kendi adını da koydurmuştu. Onun oğulları Kırım'da ayrı bir hanlık kurmayı başarmışlardır. Fakat Don - Dinyeper arasında uzanan Kırım Hanlığı'nın gerçek kurucusu Hacı Giray'ın kendi adını taşıyan en eski tarihli sikkesi 1442 yılından kalmadır. 1454'ten itibaren Bahçesaray bunların merkezi idi. 1466'da Hacı Giray ölünce oğulları taht kavgası ve karışıklık çıkardılar. Fatih Sultan Mehmet 1475'te Gedik Ahmet Paşa'yı kuvvetli bir donanma ile gönderip Kefe'yi ve Kırım sahillerindeki Cenevizliler'e ait bütün limanlar ele geçirildi. Cenevizliler tarafından tutsak edilen Mengli Giray kurtarılıp hanlığa getirilerek Osmanlı sultanına bağlı olmayı kabul etti. Mengli Giray ile yerleşen Kırım Hanlığı ilk defa 1484'te Sultan II. Bayezit'in Akkirman seferine katılarak işbirliği yapmıştır. Yavuz Sultan Selim'e kızını vermiş olan Mengli Giray, ona ordusal destek sağlayarak tahta geçmesine yardım etmiştir. Bundan sonra hanlar sultanın özel buyrukları ile onaylandı. Fakat Rusya kuvvetlenince, 300 yıl boyunca kendi hanları idaresinde ve Osmanlı İmparatorluğu içinde yaşayan Kırım Hanlığı'na göz dikmiş, 1736'da Kırım yarımadasına girerek Bahçe Saray'da iki bin evi ve Han Sarayı'nı yakmış, Selim Giray'ın kurduğu zengin kitaplık da mahvolmuş, Kalgay'lar'ın merkezi Akmescit de yakılmıştır. Bundan sonra Şahin Giray ihanetle Rusya'ya kaçıp onlara sığındığından 1774'te Kaynarca Antlaşması ile Rusya Kırım'ın bağımsızlığını ve tarafsızlığını Osmanlı Devleti'ne kabul ettirdikten sonra 1783'te de Kırım'ı ilhak etmiştir. 1917'de Kırım Türkleri bağımsızlıklarını ilân edip devlet kurdularsa da 1920 sonlarında devrim güçleri gelince durum değişmiş, ilk dünya savaşından sonra 19 Ekim 1921'de özerk Sovyet cumhuriyetleri arasına katılmıştır. II. Dünya Savaşında bazı Kırımlıların Alman kuvvetlerine katıldığı ileri sürülerek Nazilere yardım eden Kırım'lılar önce Sibirya'ya, sonra Orta Asya steplerine sürgün edilmiştir.
Coğrafya
Kırım Karadeniz'in kuzeyinde Azak Denizi'nin güneyinde bir yarımadadır. Kerç yarımadası ile doğuya doğru uzanır. Kuzeye doğru çorak bozkırlar hafif engebeler ile 1000-1500 metreye doğru yükselir. Dikenli fundalıkları, koyun, keçi üretimiyle Akdeniz'i andırır. Güney yamaçları sert eğimlerle, kayalık körfezlere iner. Kuzey rüzgarlarına kapalı olan bu alanda Akdeniz iklimi egemendir. Ortalama sıcaklık Yalta'da 13C° dir ve yılın 70 günü yağmurludur; fakat kışları oldukça serttir. Yağışlar kış ve sonbahar mevsiminde olur. Eskiden Ukrayna topraklarına Perekop yarımadası ile bağlanmakta olup yapılan kanalla Ukrayna ile fiziki bir bağlantısı kalmamıştır.
Ekonomi
Kırım ekonomisi tarım, balıkçılık, madencilik ve turizm ağırlıklıdır. Yalta ve bölgelerinde şarap üretimi yapılmaktadır.
Demografi
Kırım'ın 2005 nüfus sayımı sonuçlarına göre nüfusu 1.994.300 idi. 1989-2001 yılları arasında Kırım'ın nüfusu 396.795 (1989 yılı nüfusunun %16,33'ü) azalmıştır. Kırım Tatarları gibi grupların geri dönüşlerine karşın 2001-2005 arasında daha 239.400 (2001 yılı nüfusunun %2'si) azalmıştır.
2001 Ukrayna nüfus sayımına göre, Kırım'ın nüfusu 2.033.700 idi.
Etnik gruplar
Ülke nüfusunun büyük çoğunluğu Rus olmakla birlikte, ülkede Ukraynalılar ve Kırım Tatarları oldukça büyük nüfusa sahiptir. Ruslar: %58,32; Ukraynalılar: %24,32; Kırım Tatarları: %12,1; Beyaz Ruslar: %1,44; diğer Tatarlar: %0,54; Ermeniler: %0,43; ve Yahudiler: %0,22.
Diğer azınlık grupları: Polonyalılar, Moldovalılar, Azeriler, Özbekler, Koreliler, Yunanlar ve , Çuvaşlar, Romanlar, Bulgarlar ve Gürcüler'dir.
Kırım'daki nüfus sayımlarının etnik dağılım detaylı listesi aşağıdadır.
| Etnik grup | 1897 | 1926 | 1939 | 1959 [] | 1970 | 1979 | 1989 | 2001 Ukrayna nüfus sayımı1 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sayı | % | Sayı | % | Sayı | % | Sayı | % | Sayı | % | Sayı | % | Sayı | % | Sayı | % | |
| Ruslar | 180.963 | %33,11 | 301.398 | %42,2 | 558.481 | %49,6 | 858.273 | %71,4 | 1.220.484 | %67,3 | 1.460.980 | %66,9 | 1.629.542 | %67 | 1.450.400 | %60,4 |
| Ukraynalılar | 64.703 | %11,84 | 77.405 | %10,6 | 154.123 | %13,7 | 267.659 | %22,3 | 480.733 | %26,5 | 547.336 | %25,1 | 625.919 | %25,8 | 576.600 | %24 |
| Kırım Tatarları | 194.294 | %35,55 | 179.094 | %25,1 | 218.879 | %19,4 | 5.422 | %0,2 | 38.365 | %1,6 | 245.200 | %10,2 | ||||
| Beyaz Ruslar | 2.058 | %0,38 | 3.842 | %0,5 | 6.726 | %0,6 | 21.672 | %1,8 | 39.793 | %2,2 | 45.000 (e) | %2,1 | 50.045 | %2,1 | 35.000 | %1,5 |
| Ermeniler | 8.317 | %1,52 | 10.713 | %1,5 | 12.923 | %1,1 | 3.091 | %0,2 | 2.794 | %0,1 | 10.000 | %0,4 | ||||
| Yahudiler | 24.168 | %4,42 | 45.926 | %6,4 | 65.452 | %5,8 | 26.374 | %2,2 | 25.614 | %1,4 | 17.371 | %0,7 | 5.500 | %0,2 | ||
| Diğerleri | 72.089 | %13,19 | ||||||||||||||
| Toplam nüfus | 546.592 | 713.823 | 1.126.429 | 1.201.517 | 1.813.502 | 2.184.000 | 2.430.495 | 2.401.200 | ||||||||
| 1 Önceki nüfus sayımlarıyla karşılaştırma olanağı sağlamak amacıyla Kırım Özerk Cumhuriyeti ve Sivastopol verisi birleştirilmiştir. | ||||||||||||||||
Diller
Ukrayna'ya bağlı olduğu dönemde devletin resmi dili Ukrayna dili idi; Sayı devlet işlemleri sıklıkla Rusça ile yürütülmekteydi. Eğitim ve devlet işlerindeki Ukraynacalaştırma girişimi fazla başarılı olamamıştır. Geniş ölçüde konuşulan diğer dil de Kırım Tatarcası'dır. 2001 Nüfus sayımına göre, Kırım sakinlerinin ana dilleri: %77 Rusça, %11,4 Kırım Tatarcası ve %10,1 Ukraynaca idi.
Eğitim
1931'de kurulan Kırım Devlet Üniversitesi, Simferopol kentinde bulunmaktadır.
Kültür
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Afghan president Hamid Karzai backs Russia's annexation of Crimea". The Guardian. 24 Mart 2014. 1 Aralık 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Kasım 2014.. The Moscow Times. 31 Mart 2014. 5 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.. Radio Free Europe/Radio Liberty. 21 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2016.. Kyiv Post. 27 Mart 2014. 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.. TASS. 12 Ekim 2017. 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Compiled from original authors (1779). "The History of the Bosporus". An Universal History, from the Earliest Accounts to the Present Time. ss. 127-129. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Nisan 2015.
- ^ Claudii Ptolemaei. Geographia. Vol. II, Book V. Chapter 9, sec. 5.
- ^ Regions of Ukraine / Autonomous Republic of Crimea 14 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (2001 Ukrayna nüfus sayımı)
- ^ title= Results / General results of the census / National composition of population 4 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (bakınız: 2001 Ukrayna nüfus sayımı)
- ^ These numbers exclude the population numbers for Berdyansky, Dneprovsky and Melitopolsky Uyezds, which were on mainland. See the administrative divisions of the Taurida Governorate
- ^ "The First General Census of the Russian Empire of 1897 - Taurida Governorate". demoscope.ru (Демоскоп). 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Temmuz 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Eylül 2017.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Eylül 2017.
- ^ Crimea - Dynamics, challenges and prospects / edited by Maria Drohobycky. Page 73
- ^ Crimea - Dynamics, challenges and prospects / edited by Maria Drohobycky. Page 72
- ^ . 14 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2017.
- ^ General results of the census / Linguistic composition of the population / Autonomous Republic of Crimea 27 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (bakınız: 2001 Ukrayna nüfus sayımı)
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Kırım ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
![image]()
"Crimea". Encyclopædia Britannica (11. bas.). 1911.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kirim Ukraynaca Krim Krym Rusca Krym Krym Kirim Tatarcasi Kyrym Qirim Dogu Avrupa da Karadeniz in kuzey kiyisinda yer alan ve Karadeniz ile Azak Denizi tarafindan cevrelenen Ukrayna da bulunan bir yarimada Ukrayna nin Herson Oblasti nin guneyinde ve Rusya nin Kuban bolgesinin batisinda bulunmaktadir Perekop Kistagi ile Herson Oblasti na baglanmaktadir ve Kerc Bogazi ile Kuban dan ayrilmaktadir KirimKiyisindaki denizlerAzak Denizi KaradenizKoordinat45 3 N 34 4 EYuzolcumu27 000 km2 10 000 sq mi KitaAvrupaCografi bolge Ukrayna Kirim Ozerk Cumhuriyeti de jure Rusya Kirim Cumhuriyeti de facto Nufus2 416 856 2021 Kirim topraklari tarihi boyunca bircok kez mudahaleye ugramistir Ilk zamanlar Kirim da Kimmerler Antik Yunanistan Iskitler Gotlar Hunlar Bulgarlar Hazarlar Bizans Yunanlari Kipcaklar Osmanli Turkleri Altin Orda Tatarlari ve Mogollar hakimiyet kurmustur 13 yuzyilda Venedikliler ve Cenevizliler tarafindan kismen kontrol altina alindi bunu izleyen donemde sirasiyla 15 yuzyildan 18 yuzyila kadar Kirim Hanligi ve Osmanli Imparatorlugu 18 yuzyildan 20 yuzyila kadar Rus Imparatorlugu II Dunya Savasi sirasinda Almanya ve daha sonra 20 yuzyilin geri kalaninda Sovyetler Birligi icinde Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ve Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Gunumuzde Rusya ile birlikte Abhazya Guney Osetya Kirgizistan Kuzey Kore Kuba Nikaragua Sudan Suriye Zimbabve ve Afganistan tarafindan Rusya nin bir parcasi kabul edilmekteyken kalan ulkeler Ukrayna nin parcasi olarak kabul etmektedir Kirim gunumuzde Rusya nin fiili isgali altindadir Isminin kokeniKirim adini Altin Orda Devleti nin Kirim eyaleti baskenti olarak orijinal haliyle Qirim bugunku Eski Kirim sehrinden alir Qirim Kirim Tatarcasi ile tepem anlamina gelir qir tepe im benim Sayi Qirim kelimesinin etimolojik olarak diger surumleri de bulunmaktadir Antik Cagda Kimmerya olarak cevrilebilecek Promontorium Cimmerium Kimmerion ἄkron olarak da tanimlanmistir Tarihce430 dan sonraki yillarda Attila nin amcasi Aybars in egemenligine giren Alanlar in daha 3 yuzyilda kurulan Sudak Sogdak Aradav da sonralari Feodosya Kaffa ve Kefe adlarini aldi sehirlerini almasiyla Kirim Yarimadasi nin Turk tarihi ile ilgisi baslamistir Hun Turk Imparatorlu gunun yikilisindan sonra Kuban Azak ve Don Nehri agizlarinda cesitli Turk boylari ve bunlar arasinda Bulgar Turkleri oturuyordu 6 yuzyilin son yarisinda Avarlar ve diger Turk boylarinin akinlari olmustur Sudak ve Kerc bunlara karsi Bizans in dayanak noktalari idi 7 yuzyilda Kirim in bozkirlari Hazar Turkleri nin yonetimine gecti Bunlar Kirim i Gokturkler de oldugu gibi Tudun veya Todun unvanli valilerle yonetiyorlardi Kirim daha sonra 8 yuzyilda ise Hazarlar in bir vilayeti oldu Hazarlar in yikilisindan sonra da Kirim Hazarya veya Gazarya adinda kucuk bir devlet olarak kalmis 10 yuzyilda Azak Denizi ile birlikte Karadeniz e de Hazar Denizi denilmistir 1083 te bu kucuk Turk devleti hala yasiyordu Selcuklu Emiri Husameddin Coban 1221 de Kirim seferinde bu Hazar bolgesinde Sudak cevresinde Kipciklar ve onlarin muttefiki Ruslarla savasmistir Hazarlar dan sonra Pecenekler daha sonra da Kipcaklar komsu bozkirlari ve Kirim i alarak buraya yerlestiler Kulturlerini bugun de koruyan Karaim Turkleri Hazarlar dan gelmekte olup daha 11 yuzyilda bunlarin Turkce Tevrat ornekleri vardi 1227 de Cengiz Han in olumunden sonra kurulan Mogol Hakanligi zamaninda Cengiz in buyuk oglu Cuci nin oglu Batu Han 1227 1256 yillarinda buyuk bir ordu ile Dogu Avrupa yi alip Altin Orda Devleti ni kurdu 1241 de Batu Han Idil Nehri nin asagi yataginda ve kiyisinda kurdugu Orda kisla Saray Volga daki Eski Saray adini alarak kisa zamanda en onemli siyasi ve ticari merkez oldu Kismen Karakurum a bagli olarak Batu Han in egemenligi 1256 da olumune kadar surmustur Bundan sonra gelen kucuk kardesi Berke Han in 1256 1266 Muslumanligi kabul etmesiyle ulkede Islam inanci yayilmaya baslamistir Berke Han zamaninda Altin Orda en parlak devrini yasamistir Batu Han in kurdugu Saray sehrine Taht Ili denirdi Bu sehir Berke Han zamaninda daha elverisli bir yere tasinarak Yeni Saray veya Saray Berke adini aldi Ozbek Han zamaninda 1313 1340 Islam dini 1320 den sonra busbutun guclendi 1239 da Altin Orda Kipcak Hanligi gelince kiyilar disinda butun Kirim yarimadasi bir Turk ulkesi durumundaydi Kuzeyde Hazarlar ve Kipcaklar zamaninda Kirim limanlari ic muhtariyetlerini korumak sartiyla yuzyillar boyu Bizans a bagli kaldilar Fakat Karadeniz ticareti Venedikliler in sonra 1261 de Mihail Paleologos a yardimlarina karsilik Cenevizlilerin eline gecti 1266 da Altin Orda hani Mengu Timur dan ticaret icin Kefe de yerlesme izni aldilar ve sahillerde baska koloniler kurdular 1381 de de bir anlasma ile buralardaki egemenliklerini Altin Orda Devleti ne tasdik ettirdiler Ic tarafta Eski Kirim veya Salgat Solhat Altin Orda genel valilerinin oturdugu yer olup Kefe den sonra yarimadanin en onemli ticaret merkezi idi Kefe de ise Han adina Muslumanlar in isine bakan bir Bas kak ile bir Tamgaci gumrukcu bulunuyordu Kirim yarimadasinin yali boyu bolgesi tamamiyla Ceneviz kolonisi olmakla beraber 1475 te Osmanli egemenligine gecinceye kadar Turk Hazarlar in bir anisi olarak Hazariye veya Gazariya adini koruyordu 13 ve 14 yuzyillarda Altin Orda siyasi ekonomik ve kultur bakimindan Turk dunyasinin en onemli bir ulkesi idi Ozbek Han in eslerinden biri Andronikos Paleologos un kizi idi Boylece Bizans la sonra Memlukler Osmanlilar Litvanya ve Lehistan devletleriyle yakin munasebet kurmuslardi Ayrica Yildirim Bayezit ve Toktamis arasinda Timur tehlikesine karsi yakin dostluk vardi Toktamis 1376 1396 onlarin son buyuk yoneticisi olmus Timur tarafindan Saray sehri yikilip halki kilictan gecirilmistir 1357 de Altin Orda hanlarindan Canibeg in olumunden sonra taht kavgalari 1391 ve 1395 Timur Toktamis savaslari sonunda Kipcak Ili gucsuz dusmus ve 1502 de bu devlet son bulmus yerinde Kirim Kazan Sibir Astarhan hanliklari ve Nogay Mirzaligi dogmustur Boylece 14 yuzyil sonlarina kadar Altin Orda idaresinde kalan Kirim da 1395 lerde Cengiz soyundan Cuci nin oglu Tokay Timur dan gelen Bastimur sikkelere kendi adini da koydurmustu Onun ogullari Kirim da ayri bir hanlik kurmayi basarmislardir Fakat Don Dinyeper arasinda uzanan Kirim Hanligi nin gercek kurucusu Haci Giray in kendi adini tasiyan en eski tarihli sikkesi 1442 yilindan kalmadir 1454 ten itibaren Bahcesaray bunlarin merkezi idi 1466 da Haci Giray olunce ogullari taht kavgasi ve karisiklik cikardilar Fatih Sultan Mehmet 1475 te Gedik Ahmet Pasa yi kuvvetli bir donanma ile gonderip Kefe yi ve Kirim sahillerindeki Cenevizliler e ait butun limanlar ele gecirildi Cenevizliler tarafindan tutsak edilen Mengli Giray kurtarilip hanliga getirilerek Osmanli sultanina bagli olmayi kabul etti Mengli Giray ile yerlesen Kirim Hanligi ilk defa 1484 te Sultan II Bayezit in Akkirman seferine katilarak isbirligi yapmistir Yavuz Sultan Selim e kizini vermis olan Mengli Giray ona ordusal destek saglayarak tahta gecmesine yardim etmistir Bundan sonra hanlar sultanin ozel buyruklari ile onaylandi Fakat Rusya kuvvetlenince 300 yil boyunca kendi hanlari idaresinde ve Osmanli Imparatorlugu icinde yasayan Kirim Hanligi na goz dikmis 1736 da Kirim yarimadasina girerek Bahce Saray da iki bin evi ve Han Sarayi ni yakmis Selim Giray in kurdugu zengin kitaplik da mahvolmus Kalgay lar in merkezi Akmescit de yakilmistir Bundan sonra Sahin Giray ihanetle Rusya ya kacip onlara sigindigindan 1774 te Kaynarca Antlasmasi ile Rusya Kirim in bagimsizligini ve tarafsizligini Osmanli Devleti ne kabul ettirdikten sonra 1783 te de Kirim i ilhak etmistir 1917 de Kirim Turkleri bagimsizliklarini ilan edip devlet kurdularsa da 1920 sonlarinda devrim gucleri gelince durum degismis ilk dunya savasindan sonra 19 Ekim 1921 de ozerk Sovyet cumhuriyetleri arasina katilmistir II Dunya Savasinda bazi Kirimlilarin Alman kuvvetlerine katildigi ileri surulerek Nazilere yardim eden Kirim lilar once Sibirya ya sonra Orta Asya steplerine surgun edilmistir CografyaKirim Karadeniz in kuzeyinde Azak Denizi nin guneyinde bir yarimadadir Kerc yarimadasi ile doguya dogru uzanir Kuzeye dogru corak bozkirlar hafif engebeler ile 1000 1500 metreye dogru yukselir Dikenli fundaliklari koyun keci uretimiyle Akdeniz i andirir Guney yamaclari sert egimlerle kayalik korfezlere iner Kuzey ruzgarlarina kapali olan bu alanda Akdeniz iklimi egemendir Ortalama sicaklik Yalta da 13C dir ve yilin 70 gunu yagmurludur fakat kislari oldukca serttir Yagislar kis ve sonbahar mevsiminde olur Eskiden Ukrayna topraklarina Perekop yarimadasi ile baglanmakta olup yapilan kanalla Ukrayna ile fiziki bir baglantisi kalmamistir EkonomiKirim ekonomisi tarim balikcilik madencilik ve turizm agirliklidir Yalta ve bolgelerinde sarap uretimi yapilmaktadir DemografiKirim in 2005 nufus sayimi sonuclarina gore nufusu 1 994 300 idi 1989 2001 yillari arasinda Kirim in nufusu 396 795 1989 yili nufusunun 16 33 u azalmistir Kirim Tatarlari gibi gruplarin geri donuslerine karsin 2001 2005 arasinda daha 239 400 2001 yili nufusunun 2 si azalmistir 2001 Ukrayna nufus sayimina gore Kirim in nufusu 2 033 700 idi Kirim Tatarlarinin bolgeler bazinda oranlari Solda 1939 tarihli sagda ise kismen geri donusun gerceklesmesi sonrasinda 2001 tarihli harita Daha koyu renkler daha yuksek oranlari gosterir Etnik gruplar Ulke nufusunun buyuk cogunlugu Rus olmakla birlikte ulkede Ukraynalilar ve Kirim Tatarlari oldukca buyuk nufusa sahiptir Ruslar 58 32 Ukraynalilar 24 32 Kirim Tatarlari 12 1 Beyaz Ruslar 1 44 diger Tatarlar 0 54 Ermeniler 0 43 ve Yahudiler 0 22 Diger azinlik gruplari Polonyalilar Moldovalilar Azeriler Ozbekler Koreliler Yunanlar ve Cuvaslar Romanlar Bulgarlar ve Gurculer dir Kirim daki nufus sayimlarinin etnik dagilim detayli listesi asagidadir Etnik grup 1897 1926 1939 1959 kaynak belirtilmeli 1970 1979 1989 2001 Ukrayna nufus sayimi1Sayi Sayi Sayi Sayi Sayi Sayi Sayi Sayi Ruslar 180 963 33 11 301 398 42 2 558 481 49 6 858 273 71 4 1 220 484 67 3 1 460 980 66 9 1 629 542 67 1 450 400 60 4Ukraynalilar 64 703 11 84 77 405 10 6 154 123 13 7 267 659 22 3 480 733 26 5 547 336 25 1 625 919 25 8 576 600 24Kirim Tatarlari 194 294 35 55 179 094 25 1 218 879 19 4 5 422 0 2 38 365 1 6 245 200 10 2Beyaz Ruslar 2 058 0 38 3 842 0 5 6 726 0 6 21 672 1 8 39 793 2 2 45 000 e 2 1 50 045 2 1 35 000 1 5Ermeniler 8 317 1 52 10 713 1 5 12 923 1 1 3 091 0 2 2 794 0 1 10 000 0 4Yahudiler 24 168 4 42 45 926 6 4 65 452 5 8 26 374 2 2 25 614 1 4 17 371 0 7 5 500 0 2Digerleri 72 089 13 19Toplam nufus 546 592 713 823 1 126 429 1 201 517 1 813 502 2 184 000 2 430 495 2 401 2001 Onceki nufus sayimlariyla karsilastirma olanagi saglamak amaciyla Kirim Ozerk Cumhuriyeti ve Sivastopol verisi birlestirilmistir Diller Ukrayna ya bagli oldugu donemde devletin resmi dili Ukrayna dili idi Sayi devlet islemleri siklikla Rusca ile yurutulmekteydi Egitim ve devlet islerindeki Ukraynacalastirma girisimi fazla basarili olamamistir Genis olcude konusulan diger dil de Kirim Tatarcasi dir 2001 Nufus sayimina gore Kirim sakinlerinin ana dilleri 77 Rusca 11 4 Kirim Tatarcasi ve 10 1 Ukraynaca idi Egitim 1931 de kurulan Kirim Devlet Universitesi Simferopol kentinde bulunmaktadir KulturAyrica bakinizKirim sehirleri Kirim Arkeolojisi ve SanatiKaynakca Afghan president Hamid Karzai backs Russia s annexation of Crimea The Guardian 24 Mart 2014 1 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Kasim 2014 The Moscow Times 31 Mart 2014 5 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Radio Free Europe Radio Liberty 21 Mart 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Haziran 2016 Kyiv Post 27 Mart 2014 28 Mart 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi TASS 12 Ekim 2017 12 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Compiled from original authors 1779 The History of the Bosporus An Universal History from the Earliest Accounts to the Present Time ss 127 129 3 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Nisan 2015 Claudii Ptolemaei Geographia Vol II Book V Chapter 9 sec 5 Regions of Ukraine Autonomous Republic of Crimea 14 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2001 Ukrayna nufus sayimi title Results General results of the census National composition of population 4 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde bakiniz 2001 Ukrayna nufus sayimi These numbers exclude the population numbers for Berdyansky Dneprovsky and Melitopolsky Uyezds which were on mainland See the administrative divisions of the Taurida Governorate The First General Census of the Russian Empire of 1897 Taurida Governorate demoscope ru Demoskop 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Temmuz 2015 Arsivlenmis kopya 10 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Eylul 2017 Arsivlenmis kopya 10 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Eylul 2017 Crimea Dynamics challenges and prospects edited by Maria Drohobycky Page 73 Crimea Dynamics challenges and prospects edited by Maria Drohobycky Page 72 14 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Eylul 2017 General results of the census Linguistic composition of the population Autonomous Republic of Crimea 27 Subat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde bakiniz 2001 Ukrayna nufus sayimi Dis baglantilarWikimedia Commons ta Kirim ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Crimea Encyclopaedia Britannica 11 bas 1911