Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tūnyokuk (Eski Türkçe: 
, Çince: 暾欲谷; Pinyin: tūnyùgǔ, Wade-Giles:, T'un-yü-ku, tam: Bilge Tūnyokuk Boyla Bağa Tarkan,Çince adı: Ashide Yuan-zhen, 阿史徳元珍; Pinyin: āshǐdé yuánzhēn, Wade-Giles: a-shih-te yüan-chen; 646 - ö. 724), Göktürk Kağanlığının yabgusudur. "Aşina" ailesinin akrabalarından Göktürk "Aşide" ailesindendir. Göktürkler ve diğer Türk göçebe imparatorluklarının kurucusu ve yönetenleri, Aşina sülalesindendir.
| Bilge Tūnyokuk Eski Türkçe: Çince: 暾欲谷 | |
|---|---|
| Bilge Tūnyokuk Boyla Baga Tarkan İkinci Göktürk Kağanlığı'nın tarkanı | |
| Doğum | 646 |
| Ölüm | 726 |
| Çocuk(lar)ı | İl İtmiş Bilge Kağatun |
| Hanedan | Aşide |
| Dini | Tengricilik |
| Meslek | Devlet adamı |
Ayrıca Tūnyokuk, Çin kaynaklı dinlerin Türk boyları arasında yayılmasına izin vermediği ve bunların Türklerin hareketli hayatına uymayan, savaşçılık yeteneklerini köreltebilecek anlayışlar içerdiğini söylemiştir.
Orhun Yazıtları
Orhun Yazıtlarında ismi
olarak yazılmıştır. Ayrıca Bilge Tonyukuk 1. taş, 1. yüz, (Batı yüzü) 7. dizide şöyle yazılmıştır;
"Bilge Tonyukuk ben özüm Tabgaç iliñge kılındım. Türk budun tabgaçka körür erti." (Bilge Tonyukuk ben kendim, Tabgaç ilinde doğdum. Türk budunu Tabgaç'a bağlı idi.)
Orhun yazıtları Bilge Kağan ve Kül tigin dışında aslında genelde hakanlar için yazılması gerekenden farklı olarak bir siyasi kişi olan Tonyukuk hakkında da dikilmiştir. Tonyukuk "Gök gibi ve gökten olmuş" şeflerden biri değildir.
Bu anıtı ihtiyarlık devrinde kendisi diktirmiştir ve yazılar da kendisine aittir. Bu anıt Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Göktürk alfabesi ilk olarak bu anıtlar üzerinde bulunabilir. Tonyukuk Bilge Kağan'ın veziridir. Tonyukuk, bilgisi ve tecrübesiyle Bilge Kağan'a yol gösteriyordu.
Yazıtlara "Orhun Yazıtları" denilmesinin sebebi de bu yazıtların Orhun Nehri dolaylarında dikili olmasıdır. Yazıtlar 19. yüzyılda (1893), Danimarkalı Türkolog Wilhelm Ludwig Peter Thomsen tarafından tercüme edilmiştir.
Çin Kaynakları
Orhun yazıtlarından sonra Tonyukuk hakkında bir diğer kaynak da Tang dönemi Çin yıllıklarıdır. Tonyukuk, Kapgan Kağan'ın yönetimi esnasında strateji ve planlamadan sorumlu üst düzey bir devlet görevlisiydi. Kül Tigin amcası Kapgan'ın ölümü sonrası amcaoğlu İnel Kağan'a bir darbe düzenleyerek kardeşi Bilge'yi kağan ilan etti. Kapgan ve İnel kağan dönemlerinde görev alan birçok devlet adamı bu yönetim değişikliği sırasında azledildi ya da öldürüldü. Ancak Tonyukuk kızı Bügü Hatun'un Bilge Kağan'la evli olması nedeniyle kağanlığa hizmet etmeye devam etti ve itibarını korudu. Tonyukuk, Bilge Kağan devrinde Bilge Kağan'ı Budizm dinini yayma ve yerleşik hayata geçme düşüncelerinden vazgeçirmiştir.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ Tūn Yokuk "başvezir, ilk vezir" anlamına gelmektedir. İlk öğe olan tūn uzun ünlülü olup "ilk; (metaforik) baş, vb." anlamındadır. Yokuk ise bir unvan olup, Geç Orta Çince (JTS) jywk-kəwk 欲谷 olarak geçmiştir. GOÇ Yù-gǔ shè 欲谷設 ‘Yokuk Şad’ biçimi bu adın Eski Türkçede aslında bağımsız bir unvan olduğunu kanıtlıyor.[1] 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ 毗伽暾欲谷裴羅莫賀達干
- ^ halktan olup hakandan iki derece aşağıda bulunan kişiye verilen ongun (unvan).
- ^ André Wink. Al-Hind: The Making of the Indo-Islamic World. Brill Academic Publishers, 2002. . Page 65.
- ^ Findley, Carter Vaughin. The Turks in World History. Oxford University Press, 2005. . Page 38
- ^ Kurallı Orhun Abecesi ile yazılmıştır
- ^ Maçin, yukarı (doğu) Çin. Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Cilt I. sayfa 28, 453, 454 II. 280
- ^ eski Türkçe: kül, şu savda yazılmıştır: kül ürkünçe köz ürse yik
- ^ eski Türkçe: prens demektir.
- ^ Ahmet Taşağıl (2004), Göktürkler III, Türk Tarih Kurumu Yayınları
Kaynakça
- Aydemir, H . (2019). Tonyukuk / Tunyukuk Adı Üzerine . International Journal of Old Uyghur Studies, 1 (2), 171-184 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijous/issue/51310/659401 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Dış bağlantılar
- Bilge Tonyukuk Yazıtı Tam Metni 22 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Bilge Tonyukuk Taşları
- http://www.hunturk.net/kat-4-bengu-taslar.html 22 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Erk Yurtsever tarafından çevirilen Göktürk yazıtları(orkun abaçası ile birlikte)
- http://www.bilgitay.net/orhun/index.php11 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Bilgitay Orhun Yazıcısı
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tunyokuk Eski Turkce Cince 暾欲谷 Pinyin tunyugǔ Wade Giles T un yu ku tam Bilge Tunyokuk Boyla Baga Tarkan Cince adi Ashide Yuan zhen 阿史徳元珍 Pinyin ashǐde yuanzhen Wade Giles a shih te yuan chen 646 o 724 Gokturk Kaganliginin yabgusudur Asina ailesinin akrabalarindan Gokturk Aside ailesindendir Gokturkler ve diger Turk gocebe imparatorluklarinin kurucusu ve yonetenleri Asina sulalesindendir Bilge Tunyokuk Eski Turkce Cince 暾欲谷Bilge Tunyokuk Boyla Baga Tarkan Ikinci Gokturk Kaganligi nin tarkaniDogum646Olum726Cocuk lar iIl Itmis Bilge KagatunHanedanAsideDiniTengricilikMeslekDevlet adami Ayrica Tunyokuk Cin kaynakli dinlerin Turk boylari arasinda yayilmasina izin vermedigi ve bunlarin Turklerin hareketli hayatina uymayan savascilik yeteneklerini koreltebilecek anlayislar icerdigini soylemistir Orhun YazitlariOrhun Yazitlarinda ismi olarak yazilmistir Ayrica Bilge Tonyukuk 1 tas 1 yuz Bati yuzu 7 dizide soyle yazilmistir Bilge Tonyukuk ben ozum Tabgac ilinge kilindim Turk budun tabgacka korur erti Bilge Tonyukuk ben kendim Tabgac ilinde dogdum Turk budunu Tabgac a bagli idi Orhun yazitlari Bilge Kagan ve Kul tigin disinda aslinda genelde hakanlar icin yazilmasi gerekenden farkli olarak bir siyasi kisi olan Tonyukuk hakkinda da dikilmistir Tonyukuk Gok gibi ve gokten olmus seflerden biri degildir Bu aniti ihtiyarlik devrinde kendisi diktirmistir ve yazilar da kendisine aittir Bu anit Gokturk alfabesi ile yazilmistir Gokturk alfabesi ilk olarak bu anitlar uzerinde bulunabilir Tonyukuk Bilge Kagan in veziridir Tonyukuk bilgisi ve tecrubesiyle Bilge Kagan a yol gosteriyordu Yazitlara Orhun Yazitlari denilmesinin sebebi de bu yazitlarin Orhun Nehri dolaylarinda dikili olmasidir Yazitlar 19 yuzyilda 1893 Danimarkali Turkolog Wilhelm Ludwig Peter Thomsen tarafindan tercume edilmistir Cin KaynaklariOrhun yazitlarindan sonra Tonyukuk hakkinda bir diger kaynak da Tang donemi Cin yilliklaridir Tonyukuk Kapgan Kagan in yonetimi esnasinda strateji ve planlamadan sorumlu ust duzey bir devlet gorevlisiydi Kul Tigin amcasi Kapgan in olumu sonrasi amcaoglu Inel Kagan a bir darbe duzenleyerek kardesi Bilge yi kagan ilan etti Kapgan ve Inel kagan donemlerinde gorev alan bircok devlet adami bu yonetim degisikligi sirasinda azledildi ya da olduruldu Ancak Tonyukuk kizi Bugu Hatun un Bilge Kagan la evli olmasi nedeniyle kaganliga hizmet etmeye devam etti ve itibarini korudu Tonyukuk Bilge Kagan devrinde Bilge Kagan i Budizm dinini yayma ve yerlesik hayata gecme dusuncelerinden vazgecirmistir Ayrica bakinizOrhun YazitlariNotlar Tun Yokuk basvezir ilk vezir anlamina gelmektedir Ilk oge olan tun uzun unlulu olup ilk metaforik bas vb anlamindadir Yokuk ise bir unvan olup Gec Orta Cince JTS jywk kewk 欲谷 olarak gecmistir GOC Yu gǔ she 欲谷設 Yokuk Sad bicimi bu adin Eski Turkcede aslinda bagimsiz bir unvan oldugunu kanitliyor 1 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde 毗伽暾欲谷裴羅莫賀達干 halktan olup hakandan iki derece asagida bulunan kisiye verilen ongun unvan Andre Wink Al Hind The Making of the Indo Islamic World Brill Academic Publishers 2002 ISBN 0 391 04173 8 Page 65 Findley Carter Vaughin The Turks in World History Oxford University Press 2005 ISBN 0 19 517726 6 Page 38 Kuralli Orhun Abecesi ile yazilmistir Macin yukari dogu Cin Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt I sayfa 28 453 454 II 280 eski Turkce kul su savda yazilmistir kul urkunce koz urse yik eski Turkce prens demektir Ahmet Tasagil 2004 Gokturkler III Turk Tarih Kurumu YayinlariKaynakcaAydemir H 2019 Tonyukuk Tunyukuk Adi Uzerine International Journal of Old Uyghur Studies 1 2 171 184 Retrieved from https dergipark org tr tr pub ijous issue 51310 659401 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2Dis baglantilarBilge Tonyukuk Yaziti Tam Metni 22 Eylul 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bilge Tonyukuk Taslari http www hunturk net kat 4 bengu taslar html 22 Kasim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erk Yurtsever tarafindan cevirilen Gokturk yazitlari orkun abacasi ile birlikte http www bilgitay net orhun index php11 Mayis 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bilgitay Orhun Yazicisi