Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tıva Yazıtları, Tuva Yazıtları, Yenisey Yazıtları arasında Rusya'da Tuva bugüne kadar bulunmuş olan toplam altmıştan fazla yazıttır. Bunların 42'sinde damga simgesi bulunmaktadır. Yazıtlar Orhun Alfabesi diye bildiğimiz Turan Alfabesi ile yazılmıştır.
Damgalar
Damganın yalın durumu belirli bir Türk boyunu göstermektedir. I.tür damgada kanca üzerinde kavis, II.tür yatay köprü ile bağlanan iki kavis, III. tür damgada artı (dört yönlü) üzerinde kavis, IV. tür damgada iki kancalı artı türünde genel damga türleri bulunmaktadır. Hakasya'daki yazıtlardan farklı olarak Tıva yazıtlarında damgalar dikkati çeker.
Dil
Yazıtların hepsi aynı dilde yani Eski Türk Dünyasının ortak edebi dilinde yazılmıştır. Yazıtlarda yalnız Eski Türk dilinin olması sebebiyle çözümü güçtür. Orhun yazıtlarında olduğu gibi iki dilli bir yazıt olsaydı çok kolay çözülebilirdi. Doğu grubunda Maniheizm ve Budizm dinlerinin etkisi görülürken, Batı grubu Tıva yazıtlarında altı bag (altı beylik, altı eyalet) halkından söz edilir. Doğu taraftaki yazıtlarda halkın adı Yüz Kümül olarak geçmektedir ki yüz beylikten oluşan bir birliği ifade eder. Yazıtlarda eski olanların Dokuz Oğuzların sonrakilerin ise Kırgızların yazıtları olduğu, Hakasya tarafından Tıva tarafına doğru Kırgızların etkinliğinin zamanla arttığını görebilmekteyiz. Tıva bölgesi Doğuz Oğuz bölgesi iken sonradan Kırgız etkisine girmiştir. Hatta bazı yazıtlarda palimpsestlik görülür, taş üzerindeki önceki bir döneme ait Türk dilindeki yazı silikleşince taşın yüzeyi sonra tekrar yeni dil ile yazılmıştır.
Yoğunluk alanı
Paleografik yönden bölgedeki yazıtların yoğunluğu Ürbün'ün yakınlarındaki Çaa-Höl (Yenigöl) akarsuyu dolayındadır.
Yazıtlar
- Çaa Höl IX (E-21)
- Şançi I (E-61)
- Kara Bulun I (E-65)
- Kara Bulun II (E-66)
- Hemçik Bom II (E-96)
- Şançi III (E-152)
- Çaa Höl X (E-22)
- Çaa Höl XI (E-23)
- Çaa Höl V (E-17)
- Demir Sug (E-92)
- Uyuk- Tarlak (Eğük Tarlıg) (E-1)
- Bay Bulun I (E-42)
- Bay Bulun II (E-49)
- Elegest II (E-52)
- Elegest IV (İr Höl, E-70)
- Aldıı Bel (E-12)
- Çaa Höl II (E-14)
- Çaa Höl VII (E-19)
- Çaa Höl VIII (E-20)
- Uyuk Turan (E-3)
- Kızıl Çiraa I (E-43)
- El Bajı (E-68)
- Barık II (E-6)
- Barık III (E-7)
- Barık I (E-5)
- Barık IV (E-8)
- Ottuk Daş (E-54)
- Köjeelig Hovu (E-45)
- Kızıl Çiraa II (E-44)
- Telee (E-46)
- E-55
- Elegest I (E-10)
- Herbis Baarı (E-59)
- Bayan Kol (E-100)
- Eerbek I (E-147)
- Eerbek II (E-149)
- Uyuk Arjan (Eğük Arjaan) (E-2)
- E-51
- Uyuk Oorzak II (E-109)
- Uyuk Oorzak (E-110)
- Begre (E-11)
- E-50
- Elegest III (E-53)
- Elegeş Yazıtları
- Karasug Yazıtı
- Ottuk Daş Yazıtı I
Literatür
- Igor Kormuşin, çeviren Rısbek Alim. Sibirya Eski Türk Mezar Yazıtları, Ankara 2017.
Kaynakça
Dış bağlantılar
- https://iling-ran.ru/web/en/scholars/kormushin
- Tıva müzesindeki tarihi yazıtlar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tiva Yazitlari Tuva Yazitlari Yenisey Yazitlari arasinda Rusya da Tuva bugune kadar bulunmus olan toplam altmistan fazla yazittir Bunlarin 42 sinde damga simgesi bulunmaktadir Yazitlar Orhun Alfabesi diye bildigimiz Turan Alfabesi ile yazilmistir DamgalarDamganin yalin durumu belirli bir Turk boyunu gostermektedir I tur damgada kanca uzerinde kavis II tur yatay kopru ile baglanan iki kavis III tur damgada arti dort yonlu uzerinde kavis IV tur damgada iki kancali arti turunde genel damga turleri bulunmaktadir Hakasya daki yazitlardan farkli olarak Tiva yazitlarinda damgalar dikkati ceker DilYazitlarin hepsi ayni dilde yani Eski Turk Dunyasinin ortak edebi dilinde yazilmistir Yazitlarda yalniz Eski Turk dilinin olmasi sebebiyle cozumu guctur Orhun yazitlarinda oldugu gibi iki dilli bir yazit olsaydi cok kolay cozulebilirdi Dogu grubunda Maniheizm ve Budizm dinlerinin etkisi gorulurken Bati grubu Tiva yazitlarinda alti bag alti beylik alti eyalet halkindan soz edilir Dogu taraftaki yazitlarda halkin adi Yuz Kumul olarak gecmektedir ki yuz beylikten olusan bir birligi ifade eder Yazitlarda eski olanlarin Dokuz Oguzlarin sonrakilerin ise Kirgizlarin yazitlari oldugu Hakasya tarafindan Tiva tarafina dogru Kirgizlarin etkinliginin zamanla arttigini gorebilmekteyiz Tiva bolgesi Doguz Oguz bolgesi iken sonradan Kirgiz etkisine girmistir Hatta bazi yazitlarda palimpsestlik gorulur tas uzerindeki onceki bir doneme ait Turk dilindeki yazi siliklesince tasin yuzeyi sonra tekrar yeni dil ile yazilmistir Yogunluk alaniPaleografik yonden bolgedeki yazitlarin yogunlugu Urbun un yakinlarindaki Caa Hol Yenigol akarsuyu dolayindadir YazitlarCaa Hol IX E 21 Sanci I E 61 Kara Bulun I E 65 Kara Bulun II E 66 Hemcik Bom II E 96 Sanci III E 152 Caa Hol X E 22 Caa Hol XI E 23 Caa Hol V E 17 Demir Sug E 92 Uyuk Tarlak Eguk Tarlig E 1 Bay Bulun I E 42 Bay Bulun II E 49 Elegest II E 52 Elegest IV Ir Hol E 70 Aldii Bel E 12 Caa Hol II E 14 Caa Hol VII E 19 Caa Hol VIII E 20 Uyuk Turan E 3 Kizil Ciraa I E 43 El Baji E 68 Barik II E 6 Barik III E 7 Barik I E 5 Barik IV E 8 Ottuk Das E 54 Kojeelig Hovu E 45 Kizil Ciraa II E 44 Telee E 46 E 55 Elegest I E 10 Herbis Baari E 59 Bayan Kol E 100 Eerbek I E 147 Eerbek II E 149 Uyuk Arjan Eguk Arjaan E 2 E 51 Uyuk Oorzak II E 109 Uyuk Oorzak E 110 Begre E 11 E 50 Elegest III E 53 Eleges Yazitlari Karasug Yaziti Ottuk Das Yaziti ILiteraturIgor Kormusin ceviren Risbek Alim Sibirya Eski Turk Mezar Yazitlari Ankara 2017 KaynakcaDis baglantilarhttps iling ran ru web en scholars kormushin Tiva muzesindeki tarihi yazitlar