Uranüs Harekâtı II. Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesi'nde Rumen 3. Ordusu, 4. Ordusu, Alman 6. Ordu ile 4. Panzer Ordusu'ndan bazı birliklerin Stalingrad ve batısında kuşatılmasıyla sonuçlanan bir Sovyet stratejik taarruzunun kapalı adıdır. Harekât, Stalingrad Muharebesi'nin son evrelerinde, Stalingrad ve civarındaki Mihver kuvvetleri imha etmeyi amaçlamıştır. Harekâta ilişkin planlar 1942 yılının Eylül ayı ortaları gibi erken bir tarihte oluşturulmaya başlanmıştı. Esas olarak Kafkasya'daki Mihver kuvvetlerini ve Stalingrad'a taarruz durumundaki B Ordular Grubu'nu kuşatmayı ve imha etmeyi, eş zamanlı olarak planlıyordu. Kızıl Ordu, Alman kuvvetlerinin Stalingrad içindeki yırtıcı çatışmalara çekmiş, zaman kazanmak için toprak vermiş, inatçı bir savunma sürdürerek bu kuvvetlerin gücünü zayıflatmış ve moral olarak yıpratmıştır. Öte yandan Mihver kanatlarının savunması, zayıf donanımlı ve fazlasıyla yayılmış Macar, Rumen ve İtalyan birlikleri tarafından tutulmaktaydı. Kızıl Ordu taarruzu da Rumen kuvvetlerin cephesi üzerinden yapılmıştır. Ayrıca bu birliklerin, Kızıl Ordu taarruzlarını göğüslemeyi sağlayacak ağır silahları yoktu ya da yetersizdi.
Uranüs Harekâtı | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
II. Dünya Savaşı Doğu Cephesi | |||||||
Stalingrad'da Kızıl Ordu karşı taarruzu | |||||||
| |||||||
Taraflar | |||||||
Sovyetler Birliği | Almanya Romanya | ||||||
Komutanlar ve liderler | |||||||
Josef Stalin Semyon Timoşenko Konstantin Rokossovski Aleksandr Vasilevski Nikolay Vatutin | Adolf Hitler Friedrich Paulus Petre Dumitrescu | ||||||
Güçler | |||||||
1.143.500 asker 894 tank 13.451 top 1.500 uçak | Alman? Rumen143.296 asker 134 tank 827 top uçak sayısı bilinmiyor. İtalyan:220,000 asker |
Kafkasya petrol sahalarının ve Stalingrad'ın alınmasının amaçlayan Mihver 1942 yaz taarruzuyla (Mavi Durum) oluşturulan cephenin uzunluğu göz önüne alındığında, Mihver kuvvetler, işgal ettikleri geri bölgelerin güvenliğini sağlamakta zorlamıştır. Ortaya çıkan bu sorun, Batı Avrupa'dan getirilecek birkaç mekanize tümenin bu kesimde görevlendirilmesi yoluyla çözümlenebilirdi. Ayrıca bölgede aylardır savaşmakta olan birlikler, özellikle de Stalingrad'dakiler ciddi biçimde tükenmişti. Rumen kuvvetleri cephesi için ihtiyat olarak sadece 48. Panzer Kolordusu ayrılmıştı. Bu kolordu da tek bir panzer tümeninden ve 29. Mekanize Tümen'den oluşan bir kolordudur. Buna karşın Kızıl Ordu, Stalingrad civarındaki harekâtı başlatmak üzere bir milyondan fazla askeri toplamıştır. Sovyet birliklerinin bölgeye getirilmesi mutlaka gizlenmeliydi. Bu ise, çok ince bir planlamayı ve yine de birçok güçlüğü beraberinde getirmekteydi. Öte yandan kıtaların bölgelerinde ulaşmalarında lojistik sorunlar yüzünden gecikmeler oldu. Uranüs Harekâtı'nın 8 Kasım'dan 17 Kasım'a ertelendi. Daha sonra ikinci bir ertelemeye daha gidilerek harekât tarihi 19 Kasım olarak belirlendi.
Kuzeydeki kuvvetler 19 Kasım sabahı Moskova saatiyle 07:20'de taarruza başladılar. Güney kanattaki kuvvetler ise bir gün sonra 20 Kasım'da taarruza geçtiler. Rumen 3. ve 4. Ordu birlikleri ilk taarruzları püskürtmeyi başardılarsa da 20 Kasım gün sonunda dağınık bir şekilde geri çekilme başlamıştır. Bu arada Kızıl Ordu birlikleri, direnmeye çalışan birkaç Alman tümeninin çevresinden dolaşıp ileri hareketlerine devam ettiler. Alman çevik ihtiyat kuvvetleri Sovyet mekanize öncülerini durduracak güce sahip değillerdi. Stalingrad'daki 6. Ordu ise zırhlı kuvvetlerini yeterince hızlı bölgeye sevk edemedi. Zaten Sovyet taarruzu buna olanak vermeyecek şekilde Stalingrad'a uzak iki bölgede planlanmıştı. Sovyet birlikleri 22 Kasım'da 'ta temas kurarak Don Nehri'nin doğusunda kalan 290 bin kişilik Mihver kuvvetini kuşattılar. Hitler, bir yarma (huruç) hareketi yerine Mihver kuvvetlerin Stalingrad'da savunmada kalmasına ve bu birliklerin hava yoluyla ikmal edilmesine karar verdi. Bu gelişmelerin ardından her iki tarafın Üst Komutanlıkları, bir sonraki harekât şekillerini planlamaya giriştiler.
Hitler'in Stalingrad'daki birlikleri dışarıdan yapılacak bir yarma hareketiyle kuşatma altındaki birlikleri kurtarma planı gereği, General Erich von Manstein komutasında, Don Ordular Grubu adı altında yeni bir ordular grubu oluşturuldu. von Manstein kuvvetlerinin Kış Fırtınası Harekâtı kapalı adı verilen ve 11 Aralık 1942 tarihinde başlattıkları taarruz, başlarda ilerleme sağlamasına karşın Sovyet direnci ve Küçük Satürn Harekâtı'yla geliştirilen karşı taarruzlarla başarısız oldu. Stalingrad bölgesine yönelen Kızıl Ordu taarruzları karşısında Mihver direnci çözüldü ve bu kuvvetler 2 Şubat 1943 tarihinde teslim oldu.
Harekât öncesi
Wehrmacht'ın Güney Ordular Grubu, 1942 Mayıs ayı ortalarında Mavi Durum kapalı adıyla yaz genel taarruzunu başlatmıştır. Kızıl Ordu savunmasını yarıp ilerleyen Alman kuvvetleri 13 Temmuz'da Rostov'u kuşatıp ele geçirdiler. Hitler Rostov'un alınması ardından yaz taarruzunu iki ayrı hedefe böldü. Kuvvetlerin bir kısmı Stalingrad'a yönelirken diğer kısmı ise Sovyetler Birliği'nin ana petrol sahası Kafkasya'yı ele geçirecekti. Stalingrad'ı alma görevi Alman 6. Ordusu'na verilmişti. 6. Ordu derhal Volga'ya yöneldi ve Luftwaffe'nin hava kolordusu Luftflotte 4'ün desteğinde ilerlemeye başladı. İki panzer kolordusu 7 Ağustos'ta Sovyet kuvvetlerini kanatlardan hareketle kuşattı ve 50 bin tutsak, yaklaşık bin tank ele geçirdi. 22 Ağustos'ta Alman kuvvetleri Don Nehri'nin geçmeye başladılar. Stalingrad Muharebesi, 6. Ordu'nun keşif kollarının kentin dış mahallelerine girmesiyle bir sonraki gün başladı.
Kasım ayı itibarıyla Kızıl Ordu savunmasını Volga kıyılarına süren 6. Ordu, kentin büyük bir bölümünü ele geçirmişti. Bu aşamada, Stalingrad civarındaki Mihver kuvvetlerini hedef alacak yakın bir Sovyet taarruzuyla ilgili belirtiler görülmekteydi. Bunlar, 6. Ordu kanatlarına karşı artan Sovyet taarruzları ve ele geçen tutsakların sorgusundan elde edilen bilgilerdi. Ancak Alman komutanlığı daha çok Stalingrad'ı almakla ilgiliydi. Bu arada Alman Genelkurmay Başkanı General Franz Halder, 6. Ordu'nun ve 4. Panzer Ordusu'nun fazlasıyla uzamış olan kanatlarında gelişen tehlike konusuna dikkat çekme çabaları neticesinde 23 Eylül'de görevden alınmıştır. Eylül ayı ortalarında Sovyet Yüksek Komutanlığı (Stavka), güneyde Stalingrad ve Kafkasya'da savaş halindeki ve merkez kesimdeki Mihver kuvvetlerini kuşatıp imha etmeyi amaçlayan bir dizi plan üzerinde çalışmaya başlamıştı. Bu hazırlıkların sonucunda Stalingrad'ı Mihver kuvvetlerden temizleme girişimlerinin komutası General 'ye verildi.
Stavka Stalingrad ve Kafkasya için iki geniş çaplı harekât geliştirdi, Uranüs Harekâtı ve Satürn Harekâtı. Bu arada Alman Merkez Ordular Grubu cephesine karşı da, güney kesime takviye kuvvet kaydırılmasını önlemek ve olabildiğince ağır hasar vermek için Mars Harekâtı planlandı. Uranüs Harekâtı, Stalingrad yakınlarındaki Alman ve müttefik kuvvetlerinin kuşatmak için çok büyük çapta Sovyet mekanize ve piyade kuvvetinin kullanılmasını gerektirmekteydi. Taarruz cepheleri, Stalingrad'dan Alman 6. Ordusu tarafından hızla takviye edilemeyecek kadar uzakta belirlenmişti. Ayrıca taarruzların bu kesimlerde planlanmasının bir başka avantajı, Mihver kuvvetlerce oldukça ince tutulmaktaydı. Taarruz, biri içte diğeri dışta iki katman halinde kuşatmayı öngörmektedir. Dış kuşatma kuşağı Alman geri hatlarına daha derinlemesine girerken iç kuşatma kuşağı, kuşatılan Mihver kuvvetlerini asıl imha kuvvetini oluşturacaktır. Kızıl Ordu hazırlıklarını sürdürürken Alman Yüksek Komutanlığı, Merkez Ordular Grubu cephesine kuvvet yığmakta olan Kızıl Ordu'nun aynı anda güneyde de bir taarruza girişemeyeceği düşüncesindeydi. Böylece esasen hazırlanmakta olan Sovyet taarruzu olasılığı üzerinde yeterince durulmadı.
Kuvvetler
Mihver
Mavi Durum Alman ve müttefik kuvvetlerini 480 km'den uzun bir cephe hattına yaymıştı. Derinlik ise birkaç yüz kilometre idi. Stalingrad'ı ele geçirme kararı ise cephe hattını daha da uzattı. Örneğin 6. Ordu Temmuz ayı başlarında 160 km'lik bir cephe hattındayken taarruzla cephe hattı 400 km'ye ulaştı. Güney Ordular Grubu'ndan ayrılan B Ordular Grubu (Kafkasya üzerine operasyon yapacak olan diğer parça A Ordular Grubu olarak teşkil edilmişti) kâğıt üzerinde güçlü görünüyordu. Ordular Grubu emrinde Alman 2. Ordu, 6. Ordu, 4. Panzer Ordusu, Rumen 3. Ordusu ve Rumen 4. Ordusu, İtalyan 8. Ordusu ile 2. Macar Ordusu bulunmaktaydı. B Ordular Grubu'na 48. Panzer Kolordusu bağlandı. Kolordu tek bir panzer tümeni ve ihtiyat olarak bir piyade tümeninden oluşmaktadır. Harekâtta kanatlar Alman olmayan, müttefik ordularınca tutuldu, Alman birlikler hem Stalingrad'da hem de Kafkasya'da asıl taarruz kuvveti olarak kullanıldı.
Adolf Hitler, müttefik kuvvetlerin kanatları tutabileceği görüşündeydi. Gerçekte bu birlikler zayıf ve yetersiz donanımlı birliklerdi, örneğin toplar atlarla çekilmekteydi. Öte yandan subaylar tarafından verilen askeri eğitimin yetersiz olması nedeniyle moral olarak düşük birliklerdir. Zırhlı birlikler açısından bakıldığında 1. Rumen Zırhlı Tümeni bünyesinde yaklaşık 100 adet Çek yapısı Panzer 38(t) bulunmaktadır. Bu tankların ana silahı olan 37 mm'lik topları, Sovyet T-34 tankları karşısında etkili olmuyordu. Yine 37 mm'lik tanksavar silahları da eski modeldi ve mühimmat yeterli değildi. Israrlı talepler üzerine Almanya'dan tümen başına altı tane olmak üzere 75 mm'lik tanksavarlar gönderilmiştir. Kanatlardaki savunmanın bir diğer zaafı da bu birliklerin çok uzun cephe hatlarını tutmakta olmalarıydı. Örneğin Rumen 3. Ordusu 140 km'lik bir cephe hattını, Rumen 4. Ordusu ise 270 km'lik bir cephe hattını tutuyordu. İtalyan ve Macar orduları, iki Rumen ordusu arasında yerleşti. Alman komutanlar bu birliklerin muharebe kapasitesini düşük buluyorlardı. İtalyan askerler müttefikleri tarafından değersiz bulunuyor, sıklıkla korkaklıkla itham ediliyordu. Gerçekte muharebelerdeki başarısızlıkları silah ve teçhizatlarındaki yetersizlik yüzündendi. İtalyan silahları son derece kalitesizdi. Sınırlı sayıda tanksavar silahları vardı. El bombaları nadiren patlıyordu. Yüksek kalitedeki makineli tüfekler bu birliklere çok az sayıda verilmişti. Havan ve sahra topları düşük çaplı ve zayıftı. Tüfek ve makineli tüfeklerin aşırı soğuk havada düzgün çalışabilmesi için uzun süre ısıtılması gerekiyordu. Bu durumda da muharebe sırasında sıklıkla tutukluk yapıyorlardı. Alman birlikleri genel olarak, Kızıl Ordu'yla aylar süren çatışmalarda yıprandılarsa da daha iyi durumdaydılar. Stavka, yeni ordular kurarken Alman komutanlığı mevcut mekanize birliklerini korumaya çalışıyordu. Ayrıca Mayıs ve Kasım ayları arasında Mihver kuvvetleri taarruzu durumundayken Wehrmacht'ın ihtiyatında bulunan en seçkin iki tümeni ve Großdeutschland Tümeni, Fransa'daki Anglo-Sakson çıkarması () karşısında Batı Avrupa'ya gönderilmişti. Öte yandan Alman 6. Ordusu Stalingrad içindeki çatışmalarda büyük ölçüde zayiat vermişti. Aynı şekilde 22. Panzer Tümeni'nin, ağır silahlar yönünden durumu Rumen 1. Zırhlı Tümeni'nden daha iyi durumda değildi. Alman birlikleri de savunma cephesinde çok uzun bir cephe hattına yayılmış durumdadır. Örneğin 11. Kolordu, 100 km'ye varan bir cephe hattını savunmakla sorumluydu.
Kızıl Ordu
Alman taarruzunun Ağustos ayı sonlarında Volga kıyılarına ulaşan bir koridor açması, Stalingrad'ı savunan 62. Ordu ile kuzeydeki Sovyet birliklerinin temasını kesmişti ve aynı zamanda Stalingrad'ı kuşatmıştı. Ardından, Eylül ayı başlarında gerçekleşen Sovyet karşı taarruzları bu koridoru kesmeyi başaramadı. Eylül ayı ortalarında hızlanan Mihver saldırıları da 62. Ordu'nun durumunu iyiden iyiye kötüye götürdü. Stalingrad'daki Mihver güçlerin kuşatılarak imha edilmesine ilişkin planlama, bu günlerde, 14 Eylül'de gündeme gelmiştir.
Kızıl Ordu'nun genel taarruz için bölgeye 1,1 milyon asker, 804 tank, 13.400 top ve havan ile bin kadar uçak getirdiği kabul edilmektedir. Rumen 3. Ordusu karşısında yer alan Sovyet kuvvetleri , ve 'dan oluşan bir kuvvettir. Mihver güney kanadı ise Sovyet Stalingrad Cephesi'nin , 'na ilaveten 4. Mekanize Kolordu ve 13. Mekanize Kolordu'dur. Bu kuvvetler Rumen 4. Ordusu cephesine taarruz edecek ve 5. Tank Ordusu ile Kalaç yakınlarında temas kuracaktır. Sonuçta toplam olarak 11 ordu ve çeşitli bağımsız tank tugayları ve kolorduları bölgeye toplanmıştır. Taarruz hazırlıkları planlandığı gibi yürütülemedi, bazı birliklerin bölgelerine intikalinde gecikmeler oldu. Bunun üzerine Stavka 8 Kasım'da çıkardığı bir emirle harekât tarihini ertelemiştir. Bu arada Cephe birlikleri, bir karşı taarruzu göğüslemek için birkaç tatbikata katılmışlardır. Bu tatbikatlar ayrıca bir yarma hareketi ardından mekanize kuvvetlerle birlikte girişilecek düşman gerisine sızma çalışmalarını da içermektedir. Bu manevralar yanıltma-gizleme önlemleriyle maskelenmiştir. Bu önlemler, telsiz iletişiminin asgari düzeyde tutulması, bunun yerine kuryeler kullanılması, gizleme, gizlilik operasyonları, Moskova bölgesindeki askeri hareketliliğin arttırılması gibi yanıltıcı operasyonlar gibi önlemlerdir. Yanıltıcı operasyonlara örnek olarak, dikkati yanlış yöne çekmek için inşa edilen tahkimatlar, asıl köprüleri dikkatten kaçıran Don üzerinde kurulan sahte köprüler verilebilir. Öte yandan Kızıl Ordu asıl taarruzunun Doğu Cephesi'nin merkez kesiminde olacağı izlenimini güçlendirmek için Merkez Ordular Grubu cephesindeki saldırılar sıklaştırıldı ve bölgede göstermelik ama içi boş birlikler oluşturuldu.
Cepheye ayrılan 38 istihkam taburu, Volga üzerinden asker, mühimmat ve tankları taşıma işini üstlendi. Bir yandan da küçük çaplı keşiflerle yaklaşan taarruzun cephe hattı boyunca yapılacak yarma noktaları belirlendi. Volga üzerinden üç hafta içinde yaklaşık 111 bin asker, 420 tank ve 556 parça top Volga'dan karşıya geçirilmiştir.
General Vasilevski 17 Kasım gibi taarruz başlangıç tarihine çok yakın bir sırada Moskova'ya çağrılmıştır. Çağrılma nedeni, Komutanı General 'nin doğrudan Stalin'e yazmış olduğu bir mektubudur. Mektupta taarruzu hazırlıklarının yetersiz olduğu belirtilmektedir. General Volski, harekât için tahsis edilen kuvvetlerin durumu nedeniyle taarruzun başarısız olmaya mahkûm olduğuna inanıyor ve harekâtın ertelenmesini ve yeniden düzenlenmesini ısrarla öneriyordu. Birçok birliğe kışlık giysi dağıtılmamış olduğunu, pek çok Sovyet askerinin "komutanların sorumsuz tutumları nedeniyle" donarak öldüğünü belirtiyordu. Her ne kadar Sovyet istihbaratı Mihver kuvvetlerin cephede mevzileniş düzeni hakkında olabildiğince bilgi toplamaya çalıştıysa da Alman 6. Ordusu'nun durumu hakkında yeterli bilgi elde edilememişti. Sovyet komutanlar harekâtın ertelenmemesi konusunda General Vasilevski'yi desteklediler. Stalin General Volski'yle doğrudan telefonla görüştü ve emir aldığında görevini tam olarak yapacağı sözünü aldı.
Sovyet planlaması
Planın oluşması
Stalingrad’a yönelik Alman taarruzu 22 Ağustos 1942 günü Don Nehri gerisindeki Sovyet savunmasını yarmış, 14. Panzer Kolordusu 23 Ağustos'ta Stalingrad kuzeyinde İdil Nehri kıyılarına ulaşmıştı. Sovyet hatlarında açılan bu koridorla Stalingrad'ı savunan , bağlı olduğu Stalingrad Cephesi'nin diğer kuvvetlerinden tecrit edilmiş oldu. Bu durum Stalingrad savunması için ağır bir tehdit oluşturuyordu. Stavka ve özellikle Stalin, Stalingrad'ın düşebileceği konusunda çok ciddi endişelere kapılmıştır. Bu konuda alınacak önlemler dizisine bir başlangıç olarak Stalin, o tarihlerde Sovyet Batı Cephesi Komutanı olan General Jukov'u 26 Ağustos tarihinde Baş Komutan Yardımcılığı'na atadı ve bir sonraki gün Stalingrad'a gönderdi. General Jukov'un esas görevi, Volga'ya ulaşan Alman koridorunu ortadan kaldırmak için yapılacak taarruzun eşgüdümü olacaktı. Taarruza 6 Eylül tarihinde başlandı Ancak 11 Eylül'e kadar sürdürülen bu taarruzlardan bir sonuç elde edilemedi. Bunun üzerine Moskova'da Stalin, Jukov ve Vasilevski'nin katıldığı bir toplantıda tüm Stalingrad'ı kurtarma amacıyla yeni bir plan üzerinde çalışma kararı alındı.
Stratejik plan
Stalingrad’ta direnmeye devam edilecek ve Alman 6. Ordusu buraya bağlanacaktır. Ancak Uranüs Harekâtı, düşmana, hâlen çatışmaların sürmekte olduğu cepheden direkt bir taarruz yerine, kanat açıklarından taarruza başlayarak geniş bir çevirme yapılması şeklinde bir stratejiye dayanmaktadır. Ayrıca Stalingrad'daki Mihver kuvvetlere indirilecek bu darbenin, "güneydeki stratejik durumu" kesin olarak Kızıl Ordu lehine çevirecek çapta olmalıydı. Bu bağlamda Uranüs Harekâtı, bir dolaylı tutum stratejisidir.
Plana göre, Stalingrad’da direnmeye devam edilirken kabaca hesaplamalara göre 45 günlük süre içinde Stalingrad’ın kuzey ve güneyinde yeni ordular oluşturulacak, Cephe’ler yeniden düzenlenecektır. Bu cepheleri oluşturacak kuvvetler, güçlü topçu, tank, mekanize unsurlarla desteklenecek, ayrıca hava hakimiyeti kurabilecek güçte hava orduları oluşturulacaktır.
Her iki çeneyi oluşturan birlikler de iki koldan harekâtı sürdürecekler, iç içe iki çember oluşturacaklardır. Gerçek anlamda çevirme harekâtını gerçekleştiren iç tarafta kalan kol olacaktır, dış taraftaki kol, dışarıdan girişilecek bir yarma hareketini önlemek için pozisyon alacaktır. Operasyonun ilk evresinde 6. Ordu'ya yönelik direkt bir taarruz planlanmamıştır. Kuzey ve güney çeneler kapandıktan, dış çember sağlamlaştırıldıktan sonra Stalingrad’daki Alman birlikleri üzerine gidilecektir.
Operatif plan
Uranüs Harekâtı için de üç Cephe oluşturulmuştur. Bunlar, yeni tertiplenen ordulardan oluşan Güneybatı Cephesi ile halihazırda var olan fakat yeniden yapılandırılan Stalingrad ve .
Asıl taarruz, çevirme hareketinin kuzey çenesi tarafından, Korgeneral Vatutin komutasındaki Güneybatı Cephesi tarafından yapılacaktır. Güneybatı Cephesi, , ve ’ndan oluşmaktadır. Güneybatı Cephesinin bu çevirme hareketinde 1. Muhafız Ordusu, dış çemberi oluşturacak biçimde ilerleyecektir ve harekâtın sağ kanadını örtecektir. Operasyon tamamlandığında yani Stalingrad Cephesi’yle Kalaç'da temas sağlandığında, 5. Tank Ordusu da 1. Muhafız Ordusu’nun oluşturduğu dış çembere yayılacaktır. Harekât bölgesi Don Nehri ile batıdaki kolu olan Çir Nehri arasındaki bölge olacak, kuvvetler tüm bu bölgeye yayılacaktır.
Tüm harekât boyunca Güneybatı Cephesi, iki hava ordusu tarafından desteklenecektir.
Çevirme hareketinin kuzey çenesini oluşturacak olan kuvvetler, Don Nehrinin batı kıyıları boyunca mevzilenmiş 3. Rumen Ordusu mevzilerine taarruz edeceklerdir. STAVKA, bu ordunun, zayıf techizatlandırılmış olduğunu, yeterli tank ve top mevcudunun bulunmadığını, eğitim düzeylerinin de düşük olduğunu bilmektedir. Ayrıca, Doğu Cephesinin genelinde, Alman müttefikleri İtalyan, Rumen askerlerin, ciddi bir direnç göstermeyeceklerini hesaplamaktadır.
Stalingrad Cephesi ise harekâtın güney çenesini oluşturacaktır. , ve 64. Ordu'dan oluşmaktadır. Kuzey batı yönünde taarruz ederek, bir yandan 4. Panzer Ordusu ile 6. Ordu’nun arasına bir kama gibi girecek, iki ordu grubunun temasını kesecek, esas olarak da çevirme harekâtının güney çenesini oluşturacaktır. -4. Panzer Ordusu, kentin güneyinde, hem 6. Ordu’nun hem de Kafkasya’daki Alman birliklerinin kanat güvenliğini sağlayan önemli bir konumdadır- Hızla ilerleyerek Güneybatı Cephesi’yle Kalaç-na-Donu'da temas kuracaktır. 51. Ordu, dış çemberi oluşturacaktır. Stalingrad Cephesi, 8. Hava Ordusu tarafından desteklenecektir.
Don Cephesi, , ve 'dan oluşmaktadır, 6. Hava Ordusu tarafından desteklenecektir. Don Cephesi, harekâtın esas unsurlarından değildir, yardımcı operasyonları icra görevini üstlenmiştir. Esas görevi, kuşatılması amaçlanan Alman kuvvetlerinin kuzey cepheleri boyunca taarruz ederek onları toparlamak, sabitlemekdir. Böylece, aynı zamanda Güneybatı Cephesinin sol kanadını örtmüş olacaktır.
Operasyon Hazırlıkları
Yıldırım savaşı tekniklerinin, en etkin biçimde uygulandığı operasyonlardan biridir Uranüs Harekâtı. Süresi uzun tutulmayan fakat elden geldiğince yoğun olmasına çalışılan hazırlık ateşi, hava unsurlarının hedef tahsis ve atış kontrol yönünden topçu bataryalarıyla koordinasyonu ve bu yöndeki operasyonları, kara unsurlarının ileri hareketiyle uyumlaştırılan baraj ateşi, kara birliklerinin ileri hareketleri sırasında her direnç noktasına hava unsurlarınca müdahale edilebilmesi için gereken düzenlemeler, inceden inceye planlanmıştır.
Gerekli malzemenin ve personelin taşınması için 27 bin kamyon kullanılmıştır. Demiryolları günde ortalama 1.300 vagon yük taşımışlardır.
Tüm operasyon hazırlıkları tam bir gizlilik içinde sürdürülmüştür. Birliklerin taarruz hatlarına yanaştırılmaları, sadece geceleri yapılan ilerleyişlerdir ve birlikler farklı köylere yerleştirilmişlerdir. Operasyon hakkında ordu komutanlarının bile son ana kadar bilgisi olmamıştır. Hiçbir yazılı emir düzenlenmemiş, tüm emirler kurmay subayları aracılığıyla sözlü olarak ya da özel telefon hatlarından iletilmiştir.
Başlangıçta harekâtta Jukov, Stalingrad’ın kuzeyindeki Güneybatı ve Don Cephelerinin, Vasilevski ise Stalingrad ve güneyinde konuşlanmış olan Stalingrad Cephesinin organizasyonu ile görevlendirilmişlerdi. Operasyon hazırlıklarının son aşamalarında ise bu karar değiştirilmiştir. Jukov, Moskova – Viyazma hattında düzenlenmesi planlanan operasyonlardan sorumlu olmuş, Uranüs Harekâtı’nın tüm sorumluluğunu ise Vasilevski üstlenmiştir.
Sovyet taarruzu
Bir kez 17 Kasım'a ertelenen harekât, bir kez daha bu kez 19 Kasım'a ertelendi. Bu erteleme kararı, General Jukov'un, harekâta tahsis edilen hava unsurlarının henüz hazır olmadığı gerekçesine dayanmaktadır. Sovyet taarruzunun sonunda 19 Kasım'da başlatılmasına karar verildi. Teğmen Gerhard Stöck, 19 Kasım sabahı erken saatlerde bir istihbarat raporu almıştır. İstihbarat raporu o sabah saat 05:00'den sonra bir saldırı beklenmesi gerektiğini bildirmektedir. Ancak rapor belirtilen saatten sonra eline ulaştığı için General Paulus'un Kurmay Başkanı General 'i bu yanlış alarmla uyandırmak istemedi. Böylece bu istihbarat raporuyla Rumen orduları uyarılmamış oldu. Sovyet komutanları, yoğun sis dolayısıyla görüş mesafesinin kötü olması, bu durumun hazırlık bombardımanın etkisini zayıflatacağı nedeniyle taarruzun ertelenmesini önermiş olsa da Cephe komutanlıkları başlama kararı aldılar. Yerel saatle 07:20'de (Moskova saati ile 05:20) Sovyet topçu komutanları "siren" şifreli emri aldılar. Emir, Alman kuzey kanadını koruyan mevzilerin boydan boya 80 dk.lık topçu ateşi altına alınması emridir. Yaklaşık 3.500 top, Alman 6. Ordusu sol gerisine, Rumen 3. Ordusu cephesine ateş açtı. Yoğun sis, Sovyet topçusu için bir handikap olmakla birlikte haftalardır doğru hedeflerin saptanmasında yapılan hazırlık çalışmaları sayesinde Rumen mevzileri üzerine ateşi oturtmalarını sağlanmıştı. Hazırlık topçu ateşinin etkisi yıkıcı oldu. İletişim hatları koptu, mühimmat depoları infilak etti ve ileri posta mevzileri yerle bir edildi. Bombardımandan sağ kalan pek çok Rumen askeri geri hatlara çekilmeye başladı. Rumen topçu mevzilerini, ikinci kademe birliklerini ve tahkimatını hedef alan Sovyet ağır topçusu, kaçan Rumen askerlerini de ateş altına aldı.
3. Rumen Ordusu cephesi: 19 Kasım
Rumen 3. Ordusu'na karşı taarruz 21. Ordu, 65. Ordu ve 5. Tank Ordusu tarafından saat 08:50'da başlatıldı. İlk iki taarruz dalgası Rumen savunması tarafından püskürtüldü. Sovyet ağır topçusunun bombardımanın etkisi aslında arazide ortaya çıkan çukurlar, Sovyet zırhlılarının ilerlemesinde ciddi olarak zorluklar yaratmıştır. Ancak ağır tanksavar silahlarının olmaması Rumen savunmasının çökmesine yol açtı. Sovyet 4. Tank Kolordusu ve 3. Muhafız Süvari Kolordusu öğlen itibarıyla iki bölgede yarma gerçekleştirmişti. Kısa süre sonra 5. Tank Ordusu Rumen 2. Kolordusu cephesinde bir gedik oluşturdu ve 8. Süvari Kolordusu peşinde olmak üzere ilerledi. Sovyet zırhlıları yoğun sis içinde pusula yardımıyla, Alman ve Rumen topçu mevzilerini ezip ilerlediler. Üç Rumen piyade tümeni kargaşa içinde geri çekilirken 3. Rumen Ordusu, doğudan ve batıdan kanatlarından çevrildi. Sovyet taarruzu haber alındıktan sonra 6. Ordu Karargâhı, baştan beri Stalingrad'da çarpışan 16. Panzer Tümeni ve 24. Panzer Tümeni'ni Rumen savunmasını desteklemek için sevk etmedi. Bunun yerine 48. Panzer Kolordusu görevlendirildi.
Kötü donanımlı Kolordu'nun Sovyet zırhlılarına karşı mücadele edebileceği çalışır durumda 100 gelişkin tankı vardır. Bu durumuyla karşılaşacağı kuvvetlere göre zayıf kalacak bir güçtür. Dahası yakıt sıkıntısı ve tank eksikliği, komutanları tank personelini piyade alayları içinde düzenlemekte zorladı. Kolordu'nun tümenlerinden biri olan 22. Panzer Tümeni, çatışmaların sonunda büyük ölçüde imha olmuştur. 22. Panzer Tümeni, otuzdan az tankla çatışmaya katılmıştı ve geriye bir tank bölüğü kaldı. Kolordu'nun diğer tümeni olan Rumen 1. Zırhlı Tümeni, diğer Alman Kolordusu komutanlarıyla teması kaybetmesi ardından Sovyet 26. Tank Kolordusu ile muharebeye girdi ve 20 Kasım'da yenilgiye uğradı. Sovyet tankları güney yönünde ilerlerken, kötüleşen kar fırtınası nedeniyle silahların görüşünün neredeyse kapanması sonucu birçok tank personeli ciddi zorluklar yaşamaya başladı. Bu koşullarda birçok tank çekiş gücünün kaybetti. Bazı tank personeli, tank içerisinde savrulmak sonucu kolunu kırdı. Öte yandan yoğun tipide Alman Kolordusu da sevk ve idareyi yitirmiştir.
Rumen 3. Ordusu 19 Kasım gün sonunda dağılmaya başlamıştı. Sovyet 21. Ordusu ve 5. Tank Ordusu 27 bin Rumen tutsak alarak -neredeyse üç tümen- güney yönünde ileri hareketlerine devam ettiler. Sovyet süvari birlikleri, yarmayla elde edilen başarıyı genişletmekte, Rumen ordusu ile 8. İtalyan Ordusu arasındaki teması ve iletişimi kesmekte ve Sovyet birliklerinin kanatlarına toplu bir karşı taarruzu önlemekte kullanıldı. Kızıl Hava Kuvvetleri ricat eden Rumen askerlerine taarruzu ederken Luftwaffe'den kayda değer bir karşılama görmedi. Aslen Alman 376. Piyade Tümeni kanadında mevzi almış olan Rumen 1. Süvari Tümeni'nin geri çekilmesi üzerine Sovyet 65. Ordusu, Alman mevzilerinin etrafından dolaşarak ileri harekete devam etmiştir. Alman birliklerinin 19 Kasım'da geç tepki vermesiyle 6. Ordu'nun güney kanadına diğer Sovyet genel taarruzu geliştirildi.
Güney kesim: 20 Kasım
Stavka 20 Kasım sabahı erken saatlerde telefonla Stalingrad Cephesi Komutanı General Andrey Yeryomenko'yu aramış, kendi genel taarruzunu planlandığı gibi saat 08:00'de başlatıp başlatmayacağını sormuştur. General, sis kalktığında taarruza başlayacağı karşılığı vermiştir. 51. Ordu zamanında hazırlık topçu ateşi açmasına karşın Cephe Karargâhı tümenle bağlantı kuramadığından diğer kuvvetlerin saat 10:00'da taarruza başlamaları emri aldılar. Rumen 6. Kolordusu ile muharebeye giren 51. Ordu çok sayıda tutsak almıştır. 57. Ordu da taarruza saat 10:00'da katıldı. Taarruzun planlanan şekilde gelişmesi üzerine Stalingrad Cephesi kendi zırhlı kolordularını da savaşa sürdü. Alman 297. Piyade Tümeni de, Kızıl Ordu'ya karşı direnmede başarısız olan Rumen destekçilerini izledi. Ancak, sevk ve idarede ortaya çıkan zaaflar ve kargaşalık sonucu Sovyet 4. Mekanize Kolordusu ile 13. Mekanize Kolordusu, taarruzun ilk evresinde sağlanan yarmadaki başarıyı genişletme konusunda sendelemeye başlamıştır.
Alman komutanlığı bu durumdan hızla yararlanarak bölgedeki tek ihtiyat birliği olan 29. Mekanize Tümeni harekete geçirmiştir. Tümenin, Sovyet zırhlı kolordularına karşı başlarda başarılı bir harekât yürütmesine karşın Rumen birliklerinin dağılmış olması Tümen'in güneydeki savunma hatlarını desteklemek için yeniden hareket etmesini gerektirmiştir. Alman 29. Mekanize Tümeni'nin karşı taarruzu Kızıl Ordu'nun 50 tankının imha edilmesiyle sonuçlandı. Bu durum, Sovyet Komutanlığı'nın sol kanatla ilgili endişe duyar olmasına yol açmıştır. Ancak Alman mekanize tümeninin bu yeniden durum değiştirmesi, gün sonunda Kızıl Ordu birlikleriyle Don arasında sadece Rumen 6. Süvari Alayı'nın kalmış olmasına neden olmuştur.
Harekâtın devamı: 20–23 Kasım
Stalingrad Cephesi kuvvetleri 20 Kasım'da güneyden taarruzlarını başlattıklarında Sovyet 65. Ordusu da 6. Ordu'nun kuzey kanat ucunda mevzilenmiş olan Alman 11. Kolordu'su cephesine yüklenmeye deva etmiştir. Kızıl Ordu'nun 4. Tank Kolordusu Alman 11. Kolordu'su geri hatlarına ilerlerken 3. Muhafız Süvari Kolordusu da bu Alman birliklerinin geri hattına taarruz etti. Bunun üzerine Kolordu kanat kırdı. İki tümen, 376. Piyade Tümeni ile Avusturya 44. Piyade Tümeni, Kızıl Ordu saldırısına karşı Kolordu'yu korumak için yeniden mevzi aldılar. Ancak akaryakıt sıkıntısı bu manevrada ciddi güçlükler yarattı. 14. Panzer Tümeni'nin kullanılabilir durumdaki panzerleri, Sovyet 3. Muhafız Süvari Kolordusu'nun kanatta saldıran bir alayını imha ettiler. Fakat Tümen'in tanksavar toplusu mevzilerine girildi ve ağır zayiata uğradılar. Gün sonunda Sovyet 1. Tank Kolordusu geri çekilen 48. Panzer Kolordusu'nu izlerken 26. Tank Kolordusu, Stalingrad'ın yaklaşık 130 km kuzeybatısındaki Perelazovski'ye girdi.
Kızıl Ordu'nun taarruzu 21 Kasım'da devam etti. Stalingrad Cephesi kuvvetleri 50 kilometrenin üzerinde bir girme yapmışlardı. Kuzeyde dağınık Rumen birlikleri kuşatılarak imha ediliyordu. Bu arada Kızıl Ordu birlikleri 6. Ordu'nun ve 4. Panzer Ordusu'nun kanatlarına taarruz etmeye başladılar. Ani bir karşı taarruza girişen 22. Panzer Tümeni, küçük bir tank bölüğü haline dönüşecek ölçüde kayıplara uğradı ve güneybatı yönünde çekilmek zorunda kaldı. Rumen 1. Zırhlı Tümeni'nin büyük kısmını imha eden Sovyet 26. Tank Kolordusu güneydoğu yönündeki ilerlemesini sürdürmüştür. Rumen 5. Kolordusu kalıntılarının yeniden toparlanıp, 48. Panzer Kolordusu'nca da destekleneceği beklentisiyle bir savunma kurabilecek olmalarına karşın ileri hareketine devam etmiştir. Aynı gün 6. Ordu komutanı General Paulus, Sovyet kuvvetlerinin karargahına 40 kilometreden az bir mesafede olduğunu bildiren bir rapor aldı. Daha kötüsü, elinde Sovyet ilerlemesine karşı koyacak birlik bulunmamaktadır. Güneyde kısa bir duraklamadan sonra 4. Mekanize Kolordu kuzey yönündeki ilerlemesine devam etti. Birkaç kasaba ve köydeki Alman savunmasını attı ve Stalingrad üzerine yürüdü. Stalingrad içindeki ve civarındaki Mihver kuvvetlerin durumunun tehlikeli bir hal alması üzerine Hitler, "çepeçevre savunma mevzisi" oluşturulması ve dışarıdan girişilecek bir kurtarma operasyonuna kadar Don - Volga arasında "Stalingrad Müstahkem Mevki" olarak savunma yapılmasını emretmiştir. Sovyet kuşatması Alman 6. Ordu'sunu, diğer Mihver kuvvetlerinin ve 4. Panzer Ordusu'nun bir kısım kuvvetlerini içine almıştır. Sadece Alman 16. Mekanize Tümeni bir çıkış elde etmek için mücadeleye girişmiştir. Kızıl Ordu tank kolordularının yarmadan elde edilen başarıyı genişletme yönündeki çabaları, Sovyet tankları ve piyadesi arasındaki eşgüdüm eksikliği nedeniyle aksamış, bu durum 4. Rumen Ordusu'nun büyük bölümünün imha olmaktan kurtulmasına olanak sağlamıştır.
Sovyet kuvvetleri 22 Kasım'da Don Nehrini geçerek ileri hareketlerini Kalaç yönünde sürdürdüler. Çoğunluğu destek ve ikmal birliklerinden oluşan Kalaç savunmasındaki Alman kuvvetleri 21 Kasım'a kadar Kızıl Ordu genel taarruzunun farkında değillerdi. Bu tarihte bile yaklaşan Sovyet kuvvetlerinin gücü hakkında net bir bilgileri yoktu. Kalaç köprüsünü alma görevi 26. Tank Kolordusu'na verilmişti. Ele geçen iki Alman tankı ve bir keşif aracı ile köprüye yaklaşıldı ve köprüyü savunmakla görevli garnizona ateş açıldı. Hemen geriden gelen 4. Tank Kolordusu kuvvetleri sabah saatlerinde Kalaç'a dalıp savunmayı geri atarak kasabayı ele geçirdiler ve güneyden ilerleyen 4. Mekanize Kolordu ile birleştiler. Stalingrad'daki Alman kuvvetlerinin kuşatılması böylece 22 Kasım'da tamamlanmış oldu. Aynı gün Sovyet birlikleri, Rumen 5. Kolordusu'nun kuşatılan birlikleriyle muharebeye devam etmekteydiler.
Alman kuvvetleri 23 Kasım'da kuşatmayı yarmak için sonuçsuz yerel karşı taarruzlar düzenlerken kent dışında çatışmalar devam etmiştir. Bu arada bazı Mihver birlikler kuşatmadan kurtulmak için batı yönünde hareket ettiler. Bunların bir kısmı kuşatma kıskaçlarının dışına çıkmayı başarmıştır. Bir kısım Mihver birlikler de Sovyet tanklarının önünden doğuya doğru çekilmekteydiler.
Sonuç
Uranüs Harekâtı 200 - 250 bin Mihver kuvvetini, kuzeyden güneye 40 km, doğudan batıya 50 km'lik bir alan içinde kuşatmıştır. Kuşatılan birlikler 6. Ordu'dan ve 4. Panzer Ordusu'ndan dört piyade kolordusu ile bir panzer kolordusudur. Alman birliklerinin yanı sıra iki Rumen tümeninden sağ kalanlar ile bir Hırvat piyade alayı ve diğer özel birlikler kuşatılmıştı. Bu kuvvetlerle birlikte 100 tank, 2 bin top ve havan ile 10 bin kamyon Kızıl Ordu eline geçmiştir. Stalingrad'a geri çekilme bölgeleri, miğferler, silahlar ve diğer malzemeyle doluydu. Tahrip olan ağır silahlar yol boyunca terk edilmişti. Don Nehri üzerindeki köprülerde yoğun bir yığılma oldu. Kendilerini Stalingrad'dan tecrit edecek olan Sovyet zırhlı ve piyadesinden kaçınmaya çalışan sağ kalabilmiş Mihver askerleri doğuya doğru çekilirken bu köprüler önünde yığıldı. Mihver kuvvetlerden birçok yaralı yollarda çiğnendi, yine birçok yaralı, Don Nehrini buz üzerinden yürüyerek geçmeye çalışırken kırılan buzlarla sulara gömülerek boğuldu. Aç askerler erzak için Rus köylerine doluştu. İkmal katarları birçok yerde yağmalandı. Birliklerinden ayrı düşmüş son askerler de Don Nehrini 24 Kasım'da geçtiler. Daha sonra köprüler, Stalingrad'daki 6. Ordu ve 4. Panzer Ordusu'nun çıkışını engellemek için Sovyet kuvvetlerince havaya uçuruldu.
Akaryakıt, mühimmat ve erzakın kısıtlı olduğu 6. Ordu savunma hatları oluşturmaya başladı. İlerleyen Rus kışı da ayrıca güçlükler getirmektedir. Dağılan Rumen kuvvetlerinin neden olduğu hatlardaki boşluklar da doldurulmaya çalışıldı. Bir yarma hareketi için ihtiyaç duyulmayan her şeyi imha eden ya da yakan bazı Alman birlikleri 23 Kasım'da Stalingrad'ın kuzeyine çekilmeye başladı. Ancak savunma mevzilerinden çıkan Sovyet 62. Ordusu, Alman 94. Piyade Tümeni'nin büyük kısmını imha etmeyi başardı. Bu tümenden sağ kalanlar 16. ve 24. Panzer Tümenleri'ne katılmıştır. Alman komutanların, bir huruç hareketiyle kuşatmanın yarılıp Don gerisindeki mevzilere çekilinmesi gerektiği görüşünde olmalarına karşın Hitler böyle bir hareketi yasakladı. Hitler, 23 ve 24 Kasım'da, bulunulan mevzilerin tutulacağı ve 6. Ordu'nun hava yoluyla ikmal edileceği emrini vermiştir. Stalingrad'da kuşatılan Mihver kuvvetlerinin gün başına ortalama en az 750 ton ikmal malzemesine ihtiyaçları vardır. Hiçbir durumda gerçekleştiremeyeceği bu görev Luftwaffe'yi tüketmiştir. Ayrıca güçlenen Kızıl Hava Kuvvetleri, kuşatma bölgesi yaklaşımlarında uçuş için ciddi bir tehdit oluşturuyordu. Aralık ayında 500 uçak, 6. Ordu'nun ikmali görevi için seferber edilmişti. Yine de bu filo gerekli ikmal malzemesinin taşınması için yeterli olmaktan uzaktır. Aralık ayının ilk yarısında gerekli günlük ikmal malzemesinin anca yüzde yirmisi 6. Ordu'ya ulaştırılabilmiştir. Bu arada Kızıl Ordu, kuşatılmış Mihver kuvvetlerini imha etmek amacıyla kuşatma kuvvetlerini güçlendirmiştir. Sovyet orduları, doğudan ve güneyden, Mihver kuvvetleri daha küçük bölümler halinde bölmek için taarruzlar geliştirdiler. Bu yöndeki emirler 24 Kasım'da verilmişti ve bu iş için geniş çaplı bir yeniden gruplanmaya ya da takviye alınmasına gerek görülmemiştir. Dış kuşatma kuşağı yaklaşık 320 kilometreyi bulmaktadır. Bu mesafenin gerçekte sadece dörtte üçü Sovyet birliklerince tutulmaktadır. İç ve dış kuşatma kuşakları arasındaki mesafe ise ortalama 16 kilometredir. Stavka, İtalyan 8. Ordusu'nu imha ederek Kafkasya'daki Alman ordularını tecrit etmeyi amaçlayan Satürn Harekâtı'nın planlamasına başlamıştır. Söz konusu harekâtın 10 Aralık gibi bir tarihte başlatılması planlanıyordu. Bölgedeki Mihver kuvvetleri teşkilat yapısı, mareşal Erich von Manstein komutası altında oluşturulan Don Ordular Grubu, 6. Ordu, 4. Panzer Ordusu, 3. ve 4. Rumen orduları olarak bölündü. Her ne kadar genel durum Mihver kuvvetleri için parlak bir görünüm vermiyorsa da, Uranüs Harekâtı sonrasında görece sakin bir dönem geçirildi, her iki taraf da kendi harekât planlarının hazırlığı içindeydi.
Notlar
- ^ Kroki
Kaynakça
- ^ a b c d Glantz, David M.; Jonathan House, When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler (1995), Sh: 134
- ^ Christer Bergström, Stalingrad - The Air Battle: 1942 through January 1943, Sh: 87
- ^ a b Christer Bergström, Stalingrad - The Air Battle: 1942 through January 1943, Sh: 88
- ^ Peter McCarthy, Mike Syron Panzerkrieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions, Sh: 131
- ^ Glantz, David M.; Jonathan House, When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler (1995), Sh: 119
- ^ Glantz, David M.; Jonathan House, When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler (1995), Sh: 120
- ^ Peter McCarthy, Mike Syron Panzerkrieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions), Sh: 135–136
- ^ Peter McCarthy, Mike Syron Panzerkrieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions), Sh: 136
- ^ Matthew Cooper, The German Army 1933-1945, Sh: 422
- ^ Alan Clark, Barbarossa: The Russian-German Conflict, 1941-1945 Sh: 239
- ^ Alan Clark, Barbarossa: The Russian-German Conflict, 1941-1945 Sh: 241
- ^ Alan Clark, Barbarossa: The Russian-German Conflict, 1941-1945 Sh: 242
- ^ Peter McCarthy, Mike Syron Panzerkrieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions), Sh: 137–138
- ^ David M. Glantz, Zhukov's Greatest Defeat: The Red Army's Epic Disaster in Operation Mars, 1942 Sh: 17
- ^ David M. Glantz, Zhukov's Greatest Defeat: The Red Army's Epic Disaster in Operation Mars, 1942 Sh: 18
- ^ Glantz, David M.; Jonathan House, When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler (1995), Sh: 129–130
- ^ Glantz, David M.; Jonathan House, When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler (1995), Sh: 130
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 225–226
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 226
- ^ a b Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 49–50
- ^ Matthew Cooper, The German Army 1933-1945, Sh: 420
- ^ Matthew Cooper, The German Army 1933-1945, Sh: 418
- ^ a b Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 453
- ^ John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany Sh: 453–454
- ^ John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany Sh: 454
- ^ a b Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 49
- ^ Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 48
- ^ Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 48–49
- ^ Perrett (1998), Sh: 17
- ^ Perrett (1998), Sh: 21
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 229
- ^ Clark (1975), Sh: 240–241
- ^ Manstein (1982), Sh: 293
- ^ Glantz, David M.; Jonathan House, When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler (1995), Sh: 124
- ^ Matthew Cooper, The German Army 1933-1945, Sh: 425
- ^ Matthew Cooper, The German Army 1933-1945, Sh: 425–426
- ^ Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 50–51
- ^ a b Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 50
- ^ Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov - G.K. Jukov Sh: 212, 213
- ^ Glantz, David M.; Jonathan House, When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler (1995), Sh: 131
- ^ Glantz, David M.; Jonathan House, When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler (1995), Sh: 131–132
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 456
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 456–457
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 226–227
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 227
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 457
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 461
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 461–462
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 232
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 233
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 234
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 462
- ^ Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov Sh: 193
- ^ a b Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov - G.K. Jukov Sh: 203
- ^ Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov - G.K. Jukov Sh: 195
- ^ Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov - G.K. Jukov Sh: 196, 198
- ^ Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov - G.K. Jukov Sh: 202
- ^ Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov - G.K. Jukov Sh: 206
- ^ Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov - G.K. Jukov Sh: 207
- ^ Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov - G.K. Jukov Sh: 208
- ^ Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov - G.K. Jukov Sh: 212
- ^ Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov - G.K. Jukov Sh: 212-213
- ^ a b c Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 51
- ^ Glantz (1996), Sh: 118
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 239
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 239–240
- ^ Peter McCarthy, Mike Syron Panzerkrieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions), Sh: 138
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 240
- ^ Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 51–52
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 464
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 240–241
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 241
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 464–465
- ^ Peter McCarthy, Mike Syron Panzerkrieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions), Sh: 138–139
- ^ Peter McCarthy, Mike Syron Panzerkrieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions), Sh: 139–140
- ^ a b Peter McCarthy, Mike Syron Panzerkrieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions), Sh: 140
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 245
- ^ a b Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 465–466
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 245–246
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 246
- ^ Glantz, David M.; Jonathan House, When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler (1995), Sh: 133
- ^ a b Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 52
- ^ Bell (2006), Sh: 61
- ^ Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 52–53
- ^ Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 53–54
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 466
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 466–467
- ^ a b Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 54
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 250
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 467–468
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 250–251
- ^ a b Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 251
- ^ Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 54–55
- ^ a b c Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 55
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 468
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 252
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 252–253
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 253
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 468–469
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 254
- ^ a b Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 469
- ^ Pat McTaggart, (2006)."Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front Sh: 72
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 255
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 255–256
- ^ Peter McCarthy, Mike Syron Panzerkrieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions), Sh: 140–141
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 256
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 469–470
- ^ Peter McCarthy, Mike Syron Panzerkrieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions), Sh: 141
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 470
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 258
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 258–259
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 259
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 259–260
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 260–262
- ^ John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with GermanySh: 2
- ^ John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with GermanySh: 2–3
- ^ John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with GermanySh: 3
- ^ Bell (2006), Sh: 62
- ^ Bell (2006), Sh: 62–63
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 470–471
- ^ Jonh John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Sh: 471–472
- ^ John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with GermanySh: 5
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 292–293
- ^ Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Sh: 293
- ^ John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with GermanySh: 7
- ^ John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with GermanySh: 5–7
Kaynakça
- Antony Beevor (1998). Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943. Harmondsworth, United Kingdom: Penguin Putnam Inc. .
- Kelly Bell, (Fall 2006). "Struggle for Stalin's Skies". WWII History: Russian Front (Herndon, Virginia: Sovereign Media) Special Issue. 1539-5456.
- Christer Bergström, (2007). Stalingrad - The Air Battle: 1942 through January 1943. Harmondsworth, United Kingdom: Chevron Publishing Limited. .
- Alan Clark (1965). Barbarossa: The Russian-German Conflict, 1941-1945. New York City, New York: William Morrow. .
- Matthew Cooper, (1978). The German Army 1933-1945. Lanham, Maryland: Scarborough House. .
- John Erickson, (1983). The Road to Berlin: Stalin's War with Germany. Yale University Press. .
- John Erickson, (1975). The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany. Yale University Press. .
- David M. Glant, (January 1996). "Soviet Military Strategy During the Second Period of War (November 1942–December 1943): A Reappraisal". The Journal of Military History (Society for Military History) 60 (1): 35.
- David M. Glant,; Jonathan House (1995). When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. Lawrence, Kansas: Kansas University Press. .
- David M. Glant, (1999). Zhukov's Greatest Defeat: The Red Army's Epic Disaster in Operation Mars, 1942. Lawrence, Kansas: Kansas University Press. .
- Peter McCarthy; Mike Syron (2002). Panzerkrieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions. New York City, New York: Carroll & Graf. .
- Pat McTaggart, (Fall 2006). "Soviet Circle of Iron". WWII History: Russian Front (Herndon, Virginia: Sovereign Media) Special Issue. 1539-5456.
- Bryan Perrett (1998). German Light Panzers 1932-42. Oxford, United Kingdom: Osprey. .
- Erich von Manstein (1982). Lost Victories. St. Paul, MN: Zenith Press. ISBN 0-603-2054-3.
- Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov - G.K. Jukov - Kastaş Yayınları, 2002
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- ufaqs.com[]
Kitap önizleme
- Geoffry Robert Stalin's War 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- John Andreas Olsen, Martin van Creveld, The Evolution of Operational Art
- Peter B. Lane, Ronald E. Marcello, Warriors and Scholars 15 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Robin Higham, Frederick W. Kagan, The Military History of the Soviet Union 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Andrew Nagorski, The Greatest Battle 15 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Uranus Harekati II Dunya Savasi nin Dogu Cephesi nde Rumen 3 Ordusu 4 Ordusu Alman 6 Ordu ile 4 Panzer Ordusu ndan bazi birliklerin Stalingrad ve batisinda kusatilmasiyla sonuclanan bir Sovyet stratejik taarruzunun kapali adidir Harekat Stalingrad Muharebesi nin son evrelerinde Stalingrad ve civarindaki Mihver kuvvetleri imha etmeyi amaclamistir Harekata iliskin planlar 1942 yilinin Eylul ayi ortalari gibi erken bir tarihte olusturulmaya baslanmisti Esas olarak Kafkasya daki Mihver kuvvetlerini ve Stalingrad a taarruz durumundaki B Ordular Grubu nu kusatmayi ve imha etmeyi es zamanli olarak planliyordu Kizil Ordu Alman kuvvetlerinin Stalingrad icindeki yirtici catismalara cekmis zaman kazanmak icin toprak vermis inatci bir savunma surdurerek bu kuvvetlerin gucunu zayiflatmis ve moral olarak yipratmistir Ote yandan Mihver kanatlarinin savunmasi zayif donanimli ve fazlasiyla yayilmis Macar Rumen ve Italyan birlikleri tarafindan tutulmaktaydi Kizil Ordu taarruzu da Rumen kuvvetlerin cephesi uzerinden yapilmistir Ayrica bu birliklerin Kizil Ordu taarruzlarini goguslemeyi saglayacak agir silahlari yoktu ya da yetersizdi Uranus HarekatiII Dunya Savasi Dogu CephesiStalingrad da Kizil Ordu karsi taarruzuTarih19 23 Kasim 1942BolgeStalingrad Rusya SSCBSonucKesin Sovyet zaferi Mihver kuvvetlerinin kusatilmasiTaraflar Sovyetler Birligi Almanya RomanyaKomutanlar ve liderlerJosef Stalin Semyon Timosenko Konstantin Rokossovski Aleksandr Vasilevski Nikolay VatutinAdolf Hitler Friedrich Paulus Petre DumitrescuGucler1 143 500 asker 894 tank 13 451 top 1 500 ucakAlman Rumen143 296 asker 134 tank 827 top ucak sayisi bilinmiyor Italyan 220 000 asker Kafkasya petrol sahalarinin ve Stalingrad in alinmasinin amaclayan Mihver 1942 yaz taarruzuyla Mavi Durum olusturulan cephenin uzunlugu goz onune alindiginda Mihver kuvvetler isgal ettikleri geri bolgelerin guvenligini saglamakta zorlamistir Ortaya cikan bu sorun Bati Avrupa dan getirilecek birkac mekanize tumenin bu kesimde gorevlendirilmesi yoluyla cozumlenebilirdi Ayrica bolgede aylardir savasmakta olan birlikler ozellikle de Stalingrad dakiler ciddi bicimde tukenmisti Rumen kuvvetleri cephesi icin ihtiyat olarak sadece 48 Panzer Kolordusu ayrilmisti Bu kolordu da tek bir panzer tumeninden ve 29 Mekanize Tumen den olusan bir kolordudur Buna karsin Kizil Ordu Stalingrad civarindaki harekati baslatmak uzere bir milyondan fazla askeri toplamistir Sovyet birliklerinin bolgeye getirilmesi mutlaka gizlenmeliydi Bu ise cok ince bir planlamayi ve yine de bircok guclugu beraberinde getirmekteydi Ote yandan kitalarin bolgelerinde ulasmalarinda lojistik sorunlar yuzunden gecikmeler oldu Uranus Harekati nin 8 Kasim dan 17 Kasim a ertelendi Daha sonra ikinci bir ertelemeye daha gidilerek harekat tarihi 19 Kasim olarak belirlendi Kuzeydeki kuvvetler 19 Kasim sabahi Moskova saatiyle 07 20 de taarruza basladilar Guney kanattaki kuvvetler ise bir gun sonra 20 Kasim da taarruza gectiler Rumen 3 ve 4 Ordu birlikleri ilk taarruzlari puskurtmeyi basardilarsa da 20 Kasim gun sonunda daginik bir sekilde geri cekilme baslamistir Bu arada Kizil Ordu birlikleri direnmeye calisan birkac Alman tumeninin cevresinden dolasip ileri hareketlerine devam ettiler Alman cevik ihtiyat kuvvetleri Sovyet mekanize onculerini durduracak guce sahip degillerdi Stalingrad daki 6 Ordu ise zirhli kuvvetlerini yeterince hizli bolgeye sevk edemedi Zaten Sovyet taarruzu buna olanak vermeyecek sekilde Stalingrad a uzak iki bolgede planlanmisti Sovyet birlikleri 22 Kasim da ta temas kurarak Don Nehri nin dogusunda kalan 290 bin kisilik Mihver kuvvetini kusattilar Hitler bir yarma huruc hareketi yerine Mihver kuvvetlerin Stalingrad da savunmada kalmasina ve bu birliklerin hava yoluyla ikmal edilmesine karar verdi Bu gelismelerin ardindan her iki tarafin Ust Komutanliklari bir sonraki harekat sekillerini planlamaya giristiler Hitler in Stalingrad daki birlikleri disaridan yapilacak bir yarma hareketiyle kusatma altindaki birlikleri kurtarma plani geregi General Erich von Manstein komutasinda Don Ordular Grubu adi altinda yeni bir ordular grubu olusturuldu von Manstein kuvvetlerinin Kis Firtinasi Harekati kapali adi verilen ve 11 Aralik 1942 tarihinde baslattiklari taarruz baslarda ilerleme saglamasina karsin Sovyet direnci ve Kucuk Saturn Harekati yla gelistirilen karsi taarruzlarla basarisiz oldu Stalingrad bolgesine yonelen Kizil Ordu taarruzlari karsisinda Mihver direnci cozuldu ve bu kuvvetler 2 Subat 1943 tarihinde teslim oldu Harekat oncesiWehrmacht in Guney Ordular Grubu 1942 Mayis ayi ortalarinda Mavi Durum kapali adiyla yaz genel taarruzunu baslatmistir Kizil Ordu savunmasini yarip ilerleyen Alman kuvvetleri 13 Temmuz da Rostov u kusatip ele gecirdiler Hitler Rostov un alinmasi ardindan yaz taarruzunu iki ayri hedefe boldu Kuvvetlerin bir kismi Stalingrad a yonelirken diger kismi ise Sovyetler Birligi nin ana petrol sahasi Kafkasya yi ele gecirecekti Stalingrad i alma gorevi Alman 6 Ordusu na verilmisti 6 Ordu derhal Volga ya yoneldi ve Luftwaffe nin hava kolordusu Luftflotte 4 un desteginde ilerlemeye basladi Iki panzer kolordusu 7 Agustos ta Sovyet kuvvetlerini kanatlardan hareketle kusatti ve 50 bin tutsak yaklasik bin tank ele gecirdi 22 Agustos ta Alman kuvvetleri Don Nehri nin gecmeye basladilar Stalingrad Muharebesi 6 Ordu nun kesif kollarinin kentin dis mahallelerine girmesiyle bir sonraki gun basladi Ilerleyen Alman birlikleri Haziran 1942 Kasim ayi itibariyla Kizil Ordu savunmasini Volga kiyilarina suren 6 Ordu kentin buyuk bir bolumunu ele gecirmisti Bu asamada Stalingrad civarindaki Mihver kuvvetlerini hedef alacak yakin bir Sovyet taarruzuyla ilgili belirtiler gorulmekteydi Bunlar 6 Ordu kanatlarina karsi artan Sovyet taarruzlari ve ele gecen tutsaklarin sorgusundan elde edilen bilgilerdi Ancak Alman komutanligi daha cok Stalingrad i almakla ilgiliydi Bu arada Alman Genelkurmay Baskani General Franz Halder 6 Ordu nun ve 4 Panzer Ordusu nun fazlasiyla uzamis olan kanatlarinda gelisen tehlike konusuna dikkat cekme cabalari neticesinde 23 Eylul de gorevden alinmistir Eylul ayi ortalarinda Sovyet Yuksek Komutanligi Stavka guneyde Stalingrad ve Kafkasya da savas halindeki ve merkez kesimdeki Mihver kuvvetlerini kusatip imha etmeyi amaclayan bir dizi plan uzerinde calismaya baslamisti Bu hazirliklarin sonucunda Stalingrad i Mihver kuvvetlerden temizleme girisimlerinin komutasi General ye verildi Stavka Stalingrad ve Kafkasya icin iki genis capli harekat gelistirdi Uranus Harekati ve Saturn Harekati Bu arada Alman Merkez Ordular Grubu cephesine karsi da guney kesime takviye kuvvet kaydirilmasini onlemek ve olabildigince agir hasar vermek icin Mars Harekati planlandi Uranus Harekati Stalingrad yakinlarindaki Alman ve muttefik kuvvetlerinin kusatmak icin cok buyuk capta Sovyet mekanize ve piyade kuvvetinin kullanilmasini gerektirmekteydi Taarruz cepheleri Stalingrad dan Alman 6 Ordusu tarafindan hizla takviye edilemeyecek kadar uzakta belirlenmisti Ayrica taarruzlarin bu kesimlerde planlanmasinin bir baska avantaji Mihver kuvvetlerce oldukca ince tutulmaktaydi Taarruz biri icte digeri dista iki katman halinde kusatmayi ongormektedir Dis kusatma kusagi Alman geri hatlarina daha derinlemesine girerken ic kusatma kusagi kusatilan Mihver kuvvetlerini asil imha kuvvetini olusturacaktir Kizil Ordu hazirliklarini surdururken Alman Yuksek Komutanligi Merkez Ordular Grubu cephesine kuvvet yigmakta olan Kizil Ordu nun ayni anda guneyde de bir taarruza girisemeyecegi dusuncesindeydi Boylece esasen hazirlanmakta olan Sovyet taarruzu olasiligi uzerinde yeterince durulmadi KuvvetlerMihver Mavi Durum Alman ve muttefik kuvvetlerini 480 km den uzun bir cephe hattina yaymisti Derinlik ise birkac yuz kilometre idi Stalingrad i ele gecirme karari ise cephe hattini daha da uzatti Ornegin 6 Ordu Temmuz ayi baslarinda 160 km lik bir cephe hattindayken taarruzla cephe hatti 400 km ye ulasti Guney Ordular Grubu ndan ayrilan B Ordular Grubu Kafkasya uzerine operasyon yapacak olan diger parca A Ordular Grubu olarak teskil edilmisti kagit uzerinde guclu gorunuyordu Ordular Grubu emrinde Alman 2 Ordu 6 Ordu 4 Panzer Ordusu Rumen 3 Ordusu ve Rumen 4 Ordusu Italyan 8 Ordusu ile 2 Macar Ordusu bulunmaktaydi B Ordular Grubu na 48 Panzer Kolordusu baglandi Kolordu tek bir panzer tumeni ve ihtiyat olarak bir piyade tumeninden olusmaktadir Harekatta kanatlar Alman olmayan muttefik ordularinca tutuldu Alman birlikler hem Stalingrad da hem de Kafkasya da asil taarruz kuvveti olarak kullanildi Adolf Hitler muttefik kuvvetlerin kanatlari tutabilecegi gorusundeydi Gercekte bu birlikler zayif ve yetersiz donanimli birliklerdi ornegin toplar atlarla cekilmekteydi Ote yandan subaylar tarafindan verilen askeri egitimin yetersiz olmasi nedeniyle moral olarak dusuk birliklerdir Zirhli birlikler acisindan bakildiginda 1 Rumen Zirhli Tumeni bunyesinde yaklasik 100 adet Cek yapisi Panzer 38 t bulunmaktadir Bu tanklarin ana silahi olan 37 mm lik toplari Sovyet T 34 tanklari karsisinda etkili olmuyordu Yine 37 mm lik tanksavar silahlari da eski modeldi ve muhimmat yeterli degildi Israrli talepler uzerine Almanya dan tumen basina alti tane olmak uzere 75 mm lik tanksavarlar gonderilmistir Kanatlardaki savunmanin bir diger zaafi da bu birliklerin cok uzun cephe hatlarini tutmakta olmalariydi Ornegin Rumen 3 Ordusu 140 km lik bir cephe hattini Rumen 4 Ordusu ise 270 km lik bir cephe hattini tutuyordu Italyan ve Macar ordulari iki Rumen ordusu arasinda yerlesti Alman komutanlar bu birliklerin muharebe kapasitesini dusuk buluyorlardi Italyan askerler muttefikleri tarafindan degersiz bulunuyor siklikla korkaklikla itham ediliyordu Gercekte muharebelerdeki basarisizliklari silah ve techizatlarindaki yetersizlik yuzundendi Italyan silahlari son derece kalitesizdi Sinirli sayida tanksavar silahlari vardi El bombalari nadiren patliyordu Yuksek kalitedeki makineli tufekler bu birliklere cok az sayida verilmisti Havan ve sahra toplari dusuk capli ve zayifti Tufek ve makineli tufeklerin asiri soguk havada duzgun calisabilmesi icin uzun sure isitilmasi gerekiyordu Bu durumda da muharebe sirasinda siklikla tutukluk yapiyorlardi Alman birlikleri genel olarak Kizil Ordu yla aylar suren catismalarda yiprandilarsa da daha iyi durumdaydilar Stavka yeni ordular kurarken Alman komutanligi mevcut mekanize birliklerini korumaya calisiyordu Ayrica Mayis ve Kasim aylari arasinda Mihver kuvvetleri taarruzu durumundayken Wehrmacht in ihtiyatinda bulunan en seckin iki tumeni Leibstandarte ve Grossdeutschland Tumeni Fransa daki Anglo Sakson cikarmasi karsisinda Bati Avrupa ya gonderilmisti Ote yandan Alman 6 Ordusu Stalingrad icindeki catismalarda buyuk olcude zayiat vermisti Ayni sekilde 22 Panzer Tumeni nin agir silahlar yonunden durumu Rumen 1 Zirhli Tumeni nden daha iyi durumda degildi Alman birlikleri de savunma cephesinde cok uzun bir cephe hattina yayilmis durumdadir Ornegin 11 Kolordu 100 km ye varan bir cephe hattini savunmakla sorumluydu Kizil Ordu Alman taarruzunun Agustos ayi sonlarinda Volga kiyilarina ulasan bir koridor acmasi Stalingrad i savunan 62 Ordu ile kuzeydeki Sovyet birliklerinin temasini kesmisti ve ayni zamanda Stalingrad i kusatmisti Ardindan Eylul ayi baslarinda gerceklesen Sovyet karsi taarruzlari bu koridoru kesmeyi basaramadi Eylul ayi ortalarinda hizlanan Mihver saldirilari da 62 Ordu nun durumunu iyiden iyiye kotuye goturdu Stalingrad daki Mihver guclerin kusatilarak imha edilmesine iliskin planlama bu gunlerde 14 Eylul de gundeme gelmistir Kizil Ordu nun genel taarruz icin bolgeye 1 1 milyon asker 804 tank 13 400 top ve havan ile bin kadar ucak getirdigi kabul edilmektedir Rumen 3 Ordusu karsisinda yer alan Sovyet kuvvetleri ve dan olusan bir kuvvettir Mihver guney kanadi ise Sovyet Stalingrad Cephesi nin na ilaveten 4 Mekanize Kolordu ve 13 Mekanize Kolordu dur Bu kuvvetler Rumen 4 Ordusu cephesine taarruz edecek ve 5 Tank Ordusu ile Kalac yakinlarinda temas kuracaktir Sonucta toplam olarak 11 ordu ve cesitli bagimsiz tank tugaylari ve kolordulari bolgeye toplanmistir Taarruz hazirliklari planlandigi gibi yurutulemedi bazi birliklerin bolgelerine intikalinde gecikmeler oldu Bunun uzerine Stavka 8 Kasim da cikardigi bir emirle harekat tarihini ertelemistir Bu arada Cephe birlikleri bir karsi taarruzu goguslemek icin birkac tatbikata katilmislardir Bu tatbikatlar ayrica bir yarma hareketi ardindan mekanize kuvvetlerle birlikte girisilecek dusman gerisine sizma calismalarini da icermektedir Bu manevralar yaniltma gizleme onlemleriyle maskelenmistir Bu onlemler telsiz iletisiminin asgari duzeyde tutulmasi bunun yerine kuryeler kullanilmasi gizleme gizlilik operasyonlari Moskova bolgesindeki askeri hareketliligin arttirilmasi gibi yaniltici operasyonlar gibi onlemlerdir Yaniltici operasyonlara ornek olarak dikkati yanlis yone cekmek icin insa edilen tahkimatlar asil kopruleri dikkatten kaciran Don uzerinde kurulan sahte kopruler verilebilir Ote yandan Kizil Ordu asil taarruzunun Dogu Cephesi nin merkez kesiminde olacagi izlenimini guclendirmek icin Merkez Ordular Grubu cephesindeki saldirilar siklastirildi ve bolgede gostermelik ama ici bos birlikler olusturuldu Cepheye ayrilan 38 istihkam taburu Volga uzerinden asker muhimmat ve tanklari tasima isini ustlendi Bir yandan da kucuk capli kesiflerle yaklasan taarruzun cephe hatti boyunca yapilacak yarma noktalari belirlendi Volga uzerinden uc hafta icinde yaklasik 111 bin asker 420 tank ve 556 parca top Volga dan karsiya gecirilmistir General Vasilevski 17 Kasim gibi taarruz baslangic tarihine cok yakin bir sirada Moskova ya cagrilmistir Cagrilma nedeni Komutani General nin dogrudan Stalin e yazmis oldugu bir mektubudur Mektupta taarruzu hazirliklarinin yetersiz oldugu belirtilmektedir General Volski harekat icin tahsis edilen kuvvetlerin durumu nedeniyle taarruzun basarisiz olmaya mahkum olduguna inaniyor ve harekatin ertelenmesini ve yeniden duzenlenmesini israrla oneriyordu Bircok birlige kislik giysi dagitilmamis oldugunu pek cok Sovyet askerinin komutanlarin sorumsuz tutumlari nedeniyle donarak oldugunu belirtiyordu Her ne kadar Sovyet istihbarati Mihver kuvvetlerin cephede mevzilenis duzeni hakkinda olabildigince bilgi toplamaya calistiysa da Alman 6 Ordusu nun durumu hakkinda yeterli bilgi elde edilememisti Sovyet komutanlar harekatin ertelenmemesi konusunda General Vasilevski yi desteklediler Stalin General Volski yle dogrudan telefonla gorustu ve emir aldiginda gorevini tam olarak yapacagi sozunu aldi Sovyet planlamasiPlanin olusmasi Stalingrad a yonelik Alman taarruzu 22 Agustos 1942 gunu Don Nehri gerisindeki Sovyet savunmasini yarmis 14 Panzer Kolordusu 23 Agustos ta Stalingrad kuzeyinde Idil Nehri kiyilarina ulasmisti Sovyet hatlarinda acilan bu koridorla Stalingrad i savunan bagli oldugu Stalingrad Cephesi nin diger kuvvetlerinden tecrit edilmis oldu Bu durum Stalingrad savunmasi icin agir bir tehdit olusturuyordu Stavka ve ozellikle Stalin Stalingrad in dusebilecegi konusunda cok ciddi endiselere kapilmistir Bu konuda alinacak onlemler dizisine bir baslangic olarak Stalin o tarihlerde Sovyet Bati Cephesi Komutani olan General Jukov u 26 Agustos tarihinde Bas Komutan Yardimciligi na atadi ve bir sonraki gun Stalingrad a gonderdi General Jukov un esas gorevi Volga ya ulasan Alman koridorunu ortadan kaldirmak icin yapilacak taarruzun esgudumu olacakti Taarruza 6 Eylul tarihinde baslandi Ancak 11 Eylul e kadar surdurulen bu taarruzlardan bir sonuc elde edilemedi Bunun uzerine Moskova da Stalin Jukov ve Vasilevski nin katildigi bir toplantida tum Stalingrad i kurtarma amaciyla yeni bir plan uzerinde calisma karari alindi Stratejik plan Stalingrad ta direnmeye devam edilecek ve Alman 6 Ordusu buraya baglanacaktir Ancak Uranus Harekati dusmana halen catismalarin surmekte oldugu cepheden direkt bir taarruz yerine kanat aciklarindan taarruza baslayarak genis bir cevirme yapilmasi seklinde bir stratejiye dayanmaktadir Ayrica Stalingrad daki Mihver kuvvetlere indirilecek bu darbenin guneydeki stratejik durumu kesin olarak Kizil Ordu lehine cevirecek capta olmaliydi Bu baglamda Uranus Harekati bir dolayli tutum stratejisidir Plana gore Stalingrad da direnmeye devam edilirken kabaca hesaplamalara gore 45 gunluk sure icinde Stalingrad in kuzey ve guneyinde yeni ordular olusturulacak Cephe ler yeniden duzenlenecektir Bu cepheleri olusturacak kuvvetler guclu topcu tank mekanize unsurlarla desteklenecek ayrica hava hakimiyeti kurabilecek gucte hava ordulari olusturulacaktir Her iki ceneyi olusturan birlikler de iki koldan harekati surdurecekler ic ice iki cember olusturacaklardir Gercek anlamda cevirme harekatini gerceklestiren ic tarafta kalan kol olacaktir dis taraftaki kol disaridan girisilecek bir yarma hareketini onlemek icin pozisyon alacaktir Operasyonun ilk evresinde 6 Ordu ya yonelik direkt bir taarruz planlanmamistir Kuzey ve guney ceneler kapandiktan dis cember saglamlastirildiktan sonra Stalingrad daki Alman birlikleri uzerine gidilecektir Operatif plan Uranus Harekati icin de uc Cephe olusturulmustur Bunlar yeni tertiplenen ordulardan olusan Guneybati Cephesi ile halihazirda var olan fakat yeniden yapilandirilan Stalingrad ve Asil taarruz cevirme hareketinin kuzey cenesi tarafindan Korgeneral Vatutin komutasindaki Guneybati Cephesi tarafindan yapilacaktir Guneybati Cephesi ve ndan olusmaktadir Guneybati Cephesinin bu cevirme hareketinde 1 Muhafiz Ordusu dis cemberi olusturacak bicimde ilerleyecektir ve harekatin sag kanadini ortecektir Operasyon tamamlandiginda yani Stalingrad Cephesi yle Kalac da temas saglandiginda 5 Tank Ordusu da 1 Muhafiz Ordusu nun olusturdugu dis cembere yayilacaktir Harekat bolgesi Don Nehri ile batidaki kolu olan Cir Nehri arasindaki bolge olacak kuvvetler tum bu bolgeye yayilacaktir Tum harekat boyunca Guneybati Cephesi iki hava ordusu tarafindan desteklenecektir Cevirme hareketinin kuzey cenesini olusturacak olan kuvvetler Don Nehrinin bati kiyilari boyunca mevzilenmis 3 Rumen Ordusu mevzilerine taarruz edeceklerdir STAVKA bu ordunun zayif techizatlandirilmis oldugunu yeterli tank ve top mevcudunun bulunmadigini egitim duzeylerinin de dusuk oldugunu bilmektedir Ayrica Dogu Cephesinin genelinde Alman muttefikleri Italyan Rumen askerlerin ciddi bir direnc gostermeyeceklerini hesaplamaktadir Stalingrad Cephesi ise harekatin guney cenesini olusturacaktir ve 64 Ordu dan olusmaktadir Kuzey bati yonunde taarruz ederek bir yandan 4 Panzer Ordusu ile 6 Ordu nun arasina bir kama gibi girecek iki ordu grubunun temasini kesecek esas olarak da cevirme harekatinin guney cenesini olusturacaktir 4 Panzer Ordusu kentin guneyinde hem 6 Ordu nun hem de Kafkasya daki Alman birliklerinin kanat guvenligini saglayan onemli bir konumdadir Hizla ilerleyerek Guneybati Cephesi yle Kalac na Donu da temas kuracaktir 51 Ordu dis cemberi olusturacaktir Stalingrad Cephesi 8 Hava Ordusu tarafindan desteklenecektir Don Cephesi ve dan olusmaktadir 6 Hava Ordusu tarafindan desteklenecektir Don Cephesi harekatin esas unsurlarindan degildir yardimci operasyonlari icra gorevini ustlenmistir Esas gorevi kusatilmasi amaclanan Alman kuvvetlerinin kuzey cepheleri boyunca taarruz ederek onlari toparlamak sabitlemekdir Boylece ayni zamanda Guneybati Cephesinin sol kanadini ortmus olacaktir Operasyon Hazirliklari Kasim 1942 Yildirim savasi tekniklerinin en etkin bicimde uygulandigi operasyonlardan biridir Uranus Harekati Suresi uzun tutulmayan fakat elden geldigince yogun olmasina calisilan hazirlik atesi hava unsurlarinin hedef tahsis ve atis kontrol yonunden topcu bataryalariyla koordinasyonu ve bu yondeki operasyonlari kara unsurlarinin ileri hareketiyle uyumlastirilan baraj atesi kara birliklerinin ileri hareketleri sirasinda her direnc noktasina hava unsurlarinca mudahale edilebilmesi icin gereken duzenlemeler inceden inceye planlanmistir Gerekli malzemenin ve personelin tasinmasi icin 27 bin kamyon kullanilmistir Demiryollari gunde ortalama 1 300 vagon yuk tasimislardir Tum operasyon hazirliklari tam bir gizlilik icinde surdurulmustur Birliklerin taarruz hatlarina yanastirilmalari sadece geceleri yapilan ilerleyislerdir ve birlikler farkli koylere yerlestirilmislerdir Operasyon hakkinda ordu komutanlarinin bile son ana kadar bilgisi olmamistir Hicbir yazili emir duzenlenmemis tum emirler kurmay subaylari araciligiyla sozlu olarak ya da ozel telefon hatlarindan iletilmistir Baslangicta harekatta Jukov Stalingrad in kuzeyindeki Guneybati ve Don Cephelerinin Vasilevski ise Stalingrad ve guneyinde konuslanmis olan Stalingrad Cephesinin organizasyonu ile gorevlendirilmislerdi Operasyon hazirliklarinin son asamalarinda ise bu karar degistirilmistir Jukov Moskova Viyazma hattinda duzenlenmesi planlanan operasyonlardan sorumlu olmus Uranus Harekati nin tum sorumlulugunu ise Vasilevski ustlenmistir Sovyet taarruzuBir kez 17 Kasim a ertelenen harekat bir kez daha bu kez 19 Kasim a ertelendi Bu erteleme karari General Jukov un harekata tahsis edilen hava unsurlarinin henuz hazir olmadigi gerekcesine dayanmaktadir Sovyet taarruzunun sonunda 19 Kasim da baslatilmasina karar verildi Tegmen Gerhard Stock 19 Kasim sabahi erken saatlerde bir istihbarat raporu almistir Istihbarat raporu o sabah saat 05 00 den sonra bir saldiri beklenmesi gerektigini bildirmektedir Ancak rapor belirtilen saatten sonra eline ulastigi icin General Paulus un Kurmay Baskani General i bu yanlis alarmla uyandirmak istemedi Boylece bu istihbarat raporuyla Rumen ordulari uyarilmamis oldu Sovyet komutanlari yogun sis dolayisiyla gorus mesafesinin kotu olmasi bu durumun hazirlik bombardimanin etkisini zayiflatacagi nedeniyle taarruzun ertelenmesini onermis olsa da Cephe komutanliklari baslama karari aldilar Yerel saatle 07 20 de Moskova saati ile 05 20 Sovyet topcu komutanlari siren sifreli emri aldilar Emir Alman kuzey kanadini koruyan mevzilerin boydan boya 80 dk lik topcu atesi altina alinmasi emridir Yaklasik 3 500 top Alman 6 Ordusu sol gerisine Rumen 3 Ordusu cephesine ates acti Yogun sis Sovyet topcusu icin bir handikap olmakla birlikte haftalardir dogru hedeflerin saptanmasinda yapilan hazirlik calismalari sayesinde Rumen mevzileri uzerine atesi oturtmalarini saglanmisti Hazirlik topcu atesinin etkisi yikici oldu Iletisim hatlari koptu muhimmat depolari infilak etti ve ileri posta mevzileri yerle bir edildi Bombardimandan sag kalan pek cok Rumen askeri geri hatlara cekilmeye basladi Rumen topcu mevzilerini ikinci kademe birliklerini ve tahkimatini hedef alan Sovyet agir topcusu kacan Rumen askerlerini de ates altina aldi 3 Rumen Ordusu cephesi 19 Kasim Rumen 3 Ordusu na karsi taarruz 21 Ordu 65 Ordu ve 5 Tank Ordusu tarafindan saat 08 50 da baslatildi Ilk iki taarruz dalgasi Rumen savunmasi tarafindan puskurtuldu Sovyet agir topcusunun bombardimanin etkisi aslinda arazide ortaya cikan cukurlar Sovyet zirhlilarinin ilerlemesinde ciddi olarak zorluklar yaratmistir Ancak agir tanksavar silahlarinin olmamasi Rumen savunmasinin cokmesine yol acti Sovyet 4 Tank Kolordusu ve 3 Muhafiz Suvari Kolordusu oglen itibariyla iki bolgede yarma gerceklestirmisti Kisa sure sonra 5 Tank Ordusu Rumen 2 Kolordusu cephesinde bir gedik olusturdu ve 8 Suvari Kolordusu pesinde olmak uzere ilerledi Sovyet zirhlilari yogun sis icinde pusula yardimiyla Alman ve Rumen topcu mevzilerini ezip ilerlediler Uc Rumen piyade tumeni kargasa icinde geri cekilirken 3 Rumen Ordusu dogudan ve batidan kanatlarindan cevrildi Sovyet taarruzu haber alindiktan sonra 6 Ordu Karargahi bastan beri Stalingrad da carpisan 16 Panzer Tumeni ve 24 Panzer Tumeni ni Rumen savunmasini desteklemek icin sevk etmedi Bunun yerine 48 Panzer Kolordusu gorevlendirildi Panzer III Kasim 1942 Kotu donanimli Kolordu nun Sovyet zirhlilarina karsi mucadele edebilecegi calisir durumda 100 geliskin tanki vardir Bu durumuyla karsilasacagi kuvvetlere gore zayif kalacak bir guctur Dahasi yakit sikintisi ve tank eksikligi komutanlari tank personelini piyade alaylari icinde duzenlemekte zorladi Kolordu nun tumenlerinden biri olan 22 Panzer Tumeni catismalarin sonunda buyuk olcude imha olmustur 22 Panzer Tumeni otuzdan az tankla catismaya katilmisti ve geriye bir tank bolugu kaldi Kolordu nun diger tumeni olan Rumen 1 Zirhli Tumeni diger Alman Kolordusu komutanlariyla temasi kaybetmesi ardindan Sovyet 26 Tank Kolordusu ile muharebeye girdi ve 20 Kasim da yenilgiye ugradi Sovyet tanklari guney yonunde ilerlerken kotulesen kar firtinasi nedeniyle silahlarin gorusunun neredeyse kapanmasi sonucu bircok tank personeli ciddi zorluklar yasamaya basladi Bu kosullarda bircok tank cekis gucunun kaybetti Bazi tank personeli tank icerisinde savrulmak sonucu kolunu kirdi Ote yandan yogun tipide Alman Kolordusu da sevk ve idareyi yitirmistir Rumen 3 Ordusu 19 Kasim gun sonunda dagilmaya baslamisti Sovyet 21 Ordusu ve 5 Tank Ordusu 27 bin Rumen tutsak alarak neredeyse uc tumen guney yonunde ileri hareketlerine devam ettiler Sovyet suvari birlikleri yarmayla elde edilen basariyi genisletmekte Rumen ordusu ile 8 Italyan Ordusu arasindaki temasi ve iletisimi kesmekte ve Sovyet birliklerinin kanatlarina toplu bir karsi taarruzu onlemekte kullanildi Kizil Hava Kuvvetleri ricat eden Rumen askerlerine taarruzu ederken Luftwaffe den kayda deger bir karsilama gormedi Aslen Alman 376 Piyade Tumeni kanadinda mevzi almis olan Rumen 1 Suvari Tumeni nin geri cekilmesi uzerine Sovyet 65 Ordusu Alman mevzilerinin etrafindan dolasarak ileri harekete devam etmistir Alman birliklerinin 19 Kasim da gec tepki vermesiyle 6 Ordu nun guney kanadina diger Sovyet genel taarruzu gelistirildi Guney kesim 20 Kasim Stavka 20 Kasim sabahi erken saatlerde telefonla Stalingrad Cephesi Komutani General Andrey Yeryomenko yu aramis kendi genel taarruzunu planlandigi gibi saat 08 00 de baslatip baslatmayacagini sormustur General sis kalktiginda taarruza baslayacagi karsiligi vermistir 51 Ordu zamaninda hazirlik topcu atesi acmasina karsin Cephe Karargahi tumenle baglanti kuramadigindan diger kuvvetlerin saat 10 00 da taarruza baslamalari emri aldilar Rumen 6 Kolordusu ile muharebeye giren 51 Ordu cok sayida tutsak almistir 57 Ordu da taarruza saat 10 00 da katildi Taarruzun planlanan sekilde gelismesi uzerine Stalingrad Cephesi kendi zirhli kolordularini da savasa surdu Alman 297 Piyade Tumeni de Kizil Ordu ya karsi direnmede basarisiz olan Rumen destekcilerini izledi Ancak sevk ve idarede ortaya cikan zaaflar ve kargasalik sonucu Sovyet 4 Mekanize Kolordusu ile 13 Mekanize Kolordusu taarruzun ilk evresinde saglanan yarmadaki basariyi genisletme konusunda sendelemeye baslamistir Alman komutanligi bu durumdan hizla yararlanarak bolgedeki tek ihtiyat birligi olan 29 Mekanize Tumeni harekete gecirmistir Tumenin Sovyet zirhli kolordularina karsi baslarda basarili bir harekat yurutmesine karsin Rumen birliklerinin dagilmis olmasi Tumen in guneydeki savunma hatlarini desteklemek icin yeniden hareket etmesini gerektirmistir Alman 29 Mekanize Tumeni nin karsi taarruzu Kizil Ordu nun 50 tankinin imha edilmesiyle sonuclandi Bu durum Sovyet Komutanligi nin sol kanatla ilgili endise duyar olmasina yol acmistir Ancak Alman mekanize tumeninin bu yeniden durum degistirmesi gun sonunda Kizil Ordu birlikleriyle Don arasinda sadece Rumen 6 Suvari Alayi nin kalmis olmasina neden olmustur Harekatin devami 20 23 Kasim Stalingrad Cephesi kuvvetleri 20 Kasim da guneyden taarruzlarini baslattiklarinda Sovyet 65 Ordusu da 6 Ordu nun kuzey kanat ucunda mevzilenmis olan Alman 11 Kolordu su cephesine yuklenmeye deva etmistir Kizil Ordu nun 4 Tank Kolordusu Alman 11 Kolordu su geri hatlarina ilerlerken 3 Muhafiz Suvari Kolordusu da bu Alman birliklerinin geri hattina taarruz etti Bunun uzerine Kolordu kanat kirdi Iki tumen 376 Piyade Tumeni ile Avusturya 44 Piyade Tumeni Kizil Ordu saldirisina karsi Kolordu yu korumak icin yeniden mevzi aldilar Ancak akaryakit sikintisi bu manevrada ciddi guclukler yaratti 14 Panzer Tumeni nin kullanilabilir durumdaki panzerleri Sovyet 3 Muhafiz Suvari Kolordusu nun kanatta saldiran bir alayini imha ettiler Fakat Tumen in tanksavar toplusu mevzilerine girildi ve agir zayiata ugradilar Gun sonunda Sovyet 1 Tank Kolordusu geri cekilen 48 Panzer Kolordusu nu izlerken 26 Tank Kolordusu Stalingrad in yaklasik 130 km kuzeybatisindaki Perelazovski ye girdi Kizil Ordu nun taarruzu 21 Kasim da devam etti Stalingrad Cephesi kuvvetleri 50 kilometrenin uzerinde bir girme yapmislardi Kuzeyde daginik Rumen birlikleri kusatilarak imha ediliyordu Bu arada Kizil Ordu birlikleri 6 Ordu nun ve 4 Panzer Ordusu nun kanatlarina taarruz etmeye basladilar Ani bir karsi taarruza girisen 22 Panzer Tumeni kucuk bir tank bolugu haline donusecek olcude kayiplara ugradi ve guneybati yonunde cekilmek zorunda kaldi Rumen 1 Zirhli Tumeni nin buyuk kismini imha eden Sovyet 26 Tank Kolordusu guneydogu yonundeki ilerlemesini surdurmustur Rumen 5 Kolordusu kalintilarinin yeniden toparlanip 48 Panzer Kolordusu nca da desteklenecegi beklentisiyle bir savunma kurabilecek olmalarina karsin ileri hareketine devam etmistir Ayni gun 6 Ordu komutani General Paulus Sovyet kuvvetlerinin karargahina 40 kilometreden az bir mesafede oldugunu bildiren bir rapor aldi Daha kotusu elinde Sovyet ilerlemesine karsi koyacak birlik bulunmamaktadir Guneyde kisa bir duraklamadan sonra 4 Mekanize Kolordu kuzey yonundeki ilerlemesine devam etti Birkac kasaba ve koydeki Alman savunmasini atti ve Stalingrad uzerine yurudu Stalingrad icindeki ve civarindaki Mihver kuvvetlerin durumunun tehlikeli bir hal almasi uzerine Hitler cepecevre savunma mevzisi olusturulmasi ve disaridan girisilecek bir kurtarma operasyonuna kadar Don Volga arasinda Stalingrad Mustahkem Mevki olarak savunma yapilmasini emretmistir Sovyet kusatmasi Alman 6 Ordu sunu diger Mihver kuvvetlerinin ve 4 Panzer Ordusu nun bir kisim kuvvetlerini icine almistir Sadece Alman 16 Mekanize Tumeni bir cikis elde etmek icin mucadeleye girismistir Kizil Ordu tank kolordularinin yarmadan elde edilen basariyi genisletme yonundeki cabalari Sovyet tanklari ve piyadesi arasindaki esgudum eksikligi nedeniyle aksamis bu durum 4 Rumen Ordusu nun buyuk bolumunun imha olmaktan kurtulmasina olanak saglamistir Sovyet kuvvetleri 22 Kasim da Don Nehrini gecerek ileri hareketlerini Kalac yonunde surdurduler Cogunlugu destek ve ikmal birliklerinden olusan Kalac savunmasindaki Alman kuvvetleri 21 Kasim a kadar Kizil Ordu genel taarruzunun farkinda degillerdi Bu tarihte bile yaklasan Sovyet kuvvetlerinin gucu hakkinda net bir bilgileri yoktu Kalac koprusunu alma gorevi 26 Tank Kolordusu na verilmisti Ele gecen iki Alman tanki ve bir kesif araci ile kopruye yaklasildi ve kopruyu savunmakla gorevli garnizona ates acildi Hemen geriden gelen 4 Tank Kolordusu kuvvetleri sabah saatlerinde Kalac a dalip savunmayi geri atarak kasabayi ele gecirdiler ve guneyden ilerleyen 4 Mekanize Kolordu ile birlestiler Stalingrad daki Alman kuvvetlerinin kusatilmasi boylece 22 Kasim da tamamlanmis oldu Ayni gun Sovyet birlikleri Rumen 5 Kolordusu nun kusatilan birlikleriyle muharebeye devam etmekteydiler Alman kuvvetleri 23 Kasim da kusatmayi yarmak icin sonucsuz yerel karsi taarruzlar duzenlerken kent disinda catismalar devam etmistir Bu arada bazi Mihver birlikler kusatmadan kurtulmak icin bati yonunde hareket ettiler Bunlarin bir kismi kusatma kiskaclarinin disina cikmayi basarmistir Bir kisim Mihver birlikler de Sovyet tanklarinin onunden doguya dogru cekilmekteydiler SonucUranus Harekati 200 250 bin Mihver kuvvetini kuzeyden guneye 40 km dogudan batiya 50 km lik bir alan icinde kusatmistir Kusatilan birlikler 6 Ordu dan ve 4 Panzer Ordusu ndan dort piyade kolordusu ile bir panzer kolordusudur Alman birliklerinin yani sira iki Rumen tumeninden sag kalanlar ile bir Hirvat piyade alayi ve diger ozel birlikler kusatilmisti Bu kuvvetlerle birlikte 100 tank 2 bin top ve havan ile 10 bin kamyon Kizil Ordu eline gecmistir Stalingrad a geri cekilme bolgeleri migferler silahlar ve diger malzemeyle doluydu Tahrip olan agir silahlar yol boyunca terk edilmisti Don Nehri uzerindeki koprulerde yogun bir yigilma oldu Kendilerini Stalingrad dan tecrit edecek olan Sovyet zirhli ve piyadesinden kacinmaya calisan sag kalabilmis Mihver askerleri doguya dogru cekilirken bu kopruler onunde yigildi Mihver kuvvetlerden bircok yarali yollarda cignendi yine bircok yarali Don Nehrini buz uzerinden yuruyerek gecmeye calisirken kirilan buzlarla sulara gomulerek boguldu Ac askerler erzak icin Rus koylerine dolustu Ikmal katarlari bircok yerde yagmalandi Birliklerinden ayri dusmus son askerler de Don Nehrini 24 Kasim da gectiler Daha sonra kopruler Stalingrad daki 6 Ordu ve 4 Panzer Ordusu nun cikisini engellemek icin Sovyet kuvvetlerince havaya ucuruldu Akaryakit muhimmat ve erzakin kisitli oldugu 6 Ordu savunma hatlari olusturmaya basladi Ilerleyen Rus kisi da ayrica guclukler getirmektedir Dagilan Rumen kuvvetlerinin neden oldugu hatlardaki bosluklar da doldurulmaya calisildi Bir yarma hareketi icin ihtiyac duyulmayan her seyi imha eden ya da yakan bazi Alman birlikleri 23 Kasim da Stalingrad in kuzeyine cekilmeye basladi Ancak savunma mevzilerinden cikan Sovyet 62 Ordusu Alman 94 Piyade Tumeni nin buyuk kismini imha etmeyi basardi Bu tumenden sag kalanlar 16 ve 24 Panzer Tumenleri ne katilmistir Alman komutanlarin bir huruc hareketiyle kusatmanin yarilip Don gerisindeki mevzilere cekilinmesi gerektigi gorusunde olmalarina karsin Hitler boyle bir hareketi yasakladi Hitler 23 ve 24 Kasim da bulunulan mevzilerin tutulacagi ve 6 Ordu nun hava yoluyla ikmal edilecegi emrini vermistir Stalingrad da kusatilan Mihver kuvvetlerinin gun basina ortalama en az 750 ton ikmal malzemesine ihtiyaclari vardir Hicbir durumda gerceklestiremeyecegi bu gorev Luftwaffe yi tuketmistir Ayrica guclenen Kizil Hava Kuvvetleri kusatma bolgesi yaklasimlarinda ucus icin ciddi bir tehdit olusturuyordu Aralik ayinda 500 ucak 6 Ordu nun ikmali gorevi icin seferber edilmisti Yine de bu filo gerekli ikmal malzemesinin tasinmasi icin yeterli olmaktan uzaktir Aralik ayinin ilk yarisinda gerekli gunluk ikmal malzemesinin anca yuzde yirmisi 6 Ordu ya ulastirilabilmistir Bu arada Kizil Ordu kusatilmis Mihver kuvvetlerini imha etmek amaciyla kusatma kuvvetlerini guclendirmistir Sovyet ordulari dogudan ve guneyden Mihver kuvvetleri daha kucuk bolumler halinde bolmek icin taarruzlar gelistirdiler Bu yondeki emirler 24 Kasim da verilmisti ve bu is icin genis capli bir yeniden gruplanmaya ya da takviye alinmasina gerek gorulmemistir Dis kusatma kusagi yaklasik 320 kilometreyi bulmaktadir Bu mesafenin gercekte sadece dortte ucu Sovyet birliklerince tutulmaktadir Ic ve dis kusatma kusaklari arasindaki mesafe ise ortalama 16 kilometredir Stavka Italyan 8 Ordusu nu imha ederek Kafkasya daki Alman ordularini tecrit etmeyi amaclayan Saturn Harekati nin planlamasina baslamistir Soz konusu harekatin 10 Aralik gibi bir tarihte baslatilmasi planlaniyordu Bolgedeki Mihver kuvvetleri teskilat yapisi maresal Erich von Manstein komutasi altinda olusturulan Don Ordular Grubu 6 Ordu 4 Panzer Ordusu 3 ve 4 Rumen ordulari olarak bolundu Her ne kadar genel durum Mihver kuvvetleri icin parlak bir gorunum vermiyorsa da Uranus Harekati sonrasinda gorece sakin bir donem gecirildi her iki taraf da kendi harekat planlarinin hazirligi icindeydi Notlar KrokiKaynakca a b c d Glantz David M Jonathan House When Titans Clashed How the Red Army Stopped Hitler 1995 Sh 134 Christer Bergstrom Stalingrad The Air Battle 1942 through January 1943 Sh 87 a b Christer Bergstrom Stalingrad The Air Battle 1942 through January 1943 Sh 88 Peter McCarthy Mike Syron Panzerkrieg The Rise and Fall of Hitler s Tank Divisions Sh 131 Glantz David M Jonathan House When Titans Clashed How the Red Army Stopped Hitler 1995 Sh 119 Glantz David M Jonathan House When Titans Clashed How the Red Army Stopped Hitler 1995 Sh 120 Peter McCarthy Mike Syron Panzerkrieg The Rise and Fall of Hitler s Tank Divisions Sh 135 136 Peter McCarthy Mike Syron Panzerkrieg The Rise and Fall of Hitler s Tank Divisions Sh 136 Matthew Cooper The German Army 1933 1945 Sh 422 Alan Clark Barbarossa The Russian German Conflict 1941 1945 Sh 239 Alan Clark Barbarossa The Russian German Conflict 1941 1945 Sh 241 Alan Clark Barbarossa The Russian German Conflict 1941 1945 Sh 242 Peter McCarthy Mike Syron Panzerkrieg The Rise and Fall of Hitler s Tank Divisions Sh 137 138 David M Glantz Zhukov s Greatest Defeat The Red Army s Epic Disaster in Operation Mars 1942 Sh 17 David M Glantz Zhukov s Greatest Defeat The Red Army s Epic Disaster in Operation Mars 1942 Sh 18 Glantz David M Jonathan House When Titans Clashed How the Red Army Stopped Hitler 1995 Sh 129 130 Glantz David M Jonathan House When Titans Clashed How the Red Army Stopped Hitler 1995 Sh 130 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 225 226 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 226 a b Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 49 50 Matthew Cooper The German Army 1933 1945 Sh 420 Matthew Cooper The German Army 1933 1945 Sh 418 a b Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 453 John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany Sh 453 454 John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany Sh 454 a b Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 49 Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 48 Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 48 49 Perrett 1998 Sh 17 Perrett 1998 Sh 21 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 229 Clark 1975 Sh 240 241 Manstein 1982 Sh 293 Glantz David M Jonathan House When Titans Clashed How the Red Army Stopped Hitler 1995 Sh 124 Matthew Cooper The German Army 1933 1945 Sh 425 Matthew Cooper The German Army 1933 1945 Sh 425 426 Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 50 51 a b Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 50 Harryson E Salisbury Kitle Savasinin Ustadi Maresal Jukov G K Jukov Sh 212 213 Glantz David M Jonathan House When Titans Clashed How the Red Army Stopped Hitler 1995 Sh 131 Glantz David M Jonathan House When Titans Clashed How the Red Army Stopped Hitler 1995 Sh 131 132 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 456 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 456 457 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 226 227 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 227 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 457 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 461 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 461 462 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 232 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 233 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 234 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 462 Harryson E Salisbury Kitle Savasinin Ustadi Maresal Jukov Sh 193 a b Harryson E Salisbury Kitle Savasinin Ustadi Maresal Jukov G K Jukov Sh 203 Harryson E Salisbury Kitle Savasinin Ustadi Maresal Jukov G K Jukov Sh 195 Harryson E Salisbury Kitle Savasinin Ustadi Maresal Jukov G K Jukov Sh 196 198 Harryson E Salisbury Kitle Savasinin Ustadi Maresal Jukov G K Jukov Sh 202 Harryson E Salisbury Kitle Savasinin Ustadi Maresal Jukov G K Jukov Sh 206 Harryson E Salisbury Kitle Savasinin Ustadi Maresal Jukov G K Jukov Sh 207 Harryson E Salisbury Kitle Savasinin Ustadi Maresal Jukov G K Jukov Sh 208 Harryson E Salisbury Kitle Savasinin Ustadi Maresal Jukov G K Jukov Sh 212 Harryson E Salisbury Kitle Savasinin Ustadi Maresal Jukov G K Jukov Sh 212 213 a b c Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 51 Glantz 1996 Sh 118 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 239 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 239 240 Peter McCarthy Mike Syron Panzerkrieg The Rise and Fall of Hitler s Tank Divisions Sh 138 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 240 Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 51 52 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 464 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 240 241 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 241 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 464 465 Peter McCarthy Mike Syron Panzerkrieg The Rise and Fall of Hitler s Tank Divisions Sh 138 139 Peter McCarthy Mike Syron Panzerkrieg The Rise and Fall of Hitler s Tank Divisions Sh 139 140 a b Peter McCarthy Mike Syron Panzerkrieg The Rise and Fall of Hitler s Tank Divisions Sh 140 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 245 a b Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 465 466 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 245 246 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 246 Glantz David M Jonathan House When Titans Clashed How the Red Army Stopped Hitler 1995 Sh 133 a b Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 52 Bell 2006 Sh 61 Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 52 53 Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 53 54 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 466 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 466 467 a b Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 54 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 250 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 467 468 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 250 251 a b Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 251 Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 54 55 a b c Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 55 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 468 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 252 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 252 253 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 253 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 468 469 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 254 a b Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 469 Pat McTaggart 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Sh 72 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 255 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 255 256 Peter McCarthy Mike Syron Panzerkrieg The Rise and Fall of Hitler s Tank Divisions Sh 140 141 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 256 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 469 470 Peter McCarthy Mike Syron Panzerkrieg The Rise and Fall of Hitler s Tank Divisions Sh 141 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 470 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 258 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 258 259 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 259 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 259 260 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 260 262 John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with GermanySh 2 John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with GermanySh 2 3 John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with GermanySh 3 Bell 2006 Sh 62 Bell 2006 Sh 62 63 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 470 471 Jonh John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Sh 471 472 John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with GermanySh 5 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 292 293 Antony Beevor Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Sh 293 John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with GermanySh 7 John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with GermanySh 5 7KaynakcaAntony Beevor 1998 Stalingrad The Fateful Siege 1942 1943 Harmondsworth United Kingdom Penguin Putnam Inc ISBN 0 670 87095 1 Kelly Bell Fall 2006 Struggle for Stalin s Skies WWII History Russian Front Herndon Virginia Sovereign Media Special Issue 1539 5456 Christer Bergstrom 2007 Stalingrad The Air Battle 1942 through January 1943 Harmondsworth United Kingdom Chevron Publishing Limited ISBN 978 1 85780 276 4 Alan Clark 1965 Barbarossa The Russian German Conflict 1941 1945 New York City New York William Morrow ISBN 0 688 04268 6 Matthew Cooper 1978 The German Army 1933 1945 Lanham Maryland Scarborough House ISBN 0 8128 8519 8 John Erickson 1983 The Road to Berlin Stalin s War with Germany Yale University Press ISBN 0 300 07813 7 John Erickson 1975 The Road to Stalingrad Stalin s War With Germany Yale University Press ISBN 0 300 07812 9 David M Glant January 1996 Soviet Military Strategy During the Second Period of War November 1942 December 1943 A Reappraisal The Journal of Military History Society for Military History 60 1 35 David M Glant Jonathan House 1995 When Titans Clashed How the Red Army Stopped Hitler Lawrence Kansas Kansas University Press ISBN 0 7006 0717 X David M Glant 1999 Zhukov s Greatest Defeat The Red Army s Epic Disaster in Operation Mars 1942 Lawrence Kansas Kansas University Press ISBN 0 7006 0944 X Peter McCarthy Mike Syron 2002 Panzerkrieg The Rise and Fall of Hitler s Tank Divisions New York City New York Carroll amp Graf ISBN 0 7867 1009 8 Pat McTaggart Fall 2006 Soviet Circle of Iron WWII History Russian Front Herndon Virginia Sovereign Media Special Issue 1539 5456 Bryan Perrett 1998 German Light Panzers 1932 42 Oxford United Kingdom Osprey ISBN 1 85532 844 5 Erich von Manstein 1982 Lost Victories St Paul MN Zenith Press ISBN 0 603 2054 3 Harryson E Salisbury Kitle Savasinin Ustadi Maresal Jukov G K Jukov Kastas Yayinlari 2002Ayrica bakinizUranus Harekati muharebe duzeni Kis Firtinasi Harekati Kucuk Saturn HarekatiDis baglantilarufaqs com olu kirik baglanti Kitap onizlemeGeoffry Robert Stalin s War 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde John Andreas Olsen Martin van Creveld The Evolution of Operational Art Peter B Lane Ronald E Marcello Warriors and Scholars 15 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Robin Higham Frederick W Kagan The Military History of the Soviet Union 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Andrew Nagorski The Greatest Battle 15 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde