Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Atsız (Orta Türkçe: أتسز; yak. 1097 - 1156), "Harezm şahı" unvanı ile Harezmşahlar Devleti hükümdarıydı.
| Atsız | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Harezmşah hükümdarı | |||||
| Hüküm süresi | 1127 – 1156 | ||||
| Önce gelen | Kutbüddin Muhammed | ||||
| Sonra gelen | İlarslan | ||||
| Doğum | 1097 | ||||
| Ölüm | 1156 Harezm | ||||
| |||||
| Hanedan | Harezmşahlar | ||||
| Babası | Kutbüddin Muhammed | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
Babası Kutbüddin Muhammed 1127'de ölünce yerine geçmiş; çeşitli istilalar görüp zaman zaman yetkilerini kaybetmişse de 1156'da ölünceye kadar hükümdarlık yapmıştır. Babası Büyük Selçuklu devleti Sultanı I. Melikşah tarafından Harezm eyaletine vali olarak atanmıştı ve bu valilik büyükbabası olan Anuş Tegin'in cedlerine kalıtsal olarak verilmişti. Atsız Büyük Selçuklu devletinden neredeyse serbest olarak hüküm sürmeye başlamış ve Selçuklu Sultanı Ahmed Sencer'in birkaç defa hücumuna uğramış ve zaman zaman tazminat veren vasal devlet olmak zorunda kalmıştır. Buna rağmen hükmettiği arazide bir "Harezm Şah" hanedanının idaresinde Harzemşahlar Devleti'nin kurucuları içinde sayılmaktadır. Lakabı Alâeddin (bazı eserlerde Bahâeddin), Türkçe unvanı ise Kızılarslan'dı.
Yaşamı
Atsız, Harezmşah unvanı ile babası 1127'de ölünce hükümdarlığa başlamıştır.
Hükümdarlığının ilk sekiz yılındaki başlıca uğraşı babasının başlattığı siyaset olan Harezm ülkesi sınırlarını Hazar Denizi ve Aral Gölü arasındaki bozkırdaki daha müslümanlığı kabul etmemiş olan Kıpçak ve Oğuz göçebe Türklerine karşı koruma siyaset ve askeri tedbirlerine devam etmek oldu. Seyhun Nehri'nin Aral Gölü ağzında bulunan askeri durumu çok önemli olan Cend şehrini ele geçirdi.
Önceleri hukuken bağlı olduğu Büyük Selçuklu Devleti'ne ve devletin Sultanı Ahmed Sencer'e çok sadık bir alt-hükümdar olarak görünmüştür. Sultan Ahmed Sencer'in 1130'da Maveraünnehir üzerine ve 1130'da Gazne'de isyancı Sultan Behram Şah üzerine yaptığı seferlere ordusuyla katıldı.
Fakat Atsız bağımsız siyaseti tercih etmekteydi ve 1138'de açıkça Selçuklulardan bağımsızlığını ilan etti. Fakat Sultan Ahmed Sencer Selçuklu ordusuyla üzerine geldiğinde ona karşı yaptığı "Hezarasp Muharebesi"'nde yenilgiye uğradı ve Gürgen'e çekilmek zorunda kaldı. Sultan Sencer yeğeni olan "Süleyman Şah"ı Harezm valisi yaptı ve kendisi Merv'e geri döndü. Fakat Süleyman Şah eyaletin idaresinde başarısız kaldı. Atsız da Buhara'ya pek başarı kazanamayan bir akın yaptı. 1141'de Atsız resmen Sultan Sencer'e başvurarak affını istedi ve sadık bir vali olacağını bildirdi. Sultan Sencer tarafından affedilerek tekrar resmen Selçuklu Devleti'nin Harezm valisi olarak atandı.
Ayni yıl, 1141'de, Selçuklu sultanı Ahmed Sencer, hükümdarları komutanlığında Karahitaylar ile yaptığı Katvan Savaşı'nda mağlup düştü ve bütün Maveraünnehir Karahitaylar'ın eline geçti. Sultan Ahmed Sencer bu savaş sonrası hemen toplanabilmekle beraber Orta Asya'daki bütun otoritesini ve prestijini yitirdi. Selçuklu devletinin zayıflamasını bir vesile sayan Atsız Horasan'a hücum ederek Merv ve Nişabur şehirlerini ele geçirdi.
Fakat Karahitaylar Harezm topraklarına ülkeyi talan etmek hedefiyle bir akıncı hücum birliği gönderdiler. Bunun üzerine Atsız Karahitaylara yıllık tazminat vermek zorunda kaldı ve bu tazminat ödemesi Atsız'ın ölümüne kadar devam etti. Bu nedenle bazı tarihçiler Harezmşah Devleti'ni bu tarihten sonra Karahitaylar'ın bir vasal alt-devleti olarak görürler.
1147'de Sencer yine bağımsız hareket etmeye başlayan Atsız üzerine bir sefer yaptı ve Atsız yine Selçuklulara da bağlığını göstermek zorunda kaldı. Böylece Atsız'ın saltanatının son döneminde Harezmşahlar devleti hem Selçuklu devletine hem de Karahitaylara bağımlı bir devlet görünümünü aldı.
Atsız bu sefer hükümdarlığının ilk dönemindeki kuzey bozkırları ele geçirme hedefine geri dönmek zorunda kaldı. Harezmşahlara ait büyük stratejik önemi olan Cend kalesi Karahanlı emiri Kemaleddin bin Arslan Mahmud ele geçmişti ve Atsız 1152'de bu kaleyi geri almak için bir sefer yaptı.
1153'te Selçuklu Sultanı Ahmed Sencer, ittifak etmiş bir grup Oğuz boyuna karşı yaptığı muharebeyi kaybedip bu Oğuzlar ittifakına esir düştü ve Horasan'ı ele geçiren bu Oğuz ittifakı yanında esaretini geçirmeye başladı. Horasan bir keşmekeş içine büründü. Bu Oğuzlar Sultan olarak eski Karahanlılar hükümdarı ve Ahmed Sencer'in yakın akrabası olan Mahmud Han'ı sultan olarak ilan ettiler. Fakat Selçuk ordusunun önemli bir kısmı Mahmud Han'ı Sultan olarak kabul etmedi. Bu sefer Mahmud Han Oğuzlara karşı çıktı ve Atsız ile bir ittifak kurdu. 1154'te bir Atsız'ın kardeşi İnal Tekin komutasında bir Harezm ordusu Horasan'a bir talan hücumu yaptı. Aynı yıl Atsız ve oğlu İl-Arslan ana Harezmşah ordusuyla Horasan'a sefere başladı ve Bayhak'a kadar ilerledi. Fakat tam bu sırada Sultan Ahmed Sencer esaretten kaçtı ve tekrar Horasan'da idareyi eline aldi.
Atsız bağımsızlığını kaybedip yine Selçuklu devletine bağlandı. 1156 başlarında Sencer'i esir alan Oğuzlara karşı Sultan Sencer'in bir seferine iştirak etmesi gerekti.
Atsız Mayıs 1156'da 59 yaşında öldü. Yerine Harezmşahlar Devleti Sultanı olarak oğlu İl-Arslan tahta geçti.
Değerlendirme
Atsız'ın saltanatı döneminde ve bu saltanatın sonuna kadar Harezmşahlar Devleti, hem Büyük Selçuklu Devleti hem de Karahitaylar devletine yıllık tazminat ödeyen bağımlı bir devlet görünümündeydi ve ülkesi Hazer Denizi'nin kuzey batısında Harezm bölgesi denilen sınırlı bir bölgeden oluşmaktaydı. Harezmşah devleti karşı mücadelelerde bulunmakla ve zaman zaman tamamen bağımsız hareket etmekle beraber genellikle Büyük Selçuklu Devleti'ne bağımlı bir devlet görünümünü korudu. Aynı zamanda Atsız'ın 1441'den sonraki saltanat döneminde Harezmşahlar Karahitaylara da bağımlı bir devlet görünümü aldı. Fakat Sultan Atsız devletinin temellerini çok pekiştirmiş ve ondan sonraki Harezmşah Sultanları için devleti genişletmeleri için sağlam temele oturtmuştu.
Şahsi kalitelerine gelince Atsız kültür ve edebiyata verdiği önem ile övülmüştür. Tarihçi Juveyni Atsız'in Farsi şiirler yazdığını ve sarayının bir kültür merkezi olduğunu bildirir.
Kaynakça
- Özel
- ^ Ahmad Hasan Dani, Vadim Mikhaĭlovich Masson, János Harmatta, Boris Abramovich Litvinovskiĭ, Clifford Edmund Bosworth (1999) History of Civilizations of Central Asia, Motilal Banarsidass Pub. Google Books: [1] 29 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Biran, Michal (2005) The Empire of the Qara Khitai in Eurasian History: Between China and the Islamic World, Cambridge:Cambridge University Press . say.44(İngilizce)
- ^ Grousset, Rene (Ing.Cev. N. Walford) (1988) The Empire of the Steppes: A History of Central Asia, New Brunswick NJ, Rutgers University Press . say.160. (İngilizce)
- ^ Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa (Dünya Fatihi Tarihi) Çeviren: Mürsel Öztürk,(1999) Ankara:Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları; . (İngilizce çeviride Cilt II say.3-14)
- Genel
- Taneri, Aydın (1989) Harezmşahlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, .
- Kafesoğlu, İbrahim (1965), Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-617/1092-1229), Ankara:
- Köymen, Mehmet A. (1954), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. Cilt II: İkinci Imparatorluğu Tarihi, Ankara: say.311-53,445
- Alaaddin Ata Melik Cüveynî, (Tr. çev.: Mürsel Öztürk), (1999)Tarih-i Cihan Güşa (Dünya Fatihi Tarihi) Ankara:Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları; . (İngilizce çeviride Cilt II say.3-14)
- Bosworth, C.E. "Atsïz Ḡarča'ī" (1987 rev.2011) Encyclopedia Iranica Cilt:III Sayfa:18-19 Madde ve bibilyografya listesi [2] 8 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) (Erişim:9.5.2016)
- Sümer, Faruk, "Atsız b. Muhammed" TDV İslam Ansiklopedisi (1991) Cilt:IV sayfa:91-92 [3] 12 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Erişim:9.5.2016)
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Kutbüddin Muhammed | Harezmşah hükümdarı 1127 - 1156 | Sonra gelen: İlarslan |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Atsiz Orta Turkce أتسز yak 1097 1156 Harezm sahi unvani ile Harezmsahlar Devleti hukumdariydi AtsizHarezmsah hukumdariHukum suresi1127 1156Once gelenKutbuddin MuhammedSonra gelenIlarslanDogum1097Olum1156 HarezmTam adiAtsiz bin MuhammedHanedanHarezmsahlarBabasiKutbuddin MuhammedDiniSunni Islam Babasi Kutbuddin Muhammed 1127 de olunce yerine gecmis cesitli istilalar gorup zaman zaman yetkilerini kaybetmisse de 1156 da olunceye kadar hukumdarlik yapmistir Babasi Buyuk Selcuklu devleti Sultani I Meliksah tarafindan Harezm eyaletine vali olarak atanmisti ve bu valilik buyukbabasi olan Anus Tegin in cedlerine kalitsal olarak verilmisti Atsiz Buyuk Selcuklu devletinden neredeyse serbest olarak hukum surmeye baslamis ve Selcuklu Sultani Ahmed Sencer in birkac defa hucumuna ugramis ve zaman zaman tazminat veren vasal devlet olmak zorunda kalmistir Buna ragmen hukmettigi arazide bir Harezm Sah hanedaninin idaresinde Harzemsahlar Devleti nin kuruculari icinde sayilmaktadir Lakabi Alaeddin bazi eserlerde Bahaeddin Turkce unvani ise Kizilarslan di YasamiAtsiz Harezmsah unvani ile babasi 1127 de olunce hukumdarliga baslamistir Hukumdarliginin ilk sekiz yilindaki baslica ugrasi babasinin baslattigi siyaset olan Harezm ulkesi sinirlarini Hazar Denizi ve Aral Golu arasindaki bozkirdaki daha muslumanligi kabul etmemis olan Kipcak ve Oguz gocebe Turklerine karsi koruma siyaset ve askeri tedbirlerine devam etmek oldu Seyhun Nehri nin Aral Golu agzinda bulunan askeri durumu cok onemli olan Cend sehrini ele gecirdi Onceleri hukuken bagli oldugu Buyuk Selcuklu Devleti ne ve devletin Sultani Ahmed Sencer e cok sadik bir alt hukumdar olarak gorunmustur Sultan Ahmed Sencer in 1130 da Maveraunnehir uzerine ve 1130 da Gazne de isyanci Sultan Behram Sah uzerine yaptigi seferlere ordusuyla katildi Fakat Atsiz bagimsiz siyaseti tercih etmekteydi ve 1138 de acikca Selcuklulardan bagimsizligini ilan etti Fakat Sultan Ahmed Sencer Selcuklu ordusuyla uzerine geldiginde ona karsi yaptigi Hezarasp Muharebesi nde yenilgiye ugradi ve Gurgen e cekilmek zorunda kaldi Sultan Sencer yegeni olan Suleyman Sah i Harezm valisi yapti ve kendisi Merv e geri dondu Fakat Suleyman Sah eyaletin idaresinde basarisiz kaldi Atsiz da Buhara ya pek basari kazanamayan bir akin yapti 1141 de Atsiz resmen Sultan Sencer e basvurarak affini istedi ve sadik bir vali olacagini bildirdi Sultan Sencer tarafindan affedilerek tekrar resmen Selcuklu Devleti nin Harezm valisi olarak atandi Ayni yil 1141 de Selcuklu sultani Ahmed Sencer hukumdarlari komutanliginda Karahitaylar ile yaptigi Katvan Savasi nda maglup dustu ve butun Maveraunnehir Karahitaylar in eline gecti Sultan Ahmed Sencer bu savas sonrasi hemen toplanabilmekle beraber Orta Asya daki butun otoritesini ve prestijini yitirdi Selcuklu devletinin zayiflamasini bir vesile sayan Atsiz Horasan a hucum ederek Merv ve Nisabur sehirlerini ele gecirdi Fakat Karahitaylar Harezm topraklarina ulkeyi talan etmek hedefiyle bir akinci hucum birligi gonderdiler Bunun uzerine Atsiz Karahitaylara yillik tazminat vermek zorunda kaldi ve bu tazminat odemesi Atsiz in olumune kadar devam etti Bu nedenle bazi tarihciler Harezmsah Devleti ni bu tarihten sonra Karahitaylar in bir vasal alt devleti olarak gorurler 1147 de Sencer yine bagimsiz hareket etmeye baslayan Atsiz uzerine bir sefer yapti ve Atsiz yine Selcuklulara da bagligini gostermek zorunda kaldi Boylece Atsiz in saltanatinin son doneminde Harezmsahlar devleti hem Selcuklu devletine hem de Karahitaylara bagimli bir devlet gorunumunu aldi Atsiz bu sefer hukumdarliginin ilk donemindeki kuzey bozkirlari ele gecirme hedefine geri donmek zorunda kaldi Harezmsahlara ait buyuk stratejik onemi olan Cend kalesi Karahanli emiri Kemaleddin bin Arslan Mahmud ele gecmisti ve Atsiz 1152 de bu kaleyi geri almak icin bir sefer yapti 1153 te Selcuklu Sultani Ahmed Sencer ittifak etmis bir grup Oguz boyuna karsi yaptigi muharebeyi kaybedip bu Oguzlar ittifakina esir dustu ve Horasan i ele geciren bu Oguz ittifaki yaninda esaretini gecirmeye basladi Horasan bir kesmekes icine burundu Bu Oguzlar Sultan olarak eski Karahanlilar hukumdari ve Ahmed Sencer in yakin akrabasi olan Mahmud Han i sultan olarak ilan ettiler Fakat Selcuk ordusunun onemli bir kismi Mahmud Han i Sultan olarak kabul etmedi Bu sefer Mahmud Han Oguzlara karsi cikti ve Atsiz ile bir ittifak kurdu 1154 te bir Atsiz in kardesi Inal Tekin komutasinda bir Harezm ordusu Horasan a bir talan hucumu yapti Ayni yil Atsiz ve oglu Il Arslan ana Harezmsah ordusuyla Horasan a sefere basladi ve Bayhak a kadar ilerledi Fakat tam bu sirada Sultan Ahmed Sencer esaretten kacti ve tekrar Horasan da idareyi eline aldi Atsiz bagimsizligini kaybedip yine Selcuklu devletine baglandi 1156 baslarinda Sencer i esir alan Oguzlara karsi Sultan Sencer in bir seferine istirak etmesi gerekti Atsiz Mayis 1156 da 59 yasinda oldu Yerine Harezmsahlar Devleti Sultani olarak oglu Il Arslan tahta gecti DegerlendirmeAtsiz in saltanati doneminde ve bu saltanatin sonuna kadar Harezmsahlar Devleti hem Buyuk Selcuklu Devleti hem de Karahitaylar devletine yillik tazminat odeyen bagimli bir devlet gorunumundeydi ve ulkesi Hazer Denizi nin kuzey batisinda Harezm bolgesi denilen sinirli bir bolgeden olusmaktaydi Harezmsah devleti karsi mucadelelerde bulunmakla ve zaman zaman tamamen bagimsiz hareket etmekle beraber genellikle Buyuk Selcuklu Devleti ne bagimli bir devlet gorunumunu korudu Ayni zamanda Atsiz in 1441 den sonraki saltanat doneminde Harezmsahlar Karahitaylara da bagimli bir devlet gorunumu aldi Fakat Sultan Atsiz devletinin temellerini cok pekistirmis ve ondan sonraki Harezmsah Sultanlari icin devleti genisletmeleri icin saglam temele oturtmustu Sahsi kalitelerine gelince Atsiz kultur ve edebiyata verdigi onem ile ovulmustur Tarihci Juveyni Atsiz in Farsi siirler yazdigini ve sarayinin bir kultur merkezi oldugunu bildirir KaynakcaOzel Ahmad Hasan Dani Vadim Mikhaĭlovich Masson Janos Harmatta Boris Abramovich Litvinovskiĭ Clifford Edmund Bosworth 1999 History of Civilizations of Central Asia Motilal Banarsidass Pub ISBN 81 208 1409 6 Google Books 1 29 Mayis 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Biran Michal 2005 The Empire of the Qara Khitai in Eurasian History Between China and the Islamic World Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 06602 6 say 44 Ingilizce Grousset Rene Ing Cev N Walford 1988 The Empire of the Steppes A History of Central Asia New Brunswick NJ Rutgers University Press ISBN 0 8135 1304 9 say 160 Ingilizce Alaaddin Ata Melik Cuveyni Tarih i Cihan Gusa Dunya Fatihi Tarihi Ceviren Mursel Ozturk 1999 Ankara Kultur ve Turizm Bakanligi Yayinlari ISBN 975 17 2206 3 Ingilizce ceviride Cilt II say 3 14 GenelTaneri Aydin 1989 Harezmsahlar Turkiye Diyanet Vakfi Yayinlari ISBN 975 389 110 5 Kafesoglu Ibrahim 1965 Harezmsahlar Devleti Tarihi 485 617 1092 1229 Ankara Koymen Mehmet A 1954 Buyuk Selcuklu Imparatorlugu Tarihi Cilt II Ikinci Imparatorlugu Tarihi Ankara say 311 53 445 Alaaddin Ata Melik Cuveyni Tr cev Mursel Ozturk 1999 Tarih i Cihan Gusa Dunya Fatihi Tarihi Ankara Kultur ve Turizm Bakanligi Yayinlari ISBN 975 17 2206 3 Ingilizce ceviride Cilt II say 3 14 Bosworth C E Atsiz Ḡarca i 1987 rev 2011 Encyclopedia Iranica Cilt III Sayfa 18 19 Madde ve bibilyografya listesi 2 8 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Erisim 9 5 2016 Sumer Faruk Atsiz b Muhammed TDV Islam Ansiklopedisi 1991 Cilt IV sayfa 91 92 3 12 Mayis 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 9 5 2016 Resmi unvanlarOnce gelen Kutbuddin Muhammed Harezmsah hukumdari 1127 1156 Sonra gelen Ilarslan