Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ayasofya (resmî adıyla Ayasofya Camii) ya da eskiden Ayasofya Kilisesi (Yunanca: Ἁγία Σοφία), Trabzon'un Fatih Mahallesi'nde bulunan tarihi yapı.
Aγία Σοφία (Yunanca) Sancta Sophia / Sancta Sapientia (Latince) آياصوفيه (Osmanlı Türkçesi) | |
 Ayasofya | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Ayasofya-i Sağir Camii Şerifi |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Tür | |
| Konum | Trabzon, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°00′12″K 39°41′46″D / 41.00333°K 39.69611°D |
| Başlama | 1250 |
| Tamamlanma | 1260 |
Orta Çağda denize yakın bir konumda ve tepelik bir arazi üzerinde inşa edilmiş bir manastır kilisesi idi. Trabzon Rum İmparatorluğu’nun günümüze ulaşan en iyi korunmuş anısı kabul edilir. Bizans taşra üslubu ile, Gürcü soğan kubbe, Selçuklu taş işçiliğinin bir uyum içinde kullanıldığı sıra dışı bir mimarisi vardır.
Trabzon İmparatorluğu döneminde Kutsal Bilgelik'e adanmış kiliselerden biri olan Ayasofya, tarih boyunca farklı işlevlerle kullanıldı. 16. veya 17. yüzyılda cami, I. Dünya Savaşı yıllarındaki Rus işgali sırasında askerî karargâh, hastane, depo; sonra yine cami oldu; 1964 yılında müzeye dönüştürüldü. Yapı, 2013'te müze işlevini yitirdi, yeniden cami olarak ibadete açıldı.
Konumu
Trabzon kent merkezinde, kayalık bir burun üzerinde, eski bir Roma bazilikasının yerine inşa edilmiş olan Ayasofya, zamanla denize dolgu yapılması ve 2006 yılında devlet sahil yolunun deniz dolgusu yapılarak inşa edilmesi sonucu günümüzde denizden yaklaşık yarım kilometre içeridedir.
Tarih
1204 yılında Bizans İmparatorluğu başkentinin Latin istilasına uğraması üzerine imparatorluğun yeni bir yönetim merkezinden idare edilmesi zorunluluğu doğmuş; Trabzon'da Bizans'ın yeni yönetim merkezlerinden biri kurulmuştu. "Trabzon İmparatorluğu" olarak adlandırılan yeni idari oluşum, 13. yüzyılda kentte ciddi bir imar faaliyetine girdi. Ayasofya, bu imar faaliyeti sırasında inşa edilmiştir.
Ayasofya'nın Trabzon Rum İmparatoru I. Manuil zamanında 1250-1260 rasında yapıldığı kabul edilir. Kilisenin yerinde eski bir yapının varolduğu sanılmaktadır. Kimi kaynaklara göre ise 1204 öncesinde yapılmış, I. Manuil döneminde yenilenmiş bir yapıdır. Kilise, 13. yüzyılda kent dışında kurulan manastıra bağlı idi ancak zamanla manastırın diğer ögeleri yok olmuştur.
Trabzon İmparatorluğu'nu yöneten Komninos hanedanının karmaşık politik ilişkilerinden dolayı, mimarisi ve süslemeleri farklı devletlerle ilişkileri yansıtacak şekilde çok farklı özellikleri barındıran bir kilise yapısı inşa edilmiştir. Örneğin güney cephedeki bir dizi taş süslemede Gürcü etkisi varken atı cephesindeki dış narteks girişinde Selçuklu üslubunda taş süslemeler yapılmıştır.
Yapının içindeki fresko resimlerin 1260'a doğru tamamlandığı düşünülür. Fresklerde, İncil’den alınma konulara yer verilmiştir. Kubbe’de Pantokrator İsa, onun altında melekler korosu ve yazı kuşağı; kuşağın altında dizi halinde meleklerin yer aldığı bir friz, vardır; pencere aralarında oniki aziz tasvirleri yer alır. Pandantiflerde ise değişik görünümlere yer verilmiştir.
Mabedin batı tarafındaki dört köşe planlı ve iç duvarlarında resimler bulunan çan kulesi, kiliseden ayrı olarak 1427'de inşa edildi; içindeki süslemeler 1443'te yapıldı. Yapıdan 25 metre ileride yer alan bu kule yıldızları gözlemek, astronomi dersleri vermek amacıyla kullanılmıştır. Kulenin ayrıca deniz feneri olarak da kullanılmış olabileceği düşünülür.
Yapı, Fatih Sultan Mehmed'in 1461 yılında Trabzon'u fethinden sonra da bir süre kilise olarak kullanılmaya devam etti.
Trabzon hakkındaki yayınlarda Ayasofya’nın cami oluşu için farklı tarihler verilir. 1648’de Trabzon’a gelen Evliya Çelebi'ye göre 1583 yılında sultanın emriyle Kürd Ali Bey adında bir ayân tarafından (J. von Hammer'in elindeki nüshaya göre söz konusu valinin adı "Kurd"dur) bir minber ve müezzin mahfili eklenerek camiye dönüştürülmüştür. Ayasofya’yı cami halinde gören ilk Batılı seyyah, 1609’da Trabzon’dan geçen Fransız Julien Bordier'dir. Julian Bordier camiye dönüştürülen yapının onarılmadığı için boş tutulduğunu ve ibadet için kullanıldığını bildirmiştir. Kimi araştırmalara göre ise Osmanlı Sultanı III. Murat zamanında Trabzon Beylerbeyi Ali Bey’in girişimleriyle camiye 1670 tarihinde çevrilmiştir.
Uzun süre ibadete kapalı olan yapı, 1864’te Bursalı Rıza Efendi'nin teşvikleriyle onarıldı. Müslüman cemaatin topladığı 95.000 kuruş ile Rum ustalar tarafından onarılarak yeniden ibadete açıldı. Ancak kentin dışında olması dolayısıyla, sürekli kullanılmayan cami, Osmanlı döneminde son olarak 1880’lerde onarıldı. I. Dünya Savaşı sırasında Trabzon’u işgal eden Rus ordusu tarafından depo ve askeri hastane olarak kullanıldı. Savaş sonrasında 1960 yılında dek cami olarak kullanılmaya devam etti.
İngiliz arkeolog ve sanat tarihçisi David Talbot Rice, Ayasofya’daki freskleri açığa çıkarmak için bir proje başlattı. 1957-1962 yılları arasında Edinburgh Üniversitesi’nden Russell Vakfı uzmanları tarafından yürütülen çalışmalarla Ayasofya’nın iç yüzeylerini örten 19. yüzyıl sıvaları kaldırılarak altındaki freskler günışığına çıkarıldı. Bizans sanatıyla ilgili çevrede heyecan uyandıran bu çalışmanın ardından yapı, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edildi ve evrensel değer taşıyan fresklerin sergilenebilmesi için Ayasofya, müzeye dönüştürüldü
2000'li yıllarda müzenin camiye dönüştürülmesi gündeme geldi ve tartışmalara yol açtı. Yapının camiye dönüştürülmesi kimi muhafazakâr siyasetçi ve medya kurumlarınca desteklenirken; kimi aydınlar ve aktivistler freskler ve yapının zarar göreceği gerekçesiyle müze statüsünü yitirmesine karşı çıktı. 2013'te "Trabzon Ayasofya Müzesi müze olarak kalmalı" şeklinde bir imza kampanyası yapıldı.
Ayasofya'nın müze işlevi iptal edilerek 3 Haziran 2013 tarihinde Kültür Bakanlığı tarafından Vakıflar Genel Müdürlüğüne teslim edildi. Ardından mahkeme kararları ve vakıf kaydı dolayısıyla Ayasofya, 28 Haziran 2013 Cuma günü cami olarak ibadete açıldı.
Mimari
Yapı, geç Bizans Kiliselerinin en güzel örneklerinden biri olarak kabul edilir. Kapalı kollu haç planlıdır, yüksek kasnaklı bir kubbeye sahiptir. Kuzey, batı ve güneyinde revaklı üç kirişi bulunmaktadır. Yapı ana kubbenin üzerine değişik tonozlarla örtülmüş ve çatıya farklı yükseltiler verilerek kiremitle örtülmüştür.
Üstün bir işçiliğin görüldüğü taş plastiklerde Hristiyan sanatının yanı sıra Selçuklu Dönemi İslam sanatının da etkileri görülür. Kuzey ve batıdaki revak cephelerinde görülen geometrik geçmeli bezemeleri içeren madalyonlarla, batı cephesinde görülen mukarnaslı nişler Selçuklu taş işlemelerindeki özellikleri taşımaktadır.
Sanat
Binanın en görkemli cephesi güneyidir. Burada Adem'le Havva'nın yaratılışı kabartma olarak bir friz hâlinde anlatılmıştır. Güney cephesindeki kemerin kilittaşı üzerinde Trabzon'da 257 yıl hüküm süren Komninos Hanedanı'nın sembolü olan tekbaşlı kartal motifi bulunmaktadır.
Kubbede ana tasvir İsa, onun tanrısal yönünü aksettiren Hristos Pantokrator (Herşeye kâdir İsa) tarzıdır. Bunun altında bir kitabe kuşağı, daha altta ise melekler frizi bulunur. Pencere aralarında on iki havari tasvir edilmiştir. Pandantiflerde değişik kompozisyonlar yer almaktadır. İsa'nın doğumu, vaftizi, çarmıha gerilişi, kıyamet günü gibi sahneler betimlenmiştir. Apsis tonozuun ortasında anelipsis sahnesi görülüyor.
Galeri
-
![image]()
Yukarıdan görünüm, 2020 -
![image]()
Güney cephe. Kemerin kilit taşında Komnenos hanedanının Devlet amblemi olan kanatlarını açmış durumda doğuya bakan tek başlı kartal-aetos motifi -
![image]()
Çan Kulesi, 2011 -
![image]()
-
![image]()
Apsisteki freskte Meryem Ana kucağında çocuk İsa ile oturuyor, apsis tonozunun ortasında İsa'nın göğe yükselişi görülüyor. -
![image]()
Tavandaki freskler -
![image]()
Ayrıca bakınız
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Ayasofya (Trabzon) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ "Trabzon'daki Ayasofya 28 Temmuz'da hem ziyarete hem ibadete açılacak". ntv.com.tr. 26 Temmuz 2020. 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2020.
- ^ . www.kulturportali.gov.tr. 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2020.
- ^ Karahaliloğlu, Aleyna; Açici, Funda KURAK (29 Aralık 2021). "TÜRKİYE' DE BULUNAN AYASOFYA YAPILARININ BENZERLİK ve FARKLILIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ". İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi. 7 (2): 1-24. doi:10.22252/ijca.900801. ISSN 2458-7915. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ağustos 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Temmuz 2013.
- ^ a b c Köse, Prof Dr İsmail (1 Ocak 2010). "TRABZON AYASOFYA'NIN FRESKLERI/FRESCOES OF TRABZON HAGHIA SOPHIA". Akademi Kitabevi. 6 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ a b Kaya, İlkgül (29 Nisan 2021). "Trabzon'daki Ayasofya Kilisesi'nin Kayıp Omphalionu". Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (45): 260-275. doi:10.52642/susbed.929883. ISSN 2667-4750. 5 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ağustos 2023.
- ^ Ozerden, Seden Turamberk (1 Ocak 2018). "Karadeniz Bölgesindeki Bizans Eserleri: Trabzon Örneği". 5th International Congress on Multidisciplinary Studies Congress. 6 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ a b c Zeynep, Ahunbay. "..| Mimarlık Dergisi |." www.mimarlikdergisi.com. 17 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ a b c "AYASOFYA CAMİİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 1 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ a b "Trabzon'un Ayasofyası". www.sanatinyolculugu.com. 5 Ocak 2019. 6 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ "Ayasofya Çan Kulesi". Doğu Karadeniz Kültür Envanteri Projesi. 6 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ Evliya Çelebi, Narrative of Travels in Europe, Asia, and Africa in the Seventeenth Century, Cambridge University Press, 2012, s. 45 14 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ . 12 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2020.
- ^ "Trabzon Ayasofya Müzesi". Doğu Karadeniz Kültür Envanteri Projesi. 6 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ . 12 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2020.
- ^ "Ayasofya camii olmalı". 6 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2013.
- ^ . 19 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2013.
- ^ Trabzon Ayasofyası’nda ‘Siyasal Cami’ Emeli
- ^ "Trabzon Ayasofya Müzesi Müze olarak kalmalı imza kampanyası". 21 Nisan 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2013.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ayasofya resmi adiyla Ayasofya Camii ya da eskiden Ayasofya Kilisesi Yunanca Ἁgia Sofia Trabzon un Fatih Mahallesi nde bulunan tarihi yapi AyasofyaAgia Sofia Yunanca Sancta Sophia Sancta Sapientia Latince آياصوفيه Osmanli Turkcesi AyasofyaDiger ad lar Ayasofya i Sagir Camii SerifiGenel bilgilerTurKilise 1250 1584 Cami 1584 1964 Muze 1964 2013 Cami 2013 gunumuz KonumTrabzon TurkiyeKoordinatlar41 00 12 K 39 41 46 D 41 00333 K 39 69611 D 41 00333 39 69611Baslama1250Tamamlanma1260Denize hakim kayalik bir burun uzerinde insa edilmistir Orta Cagda denize yakin bir konumda ve tepelik bir arazi uzerinde insa edilmis bir manastir kilisesi idi Trabzon Rum Imparatorlugu nun gunumuze ulasan en iyi korunmus anisi kabul edilir Bizans tasra uslubu ile Gurcu sogan kubbe Selcuklu tas isciliginin bir uyum icinde kullanildigi sira disi bir mimarisi vardir Trabzon Imparatorlugu doneminde Kutsal Bilgelik e adanmis kiliselerden biri olan Ayasofya tarih boyunca farkli islevlerle kullanildi 16 veya 17 yuzyilda cami I Dunya Savasi yillarindaki Rus isgali sirasinda askeri karargah hastane depo sonra yine cami oldu 1964 yilinda muzeye donusturuldu Yapi 2013 te muze islevini yitirdi yeniden cami olarak ibadete acildi KonumuTrabzon kent merkezinde kayalik bir burun uzerinde eski bir Roma bazilikasinin yerine insa edilmis olan Ayasofya zamanla denize dolgu yapilmasi ve 2006 yilinda devlet sahil yolunun deniz dolgusu yapilarak insa edilmesi sonucu gunumuzde denizden yaklasik yarim kilometre iceridedir Tarih1204 yilinda Bizans Imparatorlugu baskentinin Latin istilasina ugramasi uzerine imparatorlugun yeni bir yonetim merkezinden idare edilmesi zorunlulugu dogmus Trabzon da Bizans in yeni yonetim merkezlerinden biri kurulmustu Trabzon Imparatorlugu olarak adlandirilan yeni idari olusum 13 yuzyilda kentte ciddi bir imar faaliyetine girdi Ayasofya bu imar faaliyeti sirasinda insa edilmistir Ayasofya nin Trabzon Rum Imparatoru I Manuil zamaninda 1250 1260 rasinda yapildigi kabul edilir Kilisenin yerinde eski bir yapinin varoldugu sanilmaktadir Kimi kaynaklara gore ise 1204 oncesinde yapilmis I Manuil doneminde yenilenmis bir yapidir Kilise 13 yuzyilda kent disinda kurulan manastira bagli idi ancak zamanla manastirin diger ogeleri yok olmustur Trabzon Imparatorlugu nu yoneten Komninos hanedaninin karmasik politik iliskilerinden dolayi mimarisi ve suslemeleri farkli devletlerle iliskileri yansitacak sekilde cok farkli ozellikleri barindiran bir kilise yapisi insa edilmistir Ornegin guney cephedeki bir dizi tas suslemede Gurcu etkisi varken ati cephesindeki dis narteks girisinde Selcuklu uslubunda tas suslemeler yapilmistir Ayasofya nin kubbesindeki Pantokrator Isa melekler korosu ve yazi kusagi Yapinin icindeki fresko resimlerin 1260 a dogru tamamlandigi dusunulur Fresklerde Incil den alinma konulara yer verilmistir Kubbe de Pantokrator Isa onun altinda melekler korosu ve yazi kusagi kusagin altinda dizi halinde meleklerin yer aldigi bir friz vardir pencere aralarinda oniki aziz tasvirleri yer alir Pandantiflerde ise degisik gorunumlere yer verilmistir Mabedin batisindaki can kulesi 2008 Mabedin bati tarafindaki dort kose planli ve ic duvarlarinda resimler bulunan can kulesi kiliseden ayri olarak 1427 de insa edildi icindeki suslemeler 1443 te yapildi Yapidan 25 metre ileride yer alan bu kule yildizlari gozlemek astronomi dersleri vermek amaciyla kullanilmistir Kulenin ayrica deniz feneri olarak da kullanilmis olabilecegi dusunulur Yapi Fatih Sultan Mehmed in 1461 yilinda Trabzon u fethinden sonra da bir sure kilise olarak kullanilmaya devam etti Trabzon hakkindaki yayinlarda Ayasofya nin cami olusu icin farkli tarihler verilir 1648 de Trabzon a gelen Evliya Celebi ye gore 1583 yilinda sultanin emriyle Kurd Ali Bey adinda bir ayan tarafindan J von Hammer in elindeki nushaya gore soz konusu valinin adi Kurd dur bir minber ve muezzin mahfili eklenerek camiye donusturulmustur Ayasofya yi cami halinde goren ilk Batili seyyah 1609 da Trabzon dan gecen Fransiz Julien Bordier dir Julian Bordier camiye donusturulen yapinin onarilmadigi icin bos tutuldugunu ve ibadet icin kullanildigini bildirmistir Kimi arastirmalara gore ise Osmanli Sultani III Murat zamaninda Trabzon Beylerbeyi Ali Bey in girisimleriyle camiye 1670 tarihinde cevrilmistir Uzun sure ibadete kapali olan yapi 1864 te Bursali Riza Efendi nin tesvikleriyle onarildi Musluman cemaatin topladigi 95 000 kurus ile Rum ustalar tarafindan onarilarak yeniden ibadete acildi Ancak kentin disinda olmasi dolayisiyla surekli kullanilmayan cami Osmanli doneminde son olarak 1880 lerde onarildi I Dunya Savasi sirasinda Trabzon u isgal eden Rus ordusu tarafindan depo ve askeri hastane olarak kullanildi Savas sonrasinda 1960 yilinda dek cami olarak kullanilmaya devam etti Ingiliz arkeolog ve sanat tarihcisi David Talbot Rice Ayasofya daki freskleri aciga cikarmak icin bir proje baslatti 1957 1962 yillari arasinda Edinburgh Universitesi nden Russell Vakfi uzmanlari tarafindan yurutulen calismalarla Ayasofya nin ic yuzeylerini orten 19 yuzyil sivalari kaldirilarak altindaki freskler gunisigina cikarildi Bizans sanatiyla ilgili cevrede heyecan uyandiran bu calismanin ardindan yapi Vakiflar Genel Mudurlugu tarafindan restore edildi ve evrensel deger tasiyan fresklerin sergilenebilmesi icin Ayasofya muzeye donusturuldu 2000 li yillarda muzenin camiye donusturulmesi gundeme geldi ve tartismalara yol acti Yapinin camiye donusturulmesi kimi muhafazakar siyasetci ve medya kurumlarinca desteklenirken kimi aydinlar ve aktivistler freskler ve yapinin zarar gorecegi gerekcesiyle muze statusunu yitirmesine karsi cikti 2013 te Trabzon Ayasofya Muzesi muze olarak kalmali seklinde bir imza kampanyasi yapildi Ayasofya nin muze islevi iptal edilerek 3 Haziran 2013 tarihinde Kultur Bakanligi tarafindan Vakiflar Genel Mudurlugune teslim edildi Ardindan mahkeme kararlari ve vakif kaydi dolayisiyla Ayasofya 28 Haziran 2013 Cuma gunu cami olarak ibadete acildi MimariYapi gec Bizans Kiliselerinin en guzel orneklerinden biri olarak kabul edilir Kapali kollu hac planlidir yuksek kasnakli bir kubbeye sahiptir Kuzey bati ve guneyinde revakli uc kirisi bulunmaktadir Yapi ana kubbenin uzerine degisik tonozlarla ortulmus ve catiya farkli yukseltiler verilerek kiremitle ortulmustur Ustun bir isciligin goruldugu tas plastiklerde Hristiyan sanatinin yani sira Selcuklu Donemi Islam sanatinin da etkileri gorulur Kuzey ve batidaki revak cephelerinde gorulen geometrik gecmeli bezemeleri iceren madalyonlarla bati cephesinde gorulen mukarnasli nisler Selcuklu tas islemelerindeki ozellikleri tasimaktadir SanatBinanin en gorkemli cephesi guneyidir Burada Adem le Havva nin yaratilisi kabartma olarak bir friz halinde anlatilmistir Guney cephesindeki kemerin kilittasi uzerinde Trabzon da 257 yil hukum suren Komninos Hanedani nin sembolu olan tekbasli kartal motifi bulunmaktadir Kubbede ana tasvir Isa onun tanrisal yonunu aksettiren Hristos Pantokrator Herseye kadir Isa tarzidir Bunun altinda bir kitabe kusagi daha altta ise melekler frizi bulunur Pencere aralarinda on iki havari tasvir edilmistir Pandantiflerde degisik kompozisyonlar yer almaktadir Isa nin dogumu vaftizi carmiha gerilisi kiyamet gunu gibi sahneler betimlenmistir Apsis tonozuun ortasinda anelipsis sahnesi goruluyor GaleriYukaridan gorunum 2020 Guney cephe Kemerin kilit tasinda Komnenos hanedaninin Devlet amblemi olan kanatlarini acmis durumda doguya bakan tek basli kartal aetos motifi Can Kulesi 2011 Apsisteki freskte Meryem Ana kucaginda cocuk Isa ile oturuyor apsis tonozunun ortasinda Isa nin goge yukselisi goruluyor Tavandaki fresklerAyrica bakinizCamiye cevrilen kiliseler Fethiye Camii Kars Yeni Cuma Camii Ortahisar Fatih CamiiKaynakcaWikimedia Commons ta Ayasofya Trabzon ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Trabzon daki Ayasofya 28 Temmuz da hem ziyarete hem ibadete acilacak ntv com tr 26 Temmuz 2020 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Temmuz 2020 www kulturportali gov tr 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Temmuz 2020 Karahaliloglu Aleyna Acici Funda KURAK 29 Aralik 2021 TURKIYE DE BULUNAN AYASOFYA YAPILARININ BENZERLIK ve FARKLILIKLARININ DEGERLENDIRILMESI Inonu Universitesi Kultur ve Sanat Dergisi 7 2 1 24 doi 10 22252 ijca 900801 ISSN 2458 7915 4 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Agustos 2023 Arsivlenmis kopya 1 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Temmuz 2013 a b c Kose Prof Dr Ismail 1 Ocak 2010 TRABZON AYASOFYA NIN FRESKLERI FRESCOES OF TRABZON HAGHIA SOPHIA Akademi Kitabevi 6 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 a b Kaya Ilkgul 29 Nisan 2021 Trabzon daki Ayasofya Kilisesi nin Kayip Omphalionu Selcuk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi 45 260 275 doi 10 52642 susbed 929883 ISSN 2667 4750 5 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Agustos 2023 Ozerden Seden Turamberk 1 Ocak 2018 Karadeniz Bolgesindeki Bizans Eserleri Trabzon Ornegi 5th International Congress on Multidisciplinary Studies Congress 6 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 a b c Zeynep Ahunbay Mimarlik Dergisi www mimarlikdergisi com 17 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 a b c AYASOFYA CAMII TDV Islam Ansiklopedisi 1 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 a b Trabzon un Ayasofyasi www sanatinyolculugu com 5 Ocak 2019 6 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Ayasofya Can Kulesi Dogu Karadeniz Kultur Envanteri Projesi 6 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Evliya Celebi Narrative of Travels in Europe Asia and Africa in the Seventeenth Century Cambridge University Press 2012 s 45 14 Kasim 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde 12 Subat 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Temmuz 2020 Trabzon Ayasofya Muzesi Dogu Karadeniz Kultur Envanteri Projesi 6 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 12 Subat 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Temmuz 2020 Ayasofya camii olmali 6 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Nisan 2013 19 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Nisan 2013 Trabzon Ayasofyasi nda Siyasal Cami Emeli Trabzon Ayasofya Muzesi Muze olarak kalmali imza kampanyasi 21 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Nisan 2013