Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Ağustos 2014) |
Tarihi Santa madenci kasabası ve bu yerleşimden günümüze kalan Santa Harabeleri, Gümüşhane merkez ilçeye bağlı Dumanlı köyü ve mahallelerinden oluşmaktadır. Osmanlı döneminde madenci köyü yerleşmesi olan Santa (Dumanlı Köyü), Yanbolu vadisi içerisinde ve sahilden 47 km içeride ortalama 1.600 metre yükseklikte yer almaktadır.
Coğrafi özellikleri
Santa (Dumanlı) köyü; Gümüşhane ili ile Trabzon’un Arsin ve Araklı ilçeleri sınırının kesişme noktasını oluşturan Yanbolu vadisinin 1000-2600m rakımları arasında bulunmaktadır.
Etrafı Ziyaret ve Karakaban Dağları, Zincirli, Kilisesırtı ve Uzunsırt gibi 2 bin metrenin üzerinde yükseltilerle kuşatılmış olan Dumanlı(Santa) bölgesinin yıl boyu geçit veren tek girişi kuzeyde, Karadenize dökülen, Yanbolu Deresi vadisidir.
Havza, yılın en az 6 ayı ağır kış şartlarının hakim olduğu, bahar ve yaz ayları da sisli ve yağışlı geçen ve de yağışın bolluğuna bağlı çok sayıda su kaynağına sahip bir bölgedir.
Havzanın 1700–1800 m rakımına kadar olan vadi yamaçları geniş ve iğne yapraklı ormanlarla kaplıdır. Santa köy yerleşimlerinin bulunduğu 1500 m ve üzeri yamaçlar ise ağırlıklı olarak Ladin ormanları ile kaplı olup 1600-1800m den sonra ise alpin çayırlarla kaplıdır. Orman üstü bölgeler 19. yüzyıla kadar, hayvan yemi ve halkın tüketimi amacı ile tahıl (arpa, buğday, çavdar, yulaf vb) üretim amacı ile ekilen tarla alanları ile kaplı idi.
Tarih
Bölge ile ilgili çalışmalarda, ilk yerleşmelerin Orta Çağ'da madenlerin işletilmesine dayalı olarak kurulduğu belirtilen Santa yerleşiminin daha eski yerleşim olması kuvvetle muhtemeldir. 1461 - 1476 yılları arası, Fatih Sultan Mehmet döneminde tüm Trabzon ve Doğu Karadeniz illeri ile birlikte yöre fethedilerek Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmıştır. 1500-1800 döneminde önemli bir madenci yeleşimi olan bölge 1923 nüfus mübadelesi ile tamamı Ortodoks Hristiyan (Rum) olan halkın Yunanistan'a göç ettirilmesi sonrası boşalmıştır. Günümüzde sadece yaz aylarında yayla yerleşimi olarak kullanılmaktadır. Santa yerleşimi önemli bir madenen yerleşimi olmasının yanında Bayburt-Trabzon arasında mevcut tarihi ipek yolunun Taşköprü-Sümela-Maçka arasındaki güzergahını kontrol altında tutan stratejik bir konumda bulunmaktaydı.
Yerleşim ve nüfus
Birbirini kuş bakışı çok net bir şekilde görebilen, Yanbolu Deresinin doğduğu, vadilerle birbirinden ayrılmış 3 ayrı yamaç üzerine kurulmuş olan Santa'da mahalle olarak 7 yerleşim birimi bulunuyordu. Bu mahalleler ve 19. yüzyıl nüfusları şöyledir;
- Merkez mahalle Piştoflu (Pistofanton: 300 hane),
- Binatlı (Pinatanton: 60 hane),
- İşhanlı (Ischananton: 260 hane),
- Terzili (Terzanton: 200 hane),
- Çakallı (Tsakalanton: 53 hane,
- Zurnacılı (Zournatsanton: 120 hane)
- Sincanlı?-Kozlu (Kozlaranton:60 hane, koz:ceviz)
Toplam 1053 hanede 4-5000 civarında nüfus barınmakta idi.
19. yüzyılda madenlerin kapanması sonrası ekonomik nedenler ve Padişahlık tarafından madencilere verilen imtiyazların kaybedilmesi nedeni ile Santa ve çevresindeki yerleşimlerden, başta Trabzon olmak üzere çevre yerleşimlere ve hatta Rusya'ya (Batum, Tiflis, Ermenistan ve diğer bölgeler) göçler olmuş ve nüfus hızla azalmıştır. 1923 Müslüman-Rum nüfus mübadelesi ile bölge Rumlarının tamamı Yunanistan'a göç etmiştir. Mübadel ile boşalan bölgeye, boşalan arazi ve binaları hazineden satın alan, çevre köylerin sakinleri yerleşmiştir.
Dumanlı Köyü, günümüzde, Arsin ve Araklı'ya bağlı bazı köylerin yaz aylarında yaylacılık amacı ile çıktığı, yaklaşık 300 evlik (Yayla evi) bir yayla yerleşimidir ve sadece hayvancılık amacı ile kullanılmaktadır. Köyde yıl boyunca ikamet eden sadece 1 hane mevcuttur.
Dil-dini inanışlar
1923 yılına kadar Santa yerleşimlerinde yaşayan halkın tamamı Ortodoks Hristiyan idi. Ancak halkın günlük konuşma dili, 1812 Yunan bağımsızlık hareketi ve 1828 Osmanlı Rus harbine kadar, Gorom bölgesi hariç Gümüşhane Rumlarının çoğunluğunda olduğu gibi Türkçe idi (Rumlar'a ait kaynaklara göre) Yunan milliyetçiliğinin gelişmesi ve Rum-Yunan kilisesinin baskısı ile öncelikle okullarda, sonraki dönemlerde ise tüm halkın Yunanca ya da yöresel lehçe olan Rumca konuşmaya başladığı Rum kaynaklarında mevcuttur. Yerleşim yeri ve coğrafik adlandırmaların da dini inançlara dayalı adlandırmalar hariç tamamına yakını Türkçe idi. Halkın ibadet dilinin 19. yüzyılda gelişen Yunan milliyetçiliği etkisi ile Yunancaya dönüştürülmesi (Kilisenin ve Yunanistan'da eğitim görmüş öğretmenlerin baskısı ile) ve okullarda Yunancanın öğretilmeye başlanması ile bölgede Yunanca konuşulmaya başlanmıştır. Ancak 1923 Nüfus nüfus mübadelesi ile göç eden Santa Rumlarının ana dillerinin hâlâ Türkçe olduğu ve Yunanistan'da dahi Türkçe konuştukları bilinmektedir. 1828 Rus harbinde bölgeden göç ederek Gürcistan'ın Tsalka bölgesi Santa köyüne göç eden Santalılar ve Gürcistan ve Rusya'nın Kafkasya ve Kırım bölgesinde yaşayan pek çok Ortodoks Hristiyan topluluk kendilerini Rum-Urum olarak adlandırmakta ve günümüzde de Türkçe konuşmaktadırlar.[]
Eğitim
1900-1923 döneminde Santa'nın her mahallesinde, erkek ve kız çocukların gittiği çok sınıflı en az bir ilk okul vardı. Merkez Piştoflu mahallesinde ise 2 katlı bir orta okul bulunmakta idi (yapı günümüzde harap olarak mevcuttur). Bu okullardan mezun olanlardan bazılarının Trabzon'da bulunan Rum Lisesinde (Günümüzde Kanuni Anadolu Lisesi olan bina) öğrenim görmüştür).
Mimari yapılar
Santa çevresinde, büyük çoğunluğu 19. yüzyıla ait, sanatsal değere sahip pek çok anıtsal dini ve sivil mimari örneği yapı, bölgede bolca bulunan taş ve ahşap malzeme kullanılarak inşa edilmiştir.
Bölgede mevcut dini yapılar
[1]
- Merkez Mahalle'de (Piştoflu): Aziz (Aya) Kyriake, Aziz Panteleimonos, Aziz Christophoros kiliseleri
- Zurnacılı: Aziz Georgios, Aziz Constantine, Aziz Kyriake kiliseleri
- Çakallı: Zodoxu Rigis ve Aziz Georgios kiliseleri
- İşhanlı: Aziz Kyriake, Aziz Georgios kiliseleri
- Kozlu-sincanlı : Kutsal Apostol Petro, Apostol Pavio kiliseleri
- Binatlı :Profizitic Ilion ve Aziz Georgios kilşseleri
- Terzili: Aya Theodoros ve Metamorfoz kiliseleri
olmak üzere santaya bağlı 7 mahallede 13 kilise bulunmakta idi, fakat insan (hazine arayıcıları) ve doğa olaylarının tahribatı sonucu, günümüze 5 tanesi kısmen sağlam olarak gelebilmiştir. Kiliselere ek olarak günlük ibadetlerde kullanılmak üzere, günümüze ulaşmayan, pek çok şapel (Müslümanlıkta kullanılan mescit eşdeğeri küçük dini yapı) mevcut idi.
Konutlar
Bilinçsiz kullanım ve doğa koşulları sonucu, Osmanlı-Rum taş işçiliğinin güzel örneklerini oluşturan evlerden bugüne yaklaşık 300 tanesi, büyük çoğunluğu özgünlüğünü kaybederek ulaşmıştır. Büyük çoğunluğu eğimli araziye uyumlu olarak İki katlı olarak inşa edilen evlerin alt katları iş yeri ya da ahır olarak kullanılmakta idi. Merkez mahalle olan Piştoflu'daki binaların tamamı ya da alt katları iş yeri; mağaza, demirci, terzi, kunduracı, kuyumcu, yiyecek alım satım yeri, kahvehane vb. ticari ve sosyal amaçlı birimler olarak kullanılmakta idi.
Diğer yapılar
Bölgede kesme taş kullanılarak inşa edilen okullar, kemer köprüler, yine kesme taş kullanılarak inşa edilen kemerli çeşmeler, taş döşeme yollar, değirmenler bulunmakta idi. Bu yapılardan çeşmeler dışındaki yapılar doğal etkenler ve bakımsızlıktan yıkılmış, kalıntı olarak bulunmaktadır.
Ticari yapı
Santa köyünün kuruluş amacı ve varlığını sürdürmesi, havzada mevcut demir, kurşun ve kurşunla birlikte çıkarılan gümüş madenlerinin işletilmesine bağlı idi. Madenlerin verimli işletildiği 16.-18. yüzyıllar arası dönemde, bölge önemli derecede gelişmiş ve ekonomik refaha erişmiş idi. Madenlerin işletildiği dönemde Osmanlı Devletinin maden çalışanlarına ve madencilerin ihtiyaçlarını temin eden meslek erbabı ve ticaret erbabına sağladığı vergi ve pek çok sorumluluktan muafiyet bölgeye çevre köy ve illerden yoğun olarak Ortodoks Hristiyan (Rum) Osmanlı vatandaşının göç etmesini sağlamıştı. Bu göç ve refah madenlerin kapandığı ve sosyal ve idari sorunların yaşanmaya başlandığı 18. ve 19. yüzyıla kadar sürdü.
Santa yerleşimlerinde, bölgede çıkan madenlerin etkisi ile demircilik ve gümüşçülük önemli bir sanat dalı olmuş, usta çırak ilişkisi ile öğrenilen mesleklerini yakın köyler ve hatta Trabzon' da Kiremitçilik, taş ustalığı, demircilik, terzi, kuyumculuk yaparak sürdürmüşlerdir. Köyün meslek sahibi erkeklerinin bir kısmı Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemimdeki ekonomik çöküşüne bağlı olarak oluşan işsizlik, dini ve sosyal sorunlar nedeniyle Çarlık Rusya’sına aileleri ile kalıcı olarak ya da çalışmak amacı ile mevsimsel olarak göç etmeye başlamışlardı.
Tarım ve hayvancılık
Santa bölgesi tahıl üretimi yapılan geniş yamaç ve tepe düzlükleri yanında, sebze yetiştiriciliği yapılan teras bahçeleri ve iklime ve rakıma uyum sağlayan armut, elma, yaban mersini, kuşburnu, erik vb. meyvelerin yetiştirildiği ve geniş yayla potansiyeli ile hayvancılığın yapıldığı, içe dönük kapalı ekonomisi olan bir yerleşim birimi idi. Madenlerin kapadığı 19. yüzyıl başından itibaren bölge kapalı tarım ve hayvancılıkla geçim sağlanan bir yerleşim karakteri göstermiştir. Günümüzde bölgede sadece yaz aylarında hayvancılık yapılmaktadır.
Ulaşım
Santa Harabelerine bağlı bulunduğu Gümüşhane'den Yağmurdere-Taşköprü güzergahından ya da Karaca Mağarası, Kurum (Gorom, Krom, Kromni) Antik kenti -Cami Boğazı, Dilaver, Sarıtaş Güzergahından ulaşılabilmektedir. Trabzon'dan ise Trabzon il merkezinin doğusunda olan Arsin ve Araklı sınırları içerisindeki Yanbolu Vadisi'nden ya da Maçka, Sümela, Kürtdere yaylası, Sarıtaş üzerinden ulaşılır. Yanbolu Deresi boyunca yaklaşık 50 km olan yolun 22 km si asfalt diğer kısmı ise stabilize yoldur ve yolun iyileştirme çalışmaları devam etmektedir. Santa Yayla olarak kullanıldığı için yaz mevsiminde araç yoğunluğu fazladır. Kiralama ve her türlü araç ile ulaşılabilir, yağışlı mevsimlerde yol kalitesinin bozulacağı ve çamur olabileceği göz önüne alınmalıdır. En güzel gezi güzergahı; Trabzon-Arsin Yanbolu vadisinden başlayıp merkez Piştoflu mahallesi-İşhan Mahallesi sinden geçen ve Sarıtaş yaylası, Dilaver tesisleri, Kürtdere yaylası boğazından Sümela Manastırından geçerek Maçka dan Trabzon'a ulaşan güzergahtır. (bu güzergahları kullanacaklar önceden bilgi almadan hareket etmemeleri tavsiye olunur, yağış dönemlerinde yollar araçlara zarar verecek derecede bozuktur) [2]
Resim galerisi
Dış bağlantılar
- http://www.gumushane.gen.tr/galeri/thumbnails.php?album=15514 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.yusufbulut.com/index.php?option=com_rsgallery2&Itemid=34&catid=4[]
- http://www.tempotour.com.tr/karadeniz/karadeniz/santa.htm3 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Agustos 2014 Tarihi Santa madenci kasabasi ve bu yerlesimden gunumuze kalan Santa Harabeleri Gumushane merkez ilceye bagli Dumanli koyu ve mahallelerinden olusmaktadir Osmanli doneminde madenci koyu yerlesmesi olan Santa Dumanli Koyu Yanbolu vadisi icerisinde ve sahilden 47 km iceride ortalama 1 600 metre yukseklikte yer almaktadir Santa nin girisindeki tanitim tabelasiCografi ozellikleriSanta Dumanli koyu Gumushane ili ile Trabzon un Arsin ve Arakli ilceleri sinirinin kesisme noktasini olusturan Yanbolu vadisinin 1000 2600m rakimlari arasinda bulunmaktadir Etrafi Ziyaret ve Karakaban Daglari Zincirli Kilisesirti ve Uzunsirt gibi 2 bin metrenin uzerinde yukseltilerle kusatilmis olan Dumanli Santa bolgesinin yil boyu gecit veren tek girisi kuzeyde Karadenize dokulen Yanbolu Deresi vadisidir Havza yilin en az 6 ayi agir kis sartlarinin hakim oldugu bahar ve yaz aylari da sisli ve yagisli gecen ve de yagisin bolluguna bagli cok sayida su kaynagina sahip bir bolgedir Havzanin 1700 1800 m rakimina kadar olan vadi yamaclari genis ve igne yaprakli ormanlarla kaplidir Santa koy yerlesimlerinin bulundugu 1500 m ve uzeri yamaclar ise agirlikli olarak Ladin ormanlari ile kapli olup 1600 1800m den sonra ise alpin cayirlarla kaplidir Orman ustu bolgeler 19 yuzyila kadar hayvan yemi ve halkin tuketimi amaci ile tahil arpa bugday cavdar yulaf vb uretim amaci ile ekilen tarla alanlari ile kapli idi TarihBolge ile ilgili calismalarda ilk yerlesmelerin Orta Cag da madenlerin isletilmesine dayali olarak kuruldugu belirtilen Santa yerlesiminin daha eski yerlesim olmasi kuvvetle muhtemeldir 1461 1476 yillari arasi Fatih Sultan Mehmet doneminde tum Trabzon ve Dogu Karadeniz illeri ile birlikte yore fethedilerek Osmanli Imparatorlugu topraklarina katilmistir 1500 1800 doneminde onemli bir madenci yelesimi olan bolge 1923 nufus mubadelesi ile tamami Ortodoks Hristiyan Rum olan halkin Yunanistan a goc ettirilmesi sonrasi bosalmistir Gunumuzde sadece yaz aylarinda yayla yerlesimi olarak kullanilmaktadir Santa yerlesimi onemli bir madenen yerlesimi olmasinin yaninda Bayburt Trabzon arasinda mevcut tarihi ipek yolunun Taskopru Sumela Macka arasindaki guzergahini kontrol altinda tutan stratejik bir konumda bulunmaktaydi Yerlesim ve nufusBirbirini kus bakisi cok net bir sekilde gorebilen Yanbolu Deresinin dogdugu vadilerle birbirinden ayrilmis 3 ayri yamac uzerine kurulmus olan Santa da mahalle olarak 7 yerlesim birimi bulunuyordu Bu mahalleler ve 19 yuzyil nufuslari soyledir Merkez mahalle Pistoflu Pistofanton 300 hane Binatli Pinatanton 60 hane Ishanli Ischananton 260 hane Terzili Terzanton 200 hane Cakalli Tsakalanton 53 hane Zurnacili Zournatsanton 120 hane Sincanli Kozlu Kozlaranton 60 hane koz ceviz Toplam 1053 hanede 4 5000 civarinda nufus barinmakta idi 19 yuzyilda madenlerin kapanmasi sonrasi ekonomik nedenler ve Padisahlik tarafindan madencilere verilen imtiyazlarin kaybedilmesi nedeni ile Santa ve cevresindeki yerlesimlerden basta Trabzon olmak uzere cevre yerlesimlere ve hatta Rusya ya Batum Tiflis Ermenistan ve diger bolgeler gocler olmus ve nufus hizla azalmistir 1923 Musluman Rum nufus mubadelesi ile bolge Rumlarinin tamami Yunanistan a goc etmistir Mubadel ile bosalan bolgeye bosalan arazi ve binalari hazineden satin alan cevre koylerin sakinleri yerlesmistir Dumanli Koyu gunumuzde Arsin ve Arakli ya bagli bazi koylerin yaz aylarinda yaylacilik amaci ile ciktigi yaklasik 300 evlik Yayla evi bir yayla yerlesimidir ve sadece hayvancilik amaci ile kullanilmaktadir Koyde yil boyunca ikamet eden sadece 1 hane mevcuttur Dil dini inanislar1923 yilina kadar Santa yerlesimlerinde yasayan halkin tamami Ortodoks Hristiyan idi Ancak halkin gunluk konusma dili 1812 Yunan bagimsizlik hareketi ve 1828 Osmanli Rus harbine kadar Gorom bolgesi haric Gumushane Rumlarinin cogunlugunda oldugu gibi Turkce idi Rumlar a ait kaynaklara gore Yunan milliyetciliginin gelismesi ve Rum Yunan kilisesinin baskisi ile oncelikle okullarda sonraki donemlerde ise tum halkin Yunanca ya da yoresel lehce olan Rumca konusmaya basladigi Rum kaynaklarinda mevcuttur Yerlesim yeri ve cografik adlandirmalarin da dini inanclara dayali adlandirmalar haric tamamina yakini Turkce idi Halkin ibadet dilinin 19 yuzyilda gelisen Yunan milliyetciligi etkisi ile Yunancaya donusturulmesi Kilisenin ve Yunanistan da egitim gormus ogretmenlerin baskisi ile ve okullarda Yunancanin ogretilmeye baslanmasi ile bolgede Yunanca konusulmaya baslanmistir Ancak 1923 Nufus nufus mubadelesi ile goc eden Santa Rumlarinin ana dillerinin hala Turkce oldugu ve Yunanistan da dahi Turkce konustuklari bilinmektedir 1828 Rus harbinde bolgeden goc ederek Gurcistan in Tsalka bolgesi Santa koyune goc eden Santalilar ve Gurcistan ve Rusya nin Kafkasya ve Kirim bolgesinde yasayan pek cok Ortodoks Hristiyan topluluk kendilerini Rum Urum olarak adlandirmakta ve gunumuzde de Turkce konusmaktadirlar kaynak belirtilmeli Egitim1900 1923 doneminde Santa nin her mahallesinde erkek ve kiz cocuklarin gittigi cok sinifli en az bir ilk okul vardi Merkez Pistoflu mahallesinde ise 2 katli bir orta okul bulunmakta idi yapi gunumuzde harap olarak mevcuttur Bu okullardan mezun olanlardan bazilarinin Trabzon da bulunan Rum Lisesinde Gunumuzde Kanuni Anadolu Lisesi olan bina ogrenim gormustur Mimari yapilarSanta cevresinde buyuk cogunlugu 19 yuzyila ait sanatsal degere sahip pek cok anitsal dini ve sivil mimari ornegi yapi bolgede bolca bulunan tas ve ahsap malzeme kullanilarak insa edilmistir Bolgede mevcut dini yapilar 1 Merkez Mahalle de Pistoflu Aziz Aya Kyriake Aziz Panteleimonos Aziz Christophoros kiliseleri Zurnacili Aziz Georgios Aziz Constantine Aziz Kyriake kiliseleri Cakalli Zodoxu Rigis ve Aziz Georgios kiliseleri Ishanli Aziz Kyriake Aziz Georgios kiliseleri Kozlu sincanli Kutsal Apostol Petro Apostol Pavio kiliseleri Binatli Profizitic Ilion ve Aziz Georgios kilsseleri Terzili Aya Theodoros ve Metamorfoz kiliseleri olmak uzere santaya bagli 7 mahallede 13 kilise bulunmakta idi fakat insan hazine arayicilari ve doga olaylarinin tahribati sonucu gunumuze 5 tanesi kismen saglam olarak gelebilmistir Kiliselere ek olarak gunluk ibadetlerde kullanilmak uzere gunumuze ulasmayan pek cok sapel Muslumanlikta kullanilan mescit esdegeri kucuk dini yapi mevcut idi Konutlar Bilincsiz kullanim ve doga kosullari sonucu Osmanli Rum tas isciliginin guzel orneklerini olusturan evlerden bugune yaklasik 300 tanesi buyuk cogunlugu ozgunlugunu kaybederek ulasmistir Buyuk cogunlugu egimli araziye uyumlu olarak Iki katli olarak insa edilen evlerin alt katlari is yeri ya da ahir olarak kullanilmakta idi Merkez mahalle olan Pistoflu daki binalarin tamami ya da alt katlari is yeri magaza demirci terzi kunduraci kuyumcu yiyecek alim satim yeri kahvehane vb ticari ve sosyal amacli birimler olarak kullanilmakta idi Diger yapilar Bolgede kesme tas kullanilarak insa edilen okullar kemer kopruler yine kesme tas kullanilarak insa edilen kemerli cesmeler tas doseme yollar degirmenler bulunmakta idi Bu yapilardan cesmeler disindaki yapilar dogal etkenler ve bakimsizliktan yikilmis kalinti olarak bulunmaktadir Ticari yapiSanta koyunun kurulus amaci ve varligini surdurmesi havzada mevcut demir kursun ve kursunla birlikte cikarilan gumus madenlerinin isletilmesine bagli idi Madenlerin verimli isletildigi 16 18 yuzyillar arasi donemde bolge onemli derecede gelismis ve ekonomik refaha erismis idi Madenlerin isletildigi donemde Osmanli Devletinin maden calisanlarina ve madencilerin ihtiyaclarini temin eden meslek erbabi ve ticaret erbabina sagladigi vergi ve pek cok sorumluluktan muafiyet bolgeye cevre koy ve illerden yogun olarak Ortodoks Hristiyan Rum Osmanli vatandasinin goc etmesini saglamisti Bu goc ve refah madenlerin kapandigi ve sosyal ve idari sorunlarin yasanmaya baslandigi 18 ve 19 yuzyila kadar surdu Santa yerlesimlerinde bolgede cikan madenlerin etkisi ile demircilik ve gumusculuk onemli bir sanat dali olmus usta cirak iliskisi ile ogrenilen mesleklerini yakin koyler ve hatta Trabzon da Kiremitcilik tas ustaligi demircilik terzi kuyumculuk yaparak surdurmuslerdir Koyun meslek sahibi erkeklerinin bir kismi Osmanli Imparatorlugu nun son donemimdeki ekonomik cokusune bagli olarak olusan issizlik dini ve sosyal sorunlar nedeniyle Carlik Rusya sina aileleri ile kalici olarak ya da calismak amaci ile mevsimsel olarak goc etmeye baslamislardi Tarim ve hayvancilikSanta bolgesi tahil uretimi yapilan genis yamac ve tepe duzlukleri yaninda sebze yetistiriciligi yapilan teras bahceleri ve iklime ve rakima uyum saglayan armut elma yaban mersini kusburnu erik vb meyvelerin yetistirildigi ve genis yayla potansiyeli ile hayvanciligin yapildigi ice donuk kapali ekonomisi olan bir yerlesim birimi idi Madenlerin kapadigi 19 yuzyil basindan itibaren bolge kapali tarim ve hayvancilikla gecim saglanan bir yerlesim karakteri gostermistir Gunumuzde bolgede sadece yaz aylarinda hayvancilik yapilmaktadir UlasimSanta Harabelerine bagli bulundugu Gumushane den Yagmurdere Taskopru guzergahindan ya da Karaca Magarasi Kurum Gorom Krom Kromni Antik kenti Cami Bogazi Dilaver Saritas Guzergahindan ulasilabilmektedir Trabzon dan ise Trabzon il merkezinin dogusunda olan Arsin ve Arakli sinirlari icerisindeki Yanbolu Vadisi nden ya da Macka Sumela Kurtdere yaylasi Saritas uzerinden ulasilir Yanbolu Deresi boyunca yaklasik 50 km olan yolun 22 km si asfalt diger kismi ise stabilize yoldur ve yolun iyilestirme calismalari devam etmektedir Santa Yayla olarak kullanildigi icin yaz mevsiminde arac yogunlugu fazladir Kiralama ve her turlu arac ile ulasilabilir yagisli mevsimlerde yol kalitesinin bozulacagi ve camur olabilecegi goz onune alinmalidir En guzel gezi guzergahi Trabzon Arsin Yanbolu vadisinden baslayip merkez Pistoflu mahallesi Ishan Mahallesi sinden gecen ve Saritas yaylasi Dilaver tesisleri Kurtdere yaylasi bogazindan Sumela Manastirindan gecerek Macka dan Trabzon a ulasan guzergahtir bu guzergahlari kullanacaklar onceden bilgi almadan hareket etmemeleri tavsiye olunur yagis donemlerinde yollar araclara zarar verecek derecede bozuktur 2 Resim galerisiDis baglantilarhttp www gumushane gen tr galeri thumbnails php album 15514 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www yusufbulut com index php option com rsgallery2 amp Itemid 34 amp catid 4 olu kirik baglanti http www tempotour com tr karadeniz karadeniz santa htm3 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde