Porfiria (bazı kaynaklarda porfiri), hem biyosentezinde (diğer adıyla porfirin biyosentezi) yer alan enzimlerin doğuştan ya da kazanılmış bozukluğu ya da eksikliği sonucunda gelişen bir hastalıktır. Fotosensitivite ve nöropsikiyatrik bulgular sebebiyle vampir efsanelerinin yayılmasına sebep vermiştir. Porfirinlerin ya da kimyasal öncülerinin biriktiği yere göre akut (hepatik) porfiria ya da kutanöz (eritropoetik) porfiria olarak iki ana grupta incelenir. Ortaya çıkışları nörolojik komplikasyonlarla, cilt bozukluklarıyla ya da nadiren her ikisiyle olur. Hastalık, ismini Yunancada morumsu pigment anlamına gelen porphyra kelimesinden almıştır. Bu da, atak sırasında hastaların idrar ve dışkılarının bu rengi almasıyla ilgilidir.
Porfiria | |
---|---|
Uzmanlık | Endokrinoloji |
Belirti ve bulgular
Akut porfiria
Bu gruptaki porfiria özellikle sinir sistemini etkileyerek karın ağrısı, bulantı-kusma, akut nöropati, kas zayıflığı, nöbet geçirme ile halusinasyon, depresyon, anksiyete ve paranoya gibi ruhsal bozukluklara neden olur. Otonom sinir sistemi etkilenirse kalp aritmileri gelişir. Şiddetli ağrılar olabilir.
Belirtilerinin çok çeşitli olması ve hastalığın nadir görülmesi nedeniyle porfiria başka hastalıklarla kolayca karışır. Örneğin, polinöropati Guillain-Barré sendromunu düşündürebilir, bu nedenle benzeri tablolarda porfiria testlerinin yapılması önerilir. Ağrı ve fotosensitivite gibi belirtiler de sistemik lupus ile benzeşir. Akut porfiria hastaları yüksek karaciğer kanseri gelişme riski taşırlar.
Kutanöz porfiria
Bu grup, özellikle deriyi etkileyerek ışık duyarlılığına, ciltte ve diş etlerinde su dolu kabarcıklara ve nekroza, kaşıntıya yol açar. Genellikle karın ağrısı yoktur ve böylelikle diğer porfirialardan ayrılır.
Porfiria hastaları gün ışığına aşırı duyarlı oldukları için, güneş ışığına en küçük bir maruz kalma bile vücutlarında ciddi şekil bozukluklarına yol açabilir. Bu bozukluklar arasında yüz derisinde çatlamalar, burnun ya da parmakların düşmesi, dudakların aşırı gerginleşmesi ve diş etlerinin çekilmesi sonucu dişlerin aşırı sivri görünmesi gibi durumlar vardır. Sarımsak, porfiria semptomlarının ağırlaşmasına sebep olan kimyasal maddeler içermektedir, bu yüzden hastalar sarımsak yiyememektedir.
Tanı
Porfiria tanısı, kan, idrar ve dışkının spektroskopisi ve biyokimyasal analiziyle konur. Akut porfiria şüphesinde genellikle idrarda (PBG) düzeyine bakılması ilk adımdır. Hem sentezinin azalması öncü maddelerin artmasına ve birikmesine yol açar. PBG de porfirin sentez yolunun ilk maddelerinden biridir.
Porfiria nadir bir hastalık olduğundan ilgili laboratuvar testleri genellikle her hastanede yapılmaz ve alınan örneklerin referans laboratuvarlarına gönderilmesi gerekir. Örnekler atak sırasında alınmalıdır yoksa yalancı negatif sonuçlar elde edilir. Ayrıca bunların ışıktan korunması ve buzdolabında saklanması da önemlidir.
Patogenez
İnsanlarda porfirinler hem sentezinin temel maddeleridir. Hem, hemoglobin, , katalaz, peroksidaz ve P450 karaciğer sitokromlarının yapısında değişmez bir bileşendir. Porfirin yolundaki enzimlerin eksikliği yetersiz hem senteziyle sonuçlanır. Bu durumda öncü maddeler birikir ve asıl sorunu da bu oluşturur. Çünkü bu öncüler yüksek konsantrasyonda dokular için toksiktir. Bu ara bileşiklerin kimyasal özellikleri birikecekleri yeri belirler. Bazısı deride birikerek fotosensitiviteye yol açarken bazısı da idrar ve dışkıyla atılır.
Hem sentez yolunda 8 enzim vardır. Bunların birincisi ve son üçü mitokondride diğer dördü ise sitozoldedir. Enzimlerin herhangi birisinin eksikliği porfirianın bir çeşidine yol açar.
PROTO oksidaz enzimindeki kısmi bir eksiklikten oluşur ve hem cilt hem de nörolojik bozukluklara yol açar. Diğer porfirialar ise bu iki sistemden sadece birisini tutar.
Tedavi
Akut porfiria
Akut ataklar ölümcül olabildiğinden porfiria şüphesi kuvvetli ise ampirik tedavi uygun olacaktır. Tipik olarak yüksek karbonhidratlı bir diyet önerilir. Ciddi bir atak sırasında %10'luk glukoz infüzyonu durumu düzeltebilir. Hematin ya da hem arginat bazı ülkelerde akut atak sırasında kullanılan ilaçlardır. Bu ilaçların etkili olabilmesi için çok erken uygulanması gereklidir. Bunlar atakların süresini ve şiddetini azaltabilir. Bu hem benzeri maddeler teorik olarak ALA sentetaz enzimini inhibe ederek toksik ara maddelerin birikmesini engeller.
Atağa hormonlar ya da ilaçlar sebep olduysa bunların kesilmesi gerekebilir. En sık tetikleyicilerden birisi de enfeksiyonlardır ve yakından takip ve tedavi gerektirir.
Ağrı genellikle klinikle bağdaşmayacak ölçüde şiddetlidir ve opioid analjezik kulllanımını gerektirir. Bulantı şiddetli olabilir ve bazen de tedaviye cevap vermez.
Akut porfiria öyküsü olan hastalar ve hatta genetik taşıyıcılar üzerlerinde bu durumu belirten bir yazı taşımalıdırlar. Bu şiddetli ataklar ve kaza gibi durumlar için gereklidir. Çünkü bazı ilaçlar tüm porfiria hastalarında kesin kontrendikedir.
Sık nöbet geçiren hastalarda ekstremitelerde kronik nöropatik ağrı ve mide barsak ağrıları gelişebilir. Bu hastalarda uzun etkili opioidlerle tedavi gerekebilir.
Epilepsi nöbetleri sıklıkla eşlik eder. Nöbet tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar örneğin barbütiratlar porfiriayı arttırdığından kullanılamazlar. Bazı benzodiazepinler ise güvenlidir ve gabapentin gibi yeni ilaçlarla kombine edilebilir.
Hemakromatozis ve hepatit c gibi bazı hastalıklar genetik yatkınlık olmasa bile porfiriaya yol açabilir. Bu hastalarda demir alımının kısıtlanması gerekir.
Eritropoetik porfiria
Eritrositlerde porfirin birikimi olur. En nadir görüleni konjenital eritropoetik porfiriadır. Fotosensitivite, kahverengi dişler ve kıllanma artışı görülür. Hemolitik anemi genelde gelişir. Tedavide beta karoten kullanılır.
Ciltte gelişen ağrı, yanma ve kaşıntının önlenmesi için parlak güneş ışığından korunmak gerekir. Güneşten koruyucu kremler yararsızdır. Uzun kollu giysiler, şapkalar ve eldivenler yararlı olabilir. Porfirin sekresyonunu arttırmak için bazen klorokin kullanılır.
Akut (hepatik) porfirialar
- Akut intermitant porfiria
- Variegata porfiria
- Herediter koproporfiria
- Porfiria kutanea tarda
Kutanöz (eritropoetik) porfirialar
- Konjenital eritropoetik porfiria
- Eritropoetik porfiria
Sınıflandırma | D |
---|---|
Dış kaynaklar |
|
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Porfiria bazi kaynaklarda porfiri hem biyosentezinde diger adiyla porfirin biyosentezi yer alan enzimlerin dogustan ya da kazanilmis bozuklugu ya da eksikligi sonucunda gelisen bir hastaliktir Fotosensitivite ve noropsikiyatrik bulgular sebebiyle vampir efsanelerinin yayilmasina sebep vermistir Porfirinlerin ya da kimyasal onculerinin biriktigi yere gore akut hepatik porfiria ya da kutanoz eritropoetik porfiria olarak iki ana grupta incelenir Ortaya cikislari norolojik komplikasyonlarla cilt bozukluklariyla ya da nadiren her ikisiyle olur Hastalik ismini Yunancada morumsu pigment anlamina gelen porphyra kelimesinden almistir Bu da atak sirasinda hastalarin idrar ve diskilarinin bu rengi almasiyla ilgilidir PorfiriaUzmanlikEndokrinoloji Belirti ve bulgularAkut porfiria Bu gruptaki porfiria ozellikle sinir sistemini etkileyerek karin agrisi bulanti kusma akut noropati kas zayifligi nobet gecirme ile halusinasyon depresyon anksiyete ve paranoya gibi ruhsal bozukluklara neden olur Otonom sinir sistemi etkilenirse kalp aritmileri gelisir Siddetli agrilar olabilir Belirtilerinin cok cesitli olmasi ve hastaligin nadir gorulmesi nedeniyle porfiria baska hastaliklarla kolayca karisir Ornegin polinoropati Guillain Barre sendromunu dusundurebilir bu nedenle benzeri tablolarda porfiria testlerinin yapilmasi onerilir Agri ve fotosensitivite gibi belirtiler de sistemik lupus ile benzesir Akut porfiria hastalari yuksek karaciger kanseri gelisme riski tasirlar Kutanoz porfiria Bu grup ozellikle deriyi etkileyerek isik duyarliligina ciltte ve dis etlerinde su dolu kabarciklara ve nekroza kasintiya yol acar Genellikle karin agrisi yoktur ve boylelikle diger porfirialardan ayrilir Porfiria hastalari gun isigina asiri duyarli olduklari icin gunes isigina en kucuk bir maruz kalma bile vucutlarinda ciddi sekil bozukluklarina yol acabilir Bu bozukluklar arasinda yuz derisinde catlamalar burnun ya da parmaklarin dusmesi dudaklarin asiri gerginlesmesi ve dis etlerinin cekilmesi sonucu dislerin asiri sivri gorunmesi gibi durumlar vardir Sarimsak porfiria semptomlarinin agirlasmasina sebep olan kimyasal maddeler icermektedir bu yuzden hastalar sarimsak yiyememektedir TaniPorfiria tanisi kan idrar ve diskinin spektroskopisi ve biyokimyasal analiziyle konur Akut porfiria suphesinde genellikle idrarda PBG duzeyine bakilmasi ilk adimdir Hem sentezinin azalmasi oncu maddelerin artmasina ve birikmesine yol acar PBG de porfirin sentez yolunun ilk maddelerinden biridir Porfiria nadir bir hastalik oldugundan ilgili laboratuvar testleri genellikle her hastanede yapilmaz ve alinan orneklerin referans laboratuvarlarina gonderilmesi gerekir Ornekler atak sirasinda alinmalidir yoksa yalanci negatif sonuclar elde edilir Ayrica bunlarin isiktan korunmasi ve buzdolabinda saklanmasi da onemlidir PatogenezInsanlarda porfirinler hem sentezinin temel maddeleridir Hem hemoglobin katalaz peroksidaz ve P450 karaciger sitokromlarinin yapisinda degismez bir bilesendir Porfirin yolundaki enzimlerin eksikligi yetersiz hem senteziyle sonuclanir Bu durumda oncu maddeler birikir ve asil sorunu da bu olusturur Cunku bu onculer yuksek konsantrasyonda dokular icin toksiktir Bu ara bilesiklerin kimyasal ozellikleri birikecekleri yeri belirler Bazisi deride birikerek fotosensitiviteye yol acarken bazisi da idrar ve diskiyla atilir Hem sentez yolunda 8 enzim vardir Bunlarin birincisi ve son ucu mitokondride diger dordu ise sitozoldedir Enzimlerin herhangi birisinin eksikligi porfirianin bir cesidine yol acar PROTO oksidaz enzimindeki kismi bir eksiklikten olusur ve hem cilt hem de norolojik bozukluklara yol acar Diger porfirialar ise bu iki sistemden sadece birisini tutar TedaviAkut porfiria Akut ataklar olumcul olabildiginden porfiria suphesi kuvvetli ise ampirik tedavi uygun olacaktir Tipik olarak yuksek karbonhidratli bir diyet onerilir Ciddi bir atak sirasinda 10 luk glukoz infuzyonu durumu duzeltebilir Hematin ya da hem arginat bazi ulkelerde akut atak sirasinda kullanilan ilaclardir Bu ilaclarin etkili olabilmesi icin cok erken uygulanmasi gereklidir Bunlar ataklarin suresini ve siddetini azaltabilir Bu hem benzeri maddeler teorik olarak ALA sentetaz enzimini inhibe ederek toksik ara maddelerin birikmesini engeller Ataga hormonlar ya da ilaclar sebep olduysa bunlarin kesilmesi gerekebilir En sik tetikleyicilerden birisi de enfeksiyonlardir ve yakindan takip ve tedavi gerektirir Agri genellikle klinikle bagdasmayacak olcude siddetlidir ve opioid analjezik kulllanimini gerektirir Bulanti siddetli olabilir ve bazen de tedaviye cevap vermez Akut porfiria oykusu olan hastalar ve hatta genetik tasiyicilar uzerlerinde bu durumu belirten bir yazi tasimalidirlar Bu siddetli ataklar ve kaza gibi durumlar icin gereklidir Cunku bazi ilaclar tum porfiria hastalarinda kesin kontrendikedir Sik nobet geciren hastalarda ekstremitelerde kronik noropatik agri ve mide barsak agrilari gelisebilir Bu hastalarda uzun etkili opioidlerle tedavi gerekebilir Epilepsi nobetleri siklikla eslik eder Nobet tedavisinde kullanilan bazi ilaclar ornegin barbutiratlar porfiriayi arttirdigindan kullanilamazlar Bazi benzodiazepinler ise guvenlidir ve gabapentin gibi yeni ilaclarla kombine edilebilir Hemakromatozis ve hepatit c gibi bazi hastaliklar genetik yatkinlik olmasa bile porfiriaya yol acabilir Bu hastalarda demir aliminin kisitlanmasi gerekir Eritropoetik porfiria Eritrositlerde porfirin birikimi olur En nadir goruleni konjenital eritropoetik porfiriadir Fotosensitivite kahverengi disler ve killanma artisi gorulur Hemolitik anemi genelde gelisir Tedavide beta karoten kullanilir Ciltte gelisen agri yanma ve kasintinin onlenmesi icin parlak gunes isigindan korunmak gerekir Gunesten koruyucu kremler yararsizdir Uzun kollu giysiler sapkalar ve eldivenler yararli olabilir Porfirin sekresyonunu arttirmak icin bazen klorokin kullanilir Akut hepatik porfirialarAkut intermitant porfiria Variegata porfiria Herediter koproporfiria Porfiria kutanea tardaKutanoz eritropoetik porfirialarKonjenital eritropoetik porfiria Eritropoetik porfiriaSiniflandirmaDICD 10 E 1 E 2 ICD 9 CM 277 1MeSH D011164Dis kaynaklarMedlinePlus 001208Patient UK Porfiria