Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Kasım 2023) () |
Elektrik motoru, elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren aygıttır. Her elektrik motoru biri sabit (stator) ve diğeri kendi çevresinde dönen (rotor ya da endüvi) iki ana parçadan oluşur. Bu ana parçalar, gibi elektrik akımını ileten parçalar, manyetik akıyı ileten parçalar ve vidalar ve yataklar gibi parçaları olmak üzere tekrar kısımlara ayrılır.
Bileşenler
Bir elektrik motorunun iki mekanik parçası vardır: Hareket eden rotor ve hareket etmeyen stator. Elektriksel olarak motor, biri rotora, diğeri statora bağlı olan alan mıknatısları ve armatür olmak üzere iki parçadan oluşur. Birlikte manyetik bir devre oluştururlar. Mıknatıslar armatürden geçen manyetik bir alan oluşturur. Bunlar elektromıknatıslar veya kalıcı mıknatıslar olabilir. Alan mıknatısı genellikle stator üzerinde, armatür ise rotor üzerindedir ancak bunlar tersine de çevrilebilir.
Rotor
Rotor, mekanik gücü sağlayan hareketli parçadır. Rotor tipik olarak statorun manyetik alanının şaftı döndürmek için kuvvet uyguladığı akımları taşıyan iletkenleri tutar. Bazı rotorlar kalıcı mıknatıslar taşır. Kalıcı mıknatıslar geniş çalışma hızı ve güç aralığında yüksek verimlilik sunar.
Stator
Stator, rotoru çevreler ve genellikle elektromıknatıslar (ferromanyetik bir demir çekirdeğin etrafındaki tel sargılar) veya kalıcı mıknatıslar olan alan mıknatıslarını tutar. Bunlar, rotor armatüründen geçen ve rotor sargılarına kuvvet uygulayan bir manyetik alan oluşturur. Stator çekirdeği, laminasyon adı verilen, birbirinden yalıtılmış birçok ince metal levhadan oluşur. Bu laminasyonlar, belirli bir manyetik geçirgenliğe, histerezise ve doygunluğa sahip elektriksel çelikten yapılır. Laminasyonlar, katı bir çekirdek kullanıldığında akacak olan indüklenmiş dolaşımdaki girdap akımlarından kaynaklanacak kayıpları azaltır. Şebekeyle çalışan AC motorlar tipik olarak sargıların içindeki telleri vakumda vernikle emprenye ederek hareketsiz hale getirir. Bu, sarımdaki tellerin birbirlerine karşı titreşerek tel yalıtımını aşındırmasını ve erken arızalara neden olmasını önler. Derin kuyu dalgıç pompalarında, çamaşır makinelerinde ve klimalarda kullanılan reçine dolgulu motorlar, korozyonu önlemek ve/veya iletilen gürültüyü azaltmak için statoru plastik reçineyle kaplar.
Boşluk
Stator ve rotor arasındaki hava boşluğu dönmesine izin verir. Boşluğun genişliği motorun elektriksel özellikleri üzerinde önemli bir etkisi vardır. Büyük bir boşluk performansı zayıflatacağından genellikle mümkün olduğu kadar az yapılır. Tersine, çok az boşluklar gürültünün yanı sıra sürtünme de yaratabilir.
Armatür
Armatür, ferromanyetik bir çekirdek üzerindeki tel sargılardan oluşur. Telin içinden geçen elektrik akımı, manyetik alanın tel üzerine bir kuvvet (Lorentz kuvveti) uygulayarak rotoru döndürmesine neden olur. Sargılar, akımla enerji verildiğinde manyetik kutuplar oluşturacak şekilde lamine, yumuşak, demir, ferromanyetik bir çekirdeğin etrafına sarılmış sarmal tellerdir.
Sargılar, akımla enerji verildiğinde manyetik kutuplar oluşturacak şekilde lamine, yumuşak, demir, ferromanyetik çekirdek etrafına sarılmış sarmal tellerdir.
Elektrikli makineler çıkıntılı ve çıkıntısız kutup yapısına sahiptir. Çıkıntılı kutuplu bir motorda, rotor ve statorun ferromanyetik çekirdekleri, kutup adı verilen ve birbirine bakan çıkıntılara sahiptir. Telin içinden akım geçtiğinde kuzey veya güney kutupları haline gelen kutup yüzünün altındaki her bir kutbun etrafına tel sarılır. Çıkıntısız kutuplu (dağıtılmış alanlı veya yuvarlak rotorlu) bir motorda, ferromanyetik çekirdek, sarımların çevre etrafındaki yuvalara eşit şekilde dağıtıldığı düzgün bir silindirdir. Sargılara alternatif akım verilmesi, çekirdekte sürekli dönen kutuplar oluşturur. Gölge kutuplu bir motor, kutbun bir kısmı etrafında, o kutup için manyetik alanın fazını geciktiren bir sargıya sahiptir.
Komutatör
Komütatör, rotora akım sağlayan döner bir elektrik anahtarıdır. Mil döndükçe rotor sargılarındaki akımın akışını periyodik olarak tersine çevirir. Armatür üzerinde birden fazla metal temas bölümünden oluşan bir silindirden oluşur. Karbon gibi yumuşak iletken bir malzemeden yapılmış "fırça" adı verilen iki veya daha fazla elektrik kontağı, komütatöre baskı yapar. Fırçalar, döndürücü döndükçe ardışık komütatör bölümleriyle kayan temas kurarak rotora akım verir. Rotordaki sargılar komütatör bölümlerine bağlanır. Komütatör, her yarım dönüşte (180°) rotor sargılarındaki akım yönünü tersine çevirir, böylece rotora uygulanan tork daima aynı yönde olur. Bu ters dönüş olmasaydı, her bir rotor sargısındaki torkun yönü, her yarım dönüşte tersine dönerek rotoru durdururdu. Komutasyonlu motorların yerini çoğunlukla fırçasız motorlar, sabit mıknatıslı motorlar ve asenkron motorlar almıştır.
Mil
Motorun mili, yükü karşılayacağı motor gövdesinin dışına doğru çıkıktır. Yükün kuvvetleri en dıştaki yatağın ötesine uygulandığından, yükün bir nevi asılı olduğu söylenir.
Rulmanlar
Rotor, eksenel ve radyal yüklerin kuvvetini şafttan motor gövdesine aktararak rotorun kendi ekseni üzerinde dönmesini sağlayan rulmanlar tarafından desteklenir.
Üretimi
Alternatif akım (AA/AC) ile çalışan elektrik motorlarında rotor ve statorun manyetik akıyı ileten kısımları fuko akımlarından kaçınmak amacıyla tabakalandırılmış saçlardan yapılır. Rotor ve stator saç paketlerinin yapılması için 0,35 - 1,5 mm kalınlığında, tek ya da çift taraflı yalıtılmış saç levhalar makas tezgâhlarında şeritler halinde kesilir. Bu şekilde oluşturulan saç şeritler şerit çekirdekli trafoların ve makinaların yapımında başka bir işleme gereksinilmeden derhal kullanılabilmektedir. Makastan çıkan saç şeritler çok seri -çalışan kalıp- kesme presine verilir. Dakikada 300 - 500 kesme yapan 500000 kp’lık presler stator ve rotor saç profillerini bir dizi-kesme halinde arka arkaya çıkartır.
Rotor ve stator saç profilleri birbirinin boşluğunu dolduracak şekilde kesildiğinden (kalıpla), üretim sonu kırpıntı parça miktarı çok azdır. Büyük çaplı rotor ve stator saç paketleri genellikle tek - kesmede çıkartılır. Bunun için, önceden hazırlanmış disk şekildeki saçlar üst üste gelecek şekilde yerleştirilir. Bu şekilde yerleştirilmiş saç tabakaları kalıp - kesme presinde tek bir hamlede kesilir. Sargıların yerleştirilmesi için gerekli oluklar makinelerde açılır. İşlem görecek parça miktarı fazla değil ise oluk açma otomatında oluklar tek tek açılır. Büyük sayıdaki parça miktarları ve büyük çaplı saçlar için her seferinde 5-6 oluk açabilen otomatlardan yararlanılmaktadır. Oluk açma otomatlarından gelen saçlar özel sayıcı terazilerde tartılır, istif makinesinde üst üste tabakalandırılır ve 5 - 10 kp/cm² lik bir basınç altında saç paketi halinde birleştirilir.
Stator ve rotor sargı oluklarına uygulamada genellikle karton döşenmektedir. Yalıtmak amacıyla döşenen kartonun görevi: Oluk içindeki pürüzleri örtmek ve sargı tellerini hasarlardan korumaktır. Karton ile yalıtılan oluklara sargılar döşenir. Stator ve rotor sargıları tek kat ya da çift kat sarımlı yapılırlar. Tek katlı sargılarda her oluk içinde her bir sargının yalnız bir kenarı, buna karşın çift katlı sargılarda çift sayıda bobin kenarı (genellikle iki) bulunur. Stator Sargıları: Tek katlı sargılarda, önceden bir sargı makinesinde hazırlanmış ve izole edilmiş sargı paketleri açık oluklara tek tek yerleştirilir. Büyük gerilimli statorlarda açık oluklu saç paketleri kullanılır. Yarı açık oluklara sargılar özel kalıp ya da şablonlar yardımıyla tek tek döşenmektedir. Tam kapalı oluklar içine, teller statorun alın tarafından başlayarak, ipliğin iğneye geçirildiği gibi tek tek geçirilir. Sonra bu teller sargı haline getirilir. Oldukça uğraşılı bu tür sarım yerine özel sargı paketleri de kullanılmaktadır. Bu sargı paketlerindeki iletkenler sadece daha önceden hazırlanmış taraflarından oluklara sokulur. Bu şekilde olukların diğer tarafından dışarı çıkan sargı başları birbirleriyle sert lehim ya da kaynak suretiyle birleştirilir.
Şayet oluklara az sayıda ve büyük kesitli iletkenler sokulacaksa, çubuk şeklindeki iletkenler kullanılır. Bunlar sonradan kendi aralarında vidalarla ya da lehimlemek suretiyle birleştirilir. Tahta ya da fiberden yapılmış oluk kamaları (ya da takozları) oluk ağızlarını kapatmaya yarar. Oluklardan dışarı çıkan sargı başları pamuk ya da cam pamuğu ile sıkıca sarılarak yalıtılır. Sargıların devre bağlantıları sağlandıktan sonra stator bir fırın içinde 100 °C civarında kurutulur ve sonra yalıtkan vernik emdirilir. Vernik emdirme işlemi havasız bir ortam içinde yapılır. Bunun için önce stator bir vakum kabı içine yerleştirilir ve kap sıkıca kapatılarak havası çekilir. Sonra kabın üstünde bulunan vernik musluğu açılarak içeriye vernik gönderilir. Ortam havasız olduğundan içeriye gönderilen vernik sargıların en küçük aralıklarına dahi nüfuz eder. Vernik emdirme işleminden sonra stator tekrar kurutma fırınına sokulur ve burada son kurutma işlemi yapılır. Rotor sargıları elde ya da makinede sarılır. Bunun dışında uygulanacak bütün işlemler stator sargılarında olduğu gibidir.
Elektrik motorlarının çeşitleri
Klasik olarak elektrik motorları AC ve DC olarak iki bölüme ayrılır.
Alternatif akımlı motorlar
Alternatif akım elektrik enerjisini, mekanik enerjiye çeviren elektrik motorlarıdır. Bu motorların asenkron tipleri standart bir aygıt olmuştur. Senkron tipleriyse, büyük güç gerektiren yerlerde kullanılabilir. Alternatif akım motorları iki grupta toplanabilir: asenkron (indüksiyon) motorlar ve senkron motorlar. Bütün bu motorların temel ilkesi, manyetik saclardan yapılmış bir kütlenin, döner bir elektromanyetik alan yardımıyla sürüklenmesine dayanır. Bu iki grup motorlarda da eksenli iki armatür bulunur: Bunların ilki olan stator sabit, ikincisi rotorsa hareketlidir. Senkron motorun statoru asenkron motorun statoruyla aynı şekilde ve aynı yapıdadır; birbirinden vernikle yalıtılmış manyetik saclardan oluşan bir bilezik biçimindedir; bu sacların üzerindeki yivlere üç fazlı akımlarla beslenen bir sargı sarılmıştır. Bir senkron motorda manyetik alanı, rotorun sargısını besleyen bağımsız bir doğru akım yaratır; burada rotorun çalışma hızı vardır. Bu tip motorların başlıca yetersizliği, rotorun kendi başına harekete geçmemesi sorunudur. Asenkron motorun çalışması oldukça farklıdır: rotorun sargısı çok fazladır ve rotora yalnız statordan kaynaklanan tek alan akım indükler. Rotor başka hiçbir enerji kaynağına bağlı değildir. Dönme hızı ne olursa olsun (ilk çalışmada bile), mekanik bir kuvvet çifti sağlar; düzenli çalışma sırasında bu hız senkron hızından (yani döner alan hızından) farklıdır; bu hız farkı motorun üzerindeki yüke bağımlıdır. Sincap kafesli motorlarda sargı, yapraklı bir rotorun yivlerine yerleştirilmiş bakır veya alüminyum çubuklardan oluşur; bu yapı basit, sağlam ve ucuzdur. Bu tip motorlar, imalat sanayinde, pompaların ve vantilatörlerin çalıştırılmasında veya ambalajlamada çok yaygın olarak kullanılan standart aygıtlardır. İlk olarak Nikola Tesla tarafından tasarlanmış ve geliştirilmiştir.
Doğru akımlı motorlar
Bir DA motor, doğru elektrik akımı ile çalışmak üzere tasarlanmıştır. Saf DA tasarımlara iki örnek Michael Faraday'ın (nadiren kullanılır) ve (orijinalden çok uzaktır). En yaygın türleri fırçalı ve fırçasız tiplerdir.
Servo motorlar
Küçük çaplı ve genellikle içerisinde kompanzasyon sargısı olan, kuvvetli manyetik alanı boyu uzun doğru akım motorlarına servo motor denir. DA motorlar gibi imal edilirler. 1 devir/dakikalık hız bölgelerinin altında bile kararlı çalışabilen, hız ve momentkontrolü yapan yardımcı motorlardır. Örneğin hassas takım tezgâhlarında ilerleme hareketleri için genellikle servo motorlar kullanılır. Servo motorların alternatif akım ile çalışan modelleri fırçasız, DA ile çalışan modelleri ise fırçalıdır. Bunlar; elektronik yapılı sürücü veya programlayıcı devrelerle birlikte kullanılır. Günümüzde yapılan servo motor çalıştırma sürücüleri, tamamen mikroişlemci kontrollü ve dijital yapılıdır.
AC Servo Motorlar
Bu tip servo motorlar, genellikle iki fazlı sincap kafesli indüksiyon tipi motorlardır. İki fazlı asenkron motorlar, büyük güçlü yapılmakla birlikte çoğunlukla otomatik kontrol sistemlerinde servo motorlar olarak kullanılmak amacı ile küçük güçlü yapılır. Fırça ve kolektör olmadığından arıza yapma ihtimalleri az, bakımları kolaydır. AA servo motorlar, iki fazlı ve üç fazlı olmak üzere iki tipte incelenir.
AC Servo Motorların Yapısı
İki fazlı servo motorun statorunda eksenleri arasında 90°'lik elektriksel açı olan referans ve kontrol sargısı olmak üzere iki adet sargı vardır. Rotoru ise sincap kafesli sargı taşır, fakat yüksek dirence sahip olması gibi birtakım özellikler kazandırılmıştır. AA servo motorlarında rotor devresi, oldukça yüksek dirence sahip olacak şekilde imal edilir. Bu işlem ya sincap kafes çubuklarında ya da çubukların bağlantı noktalarında yüksek dirençli maddeler kullanılarak yapılır.
DC Servo Motorlar
DC servo motorlar, genel olarak bir DC motoru olup, motora gerekli DC akımı aşağıdaki metotlarla elde edilir. Bir elektrik yükselteçten AA akımın doyumlu reaktörden geçirilmesinden AA, akımın tristörden geçirilmesinden Amplidin, retotrol, regüleks gibi dönel yükselteçlerden elde edilir. DC servo motorlar, çok küçük güçlerden çok büyük güçlere kadar imal edilir (0,05 Hp’den 1000 Hp’ye kadar). Bu motorlar, klasik DA motorlar gibi imal edilir. Bu motorlar, küçük yapılırdır ve endüvileri (yükseklik.uzunluk/çap oranıyla) kutup ataleti momentini minimum yapacak şekilde tasarlanır. Küçük çaplı ve genellikle içerisinde bir kompanzasyon sargısı olan kuvvetli manyetik alanlı, boyu uzun doğru akım motorlarına da servo motor denir.
EX-PROOF motorlar
Exproof motorlarda koruma sınıflarına göre yüzey sıcaklıkları limitlenmiştir ve yine koruma sınıfına göre alev, kıvılcım ve ark sızdırmazlık özellikleri bulunmaktadır.
Kaynakça
- ^ Scarpino, Matthew (2015). Motors for Makers: A Guide to Steppers, Servos, and Other Electrical Machines. Que. ISBN . Section 1.2.2
- ^ "Permanent magnet vs. induction motors". Turbomachinery International. United States: MJH life sciences. 7 Mart 2015. 9 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021.
- ^ "Resin-Packed Motors". Nidec Corporation. 29 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Nisan 2024.
- ^ Mortensen, S.H.; Beckwith, S. §7-1 'General Picture of a Synchronous Machine' in Sec. 7 – Alternating-Current Generators and Motors. ss. 646-47, figs. 7-1 & 7-2. in Knowlton 1949
- ^ Hameyer 2001, s. 62.
- ^ a b (PDF). Gates Corporation. 2017. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2017.
- ^ . Alfareduktor.con. 10 Şubat 2020. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2020.
- ^ a b c Yrd.Doç.Dr. Erkan Deniz. "Elektrik Motorları" (PDF). Fırat Üniversitesi. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Şubat 2020.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Elektrik motoru haber gazete kitap akademik JSTOR Kasim 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Elektrik motoru elektrik enerjisini mekanik enerjiye donusturen aygittir Her elektrik motoru biri sabit stator ve digeri kendi cevresinde donen rotor ya da enduvi iki ana parcadan olusur Bu ana parcalar gibi elektrik akimini ileten parcalar manyetik akiyi ileten parcalar ve vidalar ve yataklar gibi parcalari olmak uzere tekrar kisimlara ayrilir Elektrik motorlariBilesenlerRotor sol ve stator sag Bir elektrik motorunun iki mekanik parcasi vardir Hareket eden rotor ve hareket etmeyen stator Elektriksel olarak motor biri rotora digeri statora bagli olan alan miknatislari ve armatur olmak uzere iki parcadan olusur Birlikte manyetik bir devre olustururlar Miknatislar armaturden gecen manyetik bir alan olusturur Bunlar elektromiknatislar veya kalici miknatislar olabilir Alan miknatisi genellikle stator uzerinde armatur ise rotor uzerindedir ancak bunlar tersine de cevrilebilir Cikik kutuplu rotorRotor Rotor mekanik gucu saglayan hareketli parcadir Rotor tipik olarak statorun manyetik alaninin safti dondurmek icin kuvvet uyguladigi akimlari tasiyan iletkenleri tutar Bazi rotorlar kalici miknatislar tasir Kalici miknatislar genis calisma hizi ve guc araliginda yuksek verimlilik sunar Stator Stator rotoru cevreler ve genellikle elektromiknatislar ferromanyetik bir demir cekirdegin etrafindaki tel sargilar veya kalici miknatislar olan alan miknatislarini tutar Bunlar rotor armaturunden gecen ve rotor sargilarina kuvvet uygulayan bir manyetik alan olusturur Stator cekirdegi laminasyon adi verilen birbirinden yalitilmis bircok ince metal levhadan olusur Bu laminasyonlar belirli bir manyetik gecirgenlige histerezise ve doygunluga sahip elektriksel celikten yapilir Laminasyonlar kati bir cekirdek kullanildiginda akacak olan induklenmis dolasimdaki girdap akimlarindan kaynaklanacak kayiplari azaltir Sebekeyle calisan AC motorlar tipik olarak sargilarin icindeki telleri vakumda vernikle emprenye ederek hareketsiz hale getirir Bu sarimdaki tellerin birbirlerine karsi titreserek tel yalitimini asindirmasini ve erken arizalara neden olmasini onler Derin kuyu dalgic pompalarinda camasir makinelerinde ve klimalarda kullanilan recine dolgulu motorlar korozyonu onlemek ve veya iletilen gurultuyu azaltmak icin statoru plastik recineyle kaplar Bosluk Stator ve rotor arasindaki hava boslugu donmesine izin verir Boslugun genisligi motorun elektriksel ozellikleri uzerinde onemli bir etkisi vardir Buyuk bir bosluk performansi zayiflatacagindan genellikle mumkun oldugu kadar az yapilir Tersine cok az bosluklar gurultunun yani sira surtunme de yaratabilir Armatur Armatur ferromanyetik bir cekirdek uzerindeki tel sargilardan olusur Telin icinden gecen elektrik akimi manyetik alanin tel uzerine bir kuvvet Lorentz kuvveti uygulayarak rotoru dondurmesine neden olur Sargilar akimla enerji verildiginde manyetik kutuplar olusturacak sekilde lamine yumusak demir ferromanyetik bir cekirdegin etrafina sarilmis sarmal tellerdir Sargilar akimla enerji verildiginde manyetik kutuplar olusturacak sekilde lamine yumusak demir ferromanyetik cekirdek etrafina sarilmis sarmal tellerdir Elektrikli makineler cikintili ve cikintisiz kutup yapisina sahiptir Cikintili kutuplu bir motorda rotor ve statorun ferromanyetik cekirdekleri kutup adi verilen ve birbirine bakan cikintilara sahiptir Telin icinden akim gectiginde kuzey veya guney kutuplari haline gelen kutup yuzunun altindaki her bir kutbun etrafina tel sarilir Cikintisiz kutuplu dagitilmis alanli veya yuvarlak rotorlu bir motorda ferromanyetik cekirdek sarimlarin cevre etrafindaki yuvalara esit sekilde dagitildigi duzgun bir silindirdir Sargilara alternatif akim verilmesi cekirdekte surekli donen kutuplar olusturur Golge kutuplu bir motor kutbun bir kismi etrafinda o kutup icin manyetik alanin fazini geciktiren bir sargiya sahiptir Komutator Bir elektrik supurge motorunun komutatoru Parcalar A komutator B firca Komutator rotora akim saglayan doner bir elektrik anahtaridir Mil dondukce rotor sargilarindaki akimin akisini periyodik olarak tersine cevirir Armatur uzerinde birden fazla metal temas bolumunden olusan bir silindirden olusur Karbon gibi yumusak iletken bir malzemeden yapilmis firca adi verilen iki veya daha fazla elektrik kontagi komutatore baski yapar Fircalar dondurucu dondukce ardisik komutator bolumleriyle kayan temas kurarak rotora akim verir Rotordaki sargilar komutator bolumlerine baglanir Komutator her yarim donuste 180 rotor sargilarindaki akim yonunu tersine cevirir boylece rotora uygulanan tork daima ayni yonde olur Bu ters donus olmasaydi her bir rotor sargisindaki torkun yonu her yarim donuste tersine donerek rotoru durdururdu Komutasyonlu motorlarin yerini cogunlukla fircasiz motorlar sabit miknatisli motorlar ve asenkron motorlar almistir Mil Motorun mili yuku karsilayacagi motor govdesinin disina dogru cikiktir Yukun kuvvetleri en distaki yatagin otesine uygulandigindan yukun bir nevi asili oldugu soylenir Rulmanlar Rotor eksenel ve radyal yuklerin kuvvetini safttan motor govdesine aktararak rotorun kendi ekseni uzerinde donmesini saglayan rulmanlar tarafindan desteklenir UretimiAlternatif akim AA AC ile calisan elektrik motorlarinda rotor ve statorun manyetik akiyi ileten kisimlari fuko akimlarindan kacinmak amaciyla tabakalandirilmis saclardan yapilir Rotor ve stator sac paketlerinin yapilmasi icin 0 35 1 5 mm kalinliginda tek ya da cift tarafli yalitilmis sac levhalar makas tezgahlarinda seritler halinde kesilir Bu sekilde olusturulan sac seritler serit cekirdekli trafolarin ve makinalarin yapiminda baska bir isleme gereksinilmeden derhal kullanilabilmektedir Makastan cikan sac seritler cok seri calisan kalip kesme presine verilir Dakikada 300 500 kesme yapan 500000 kp lik presler stator ve rotor sac profillerini bir dizi kesme halinde arka arkaya cikartir Rotor ve stator sac profilleri birbirinin boslugunu dolduracak sekilde kesildiginden kalipla uretim sonu kirpinti parca miktari cok azdir Buyuk capli rotor ve stator sac paketleri genellikle tek kesmede cikartilir Bunun icin onceden hazirlanmis disk sekildeki saclar ust uste gelecek sekilde yerlestirilir Bu sekilde yerlestirilmis sac tabakalari kalip kesme presinde tek bir hamlede kesilir Sargilarin yerlestirilmesi icin gerekli oluklar makinelerde acilir Islem gorecek parca miktari fazla degil ise oluk acma otomatinda oluklar tek tek acilir Buyuk sayidaki parca miktarlari ve buyuk capli saclar icin her seferinde 5 6 oluk acabilen otomatlardan yararlanilmaktadir Oluk acma otomatlarindan gelen saclar ozel sayici terazilerde tartilir istif makinesinde ust uste tabakalandirilir ve 5 10 kp cm lik bir basinc altinda sac paketi halinde birlestirilir Stator ve rotor sargi oluklarina uygulamada genellikle karton dosenmektedir Yalitmak amaciyla dosenen kartonun gorevi Oluk icindeki puruzleri ortmek ve sargi tellerini hasarlardan korumaktir Karton ile yalitilan oluklara sargilar dosenir Stator ve rotor sargilari tek kat ya da cift kat sarimli yapilirlar Tek katli sargilarda her oluk icinde her bir sarginin yalniz bir kenari buna karsin cift katli sargilarda cift sayida bobin kenari genellikle iki bulunur Stator Sargilari Tek katli sargilarda onceden bir sargi makinesinde hazirlanmis ve izole edilmis sargi paketleri acik oluklara tek tek yerlestirilir Buyuk gerilimli statorlarda acik oluklu sac paketleri kullanilir Yari acik oluklara sargilar ozel kalip ya da sablonlar yardimiyla tek tek dosenmektedir Tam kapali oluklar icine teller statorun alin tarafindan baslayarak ipligin igneye gecirildigi gibi tek tek gecirilir Sonra bu teller sargi haline getirilir Oldukca ugrasili bu tur sarim yerine ozel sargi paketleri de kullanilmaktadir Bu sargi paketlerindeki iletkenler sadece daha onceden hazirlanmis taraflarindan oluklara sokulur Bu sekilde oluklarin diger tarafindan disari cikan sargi baslari birbirleriyle sert lehim ya da kaynak suretiyle birlestirilir Sayet oluklara az sayida ve buyuk kesitli iletkenler sokulacaksa cubuk seklindeki iletkenler kullanilir Bunlar sonradan kendi aralarinda vidalarla ya da lehimlemek suretiyle birlestirilir Tahta ya da fiberden yapilmis oluk kamalari ya da takozlari oluk agizlarini kapatmaya yarar Oluklardan disari cikan sargi baslari pamuk ya da cam pamugu ile sikica sarilarak yalitilir Sargilarin devre baglantilari saglandiktan sonra stator bir firin icinde 100 C civarinda kurutulur ve sonra yalitkan vernik emdirilir Vernik emdirme islemi havasiz bir ortam icinde yapilir Bunun icin once stator bir vakum kabi icine yerlestirilir ve kap sikica kapatilarak havasi cekilir Sonra kabin ustunde bulunan vernik muslugu acilarak iceriye vernik gonderilir Ortam havasiz oldugundan iceriye gonderilen vernik sargilarin en kucuk araliklarina dahi nufuz eder Vernik emdirme isleminden sonra stator tekrar kurutma firinina sokulur ve burada son kurutma islemi yapilir Rotor sargilari elde ya da makinede sarilir Bunun disinda uygulanacak butun islemler stator sargilarinda oldugu gibidir Elektrik motorlarinin cesitleriKlasik olarak elektrik motorlari AC ve DC olarak iki bolume ayrilir AC alternatif akimla calisan DC dogru akimla calisan motorlardir Alternatif akimli motorlar Alternatif akim elektrik enerjisini mekanik enerjiye ceviren elektrik motorlaridir Bu motorlarin asenkron tipleri standart bir aygit olmustur Senkron tipleriyse buyuk guc gerektiren yerlerde kullanilabilir Alternatif akim motorlari iki grupta toplanabilir asenkron induksiyon motorlar ve senkron motorlar Butun bu motorlarin temel ilkesi manyetik saclardan yapilmis bir kutlenin doner bir elektromanyetik alan yardimiyla suruklenmesine dayanir Bu iki grup motorlarda da eksenli iki armatur bulunur Bunlarin ilki olan stator sabit ikincisi rotorsa hareketlidir Senkron motorun statoru asenkron motorun statoruyla ayni sekilde ve ayni yapidadir birbirinden vernikle yalitilmis manyetik saclardan olusan bir bilezik bicimindedir bu saclarin uzerindeki yivlere uc fazli akimlarla beslenen bir sargi sarilmistir Bir senkron motorda manyetik alani rotorun sargisini besleyen bagimsiz bir dogru akim yaratir burada rotorun calisma hizi vardir Bu tip motorlarin baslica yetersizligi rotorun kendi basina harekete gecmemesi sorunudur Asenkron motorun calismasi oldukca farklidir rotorun sargisi cok fazladir ve rotora yalniz statordan kaynaklanan tek alan akim indukler Rotor baska hicbir enerji kaynagina bagli degildir Donme hizi ne olursa olsun ilk calismada bile mekanik bir kuvvet cifti saglar duzenli calisma sirasinda bu hiz senkron hizindan yani doner alan hizindan farklidir bu hiz farki motorun uzerindeki yuke bagimlidir Sincap kafesli motorlarda sargi yaprakli bir rotorun yivlerine yerlestirilmis bakir veya aluminyum cubuklardan olusur bu yapi basit saglam ve ucuzdur Bu tip motorlar imalat sanayinde pompalarin ve vantilatorlerin calistirilmasinda veya ambalajlamada cok yaygin olarak kullanilan standart aygitlardir Ilk olarak Nikola Tesla tarafindan tasarlanmis ve gelistirilmistir Fircali DC elektrik motorunun calismasini gosteren animasyon Dogru akimli motorlar Bir DA motor dogru elektrik akimi ile calismak uzere tasarlanmistir Saf DA tasarimlara iki ornek Michael Faraday in nadiren kullanilir ve orijinalden cok uzaktir En yaygin turleri fircali ve fircasiz tiplerdir Servo motorlar Kucuk capli ve genellikle icerisinde kompanzasyon sargisi olan kuvvetli manyetik alani boyu uzun dogru akim motorlarina servo motor denir DA motorlar gibi imal edilirler 1 devir dakikalik hiz bolgelerinin altinda bile kararli calisabilen hiz ve momentkontrolu yapan yardimci motorlardir Ornegin hassas takim tezgahlarinda ilerleme hareketleri icin genellikle servo motorlar kullanilir Servo motorlarin alternatif akim ile calisan modelleri fircasiz DA ile calisan modelleri ise fircalidir Bunlar elektronik yapili surucu veya programlayici devrelerle birlikte kullanilir Gunumuzde yapilan servo motor calistirma suruculeri tamamen mikroislemci kontrollu ve dijital yapilidir AC Servo Motorlar Bu tip servo motorlar genellikle iki fazli sincap kafesli induksiyon tipi motorlardir Iki fazli asenkron motorlar buyuk guclu yapilmakla birlikte cogunlukla otomatik kontrol sistemlerinde servo motorlar olarak kullanilmak amaci ile kucuk guclu yapilir Firca ve kolektor olmadigindan ariza yapma ihtimalleri az bakimlari kolaydir AA servo motorlar iki fazli ve uc fazli olmak uzere iki tipte incelenir AC Servo Motorlarin Yapisi Iki fazli servo motorun statorunda eksenleri arasinda 90 lik elektriksel aci olan referans ve kontrol sargisi olmak uzere iki adet sargi vardir Rotoru ise sincap kafesli sargi tasir fakat yuksek dirence sahip olmasi gibi birtakim ozellikler kazandirilmistir AA servo motorlarinda rotor devresi oldukca yuksek dirence sahip olacak sekilde imal edilir Bu islem ya sincap kafes cubuklarinda ya da cubuklarin baglanti noktalarinda yuksek direncli maddeler kullanilarak yapilir DC Servo Motorlar DC servo motorlar genel olarak bir DC motoru olup motora gerekli DC akimi asagidaki metotlarla elde edilir Bir elektrik yukseltecten AA akimin doyumlu reaktorden gecirilmesinden AA akimin tristorden gecirilmesinden Amplidin retotrol reguleks gibi donel yukselteclerden elde edilir DC servo motorlar cok kucuk guclerden cok buyuk guclere kadar imal edilir 0 05 Hp den 1000 Hp ye kadar Bu motorlar klasik DA motorlar gibi imal edilir Bu motorlar kucuk yapilirdir ve enduvileri yukseklik uzunluk cap oraniyla kutup ataleti momentini minimum yapacak sekilde tasarlanir Kucuk capli ve genellikle icerisinde bir kompanzasyon sargisi olan kuvvetli manyetik alanli boyu uzun dogru akim motorlarina da servo motor denir EX PROOF motorlarExproof motorlarda koruma siniflarina gore yuzey sicakliklari limitlenmistir ve yine koruma sinifina gore alev kivilcim ve ark sizdirmazlik ozellikleri bulunmaktadir Kaynakca Scarpino Matthew 2015 Motors for Makers A Guide to Steppers Servos and Other Electrical Machines Que ISBN 978 0 13 403132 3 Section 1 2 2 Permanent magnet vs induction motors Turbomachinery International United States MJH life sciences 7 Mart 2015 9 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 Resin Packed Motors Nidec Corporation 29 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Nisan 2024 Mortensen S H Beckwith S 7 1 General Picture of a Synchronous Machine in Sec 7 Alternating Current Generators and Motors ss 646 47 figs 7 1 amp 7 2 in Knowlton 1949 Hameyer 2001 s 62 a b PDF Gates Corporation 2017 22 Subat 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 28 Temmuz 2017 Alfareduktor con 10 Subat 2020 22 Subat 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Subat 2020 a b c Yrd Doc Dr Erkan Deniz Elektrik Motorlari PDF Firat Universitesi 22 Subat 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Subat 2020