Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Ekim 2022) () |
Saltanatın kaldırılması veya padişahlığın kaldırılması, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 1 Kasım 1922'de kabul ettiği 308 numaralı "Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin, hukuku hâkimiyet ve hükümraninin mümessili hakikisi olduğuna dair" adlı kararnamesi ile gerçekleşmiştir. Saltanatın kaldırılmasıyla beraber Osmanlı İmparatorluğu resmen sona ermiştir.
Süreç
Saltanatın kaldırılmasına doğrudan doğruya yol açan olay, Türk Kurtuluş Savaşı'nın başarı ile sonuçlanmasından sonra toplanması öngörülen barış konferansına Ankara ve İstanbul hükûmetlerinin birlikte davet edilmeleridir.[]
17 Ekim tarihli bir telgrafla sadrazam Tevfik Paşa barış konferansında ortak bir tavır belirlemek amacıyla Mustafa Kemal'e başvurmuştur. 20 Ekim tarihli, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına hitap eden ikinci bir telgrafta Tevfik Paşa Babıali ile Büyük Millet Meclisi arasında amaç bakımından tam bir birlik olduğunu, Sevr Antlaşmasını iptal ettirmek ve işgalin sonuçlarını ortadan kaldırmak için beraberce mücadele edildiğini belirterek ulusal birliğin önemini vurgulamış ve vatan uğruna kişisel hırslardan vazgeçilmesi gerektiğini belirtmiştir. 28 Ekim'de İtilaf Devletleri İsviçre'nin Lozan kentinde toplanacak olan konferansa İstanbul ve Ankara hükûmetlerini resmen davet etmiştir. Bunun üzerine iki gün sonra toplanan TBMM, İstanbul hükûmetinin tasfiyesine yönelik 82 imzalı karar tasarısını görüşmüşse de aynı gün sonuç alamamış, ancak 1 Kasım tarihli toplantıda Mustafa Kemal'in sert müdahalesi üzerine saltanatın kaldırılmasına karar vermiştir. Kararname, ilga hükmünü geriye yürüterek "İstanbul'daki şeklî hükûmetin 16 Mart 1920'de tarihe intikal ettiğini" bildirmiştir. Aynı gün alınan bir başka Meclis kararıyla 1 ve 2 Kasım günleri milli bayram ilan edilmiştir.
Mustafa Kemal'in ifadesine göre milletvekillerinin birçoğu saltanatın kaldırılması kararına karşı çıkmışlardır. Bakanlar kurulu başkanı Rauf Bey (Orbay) başta karşı çıktığı karara 29 Ekim'de Mustafa Kemal ile görüştükten sonra taraftar olmuştur. Buna karşılık liberal görüşleriyle tanınan Mersin vekili Selahattin Bey (Köseoğlu) sonuna kadar karara muhalif kalmıştır.
Gerek Rauf gerek Selahattin Beyler daha sonra kaleme aldıkları anılarında, cumhuriyete prensip olarak karşı olmadıklarını, ancak padişahlığı kişisel diktatörlük eğilimlerine karşı bir engel olarak gördükleri için kaldırılmasına muhalif olduklarını anlatırlar.[]
Hıyanet-i Vataniye Kanunu'nda 15 Nisan 1923'te yapılan bir değişiklikle, saltanatın lağvına dair kararnameye karşı sözle ve basın yoluyla muhalefet etmek vatan hainliği kapsamına alınmış ve idamla cezalandırılmıştır.[]
Kararnamenin ilanından sonra sadrazam Tevfik Paşa başkanlığında 4 Kasım günü son toplantısını yapan Osmanlı hükûmeti istifasını padişaha sunmuştur. 5 Kasım'da Ankara hükûmetinin İstanbul'daki temsilcisi Refet Paşa (Bele) tüm bakanlık danışmanlarını Divanyolu'ndaki Şark Mahfilinde toplayarak her türlü etkinliğe son vermelerini bildirilmiştir. 7 Kasım'da Babıali'deki başbakanlık dairesi devletçe boşaltılmış ve Osmanlı Devleti'nin resmî gazetesi olan Takvim-i Vekayi'nin yayınına son verilmiştir.[]
Sonuçları
Şeklen "halife" unvanını koruyan VI. Mehmed (Vahideddin) 10 Kasım'da son cuma selamlığına katılmış, ancak yaşamına ve özgürlüğüne yönelik tehditleri gerekçe göstererek 17 Kasım sabahı Boğaziçi'nde demirli bulunan İngiliz zırhlısı HMS Malaya aracılığıyla Malta'ya sığınmıştır.
19 Kasım'da TBMM, veliaht Abdülmecid Efendi'yi halife ilan etmiştir. 3 Mart 1924'te çıkarılan 431 sayılı Hilafetin İlgasına ve Hanedan-ı Osmani'nin Türkiye Cumhuriyeti Memalik-i Haricine Çıkarılmasına Dair Kanun ile halifelik de lağvedilmiş ve tüm Osmanlı Hanedanı mensupları yurt dışına sürgün edilmiştir.
Görüşler
Atatürk
Mustafa Kemal Paşa, saltanatın kaldırılması müzakerelerinde şunları söyler:
| Hakimiyet ve saltanat hiç kimse tarafından hiç kimseye, ilim icabıdır diye müzakereyle, münakaşa ile verilemez. Hakimiyet, saltanat kuvvetle, kudretle ve zorla alınır. Osmanoğulları zorla Türk milletinin hakimiyet ve saltanatına vaziülyed olmuşlardı. Bu tasallutlarını altı asırdan beri idame eylemişlerdir. Şimdi de, Türk milleti bu mütecavizlerin hadlerini ihtar ederek, hakimiyet ve saltanatını isyan ederek kendi eline bilfiil almış bulunuyor. Bu bir emrivakidir. Mevzubahis olan, millete saltanatını, hakimiyetini bırakacak mıyız, bırakmayacak mıyız meselesi değildir. Mesele zaten emrivaki olmuş bir hakikati ifadeden ibarettir. Bu behemehal olacaktır. Burada içtima edenler meclis ve herkes meseleyi tabiî görürse, fikrimce muvafık olur. Aksi takdirde, yine hakikat usulü dairesinde ifade olunacaktır. Fakat ihtimal bazı kafalar kesilecektir. |
Atatürk, Nutuk'un hadiseyi anlatan bölümünde millî harekete mâni olmaya çalışmış padişah ve sadrazamı bir dizi sert ifade ile tenkit eder ve aynı zamanda saltanat rejiminin miadını doldurduğunu ima eder: "Bütün menfaatlerini mülevves bir tahtın, çürümüş, çökmüş ayaklarına sarılmakta gören...", "idrakten mahrum, vicdandan mahrum, birtakım insanlar...", "ahmakça teklifat...", "sefil... adi bir mahluk... alçak...", "Aciz, adi, his ve idrakten mahrum...", ''padişah ve halife olan Vahdettin, soysuzlaşmış, kendini ve yalnız tahtını koruyabileceğini düşlediği alçakça önlemler araştırmakta".
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 19 Ocak 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 18 Ocak 2015.
- ^ Telgraf metinleri için İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Son Sadrazamlar, IV.1738.
- ^ Bak. Düstur, Üçüncü Tertip c. 5. Yaygın kanının aksine, saltanat kanunla kaldırılmamıştır.
- ^ . www.firstworldwar.com. 18 Aralık 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2021.
- ^ Nafi 2016, s. 183.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2017.
- ^ D. Mehmet Doğan, Türkiye Cumhuriyeti Tarihine Giriş, 2. baskı, s. 184
- ^ "Atatürk Diyor ki!". kultur.gov.tr. 26 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2017.
- ^ Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, Devlet Basımevi 1938, s. 490-498.
- ^ A.g.y.
Bibliyografya
- Nafi, Basheer (2016). "The Abolition of the caliphate: causes and consequences". The Different aspects of Islamic culture, v. 6, pt. I: Islam in the World today, Retrospective of the evolution of Islam and the Muslim world. UNESCO. ss. 183-192.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Saltanatin kaldirilmasi haber gazete kitap akademik JSTOR Ekim 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Saltanatin kaldirilmasi veya padisahligin kaldirilmasi Turkiye Buyuk Millet Meclisi nin 1 Kasim 1922 de kabul ettigi 308 numarali Turkiye Buyuk Millet Meclisi nin hukuku hakimiyet ve hukumraninin mumessili hakikisi olduguna dair adli kararnamesi ile gerceklesmistir Saltanatin kaldirilmasiyla beraber Osmanli Imparatorlugu resmen sona ermistir SurecVI Mehmed in Dolmabahce Sarayi ndan ayrilmasi 1922 Saltanatin kaldirilmasina dogrudan dogruya yol acan olay Turk Kurtulus Savasi nin basari ile sonuclanmasindan sonra toplanmasi ongorulen baris konferansina Ankara ve Istanbul hukumetlerinin birlikte davet edilmeleridir kaynak belirtilmeli 17 Ekim tarihli bir telgrafla sadrazam Tevfik Pasa baris konferansinda ortak bir tavir belirlemek amaciyla Mustafa Kemal e basvurmustur 20 Ekim tarihli Turkiye Buyuk Millet Meclisi Baskanligina hitap eden ikinci bir telgrafta Tevfik Pasa Babiali ile Buyuk Millet Meclisi arasinda amac bakimindan tam bir birlik oldugunu Sevr Antlasmasini iptal ettirmek ve isgalin sonuclarini ortadan kaldirmak icin beraberce mucadele edildigini belirterek ulusal birligin onemini vurgulamis ve vatan ugruna kisisel hirslardan vazgecilmesi gerektigini belirtmistir 28 Ekim de Itilaf Devletleri Isvicre nin Lozan kentinde toplanacak olan konferansa Istanbul ve Ankara hukumetlerini resmen davet etmistir Bunun uzerine iki gun sonra toplanan TBMM Istanbul hukumetinin tasfiyesine yonelik 82 imzali karar tasarisini gorusmusse de ayni gun sonuc alamamis ancak 1 Kasim tarihli toplantida Mustafa Kemal in sert mudahalesi uzerine saltanatin kaldirilmasina karar vermistir Kararname ilga hukmunu geriye yuruterek Istanbul daki sekli hukumetin 16 Mart 1920 de tarihe intikal ettigini bildirmistir Ayni gun alinan bir baska Meclis karariyla 1 ve 2 Kasim gunleri milli bayram ilan edilmistir Mustafa Kemal in ifadesine gore milletvekillerinin bircogu saltanatin kaldirilmasi kararina karsi cikmislardir Bakanlar kurulu baskani Rauf Bey Orbay basta karsi ciktigi karara 29 Ekim de Mustafa Kemal ile gorustukten sonra taraftar olmustur Buna karsilik liberal gorusleriyle taninan Mersin vekili Selahattin Bey Koseoglu sonuna kadar karara muhalif kalmistir Gerek Rauf gerek Selahattin Beyler daha sonra kaleme aldiklari anilarinda cumhuriyete prensip olarak karsi olmadiklarini ancak padisahligi kisisel diktatorluk egilimlerine karsi bir engel olarak gordukleri icin kaldirilmasina muhalif olduklarini anlatirlar kaynak belirtilmeli Hiyanet i Vataniye Kanunu nda 15 Nisan 1923 te yapilan bir degisiklikle saltanatin lagvina dair kararnameye karsi sozle ve basin yoluyla muhalefet etmek vatan hainligi kapsamina alinmis ve idamla cezalandirilmistir kaynak belirtilmeli Kararnamenin ilanindan sonra sadrazam Tevfik Pasa baskanliginda 4 Kasim gunu son toplantisini yapan Osmanli hukumeti istifasini padisaha sunmustur 5 Kasim da Ankara hukumetinin Istanbul daki temsilcisi Refet Pasa Bele tum bakanlik danismanlarini Divanyolu ndaki Sark Mahfilinde toplayarak her turlu etkinlige son vermelerini bildirilmistir 7 Kasim da Babiali deki basbakanlik dairesi devletce bosaltilmis ve Osmanli Devleti nin resmi gazetesi olan Takvim i Vekayi nin yayinina son verilmistir kaynak belirtilmeli SonuclariSeklen halife unvanini koruyan VI Mehmed Vahideddin 10 Kasim da son cuma selamligina katilmis ancak yasamina ve ozgurlugune yonelik tehditleri gerekce gostererek 17 Kasim sabahi Bogazici nde demirli bulunan Ingiliz zirhlisi HMS Malaya araciligiyla Malta ya siginmistir 19 Kasim da TBMM veliaht Abdulmecid Efendi yi halife ilan etmistir 3 Mart 1924 te cikarilan 431 sayili Hilafetin Ilgasina ve Hanedan i Osmani nin Turkiye Cumhuriyeti Memalik i Haricine Cikarilmasina Dair Kanun ile halifelik de lagvedilmis ve tum Osmanli Hanedani mensuplari yurt disina surgun edilmistir GoruslerAtaturk Mustafa Kemal Pasa saltanatin kaldirilmasi muzakerelerinde sunlari soyler Hakimiyet ve saltanat hic kimse tarafindan hic kimseye ilim icabidir diye muzakereyle munakasa ile verilemez Hakimiyet saltanat kuvvetle kudretle ve zorla alinir Osmanogullari zorla Turk milletinin hakimiyet ve saltanatina vaziulyed olmuslardi Bu tasallutlarini alti asirdan beri idame eylemislerdir Simdi de Turk milleti bu mutecavizlerin hadlerini ihtar ederek hakimiyet ve saltanatini isyan ederek kendi eline bilfiil almis bulunuyor Bu bir emrivakidir Mevzubahis olan millete saltanatini hakimiyetini birakacak miyiz birakmayacak miyiz meselesi degildir Mesele zaten emrivaki olmus bir hakikati ifadeden ibarettir Bu behemehal olacaktir Burada ictima edenler meclis ve herkes meseleyi tabii gorurse fikrimce muvafik olur Aksi takdirde yine hakikat usulu dairesinde ifade olunacaktir Fakat ihtimal bazi kafalar kesilecektir Ataturk Nutuk un hadiseyi anlatan bolumunde milli harekete mani olmaya calismis padisah ve sadrazami bir dizi sert ifade ile tenkit eder ve ayni zamanda saltanat rejiminin miadini doldurdugunu ima eder Butun menfaatlerini mulevves bir tahtin curumus cokmus ayaklarina sarilmakta goren idrakten mahrum vicdandan mahrum birtakim insanlar ahmakca teklifat sefil adi bir mahluk alcak Aciz adi his ve idrakten mahrum padisah ve halife olan Vahdettin soysuzlasmis kendini ve yalniz tahtini koruyabilecegini dusledigi alcakca onlemler arastirmakta Ayrica bakinizHilafetin kaldirilmasi Ataturk DevrimleriKaynakca Arsivlenmis kopya PDF 19 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 18 Ocak 2015 Telgraf metinleri icin Ibnulemin Mahmud Kemal Inal Son Sadrazamlar IV 1738 Bak Dustur Ucuncu Tertip c 5 Yaygin kaninin aksine saltanat kanunla kaldirilmamistir www firstworldwar com 18 Aralik 2002 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Eylul 2021 Nafi 2016 s 183 Arsivlenmis kopya 1 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Temmuz 2017 D Mehmet Dogan Turkiye Cumhuriyeti Tarihine Giris 2 baski s 184 Ataturk Diyor ki kultur gov tr 26 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Temmuz 2017 Gazi Mustafa Kemal Nutuk Devlet Basimevi 1938 s 490 498 A g y BibliyografyaNafi Basheer 2016 The Abolition of the caliphate causes and consequences The Different aspects of Islamic culture v 6 pt I Islam in the World today Retrospective of the evolution of Islam and the Muslim world UNESCO ss 183 192