Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hey Onbeşli, Anadolu'da yaygın olarak söylenen, Anadolu dışında da çeşitlemeleri bulunan bir türküdür.
| "Hey Onbeşli (Damdan Attım Kendimi)" | |
|---|---|
| şarkısı | |
| Tarz | Türk halk müziği |
| Dil | Türkçe |
| Yazar | Anonim |
| Besteci | Anonim |
| Cover versiyonları | |
| Gülay, , Kubat Ömür Gedik, Erkan Oğur, | |
Türküye ait eldeki ilk ses kayıtları; Feryadi Hafız Hakkı Bey'e ait 1927 yılındaki taş plak kaydı ile Muzaffer Sarısözen başkanlığındaki Ankara Devlet Konservatuarı tarafından 1943 yılında Tokat'ta yapılan derleme kayıtlarıdır. Türkü, 1970’li yıllarda Nida Tüfekçi tarafından derlenerek TRT repertuvarına girmiştir. Kerkük, Kırım, Romanya çeşitlemeleri bulunur. Her coğrafyada türküye yeni sözler eklenmiş ve ezgisi o coğrafyanın motiflerine bürünmüştür.
Yöresi ve türü çok tartışmalıdır. Sözlerdeki "onbeşli" vurgusundan ötürü I. Dünya Savaşı sırasında Çanakkale Cephesi'ne giden ve halk arasında "Onbeşliler" diye bilinen 1315 doğumlu (1898-1899 yıllarında doğmuş) çocuklar için yazılmış ağıt olduğu; sonradan ritmik bir oyun müziği haline geldiği iddia edilmiştir. Ancak sözlerin, sevdiği kız ile buluşmaya giden bir gencin gönül macerasını anlattığı, ağıt değil, olduğunu gösteren araştırmalar da vardır.
Türkü, ağıt olduğu iddiasıyla birçok roman, öykü ve hikâyeye konu edilmiş; gerek kamuoyunda gerekse medyada birçok tartışmalara konu olmuştur ve bir taraftan türküyü oyun havası olarak oynayanlar saygısızlık ettikleri gerekçesiyle ağır bir dille eleştirilirken bir taraftan da millî değerleri öne çıkarmak kaygısıyla türküyü aslından uzaklaştırıldıkları gerekçesiyle ağıt olarak icra edenler eleştirilmiştir.
 Feryadı Hafız Hakkı Bey - Damdan Attım Kendimi (Taş Plak Arşivi) | |
| Nida Tüfekçi - Hey On Beşli (1961) | |
| Θηριόπετρα. Τοχατ γιολαριν τασλι. | |
| Hey Buğdayım Buğdayım |
Çeşitlemeleri
Feryadi Hafız Hakkı Bey’in "Damdan Attım Kendim" adıyla 1927 yılında plağa okuduğu türkü, ilk türkü olarak kabul edilir. 1943'te Tokat’ta Ankara Devlet Konservatuarı tarafından Tokat belediye başkanı Mustafa Yolcu ve yerel müzisyen Emin Diker’den derlenmiş; ancak bu derleme konservatuvar arşivlerinde kalmıştır. Türkü 1970’li yıllarda Nida Tüfekçi tarafından babası Hamdi Tüfekçi'den derlenmiş ve 1616 sıra numarasıyla TRT repertuvarına kaydedilmiştir. TRT yoluyla ile en çok yaygınlaşan türkü, Nida Tüfekçi'nin derlemesi olmuştur.İstanbul Üniversitesi Osmanlı Dönemi Müziği Uygulama ve Araştırma Merkezinde kayıtlı Hediye Türküsü çeşitlemesi bulunmaktadır. Çanakkale Cephesi ile hiç bir alakası bulunmamaktadır.
Anadolu'daki çeşitlemeleri
Vikikaynak'ta Damdan Attım Kendimi ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Vikikaynak'ta Hey On Beşli ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Vikikaynak'ta Tokat Yolları Taşlı (Kapadokya) ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Vikikaynak'ta Hey Buğdayım Buğdayım (Manisa) ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Türkünün gerek Tokat yöresinde, gerekse Nevşehir, Konya, Kayseri, Yozgat gibi hafta sonu bağlarda oturak eğlencelerinin yapıldığı çevre illerde varyantları çeşitli bulunur.
- Tokat çeşitlemeleri
- Zileli Halil (Halil Gürgöze) tarafından 1930’lu yıllarda taş plağa okunmuş olan "Cemile türküsü" ile yerel sanatçıların düğünlerde okuduğu "Şu Derenin Uzunu (Samanlıkta Serçeler)" türküleri.
- Kayseri çeşitlemeleri
- "Gesi Bağları, "Verdiğin Yazmayı Bürüneyim mi" ve "Asmalarda kol uzatmış" türküleri.
- Konya çeşitlemeleri
- Konya Kaşık Ekibi’nin oyun eşliğinde icra ettiği "Şu Bozkırdan Ayva Gelir Nar Gelir" ve Nevşehirli Cafer’in taş plağa okuduğu "Fidayda Küçük Hanım türküleri.
Anadolu dışındaki çeşitlemeleri
Oğlanam Adım Abdül adı ile Kerkük'ten derlenen çeşitlemesi, Şimanay (Yaylanın Çimeninde) adı ile Kırım'dan derlenen çeşitlemesi, Hey Bostancı adı ile Romanya'dan derlenen çeşitlemesi bulunmaktadır. Türkülerde temel sözler değişmiş ve eklentiler yapılmış olsa da nakarat sözleri ile kalıp ezgisi ve ezgi örgüsü pek değişmeden kalmıştır.
Kerkük çeşitlemesi olan Oğlanam Adım Abdül türküde her kıtanın ilk dizesi "Hediye" adı yerine farklı erkek adları ile başlar ve nakarat kısımlarında ise farklı kız adları geçer. Ezgi örgüsü ve işleyiş bakımından Nida Tüfekçi derlemesi ile hemen hemen aynıdır. Ana türküden çeşitlemeye sadece “Fistan aldım endazesi on yediye” ifadesi "Fistan aldım parası on yediye” şeklinde değiştirilerek aktarılmıştır. Türküyü, kendi yöresine ait ezgi ve sözel motiflerle yeni bir çeşitleme olarak okuyan kişi 'dur.
Kırım çeşitlemesinin ilk kaydı en geç 1960'lı yıllarda tarafından yapılmış; Kırım Radyosu'nda Kırım halk türküsü olarak yıllarca çalmıştır. Kırım çeşitlemesi olan Şimanay'da ana sözler değişse de nakarat sözleri, ana kalıp ezgisi ve ezgi örgüsü değişmemiştir. Bu çeşitlemede de ana türküden sadece, "Arslan yavrum kız senin adın Hediye" dizesi bulunur. Buradaki "yârim" kelimesi yerine, "yavrum" ifadesi kullanılmıştır. Ayrıca "Ay Doğar Giresun’dan" adlı Orta Anadolu türküsündeki bağlantı kısmına benzer bir bölüm üçüncü bir bölüm olarak türküye eklenmiştr.
Türkü Kırım'dan Romanya'ya göç eden Tatarlar ile birlikte yeni bir bölgeye taşındı. Kırım Tatar kökenli Rumen şarkıcı Kadriye Nurmambet, bu türküyü 1974 yılında "Hey Bostancı" adıyla bir plağa okumuştur. Bu çeşitlemede de ana sözler değişse de, nakarat kısmı, ezgi örgüsü ve ezgi kalıbı bakımından önemli bir değişiklik yoktur. İki sevgilinin karşılıklı konuşması konu edilmiş; her kıtada kız sevdiğine seslenişi, her bağlantı kısmında da oğlanın cevabı yer alır. Ana türküdeki “hey onbeşli” yerine, bu türküde “hey bostancı” “Hediye” yerine “Emine” denmiştir.
Türküyü Bulgaristan’da Sofya Radyosu'nda 1970’li yılların sonu veya 1980’li yılların başlarında okuumuş olsa da, sanatçının okuduğu bu icra o bölgeye ait bir çeşitleme değildir. Bu icrada "Tokat yolları" değil"sokak yolları", "Hediye" değil "Hayriye", "endaze" değil "yelpaze" denmektedir.
Konusu
Türkünün ilk kaydı olan Feryadi Hafız Hakkı Bey’in okuduğu plak kaydında, türkünün sözleri Hediye adlı sevgilisi ile gizlice buluşmaya giden, ancak yakalanmak üzereyken canını zor kurtaran haylaz bir delikanlının öyküsünü anlatır. Günümüzde bilinen şekliyle “Tokat yolları taşlı” değil de "Bağdat yolları taşlı" ve "Aslanda yârim kız senin adın Hediye" yerine, "Aslında yârim kız senin ismin Hediye" şeklinde okunmuştur.
Sevgilisi ile buluşmaya giden genç, yakalanmak üzereyken damdan atlar ("damdan attım kendimi") ve beti benzi kül gibi sararır ("bulamadım rengimi"). Ancak sevgilisini görmeden gitmemeye kararlı olduğunu hissettirerek bir gediğe (kuytu yer) saklanır. Üstelik sevgilisine aldığı fındık, fıstık ve manto gibi armağanlar da elinde kalmıştır.
"Bağdat yolları taşlı" sözü ile kastedilenin Tokat'ta o zamanlar askere gidenlerin uğurlandığı "Bağdat yolu" olarak bilinen ve taş döşeli olan, bugünkü Behzat Caddesi olduğu düşünülür. Hediye isminin ise 1915'te Tehcir Kanunu ile zorunlu göçe tabi tutulan Ermeni halkın güvendikleri Türk ailelere emanet ettikleri küçük kız çocuklarına hitap için, -evlenip ya da Müslümanlığa geçip bir Müslüman ismi alıncaya kadar- yaygın olarak kullanılan bir isim olduğu, gencin sevgilisinin bu şekilde isim almış birisi olduğu düşünülür. Üçüncü kıtada mani tarzı sözler sıralanmıştır; dördüncü kıtada sevgilinin evinin tarif edildiği düşünülür.
Bağlarda veya diğer âlemlerde oturak havası, düğünlerde oyun havası olarak icra edilen türkünün sözlerindeki on beşli vurgusundan yola çıkarak ağıt olarak algılanmaya başladığı düşünülür. Tokat'ta yerel olarak yayımlanan "İlk Çaba" dergisinin 1968 tarihli 14. sayısına göre türkünün öyküsü şöyledir: "Osmanlı İmparatorluğunun 5-6 cephede savaşması ve çok şehit verilmesi sebebiyle 1315 doğumluların askere alınmaktadır ve Tokat’ta yaşayan Hediye adlı bir kızın 1315 doğumlu olan nişanlısı da askere alınır. Türkü, bu heyecanla yakılmış ve halk ağzında bestelenerek bugüne kadar söylenegelmiştir."
Kaynakça
- ^ Güven, Merdan. . Folklor/edebiyat, cilt:19, sayı:75, 2013/. 23 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2020.
- ^ a b c d e f g h Kurt, Necdet. . Etnomüzikoloji Dergisi Cilt: 3 Sayı: 1 Yıl: 2020. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2020.
- ^ a b c d Kurt, Necdet. . Uluslararası Etnomüzikoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı, 2017. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2020.
- ^ . Repertuar Türküleri Külliyatı sitesi. 7 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2020.
- ^ "Hediye Türküsü". Omarşiv. 28 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2024.
- ^ "Hediye Türküsü". Omarşiv. 28 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2024.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hey Onbesli Anadolu da yaygin olarak soylenen Anadolu disinda da cesitlemeleri bulunan bir turkudur Hey Onbesli Damdan Attim Kendimi sarkisiTarzTurk halk muzigiDilTurkceYazarAnonimBesteciAnonimCover versiyonlariGulay Kubat Omur Gedik Erkan Ogur Turkuye ait eldeki ilk ses kayitlari Feryadi Hafiz Hakki Bey e ait 1927 yilindaki tas plak kaydi ile Muzaffer Sarisozen baskanligindaki Ankara Devlet Konservatuari tarafindan 1943 yilinda Tokat ta yapilan derleme kayitlaridir Turku 1970 li yillarda Nida Tufekci tarafindan derlenerek TRT repertuvarina girmistir Kerkuk Kirim Romanya cesitlemeleri bulunur Her cografyada turkuye yeni sozler eklenmis ve ezgisi o cografyanin motiflerine burunmustur Yoresi ve turu cok tartismalidir Sozlerdeki onbesli vurgusundan oturu I Dunya Savasi sirasinda Canakkale Cephesi ne giden ve halk arasinda Onbesliler diye bilinen 1315 dogumlu 1898 1899 yillarinda dogmus cocuklar icin yazilmis agit oldugu sonradan ritmik bir oyun muzigi haline geldigi iddia edilmistir Ancak sozlerin sevdigi kiz ile bulusmaya giden bir gencin gonul macerasini anlattigi agit degil oldugunu gosteren arastirmalar da vardir Turku agit oldugu iddiasiyla bircok roman oyku ve hikayeye konu edilmis gerek kamuoyunda gerekse medyada bircok tartismalara konu olmustur ve bir taraftan turkuyu oyun havasi olarak oynayanlar saygisizlik ettikleri gerekcesiyle agir bir dille elestirilirken bir taraftan da milli degerleri one cikarmak kaygisiyla turkuyu aslindan uzaklastirildiklari gerekcesiyle agit olarak icra edenler elestirilmistir Harici videoFeryadi Hafiz Hakki Bey Damdan Attim Kendimi Tas Plak Arsivi Nida Tufekci Hey On Besli 1961 8hriopetra Toxat giolarin tasli Hey Bugdayim BugdayimCesitlemeleriFeryadi Hafiz Hakki Bey in Damdan Attim Kendim adiyla 1927 yilinda plaga okudugu turku ilk turku olarak kabul edilir 1943 te Tokat ta Ankara Devlet Konservatuari tarafindan Tokat belediye baskani Mustafa Yolcu ve yerel muzisyen Emin Diker den derlenmis ancak bu derleme konservatuvar arsivlerinde kalmistir Turku 1970 li yillarda Nida Tufekci tarafindan babasi Hamdi Tufekci den derlenmis ve 1616 sira numarasiyla TRT repertuvarina kaydedilmistir TRT yoluyla ile en cok yayginlasan turku Nida Tufekci nin derlemesi olmustur Istanbul Universitesi Osmanli Donemi Muzigi Uygulama ve Arastirma Merkezinde kayitli Hediye Turkusu cesitlemesi bulunmaktadir Canakkale Cephesi ile hic bir alakasi bulunmamaktadir Anadolu daki cesitlemeleri Vikikaynak ta Damdan Attim Kendimi ile ilgili metin bulabilirsiniz Vikikaynak ta Hey On Besli ile ilgili metin bulabilirsiniz Vikikaynak ta Tokat Yollari Tasli Kapadokya ile ilgili metin bulabilirsiniz Vikikaynak ta Hey Bugdayim Bugdayim Manisa ile ilgili metin bulabilirsiniz Turkunun gerek Tokat yoresinde gerekse Nevsehir Konya Kayseri Yozgat gibi hafta sonu baglarda oturak eglencelerinin yapildigi cevre illerde varyantlari cesitli bulunur Tokat cesitlemeleri Zileli Halil Halil Gurgoze tarafindan 1930 lu yillarda tas plaga okunmus olan Cemile turkusu ile yerel sanatcilarin dugunlerde okudugu Su Derenin Uzunu Samanlikta Serceler turkuleri Kayseri cesitlemeleri Gesi Baglari Verdigin Yazmayi Buruneyim mi ve Asmalarda kol uzatmis turkuleri Konya cesitlemeleri Konya Kasik Ekibi nin oyun esliginde icra ettigi Su Bozkirdan Ayva Gelir Nar Gelir ve Nevsehirli Cafer in tas plaga okudugu Fidayda Kucuk Hanim turkuleri Anadolu disindaki cesitlemeleri Oglanam Adim Abdul adi ile Kerkuk ten derlenen cesitlemesi Simanay Yaylanin Cimeninde adi ile Kirim dan derlenen cesitlemesi Hey Bostanci adi ile Romanya dan derlenen cesitlemesi bulunmaktadir Turkulerde temel sozler degismis ve eklentiler yapilmis olsa da nakarat sozleri ile kalip ezgisi ve ezgi orgusu pek degismeden kalmistir Kerkuk cesitlemesi olan Oglanam Adim Abdul turkude her kitanin ilk dizesi Hediye adi yerine farkli erkek adlari ile baslar ve nakarat kisimlarinda ise farkli kiz adlari gecer Ezgi orgusu ve isleyis bakimindan Nida Tufekci derlemesi ile hemen hemen aynidir Ana turkuden cesitlemeye sadece Fistan aldim endazesi on yediye ifadesi Fistan aldim parasi on yediye seklinde degistirilerek aktarilmistir Turkuyu kendi yoresine ait ezgi ve sozel motiflerle yeni bir cesitleme olarak okuyan kisi dur Kirim cesitlemesinin ilk kaydi en gec 1960 li yillarda tarafindan yapilmis Kirim Radyosu nda Kirim halk turkusu olarak yillarca calmistir Kirim cesitlemesi olan Simanay da ana sozler degisse de nakarat sozleri ana kalip ezgisi ve ezgi orgusu degismemistir Bu cesitlemede de ana turkuden sadece Arslan yavrum kiz senin adin Hediye dizesi bulunur Buradaki yarim kelimesi yerine yavrum ifadesi kullanilmistir Ayrica Ay Dogar Giresun dan adli Orta Anadolu turkusundeki baglanti kismina benzer bir bolum ucuncu bir bolum olarak turkuye eklenmistr Turku Kirim dan Romanya ya goc eden Tatarlar ile birlikte yeni bir bolgeye tasindi Kirim Tatar kokenli Rumen sarkici Kadriye Nurmambet bu turkuyu 1974 yilinda Hey Bostanci adiyla bir plaga okumustur Bu cesitlemede de ana sozler degisse de nakarat kismi ezgi orgusu ve ezgi kalibi bakimindan onemli bir degisiklik yoktur Iki sevgilinin karsilikli konusmasi konu edilmis her kitada kiz sevdigine seslenisi her baglanti kisminda da oglanin cevabi yer alir Ana turkudeki hey onbesli yerine bu turkude hey bostanci Hediye yerine Emine denmistir Turkuyu Bulgaristan da Sofya Radyosu nda 1970 li yillarin sonu veya 1980 li yillarin baslarinda okuumus olsa da sanatcinin okudugu bu icra o bolgeye ait bir cesitleme degildir Bu icrada Tokat yollari degil sokak yollari Hediye degil Hayriye endaze degil yelpaze denmektedir KonusuTurkunun ilk kaydi olan Feryadi Hafiz Hakki Bey in okudugu plak kaydinda turkunun sozleri Hediye adli sevgilisi ile gizlice bulusmaya giden ancak yakalanmak uzereyken canini zor kurtaran haylaz bir delikanlinin oykusunu anlatir Gunumuzde bilinen sekliyle Tokat yollari tasli degil de Bagdat yollari tasli ve Aslanda yarim kiz senin adin Hediye yerine Aslinda yarim kiz senin ismin Hediye seklinde okunmustur Sevgilisi ile bulusmaya giden genc yakalanmak uzereyken damdan atlar damdan attim kendimi ve beti benzi kul gibi sararir bulamadim rengimi Ancak sevgilisini gormeden gitmemeye kararli oldugunu hissettirerek bir gedige kuytu yer saklanir Ustelik sevgilisine aldigi findik fistik ve manto gibi armaganlar da elinde kalmistir Bagdat yollari tasli sozu ile kastedilenin Tokat ta o zamanlar askere gidenlerin ugurlandigi Bagdat yolu olarak bilinen ve tas doseli olan bugunku Behzat Caddesi oldugu dusunulur Hediye isminin ise 1915 te Tehcir Kanunu ile zorunlu goce tabi tutulan Ermeni halkin guvendikleri Turk ailelere emanet ettikleri kucuk kiz cocuklarina hitap icin evlenip ya da Muslumanliga gecip bir Musluman ismi alincaya kadar yaygin olarak kullanilan bir isim oldugu gencin sevgilisinin bu sekilde isim almis birisi oldugu dusunulur Ucuncu kitada mani tarzi sozler siralanmistir dorduncu kitada sevgilinin evinin tarif edildigi dusunulur Baglarda veya diger alemlerde oturak havasi dugunlerde oyun havasi olarak icra edilen turkunun sozlerindeki on besli vurgusundan yola cikarak agit olarak algilanmaya basladigi dusunulur Tokat ta yerel olarak yayimlanan Ilk Caba dergisinin 1968 tarihli 14 sayisina gore turkunun oykusu soyledir Osmanli Imparatorlugunun 5 6 cephede savasmasi ve cok sehit verilmesi sebebiyle 1315 dogumlularin askere alinmaktadir ve Tokat ta yasayan Hediye adli bir kizin 1315 dogumlu olan nisanlisi da askere alinir Turku bu heyecanla yakilmis ve halk agzinda bestelenerek bugune kadar soylenegelmistir Kaynakca Guven Merdan Folklor edebiyat cilt 19 sayi 75 2013 23 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2020 a b c d e f g h Kurt Necdet Etnomuzikoloji Dergisi Cilt 3 Sayi 1 Yil 2020 7 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2020 a b c d Kurt Necdet Uluslararasi Etnomuzikoloji Sempozyumu Bildiri Kitabi 2017 7 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2020 Repertuar Turkuleri Kulliyati sitesi 7 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2020 Hediye Turkusu Omarsiv 28 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ocak 2024 Hediye Turkusu Omarsiv 28 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ocak 2024