Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Panoptikon, İngiliz filozof ve toplum kuramcısı Jeremy Bentham'ın 1785 yılında tasarlamış olduğu hapishane inşa modelidir. Tasarımın konsepti gözetlenme üzerine kuruludur. Panoptikon kavramı, Grekçe kökenli “pan” ve “opticon” olarak iki farklı kelimeden türetilmiştir. “Pan” sözcüğü "bütün" anlamına gelmekte iken, “opticon” sözcüğü ise "gözlemlemek" anlamına gelmektedir. Buradan yola çıkarak bina, görevine uygun bir biçimde ‘’Bütünü Gözetlemek’’ anlamına gelen Panoptikon ismini almıştır. Her hücre bu halkanın iç kısmına açıktı ve halkanın dış cephesindeki duvarda birer pencere vardı. Halkanın ortasında mahpuslardan tamamen saklanmış konumdaki gözlemcilerin kaldığı bir nöbet kulesi yer almaktaydı.
Panoptikon'un temelinde yatan ilke, tek odalı hücrenin içindeki sakine saklanacak hiçbir yer bırakmaması, buna karşılık dış cephedeki duvarın penceresinden gelen dış ışığın kuledeki nöbetçilere mahpusun her hareketinin bir silüetini izleme olanağını sağlamasıydı. Bentham'ın yaklaşımına göre, gözlemlenen her yanlış davranışının ceza getireceğini bilen, ama davranışlarının aslında ne zaman gözlemlendiğini bilmeyen mahpusun, aklını başına toplayarak her zaman izleniyormuşçasına davranmaktan başka seçeneği yoktu. Böylece mahkûm bizzat kendi hareketlerini kollamak durumunda kalacaktı. Bu sebeple Panoptikon, bireylerin üzerinde kesinti olmaksızın gözetime bağlı, sürekli bir şekilde kontrol ve denetim mekanizması uygulanan disipline eden bir özellik göstermektedir.
Bentham, Panoptikon'u "bir üst aklın, gücü elde etmesinin yeni bir modeli" olarak ifade etmiştir. Foucault'ya göre ise bir toplum ve iktidar türünün ütopyasıdır.
Hapishanenin dizaynı
Çevrede halka şeklinde bir bina ve merkezde bir kule; bu kulenin, halkanın iç kısmına bakan geniş pencereleri bulunur; çevre bina ise hücrelere bölünmüştür. Bunlardan her birisi binanın tüm kalınlığını örtmektedir; bunların birisi içe bakan ve kuleninkilere karşı gelen, öteki ise dışarıya bakan ve ışığın hücreye girmesine imkân veren ikişer pencereleri vardır. Buna göre, merkezî kuleye bir kişi koymak yeterli olur. Geriden gelen ışık sayesinde ise, çevre binadaki hücrelerin içine kapatılmış olan küçük siluetleri olabildiğince görmek mümkündür. Ne kadar kafes var ise o kadar küçük tiyatro bulunur, bu tiyatrolarda her oyuncu bir tek başınadır ve tamamen bireyselleşmiştir ve de sürekli bir şekilde görülebilir durumdadır. Görülmeden gözetim altında tutmaya imkân veren bu düzenleme, sürekli bir şekilde görmeye ve hemen tanımlamaya olanak veren mekânsal birimlerden oluşur. Sonuçta, hücre uygulaması tersine döndürülmekte ve onun üç işlevi olan kapatmak, ışığı kesmek ve saklamak gibi işlevler tersyüz edilmektedir; bunlardan sadece birincisi korunurken, diğer ikisi kaldırılmaktadır. Tamamıyla ışık altında olmak ve gözetlenmenin aslında koruyucu karanlıktan daha çok yakalayıcı olur. Görünürlük aslında bir tuzaktır. Hapishanedeki tüm alan, kuledeki gözetleyen kişinin bakış açısına girmektedir. Foucault’ya göre gözetlenen kişinin gözetleyeni görmesi, görünürlüğün tuzağıdır. Görünürlük ise, yalnızca sembolik olduğu için, görünürlük kandırmacasına düşenler, aslında kendilerinin gözetlenmelerini, gözetleyen kişilerin emrine vermiş durumdadır. Panoptikon’da gözetlenen bireyler, gözleyen olarak sadece kuleyi görebilmekte, gözetleyen kişinin ise kim olduğunu hiçbir zaman bilememektedir.
Kavramsal tarihi
- "Morals reformed — health preserved — industry invigorated — instruction diffused — public burthens lightened — Economy seated, as it were, upon a rock — the gordian knot of the not cut, but untied — all by a simple idea in Architecture!"
Bentham, panoptikon fikrini, çok sayıda insanın bir arada bulunduğu ve kargaşa çıkması muhtemel bir ortamın varlığında oluşabilecek sorunların çözümü için kardeşi 'in ilk olarak düşündüğü, Paris'te bulunan bir askeri okul planından kaynaklandırmıştır.
Panoptik Çağ'ın sonu
Jean Baudrillard'a göre Panoptik Çağ Loud ailesi 1 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . deneyiyle son bulmuştur. Bu deneyin sonucunda 1971 yılında sosyoekonomik düzeyi orta üstü olan tipik bir Amerikan ailesi seçilip, yedi ay boyunca belli anları kamera kaydına alınıp, işlenmeden 20 milyon Amerikan izleyicisine sunulan 300 saatlik bir belgesel film ortaya çıkmıştır. Baudrillard'a göre Panoptik Çağ'ın bitişi izleyici ve izlenen arasındaki sınırın kalkması, kutupların birbirine karışıp ayırt edilemez hale gelmesiyle birliktedir.
Sosyal medya ve Post-Panoptikon Devri
Byung-Chul Han, panoptikonun sonunu değil, tümüyle yeni perspektifsiz bir panoptikonun başlangıcını yaşadığımızı söylemiştir. Ona göre artık tek bir gözlemci/iktidar/gardiyan ve gözlemlenen tek tip topluluk/mahkum yoktur .Yerkürenin tümü bir panoptikon haline gelmiştir ve böylelikle her yer şeffaf hale gelip içeriyi ve dışarıyı birbirinden ayıracak duvarlar ortadan kalkmıştır. Perspektifsiz post-panoptikon, herkesin her yerde ve her şekilde gözlemlenebilir durumda olduğu, istenilerek katılınan bir panoptikondur.
Kaynakça
- ^ Özdel, Gizem (2012). "Foucault Bağlamında İktidarın Görünmezliği ve Panoptikon ile İktidarın Gözü Göstergeleri". The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication – TOJDAC. 2 (1, 22 - 29, 01.03.2012). s. 22-29. 29 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Haziran 2024.
- ^ Lang, Silke Berit. "The Impact of Video Systems on Architecture" 9 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., dissertion, Swiss Federal Institute of Technology, 2004.
- ^ a b c d Foucault, M. (2006). Hapishanenin Doğuşu. (Çev. M. A. Kılıçbay). İstanbul: İmge Kitabevi. s.295
- ^ Bentham, Jeremy. Panopticon (Preface) 11 Şubat 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. In (ed.), The Panopticon Writings, London: Verso, 1995, 29-95.
- ^ Nurdoğan Rigel (2005). "Kadife Karanlık: McLuhan, Foucault, Chomsky, Baudrillard, Postman, Lacan, Zizek". scholar.google.com.tr. Su Yayınları. Erişim tarihi: 17 Haziran 2024.
- ^ Lyon, D. (2013). Gözetim Çalışmalarına Genel Bir Bakış. (Çev. A. Toprak). İstanbul: Kalkedon Yayıncılık. s.44
- ^ Foucault, M. (2003). İktidarın Gözü/ Seçme Yazılar 4. (Çev. I. Ergüden). F. Keskin (Ed.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. s.292
- ^ Jeremy Bentham. Panopticon 11 Şubat 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. In (ed.), The Panopticon Writings, London: Verso, 1995, 29-95.
Kitaplar
- Baudrillard, Jean (2017). Simülakr ve Simülasyonlar. Doğu Batı Yayınları.
- Han, Byung-Chul (2018). Şeffaflık Toplumu. Metis Yayınları.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Panoptikon Ingiliz filozof ve toplum kuramcisi Jeremy Bentham in 1785 yilinda tasarlamis oldugu hapishane insa modelidir Tasarimin konsepti gozetlenme uzerine kuruludur Panoptikon kavrami Grekce kokenli pan ve opticon olarak iki farkli kelimeden turetilmistir Pan sozcugu butun anlamina gelmekte iken opticon sozcugu ise gozlemlemek anlamina gelmektedir Buradan yola cikarak bina gorevine uygun bir bicimde Butunu Gozetlemek anlamina gelen Panoptikon ismini almistir Her hucre bu halkanin ic kismina acikti ve halkanin dis cephesindeki duvarda birer pencere vardi Halkanin ortasinda mahpuslardan tamamen saklanmis konumdaki gozlemcilerin kaldigi bir nobet kulesi yer almaktaydi Bir Panoptikon hapishane tasarimi Her hucre hem disariya hem de iceriye bakmaktadir Bu sebeple gozetleme islemi tum gorme alanlarini kapsar 1791 yilinda tarafindan cizilmis Panopticon un tasarimi Panoptikon un temelinde yatan ilke tek odali hucrenin icindeki sakine saklanacak hicbir yer birakmamasi buna karsilik dis cephedeki duvarin penceresinden gelen dis isigin kuledeki nobetcilere mahpusun her hareketinin bir siluetini izleme olanagini saglamasiydi Bentham in yaklasimina gore gozlemlenen her yanlis davranisinin ceza getirecegini bilen ama davranislarinin aslinda ne zaman gozlemlendigini bilmeyen mahpusun aklini basina toplayarak her zaman izleniyormuscasina davranmaktan baska secenegi yoktu Boylece mahkum bizzat kendi hareketlerini kollamak durumunda kalacakti Bu sebeple Panoptikon bireylerin uzerinde kesinti olmaksizin gozetime bagli surekli bir sekilde kontrol ve denetim mekanizmasi uygulanan disipline eden bir ozellik gostermektedir Bentham Panoptikon u bir ust aklin gucu elde etmesinin yeni bir modeli olarak ifade etmistir Foucault ya gore ise bir toplum ve iktidar turunun utopyasidir Hapishanenin dizayniCevrede halka seklinde bir bina ve merkezde bir kule bu kulenin halkanin ic kismina bakan genis pencereleri bulunur cevre bina ise hucrelere bolunmustur Bunlardan her birisi binanin tum kalinligini ortmektedir bunlarin birisi ice bakan ve kuleninkilere karsi gelen oteki ise disariya bakan ve isigin hucreye girmesine imkan veren ikiser pencereleri vardir Buna gore merkezi kuleye bir kisi koymak yeterli olur Geriden gelen isik sayesinde ise cevre binadaki hucrelerin icine kapatilmis olan kucuk siluetleri olabildigince gormek mumkundur Ne kadar kafes var ise o kadar kucuk tiyatro bulunur bu tiyatrolarda her oyuncu bir tek basinadir ve tamamen bireysellesmistir ve de surekli bir sekilde gorulebilir durumdadir Gorulmeden gozetim altinda tutmaya imkan veren bu duzenleme surekli bir sekilde gormeye ve hemen tanimlamaya olanak veren mekansal birimlerden olusur Sonucta hucre uygulamasi tersine dondurulmekte ve onun uc islevi olan kapatmak isigi kesmek ve saklamak gibi islevler tersyuz edilmektedir bunlardan sadece birincisi korunurken diger ikisi kaldirilmaktadir Tamamiyla isik altinda olmak ve gozetlenmenin aslinda koruyucu karanliktan daha cok yakalayici olur Gorunurluk aslinda bir tuzaktir Hapishanedeki tum alan kuledeki gozetleyen kisinin bakis acisina girmektedir Foucault ya gore gozetlenen kisinin gozetleyeni gormesi gorunurlugun tuzagidir Gorunurluk ise yalnizca sembolik oldugu icin gorunurluk kandirmacasina dusenler aslinda kendilerinin gozetlenmelerini gozetleyen kisilerin emrine vermis durumdadir Panoptikon da gozetlenen bireyler gozleyen olarak sadece kuleyi gorebilmekte gozetleyen kisinin ise kim oldugunu hicbir zaman bilememektedir Kavramsal tarihi Morals reformed health preserved industry invigorated instruction diffused public burthens lightened Economy seated as it were upon a rock the gordian knot of the not cut but untied all by a simple idea in Architecture Bentham panoptikon fikrini cok sayida insanin bir arada bulundugu ve kargasa cikmasi muhtemel bir ortamin varliginda olusabilecek sorunlarin cozumu icin kardesi in ilk olarak dusundugu Paris te bulunan bir askeri okul planindan kaynaklandirmistir Panoptik Cag in sonuJean Baudrillard a gore Panoptik Cag Loud ailesi 1 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde deneyiyle son bulmustur Bu deneyin sonucunda 1971 yilinda sosyoekonomik duzeyi orta ustu olan tipik bir Amerikan ailesi secilip yedi ay boyunca belli anlari kamera kaydina alinip islenmeden 20 milyon Amerikan izleyicisine sunulan 300 saatlik bir belgesel film ortaya cikmistir Baudrillard a gore Panoptik Cag in bitisi izleyici ve izlenen arasindaki sinirin kalkmasi kutuplarin birbirine karisip ayirt edilemez hale gelmesiyle birliktedir Sosyal medya ve Post Panoptikon DevriByung Chul Han panoptikonun sonunu degil tumuyle yeni perspektifsiz bir panoptikonun baslangicini yasadigimizi soylemistir Ona gore artik tek bir gozlemci iktidar gardiyan ve gozlemlenen tek tip topluluk mahkum yoktur Yerkurenin tumu bir panoptikon haline gelmistir ve boylelikle her yer seffaf hale gelip iceriyi ve disariyi birbirinden ayiracak duvarlar ortadan kalkmistir Perspektifsiz post panoptikon herkesin her yerde ve her sekilde gozlemlenebilir durumda oldugu istenilerek katilinan bir panoptikondur Kaynakca Ozdel Gizem 2012 Foucault Baglaminda Iktidarin Gorunmezligi ve Panoptikon ile Iktidarin Gozu Gostergeleri The Turkish Online Journal of Design Art and Communication TOJDAC 2 1 22 29 01 03 2012 s 22 29 29 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Haziran 2024 Lang Silke Berit The Impact of Video Systems on Architecture 9 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde dissertion Swiss Federal Institute of Technology 2004 a b c d Foucault M 2006 Hapishanenin Dogusu Cev M A Kilicbay Istanbul Imge Kitabevi s 295 Bentham Jeremy Panopticon Preface 11 Subat 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde In ed The Panopticon Writings London Verso 1995 29 95 Nurdogan Rigel 2005 Kadife Karanlik McLuhan Foucault Chomsky Baudrillard Postman Lacan Zizek scholar google com tr Su Yayinlari Erisim tarihi 17 Haziran 2024 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Lyon D 2013 Gozetim Calismalarina Genel Bir Bakis Cev A Toprak Istanbul Kalkedon Yayincilik s 44 Foucault M 2003 Iktidarin Gozu Secme Yazilar 4 Cev I Erguden F Keskin Ed Istanbul Ayrinti Yayinlari s 292 Jeremy Bentham Panopticon 11 Subat 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde In ed The Panopticon Writings London Verso 1995 29 95 Kitaplar Baudrillard Jean 2017 Simulakr ve Simulasyonlar Dogu Bati Yayinlari Han Byung Chul 2018 Seffaflik Toplumu Metis Yayinlari