Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Arkebüz, (Hollandaca: haakbus, Almanca: hakenbüchse) 15 ila 17. yüzyıllar arasında kullanılan namludan doldurulan bir tüfek türüdür. Ateşli silahın adı Almanca hakenbüchse kelimesinden türetilerek diğer dillere farklı şekillerde geçmiştir. Öncülü olan küçük toplardan farkı çakmaklı/fitilli olmasıdır. Ardılı olan tüfekler gibi yivsizdir.
| Arkebüz | |
|---|---|
 | |
| Çeşidi | Tüfek |
| Hizmet geçmişi | |
| Kullanıcılar | Avrupa Orduları Japonya |
| Kullanıldığı savaşlar | İtalya Savaşları (Yeni Dünyanın fethi) Seksen Yıl Savaşı Nagashino Muharebesi |
| Üretim tarihi | |
| Tasarımcı | Bilinmiyor |
| Üretici | Çok çeşitli |
| Özellikler | |
| Namlu uzunluğu | Değişken |
| Azami menzil | Değişken |
Etkisi
Düşük hızlı bir ateşli silah olan arkebüz, zırhlı düşman birliklerine karşı kullanılırdı. Zırh özellikle 1400 yılından 17. yüzyılın ortasına kadar Avrupa’da standart asker kıyafetine dâhildi. Kaliteli zırhlar uzak mesafeden ateşlenen arkebüz mermilerini durdurabilirdi. Buna rağmen yakın mesafeden ağır süvari zırhlarını bile delebilirdi. Bu yüzden ateşli silah teknolojisi geliştikçe piyade askerlerinin kuşandığı zırhlar da zamanla ortadan kalkacaktır.
Askerî anlamda arkebüzün ateş gücü, dönemsel ordulara büyük avantaj verse de arkebüzün etkisini artıran gelişme Hollanda ve Japonya askerî birliklerinin mükemmelleştirdiği salvo ateşidir. Salvo ateşi taktiği sayesinde bir sıra oluşturan askerler sırayla düşmana cepheden ateş edip yerlerini arkadaki sıraya bırakacak şekilde dizilirler. Arka arkaya sıralanan askerlerin birbirlerinin ardından ateş etmesi taktiği ilk kez tarafından önerilmiştir. Askerler bu taktiği alışıp atışlarını hızlı ve etkili şekilde yapmaya başlayınca arkebüzlü ordular savaş meydanlarında üstün gelmeye başlamıştır. Bu şekilde önce destek silahı olarak düşünülen arkebüz dönemsel orduların asıl silahı olmaya başlamıştır.
Arkebüzlerde çarklı çakmağın geliştirilmesiyle ateşleme mekanizmaları daha da kolaylaştı. Bu dönemle arkebüzler yalnızca bir piyade silahı olmaktan çıkarak atlı askerlerin de kullanabildiği bir tabancaya dönüştü.
Mekanizması
Arkebüz çakmak mekanizmasıyla ateşlenir. Öncüllerine göre daha uzun bir namluya sahiptir. 16. yüzyılla beraber ateşleme sistemi gelişmeye başlar. Bazı örneklerdeki genişletilmiş namlu ağzı, doldurmayı kolaylaştırmak için yapılmıştır. Tüm arkebüzler el yapımı olduğu için ve yaygın şekilde üretildiği için standart bir örnek bulunmamaktadır.
Arkebüzün tetik mekanizması arbaletin tetik mekanizmasını andırır. Tetiğin çekilmesiyle beraber ateşleyici ileri sürülerek barutun alev alması ve silahın ateşlenmesi sağlanır. 16. yüzyılla beraber daha küçük ve hassas tetik yapısı geliştirilmeye başlanır. Fransız yapımı arkebüzlerde eski tarz tetikler 17. yüzyıla kadar geçerli olacaktır.
Tarihçe
Macaristan
Bir arada çok sayıda arkebüzün ilk kullanımı Macaristan kralı döneminde olur. Macaristan’daki Kara Ordu bünyesindeki piyade askerlerinde her dört askerden birinde arkebüz bulunuyordu. Ancak kral Mátyás, savaş alanında arkebüzün yavaşlığından ötürü kalkan taşıyan askerleri tercih etmiştir. Arkebüzcüler kargılarla korundukları şekilde savaş alanında yerleştirildiklerinde ağır süvarilere ve piyadelere karşı çok başarılı olmuştur. Bu şekilde savaşılan ve ateşli silahların doğrudan sonuca etki ettiği ilk muharebe 1503 yılındaki olmuştur.
Rusya
Arkebüz 16. yüzyılın başlarında Rusya’ya geldiğinde arkebüz kullanan askerlere pishchal'niki denirdi. Moskova Knezliği 1510 yılında Pskov’un, daha sonra 1512 yılında Smolensk’in alınmasında arkebüzcüler çok faydalı olsalar da çok pahalı birlikler olduklarından savaş sonrası terhis edilirlerdi. Rusya Çarlığı 1545 yılında muharebeye sürdüğü süvari arkebüzcülerle tarihte bir yeniliği başlatmıştır. Rus topraklarında arkebüzcüler barış zamanında el üstünde tutulmaya başlanarak toprak sahibi olmaları ve ticaret yapmalarında kolaylıklar sağlanmıştır.
İspanya
16. yüzyıl İtalya Savaşları sırasında arkebüz yoğun olarak kullanılır. Portekiz ve İspanyol Konkistadorlar Yeni Dünya’nın fethinde arkebüzü kullanmıştır. Meksika’yı fetheden Hernan Cortes ordusunda arkebüzlerin bulunduğu bilinmektedir.
Japonya
Arkebüz Japonya’ya, adaya kazayla ayak basan Portekizli tacir tarafından 1543 yılında getirilmiştir. 1550 yılına gelindiğinde silahın çok sayıda kopyası yapılmış ve muharebelerde kullanılır olmuştu. Arkebüz taktiklerini geliştiren Oda Nobunaga 1575 yılındaki Nagashino Muharebesi'nde salvo ateşi sayesinde zırhlı süvarilere karşı önemli bir zafer kazanmıştır. Arkebüz alanında gelişim sağlayan Japonlar Kore’nin işgal edilmesi sırasında da bu silahları kullanmıştır.
Hollanda
İspanyol egemenliğine karşı başkaldıran De Zeven Provinciën birliği Seksen Yıl Savaşı'nın ardından kazandığı zaferle bağımsız Hollanda’yı kuracaktır. Bu dönemde arkebüzlerin birlikte kullanılmasını en üst düzeye çıkartarak kesintisiz bir salvo ateşiyle başarı kazanmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu
Osmanlıların yakından tanıdığı arkebüzler zamanla düzenli piyadelerin en önemli savaş aleti olmayı başardı. Eski Türkçedeki belgelerde bu piyadelerden söz edilirken tüfeng-endaz tabiri kullanılır. Tüfeng-endaz olan bir askerin yanında taşınabilir (portatif) bir askeri silah taşıdığı anlaşılır. Bununla birlikte ordunun sınır boylarında görev yapan 'sekban' askerleri de zamanla arkebüz silahlarıyla donatılmıştır.
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Arkebüz ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ Arquebuse (Fransızca), arcabuz (İspanyolca), arcabus (Portekizce) ve arquebus (İngilizce)
- ^ Bu dönemde yeni yapılmış bir zırha karşı uzak mesafeden ateş etmek adettendir
- ^ Geoffrey Parker (2007). 'The Limits to Revolutions in Military Affairs: Maurice of Nassau, the Battle of Nieuwpoort (1600), and the Legacy' The Journal of Military History, Vol. 71, No. 2. s. 333-40
- ^ 1458-1490 dönemi
- ^ Bu taktik İspanyol İmparatorluğu tarafından geliştirilmiş ve başarıyla kullanılmıştır.
- ^ Bu muharebede İspanyol komutan 8 bin askerle kendisinden dört kat güçlü Fransız Ordusunu mağlup etmiştir
- ^ Michael C. Paul (2004). “The Military Revolution in Russia, 1550-1682” The Journal of Military History, Vol. 68, No. 1. s. 24-5
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- (İngilizce) 18 Ağustos 2011 tarihinde erişilmiştir
- Arkebüzlerle ilgili tarihi resimler (Almanca) 21 Eylül 2011 tarihinde erişilmiştir
- Arkebüzün tarihsel gelişimi5 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İspanyolca) 21 Eylül 2011 tarihinde erişilmiştir
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Arkebuz Hollandaca haakbus Almanca hakenbuchse 15 ila 17 yuzyillar arasinda kullanilan namludan doldurulan bir tufek turudur Atesli silahin adi Almanca hakenbuchse kelimesinden turetilerek diger dillere farkli sekillerde gecmistir Onculu olan kucuk toplardan farki cakmakli fitilli olmasidir Ardili olan tufekler gibi yivsizdir ArkebuzCesidi TufekHizmet gecmisiKullanicilar Avrupa Ordulari JaponyaKullanildigi savaslar Italya Savaslari Yeni Dunyanin fethi Seksen Yil Savasi Nagashino MuharebesiUretim tarihiTasarimci BilinmiyorUretici Cok cesitliOzelliklerNamlu uzunlugu DegiskenAzami menzil DegiskenKargi ve arkebuz silahlarinin birlikte kullanildigi taktigi anlatan bir maket Isvec Japonya da gerceklestirilen bir gosteri sirasinda ateslenen arkebuzEtkisiDusuk hizli bir atesli silah olan arkebuz zirhli dusman birliklerine karsi kullanilirdi Zirh ozellikle 1400 yilindan 17 yuzyilin ortasina kadar Avrupa da standart asker kiyafetine dahildi Kaliteli zirhlar uzak mesafeden ateslenen arkebuz mermilerini durdurabilirdi Buna ragmen yakin mesafeden agir suvari zirhlarini bile delebilirdi Bu yuzden atesli silah teknolojisi gelistikce piyade askerlerinin kusandigi zirhlar da zamanla ortadan kalkacaktir Askeri anlamda arkebuzun ates gucu donemsel ordulara buyuk avantaj verse de arkebuzun etkisini artiran gelisme Hollanda ve Japonya askeri birliklerinin mukemmellestirdigi salvo atesidir Salvo atesi taktigi sayesinde bir sira olusturan askerler sirayla dusmana cepheden ates edip yerlerini arkadaki siraya birakacak sekilde dizilirler Arka arkaya siralanan askerlerin birbirlerinin ardindan ates etmesi taktigi ilk kez tarafindan onerilmistir Askerler bu taktigi alisip atislarini hizli ve etkili sekilde yapmaya baslayinca arkebuzlu ordular savas meydanlarinda ustun gelmeye baslamistir Bu sekilde once destek silahi olarak dusunulen arkebuz donemsel ordularin asil silahi olmaya baslamistir Arkebuzlerde carkli cakmagin gelistirilmesiyle atesleme mekanizmalari daha da kolaylasti Bu donemle arkebuzler yalnizca bir piyade silahi olmaktan cikarak atli askerlerin de kullanabildigi bir tabancaya donustu MekanizmasiArkebuz cakmak mekanizmasiyla ateslenir Oncullerine gore daha uzun bir namluya sahiptir 16 yuzyilla beraber atesleme sistemi gelismeye baslar Bazi orneklerdeki genisletilmis namlu agzi doldurmayi kolaylastirmak icin yapilmistir Tum arkebuzler el yapimi oldugu icin ve yaygin sekilde uretildigi icin standart bir ornek bulunmamaktadir Arkebuzun tetik mekanizmasi arbaletin tetik mekanizmasini andirir Tetigin cekilmesiyle beraber atesleyici ileri surulerek barutun alev almasi ve silahin ateslenmesi saglanir 16 yuzyilla beraber daha kucuk ve hassas tetik yapisi gelistirilmeye baslanir Fransiz yapimi arkebuzlerde eski tarz tetikler 17 yuzyila kadar gecerli olacaktir TarihceMacaristan Bir arada cok sayida arkebuzun ilk kullanimi Macaristan krali doneminde olur Macaristan daki Kara Ordu bunyesindeki piyade askerlerinde her dort askerden birinde arkebuz bulunuyordu Ancak kral Matyas savas alaninda arkebuzun yavasligindan oturu kalkan tasiyan askerleri tercih etmistir Arkebuzculer kargilarla korunduklari sekilde savas alaninda yerlestirildiklerinde agir suvarilere ve piyadelere karsi cok basarili olmustur Bu sekilde savasilan ve atesli silahlarin dogrudan sonuca etki ettigi ilk muharebe 1503 yilindaki olmustur Rusya Arkebuz 16 yuzyilin baslarinda Rusya ya geldiginde arkebuz kullanan askerlere pishchal niki denirdi Moskova Knezligi 1510 yilinda Pskov un daha sonra 1512 yilinda Smolensk in alinmasinda arkebuzculer cok faydali olsalar da cok pahali birlikler olduklarindan savas sonrasi terhis edilirlerdi Rusya Carligi 1545 yilinda muharebeye surdugu suvari arkebuzculerle tarihte bir yeniligi baslatmistir Rus topraklarinda arkebuzculer baris zamaninda el ustunde tutulmaya baslanarak toprak sahibi olmalari ve ticaret yapmalarinda kolayliklar saglanmistir Ispanya 16 yuzyil Italya Savaslari sirasinda arkebuz yogun olarak kullanilir Portekiz ve Ispanyol Konkistadorlar Yeni Dunya nin fethinde arkebuzu kullanmistir Meksika yi fetheden Hernan Cortes ordusunda arkebuzlerin bulundugu bilinmektedir Japonya Arkebuz Japonya ya adaya kazayla ayak basan Portekizli tacir tarafindan 1543 yilinda getirilmistir 1550 yilina gelindiginde silahin cok sayida kopyasi yapilmis ve muharebelerde kullanilir olmustu Arkebuz taktiklerini gelistiren Oda Nobunaga 1575 yilindaki Nagashino Muharebesi nde salvo atesi sayesinde zirhli suvarilere karsi onemli bir zafer kazanmistir Arkebuz alaninda gelisim saglayan Japonlar Kore nin isgal edilmesi sirasinda da bu silahlari kullanmistir Hollanda Ispanyol egemenligine karsi baskaldiran De Zeven Provincien birligi Seksen Yil Savasi nin ardindan kazandigi zaferle bagimsiz Hollanda yi kuracaktir Bu donemde arkebuzlerin birlikte kullanilmasini en ust duzeye cikartarak kesintisiz bir salvo atesiyle basari kazanmistir Osmanli Imparatorlugu Osmanlilarin yakindan tanidigi arkebuzler zamanla duzenli piyadelerin en onemli savas aleti olmayi basardi Eski Turkcedeki belgelerde bu piyadelerden soz edilirken tufeng endaz tabiri kullanilir Tufeng endaz olan bir askerin yaninda tasinabilir portatif bir askeri silah tasidigi anlasilir Bununla birlikte ordunun sinir boylarinda gorev yapan sekban askerleri de zamanla arkebuz silahlariyla donatilmistir KaynakcaWikimedia Commons ta Arkebuz ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Arquebuse Fransizca arcabuz Ispanyolca arcabus Portekizce ve arquebus Ingilizce Bu donemde yeni yapilmis bir zirha karsi uzak mesafeden ates etmek adettendir Geoffrey Parker 2007 The Limits to Revolutions in Military Affairs Maurice of Nassau the Battle of Nieuwpoort 1600 and the Legacy The Journal of Military History Vol 71 No 2 s 333 40 1458 1490 donemi Bu taktik Ispanyol Imparatorlugu tarafindan gelistirilmis ve basariyla kullanilmistir Bu muharebede Ispanyol komutan 8 bin askerle kendisinden dort kat guclu Fransiz Ordusunu maglup etmistir Michael C Paul 2004 The Military Revolution in Russia 1550 1682 The Journal of Military History Vol 68 No 1 s 24 5Ayrica bakinizMisket tufegiDis baglantilar Ingilizce 18 Agustos 2011 tarihinde erisilmistir Arkebuzlerle ilgili tarihi resimler Almanca 21 Eylul 2011 tarihinde erisilmistir Arkebuzun tarihsel gelisimi5 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ispanyolca 21 Eylul 2011 tarihinde erisilmistir