Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Heba (Gürcüce: ხება), tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde bir vadidir. Çoruh Nehri'nin sağ yakasında yer alan bu vadideki köylerin birer mahalle olarak Karşıköy'ün sınırları içinde toplanmasından sonra Heba, bu köyün eski adı olarak da kabul edilmiştir.
Tarihçe
Heba adı, Gürcüce bir kelime olan "heoba"dan (ხეობა) değişime uğramıştır. Heoba ise, bir akarsuyun iki tepe arasındaki su toplama havzasına, vadiye verilen addır. Bu adlandırma daha çok yerleşimleri kapsayan vadiler için kullanılmaktadır.
Heba'nın bulunduğu Klarceti, orta çağda Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biridir. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Heba, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde ve 1876 Trabzon vilayeti salnamelerinde Heba (خبە) olarak geçer. Heba, 1835 yılında Livana sancağının Çoruh Nehri'nin sağ yakasındaki nahiyelerinden biriydi. Sabauri, Şubani, Kintzureti, Oğlauri, Hintzkana, Çinkuri, Zedobani köyleri Heba nahiyesine bağlıydı. Heba bölgesi, 1875 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Heba-Klaskur nahiyesi, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde ise Heba nahiyesi olarak geçer. Ancak salnamelerde bu nahiyeye bağlı köylerin adları yer almamıştır. 1876 tarihli salnamede verilen bilgiye göre Heba nahiyesinde 565 hanede 2.243 kişi yaşıyordu.
Heba, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus sayımında Heba bölgesindeki köyler Şubani nahiyesi ile Sabauri nahiyesine bağlıydı. Şubani nahiyesi Zedobani, Kintzureti, Klaskuri, Çinkuri ve Şubani köylerini, Sabauri nahiyesi Oğlauri, Hintzkana ve Sabauri köylerini kapsıyordu. Şubani nahiyesinde 609 hanede 1.171 kişi, Sabauri nahiyesinde 115 hanede 542 kişi yaşıyordu. Bu köylerin nüfusu Müslüman Gürcü anlamında "Acaralı" olarak kaydedilmişti. Şubani ve Sabauri nahiyeleri Batum sancağının Gonio kazasına bağlıydı.
Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Ruslar çekilince, Heba bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde yer aldı. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla yeniden Türkiye'ye bırakıldı. Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde Heba vadisindeki köyler, Borçka kazasının Maradid nahiyesine bağlıydı. Bu nahiye, Gürcistan sınırına yakın kısmında Çoruh Nehri'nin sağ ve sol tarafındaki köyleri kapsıyordu. Heba bölgesinde kalıp Maradidi nahiyesine bağlı köyler Beznevuri, Şubani, Çinkuri, Sabauri, Gorgauli, Oğlauri, Gerdaş (Kertaş), Hintzkana, Zedobani ve Kintzureti idi. Bu köylerin toplamında 145 hanede 645 kişi yaşıyordu ve bu nüfusun tamamı Müslüman Gürcülerden oluşuyordu.
Artvin vilayetinde yer adları değiştirilirken Beznevuri köyüne Bezendi, Şubani köyüne Ortaköy, Çinkuri köyüne Çukur, Sabauri köyüne Karşıköy, Gorgauli köyüne Gürgenli, Oğlauri köyüne Yıldızlı, Gerdaş (Kertaş) köyüne Tektaş, Hintzkana köyüne Tekin, Zedobani köyüne Yüksekköy ve Kintzureti köyüne Dereiçi adları verilmiştir. Heba adını taşıyan bir köyün bulunmadığı bu kayıtlardan da anlaşılmaktadır. Nitekim Muvahhid Zeki, Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca kitabında Heba'nın başlı başına bir köy olmadığını, Çoruh Nehri'nin kıyısına düz bir mevkinin bu şekilde adlandırıldığını yazmıştır. Bu düz mevkii, halkın günümüzde “Düz” olarak adlandırdığı Karşıköy’ün merkezi olmalıdır. Bu düz mevki Karşıköy’ün ortaya çıkmasından önce Çalıköy adını taşıyordu ve Borçka-Batum karayolu kıyısında, Çoruh Nehri’ndeki taşımacılıkta çevre köylerin kullandığı bir iskeleye sahipti. Bu düz mevkide az sayıda ev, bir kahvehane, çevresindeki köylerin ortak okulu bulunuyordu.
Adları değiştirilmiş olan bu yerleşimler 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde yeni adlarıyla Borçka kazasına bağlı ayrı köyler olarak yer almıştır. Ancak 1935 genel nüfus sayımında Bezendi, Ortaköy, Çukur, Gürgenli, Yıldızlı, Tektaş, Tekin, Yüksekköy ve Dereiçi ayrı köyler olarak geçmemektedir. Bu iki tarih arasında bu köylerin Karşıköy'e birer mahalle olarak bağlandığı anlaşılmaktadır.
Tarihsel yapılar
Heba bölgesinde Gürcülerden kalma köy kiliselerinin ve kalelerin kalıntıları bulunmaktadır. Bunlardan biri olan Sabauri Kilisesi tek nefli küçük bir köy kilisesi olup kaba yonu taşlar ve kireç harcıyla inşa edilmiştir. Yapının çatı örtüsü tamamen çökmüş, duvarlarının bazı kısımları kalmıştır. Kintzureti köyünün kilisesi olan Kintzureti Kilisesi de tek nefli ve dikdörtgen planlı bir yapıdır. Söz konusu yapının inşasında kaba yonu orta büyüklükte taşlarla kireç harcı kullanılmıştır. Kilisenin duvarlarının üst kısımları yıkılmıştır. Köyde bugün cami mahallesi denilen yerde bir kilisenin varlığı daha bilinmektedir. Tamamen yıkılmış olan bu kilisenin kireç harçlı duvar parçaları caminin avlusunun taş duvarında kullanılmıştır. Şubani köyündeki Şubani Kalesi'nde Gürcülerin geleneksel şarap imalinde kullandığı ve kvevri denilen şarap küplerinin kalıntıları tespit edilmiştir. Şubani Kalesi (10 x 5 m), yerleşmenin dışındaki bir tepenin üzerinde yer alır ve inşasında kireç harcı ve orta büyüklükte taşlar kullanılmıştır.
Kaynakça
- ^ a b Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013, s. 141, .
- ^ "ხეობა" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 9 Temmuz 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Emrullah Alemdar, 1835 Tarihli Livane (Artvin) Sancağı 2767 Numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019, s. 15, 134-160. 30 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Yüksek lisans tezi
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt, .
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1248-1250, 1257-1261". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Temmuz 2023.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 9 Temmuz 2023.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 119". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 180-181, .
- ^ Roin Malakmadze, "Ligani vadisinde kayıkçılık", Pirosmani dergisi, 2008, sayı 6, s. 18-20.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 78-79.
- ^ 1935 Genel nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
- ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017, s. 19. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 160-161. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Heba Gurcuce ხება tarihsel Klarceti bolgesinde gunumuzde Artvin ilinin Borcka ilcesinde bir vadidir Coruh Nehri nin sag yakasinda yer alan bu vadideki koylerin birer mahalle olarak Karsikoy un sinirlari icinde toplanmasindan sonra Heba bu koyun eski adi olarak da kabul edilmistir Heba duzlugu Coruh ta sefer yapan kayiklarin ugradigi iskelelerden biriydi 19 yuzyilin sonlari Giorgi Kazbegi nin Bir Rus Generalinin Gunlukleri Turkiye Gurcistani nda Uc Ay adli kitabindan alinmistir TarihceHeba adi Gurcuce bir kelime olan heoba dan ხეობა degisime ugramistir Heoba ise bir akarsuyun iki tepe arasindaki su toplama havzasina vadiye verilen addir Bu adlandirma daha cok yerlesimleri kapsayan vadiler icin kullanilmaktadir Heba nin bulundugu Klarceti orta cagda Gurcistan i olusturan bolgelerden biridir Nitekim Osmanlilar bu bolgeyi 16 yuzyilin ortalarina dogru Gurculerden ele gecirmistir Heba 1835 tarihli Osmanli nufus defterinde ve 1876 Trabzon vilayeti salnamelerinde Heba خبە olarak gecer Heba 1835 yilinda Livana sancaginin Coruh Nehri nin sag yakasindaki nahiyelerinden biriydi Sabauri Subani Kintzureti Oglauri Hintzkana Cinkuri Zedobani koyleri Heba nahiyesine bagliydi Heba bolgesi 1875 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Heba Klaskur nahiyesi 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde ise Heba nahiyesi olarak gecer Ancak salnamelerde bu nahiyeye bagli koylerin adlari yer almamistir 1876 tarihli salnamede verilen bilgiye gore Heba nahiyesinde 565 hanede 2 243 kisi yasiyordu Heba 1877 1878 Osmanli Rus Savasi nin ardindan imzalanan Berlin Antlasmasi uyarinca Osmanli Devleti tarafindan Rusya ya birakildi Rus idaresinin 1886 tarihli nufus sayiminda Heba bolgesindeki koyler Subani nahiyesi ile Sabauri nahiyesine bagliydi Subani nahiyesi Zedobani Kintzureti Klaskuri Cinkuri ve Subani koylerini Sabauri nahiyesi Oglauri Hintzkana ve Sabauri koylerini kapsiyordu Subani nahiyesinde 609 hanede 1 171 kisi Sabauri nahiyesinde 115 hanede 542 kisi yasiyordu Bu koylerin nufusu Musluman Gurcu anlaminda Acarali olarak kaydedilmisti Subani ve Sabauri nahiyeleri Batum sancaginin Gonio kazasina bagliydi Birinci Dunya Savasi nin sonlarina dogru Ruslar cekilince Heba bir sure bagimsiz Gurcistan in sinirlari icinde yer aldi 16 Mart 1921 de imzalanan Moskova Antlasmasi yla yeniden Turkiye ye birakildi Artvin livasinda 1922 yilinda yapilan nufus tespitinde Heba vadisindeki koyler Borcka kazasinin Maradid nahiyesine bagliydi Bu nahiye Gurcistan sinirina yakin kisminda Coruh Nehri nin sag ve sol tarafindaki koyleri kapsiyordu Heba bolgesinde kalip Maradidi nahiyesine bagli koyler Beznevuri Subani Cinkuri Sabauri Gorgauli Oglauri Gerdas Kertas Hintzkana Zedobani ve Kintzureti idi Bu koylerin toplaminda 145 hanede 645 kisi yasiyordu ve bu nufusun tamami Musluman Gurculerden olusuyordu Artvin vilayetinde yer adlari degistirilirken Beznevuri koyune Bezendi Subani koyune Ortakoy Cinkuri koyune Cukur Sabauri koyune Karsikoy Gorgauli koyune Gurgenli Oglauri koyune Yildizli Gerdas Kertas koyune Tektas Hintzkana koyune Tekin Zedobani koyune Yuksekkoy ve Kintzureti koyune Dereici adlari verilmistir Heba adini tasiyan bir koyun bulunmadigi bu kayitlardan da anlasilmaktadir Nitekim Muvahhid Zeki Artvin vilayeti uzerine 1927 tarihli Osmanlica kitabinda Heba nin basli basina bir koy olmadigini Coruh Nehri nin kiyisina duz bir mevkinin bu sekilde adlandirildigini yazmistir Bu duz mevkii halkin gunumuzde Duz olarak adlandirdigi Karsikoy un merkezi olmalidir Bu duz mevki Karsikoy un ortaya cikmasindan once Calikoy adini tasiyordu ve Borcka Batum karayolu kiyisinda Coruh Nehri ndeki tasimacilikta cevre koylerin kullandigi bir iskeleye sahipti Bu duz mevkide az sayida ev bir kahvehane cevresindeki koylerin ortak okulu bulunuyordu Adlari degistirilmis olan bu yerlesimler 1928 tarihli Osmanlica koy listesinde yeni adlariyla Borcka kazasina bagli ayri koyler olarak yer almistir Ancak 1935 genel nufus sayiminda Bezendi Ortakoy Cukur Gurgenli Yildizli Tektas Tekin Yuksekkoy ve Dereici ayri koyler olarak gecmemektedir Bu iki tarih arasinda bu koylerin Karsikoy e birer mahalle olarak baglandigi anlasilmaktadir Tarihsel yapilarHeba bolgesinde Gurculerden kalma koy kiliselerinin ve kalelerin kalintilari bulunmaktadir Bunlardan biri olan Sabauri Kilisesi tek nefli kucuk bir koy kilisesi olup kaba yonu taslar ve kirec harciyla insa edilmistir Yapinin cati ortusu tamamen cokmus duvarlarinin bazi kisimlari kalmistir Kintzureti koyunun kilisesi olan Kintzureti Kilisesi de tek nefli ve dikdortgen planli bir yapidir Soz konusu yapinin insasinda kaba yonu orta buyuklukte taslarla kirec harci kullanilmistir Kilisenin duvarlarinin ust kisimlari yikilmistir Koyde bugun cami mahallesi denilen yerde bir kilisenin varligi daha bilinmektedir Tamamen yikilmis olan bu kilisenin kirec harcli duvar parcalari caminin avlusunun tas duvarinda kullanilmistir Subani koyundeki Subani Kalesi nde Gurculerin geleneksel sarap imalinde kullandigi ve kvevri denilen sarap kuplerinin kalintilari tespit edilmistir Subani Kalesi 10 x 5 m yerlesmenin disindaki bir tepenin uzerinde yer alir ve insasinda kirec harci ve orta buyuklukte taslar kullanilmistir Kaynakca a b Taner Artvinli Artvin Yer Adlari Sozlugu Istanbul 2013 s 141 ISBN 978 605 5708 85 6 ხეობა A Comprehensive Georgian English Dictionary Londra 2006 2 cilt 9 Temmuz 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 0 9535878 3 5 Emrullah Alemdar 1835 Tarihli Livane Artvin Sancagi 2767 Numarali Nufus Defterinin Degerlendirilmesi Erzurum 2019 s 15 134 160 30 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yuksek lisans tezi Trabzon Vilayeti Salnamesi 1869 1904 Hazirlayan Kudret Emiroglu Ankara 1993 2009 22 cilt ISBN 9789157871117 Svod statisticheskih dannyh o naselenii Zakavkazskago kraya izvlechennyh iz posemejnyh spiskov 1886 g Transkafkasya Bolgesinin Nufusuna Dair 1886 Yili Aile Listelerinden Edinilmis istatistik Verilerin Ozeti Tiflis 1893 Sira no 1248 1250 1257 1261 11 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Temmuz 2023 Nursen Gok Artvin Livasi nin Anavatan a Katilisi Sirasindaki Durumuna Iliskin Belgeler Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Yolu Dergisi Sayi 41 Mayis 2008 s 89 104 PDF 26 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 9 Temmuz 2023 Muvahhid Zeki Artvin Vilayeti Hakkinda Malumat i Umumiye 1927 s 119 29 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Temmuz 2023 Muvahhid Zeki Artvin Vilayeti Hakkinda Malumati Umumiye 2010 Birinci basimi 1927 s 180 181 ISBN 9789944197526 Roin Malakmadze Ligani vadisinde kayikcilik Pirosmani dergisi 2008 sayi 6 s 18 20 Son Teskilat i Mulkiyede Koylerimizin Adlari Osmanlica Istanbul 1928 s 78 79 1935 Genel nufus Sayimi Istanbul 1937 2016 Yili Tao Klarceti Tarihi Eserleri Arastirma Gezisi Sonuclari Gurcuce Tiflis 2017 s 19 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 9470 8 7 2015 Yili Tao Klarceti Tarihi Eserleri Arastirma Gezisi Sonuclari Gurcuce Tiflis 2016 s 160 161 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 9123 9 9