Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Örnekler |
|---|
|
Dilek kipleri veya tasarlama kipleri;Türkçede fiillerin gereklilik, istek, dilek, şart veya emir bildiren hallerinden her biri. Optatif olarak da bilinir. Bu kiplerde "zaman" ifadesi yoktur. Türkçede dört dilek kipi vardır:
- Dilek-şart kipi
- Emir kipi
- Gereklilik kipi
- İstek kipi
Fiil çekiminde, dilek kip eklerinden sonra varsa şahıs ekleri gelir.
Dilek-şart kipi
Dilek-şart kipi -se eki ile oluşturulur. Ayrıca Dilek-koşul kipi, şart kipi veya koşul kipi olarak da bilinir.
Dilek-şart kipinin başlıca iki çeşit kullanımı vardır. İlk kullanımda eylemin gerçekleşmesinin bir koşula bağlı olduğunu belirtir. Bu tür kullanımda ek, genellikle yan cümleciğin yükleminde bulunur.
- Biraz daha çalışsan çok başarılı olacaksın.
- Birine sorsak adresi daha kolay bulabiliriz.
Dilek-şart kipi aynı zamanda dilek veya rica belirtmek için kullanılır:
- Yarın sen de bizimle gelsen.
- Keşke bu akşam sinemaya gitsek.
- Aşağıdaki şiirin tüm mısraları dilek belirtir:
- Bütün dünya buna inansa
- Bir inansa
- Hayat bayram olsa
- İnsanlar el ele tutuşsa
- Birlik olsa
- Uzansak sonsuza - Şenay
Dilek-şart eki almış fiil arka arkaya iki kez kullanılırsa "büyük ihtimâlle" veya "sadece" anlamı verir:
- Bu soruyu olsa olsa Mustafa çözer.
Ek-fiilin şartı
Sadece fiillerin dilek-şart kipi vardır. İsim soylu sözcüklerden yüklem yapmak ve onlara şart anlamı katmak için ise "-se" ek-fiili (şart eki) kullanılır:
- Hava soğuksa dışarı çıkmayalım. (ek-fiil. Soğuk sözcüğü isim soyludur.)
- Çok pahalıysa almayalım. (ek-fiil. Pahalı sözcüğü isim soyludur.)
- Havalar ısınsa da pikniğe gidebilsek. (dilek-şart kipi. "Isınmak" fiili ile oluşturulmuştur.)
Bileşik zamanlar
Dilek-şart kipi bileşik zamanlı fiil yapmakta da kullanılır:
- Gelseydi ()
- Gelseymiş ()
Dilek-şart kipinin şartı (fiil+se+se) yoktur.
Ek-fiilin şartı da bileşik zamanlı fiil yapmakta kullanılır:
- Geç yatarsak uykumuzu alamayız. ()
- Kırmızı ışıkta geçersen kazaya neden olabilirsin. (geniş zamanın şartı)
- Ağabeyin uyandıysa çöpü dışarıya çıkarsın. (bilinen geçmiş zamanın şartı)
- Üzümler olgunlaşmışsa toplayalım. (öğrenilen geçmiş zamanın şartı)
- Burak da gelecekse biraz daha bekleyebiliriz. (gelecek zamanın şartı)
- Bu kadar çabuk yoruluyorsan bir doktora görünmelisin. (şimdiki zamanın şartı)
Genellikle hitaplarda kullanılan "gel+se+n+e", "bak+sa+nız+a" gibi kelimelerde emir ve istek arası bir ifade bulunur.
"İse" bağlacı
Dilek-şart kipi, "ise" bağlacı ile karıştırılmamalıdır. Dilek-şart kipi fiillerden sonra gelir. İse bağlacıysa isim soylu sözcüklerden sonra gelir ve "de" bağlacına benzer şekilde ve genellikle "diğerlerinden farklı olarak" anlamında kullanılır:
- Çalışkan arkadaşlarımızın kimi öğretmen, kimi doktor, kimi ise mühendis oldu. (bağlaç)
- Babam ela, annemse mavi gözlü. (bağlaç)
- Pencereyi açık unutmasam içeriye yağmur girmezdi. (dilek-şart kipi)
- Açsam rüzgara yelkenimi / Dolaşsam ben de deniz deniz -Orhan Veli (dilek-şart kipi)
Yukarıdaki örneklerde görüleceği üzere dilek-şart kipi eki olan -se fiilden ayrı yazılamaz; ise bağlacını ise ayrı bir kelime halinde yazmak mümkündür.
"İse" bağlacı, ek-fiilin şartı ile karıştırılmamalıdır:
- Pencere açıksa, içeri yağmur girebilir. (ek-fiilin şartı)
- Kapıyı çalan annemse, bana haber ver. (ek-fiilin şartı)
Ek-fiilin şartı, "ise" bağlacı gibi ayrı yazılabilir:
- Hava yağmurlu ise dışarı çıkmayalım. (ek-fiilin şartı)
- Yok eğer söyleşecek bir sözümüz yok da bana bir suikast için geldiniz ise, ölüme bir dakika evvel hazır olmaktan başka yapacak bir şeyim yoktur. -Ahmet Mithat (ek fiilin şartı [])
- Mesnevî yer yer uzar olmuş ise / Boş değil, hay huy değil, artmış ise. - Mevlânâ
Emir kipi
Fiilin yapılmasını emretmek amacıyla kullanılır. Kip eki yoktur. Birinci şahıslar (ben ve biz) için çekimi yoktur. İkinci tekil şahıs (sen) için eksiz şekilde (fiil kökü veya gövdesi halinde) kullanılır:
- (Sen) git.
Diğer şahıslar için (siz, o, onlar) çekimli olarak kullanılır:
- (Siz) okuyun.
- (O) yazsın.
- (Onlar) koşsun (veya koşsunlar).
Emir kipinde fiil sonuna şu ekler getirilir:
| 1. tekil (ben) | 2. tekil (sen) | 3. tekil (o) | 1. çoğul (biz) | 2. çoğul (siz) | 3. çoğul (onlar) |
|---|---|---|---|---|---|
| çekimi yok | eksiz | -sin | çekimi yok | -in | -sin(ler) |
| - | gel | gelsin | - | gelin | gelsin(ler) |
Gereklilik kipi
Gereklilik, tavsiye ve bazen de zorunluluk bildirir. -meli eki ile oluşturulur:
- Hafta sonuna kadar bu kitabı okumalıyım.
| 1. tekil (ben) | 2. tekil (sen) | 3. tekil (o) | 1. çoğul (biz) | 2. çoğul (siz) | 3. çoğul (onlar) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kip ve şahıs ekleri | -meli+(y)+im | -meli+(s)+in | -meli | -meli+(y)+iz | -meli+siniz | -meli+(ler) |
| Örnekler | yazmalıyım | yazmalısın | yazmalı | yazmalıyız | yazmalısınız | yazmalı(lar) |
İstek kipi
-e ve -a eki ile oluşturulur. Konuşmacı/yazar tarafından kipin kullanıldığı eylemin gerçekleşmesinin arzulandığını belirtir.
- Şoför bey, müsait bir yerde ineyim.
- Sen başarılı olasın diye didiniyorum.
- Biz de sizinle gelelim.
Bazen istekten ziyade niyet veya plan bildirir:
- Şu vazoyu masanın üzerine koyayım.
İstek kipinde fiile -şahıs ekiyle birlikte- şu ekler eklenir:
| 1. tekil (ben) | 2. tekil (sen) | 3. tekil (o) | 1. çoğul (biz) | 2. çoğul (siz) | 3. çoğul (onlar) |
|---|---|---|---|---|---|
| -e+(y)+im | -e+(s)+in | -e | -e+lim | -e+(s)+in+iz | -e veya -e+ler |
| geleyim | gelesin | gele | gelelim | gelesiniz | geleler |
Türkçenin eski devirlerinde ve modern Türkçede halk ağzında 1. tekil şahsın -e+m, 2. tekil şahsın -e+n ve 1. çoğul şahsın -e+k eki aldığı da görülür.
- Varam ol dosta kul olam hem açıluban gül olam -Yunus Emre
Kaynakça
- ^ a b Prof Dr. Muharrem Ergin. Üniversiteler için Türk Dili. sf 296. Bayrak Yayınevi. İstanbul. 2009.
- ^ Şart bileşik zamanı 10 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Türkceciler.com. Erişim: 5 Kasım 2012.
- ^ Prof Dr. Muharrem Ergin. Üniversiteler için Türk Dili. sf 303. Bayrak Yayınevi. İstanbul. 2009.
- ^ "Ankara Üniversitesi Yayınları". 27 Aralık 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Aralık 2014.
- ^ a b c Emir kipi 16 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Yenimakale.com. Erişim: 16 Ekim 2012
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Orneklerdinleyin emir okumaliyiz gereklilik yazayim istek dusunsen dilek sart Dilek kipleri veya tasarlama kipleri Turkcede fiillerin gereklilik istek dilek sart veya emir bildiren hallerinden her biri Optatif olarak da bilinir Bu kiplerde zaman ifadesi yoktur Turkcede dort dilek kipi vardir Dilek sart kipi Emir kipi Gereklilik kipi Istek kipi Fiil cekiminde dilek kip eklerinden sonra varsa sahis ekleri gelir Dilek sart kipiDilek sart kipi se eki ile olusturulur Ayrica Dilek kosul kipi sart kipi veya kosul kipi olarak da bilinir Dilek sart kipinin baslica iki cesit kullanimi vardir Ilk kullanimda eylemin gerceklesmesinin bir kosula bagli oldugunu belirtir Bu tur kullanimda ek genellikle yan cumlecigin yukleminde bulunur Biraz daha calissan cok basarili olacaksin Birine sorsak adresi daha kolay bulabiliriz Dilek sart kipi ayni zamanda dilek veya rica belirtmek icin kullanilir Yarin sen de bizimle gelsen Keske bu aksam sinemaya gitsek Asagidaki siirin tum misralari dilek belirtir Butun dunya buna inansa Bir inansa Hayat bayram olsa Insanlar el ele tutussa Birlik olsa Uzansak sonsuza Senay Dilek sart eki almis fiil arka arkaya iki kez kullanilirsa buyuk ihtimalle veya sadece anlami verir Bu soruyu olsa olsa Mustafa cozer Ek fiilin sarti Sadece fiillerin dilek sart kipi vardir Isim soylu sozcuklerden yuklem yapmak ve onlara sart anlami katmak icin ise se ek fiili sart eki kullanilir Hava soguksa disari cikmayalim ek fiil Soguk sozcugu isim soyludur Cok pahaliysa almayalim ek fiil Pahali sozcugu isim soyludur Havalar isinsa da piknige gidebilsek dilek sart kipi Isinmak fiili ile olusturulmustur Bilesik zamanlar Dilek sart kipi bilesik zamanli fiil yapmakta da kullanilir Gelseydi Gelseymis Dilek sart kipinin sarti fiil se se yoktur Ek fiilin sarti da bilesik zamanli fiil yapmakta kullanilir Gec yatarsak uykumuzu alamayiz Kirmizi isikta gecersen kazaya neden olabilirsin genis zamanin sarti Agabeyin uyandiysa copu disariya cikarsin bilinen gecmis zamanin sarti Uzumler olgunlasmissa toplayalim ogrenilen gecmis zamanin sarti Burak da gelecekse biraz daha bekleyebiliriz gelecek zamanin sarti Bu kadar cabuk yoruluyorsan bir doktora gorunmelisin simdiki zamanin sarti Genellikle hitaplarda kullanilan gel se n e bak sa niz a gibi kelimelerde emir ve istek arasi bir ifade bulunur Ise baglaci Dilek sart kipi ise baglaci ile karistirilmamalidir Dilek sart kipi fiillerden sonra gelir Ise baglaciysa isim soylu sozcuklerden sonra gelir ve de baglacina benzer sekilde ve genellikle digerlerinden farkli olarak anlaminda kullanilir Caliskan arkadaslarimizin kimi ogretmen kimi doktor kimi ise muhendis ol du baglac Babam ela annemse mavi gozlu baglac Pencereyi acik unutmasam iceriye yagmur girmezdi dilek sart kipi Acsam ruzgara yelkenimi Dolassam ben de deniz deniz Orhan Veli dilek sart kipi Yukaridaki orneklerde gorulecegi uzere dilek sart kipi eki olan se fiilden ayri yazilamaz ise baglacini ise ayri bir kelime halinde yazmak mumkundur Ise baglaci ek fiilin sarti ile karistirilmamalidir Pencere aciksa iceri yagmur girebilir ek fiilin sarti Kapiyi calan annemse bana haber ver ek fiilin sarti Ek fiilin sarti ise baglaci gibi ayri yazilabilir Hava yagmurlu ise disari cikmayalim ek fiilin sarti Yok eger soylesecek bir sozumuz yok da bana bir suikast icin geldiniz ise olume bir dakika evvel hazir olmaktan baska yapacak bir seyim yoktur Ahmet Mithat ek fiilin sarti Mesnevi yer yer uzar olmus ise Bos degil hay huy degil artmis ise MevlanaEmir kipiFiilin yapilmasini emretmek amaciyla kullanilir Kip eki yoktur Birinci sahislar ben ve biz icin cekimi yoktur Ikinci tekil sahis sen icin eksiz sekilde fiil koku veya govdesi halinde kullanilir Sen git Diger sahislar icin siz o onlar cekimli olarak kullanilir Siz okuyun O yazsin Onlar kossun veya kossunlar Emir kipinde fiil sonuna su ekler getirilir 1 tekil ben 2 tekil sen 3 tekil o 1 cogul biz 2 cogul siz 3 cogul onlar cekimi yok eksiz sin cekimi yok in sin ler gel gelsin gelin gelsin ler Gereklilik kipiGereklilik tavsiye ve bazen de zorunluluk bildirir meli eki ile olusturulur Hafta sonuna kadar bu kitabi okumaliyim 1 tekil ben 2 tekil sen 3 tekil o 1 cogul biz 2 cogul siz 3 cogul onlar Kip ve sahis ekleri meli y im meli s in meli meli y iz meli siniz meli ler Ornekler yazmaliyim yazmalisin yazmali yazmaliyiz yazmalisiniz yazmali lar Istek kipi e ve a eki ile olusturulur Konusmaci yazar tarafindan kipin kullanildigi eylemin gerceklesmesinin arzulandigini belirtir Sofor bey musait bir yerde ineyim Sen basarili olasin diye didiniyorum Biz de sizinle gelelim Bazen istekten ziyade niyet veya plan bildirir Su vazoyu masanin uzerine koyayim Istek kipinde fiile sahis ekiyle birlikte su ekler eklenir 1 tekil ben 2 tekil sen 3 tekil o 1 cogul biz 2 cogul siz 3 cogul onlar e y im e s in e e lim e s in iz e veya e lergeleyim gelesin gele gelelim gelesiniz geleler Turkcenin eski devirlerinde ve modern Turkcede halk agzinda 1 tekil sahsin e m 2 tekil sahsin e n ve 1 cogul sahsin e k eki aldigi da gorulur Varam ol dosta kul olam hem aciluban gul olam Yunus EmreKaynakca a b Prof Dr Muharrem Ergin Universiteler icin Turk Dili sf 296 Bayrak Yayinevi Istanbul 2009 Sart bilesik zamani 10 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkceciler com Erisim 5 Kasim 2012 Prof Dr Muharrem Ergin Universiteler icin Turk Dili sf 303 Bayrak Yayinevi Istanbul 2009 Ankara Universitesi Yayinlari 27 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Aralik 2014 a b c Emir kipi 16 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yenimakale com Erisim 16 Ekim 2012Ayrica bakiniz