Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lao-Şang (veya Kiyok), M.Ö. 174 - M.Ö. 160 arasında hüküm sürmüş Büyük Asya Hun İmparatorluğu hükümdarıdır. Babası Mete'den sonra tahta geçmiştir. Bazı tarihi kaynaklarda ismi Kiyük ve Kiyok olarak da geçmektedir. Lao-Şang döneminde Mete'nin kurduğu imparatorluk istikrarlı bir şekilde devam ettirilmiştir. Lao-Şang, Mete’nin tarih sahnesinden silmek için uğraştığı ve yok olma noktasına getirdiği Yüeçiler'i kesin olarak mağlup etmiş ve tarih sahnesinden silmiştir. M:Ö. 166-164 yılları arasında Çin vesikalıklarına göre 140.000 atlı ile Çin'in kuzeyine akınlar yapmıştır.
| Lao Şang Ki-ok | |
|---|---|
| Hun Tanhusu | |
| Asya Hun İmparatoru | |
| Hüküm süresi | MÖ 174-160 |
| Önce gelen | Mete Han |
| Sonra gelen | Kün-Çin |
| Doğum | Moğolistan |
| Ölüm | MÖ 160 |
| Çocuk(lar)ı | Kün-Çin İçihise |
| Babası | Mete Han |
| Dini | Tengricilik |
Adı
De Groot'a göre bu şahsiyetin adını Kiyok veya Kiyük şeklinde okumak gerekmekte. Bu çağla ilgili etimolojik yargılar şüpheli ve karanlıktır. Anlaşıldığına göre bu hakanın adı mitolojik bir kökten gelmektedir. Çünkü Çin'in kuzeydoğusunda yaşayan ve adları bu Hun hakanının adına benzeyen bazı kavimler de bulunmaktaydı. ve De Groot bu kavim adının, "Hun" sözünün ilk yazılış şekillerinden biri olduğu üzerinde birleşmişlerdi. Kiyok ismi buradan gelmekte olabilir. Dönemin Çin sarayı vakanüvisi Sima Qian'ın meşhur eseri Şi-ci'de (Tarih Notları) hakandan "Lao-Shang" olarak bahsedilmiştir. Çince işaretlerin karşılığı "Yaşlı ve Üstün" manasındadır. Bu adın sadece Çinliler tarafından mı kullanıldığı yoksa dönemin Hunları tarafından da kullanıp kullanılmadığı bilinmemektedir. Yaşlı ifadesinin kullanılması Mete'nin oğullarının en büyüğü olduğunun bir göstergesi olduğunu düşünen tarihçiler bulunmaktadır.
Yaşamı
Çin İmparatorluğu'nun faaliyetleri
Hun İmparatorluğu, Lao-Şang döneminde istikrarını devam ettirirken Çin, Hun’lara karşı üstünlük sağlamak ve ağır yenilgiler alarak çekildiği ve küçüldüğü coğrafyada söz sahibi olmak amacıyla büyük ve önemli reformlar hayata geçirmeye başladı. Askeri strateji ve donanımlarını Hun askeri sistemine göre düzenleyip disipline etmeleri bu dönemde başladı. Siyasi ve askeri reformların yanı sıra Çinliler kuzey sınırlarına pazarlar açmıştır. MÖ 169 yılında Çinli devlet adamı bu sınır pazarları hakkında Çin imparatoruna bir rapor sunmuştur. Gelişen ticaretin en sonunda Hunları kendilerine muhtaç edeceğini belirtir. Ayrıca dönemin imparatoru Wen, Lao Shang’e bu dönemde adında bir vezir yollayıp bir Çin prensesini hakana sunmuştur. Çin kaynaklarında bu vezir ile Şanyu ile arasında geçtiği rivayet olunan bir takım konuşmalar vardır. Vezirin konuşmasından Hunlar hakkında şu bilgilere ulaşmaktayız: (Rivayet edilen bu konuşmanın Türkçeye çevrilmiş tam metni Bahaeddin Ögel’in “Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi” adlı eserinde bulunmaktadır) Hunların leviratüs geleneğine sahip olduklarını, her yılın 5. ayında nüfus sayımı yaptıklarını, nüfuslarının az olduğunu bu sebepten Çinlilerle iç içe yaşamanın Hunlar için zararlı olacağını, Hunların kubbeli keçe çadır içinde yaşadıklarını, yaşlılara olan tutumlarını, tüm halkın savaşmaya her an hazır olmasını bu rivayetlerden öğrenmekteyiz. Konuşmanın devamında vezir bunları Çin gelenekleri ile karşılaştırmış Kağan’a öğüt vermeye çalışmıştır. Fakat Şanyu bunlara kulak asmamıştır.
Yüeçi Seferi
Hun Tanhusu çin vesikalıklarında bir daha MÖ 166 yılında görülmüştür. Bu tarihe kadar ne yaptığı tam kayda geçirilmese de eldeki veriler bu tarihlerde Yüeçilerin batıya doğru göç ettiğini görmekteyiz. MÖ 126 yılına ait Çinli seyyah rivayetine göre babası Mete gibi Lao-shang de Yüeçilere hücum etmiş ve onları yerlerinden etmiştir. Yüeçilerin kralını öldüren Lao Shang kralın kafatasından bir içki kasesi yaptırmıştır. Bu geleneksel İskit-Saka adetinin Hunlarda da devam etmiş olması bozkır tarihi araştırmaları açısından mühimdir.
Büyük Çin Akını (MÖ 166)
Çinli vesikalarına göre MÖ 166 yılında Hun hakanı kendi idaresinde 140.000 atlı ile Chaona ve Hsiaokuan'a girmiştir. Peiti askeri valisini öldürüp halktan birçok esir almıştır. Bir aydan uzun bir süre Çin topraklarında kalan hakan en sonunda geri dönmüştür. Sima Qian'ın tarihine göre imparator hakana hücum edecek cesareti bulamamıştır. MÖ 164-162 yıllarında imparator Wen'in hakana yazdığı mektuplar vardır. Mektuplarda Hun hakanına karşı barış dileklerinde bulunan imparator Mete döneminde barışı hatırlatmıştır. Mektuplaşmadan sonra halkına bir de ferman çıkaran imparator Hunlar ve Çinlilerin barış içinde yaşamaya devam edeceğini söylemiştir. Bu akınlar sonucu Hun devleti armağan adı altında Çinlilerden vergi almaya devam etmiştir.
Ölümü ve Sonrası
MÖ 160 yılında Lao-Şang muhtemelen günümüz Moğolistan'ında ölmüştür. Lao-Şang’ın ölümünden sonra taht Kün-Çin'e geçmiştir. Büyük Hun İmparatorluğu, muazzam gücünü Kün-Çin döneminde kaybetmeye ve küçülmeye başlamıştır. Çin İmparatoru Wu-ti kendi içinde uyguladığı reformlar ve Hunlara karşı yürüttüğü siyaset başarılı olmaya başlamış ve Hun İmparatorluğu zayıflamaya başlamıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Bahaeddin Ögel. Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi Cilt 1. Türk Tarih Kurumu. ss. 355-356.
- ^ Sima Qian. Shiji. s. 110.
- ^ Bahaeddin Ögel. Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi Cilt 2. Türk Tarih Kurumu. s. 356.
- ^ Ahmet Taşağıl. Kök Tengri'nin Çocukları. ss. 60-61.
- ^ Bahaeddin Ögel. Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi. ss. 356-362.
- ^ Jan Jakob Maria de Groot. 2500 Yıllık Çin İmparatorluğu Tarihinde Hunlar ve Türkistan. Pan Yayıncılık.
- ^ Bahaeddin Ögel. Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi. s. 333.
- ^ Edouard Chavannes. Batı Türkleri. Selenge Yayınları.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Lao Sang veya Kiyok M O 174 M O 160 arasinda hukum surmus Buyuk Asya Hun Imparatorlugu hukumdaridir Babasi Mete den sonra tahta gecmistir Bazi tarihi kaynaklarda ismi Kiyuk ve Kiyok olarak da gecmektedir Lao Sang doneminde Mete nin kurdugu imparatorluk istikrarli bir sekilde devam ettirilmistir Lao Sang Mete nin tarih sahnesinden silmek icin ugrastigi ve yok olma noktasina getirdigi Yueciler i kesin olarak maglup etmis ve tarih sahnesinden silmistir M O 166 164 yillari arasinda Cin vesikaliklarina gore 140 000 atli ile Cin in kuzeyine akinlar yapmistir Lao Sang Ki okHun TanhusuAsya Hun ImparatoruHukum suresiMO 174 160Once gelenMete HanSonra gelenKun CinDogumMogolistanOlumMO 160Cocuk lar iKun Cin IcihiseBabasiMete HanDiniTengricilikAdiDe Groot a gore bu sahsiyetin adini Kiyok veya Kiyuk seklinde okumak gerekmekte Bu cagla ilgili etimolojik yargilar supheli ve karanliktir Anlasildigina gore bu hakanin adi mitolojik bir kokten gelmektedir Cunku Cin in kuzeydogusunda yasayan ve adlari bu Hun hakaninin adina benzeyen bazi kavimler de bulunmaktaydi ve De Groot bu kavim adinin Hun sozunun ilk yazilis sekillerinden biri oldugu uzerinde birlesmislerdi Kiyok ismi buradan gelmekte olabilir Donemin Cin sarayi vakanuvisi Sima Qian in meshur eseri Si ci de Tarih Notlari hakandan Lao Shang olarak bahsedilmistir Cince isaretlerin karsiligi Yasli ve Ustun manasindadir Bu adin sadece Cinliler tarafindan mi kullanildigi yoksa donemin Hunlari tarafindan da kullanip kullanilmadigi bilinmemektedir Yasli ifadesinin kullanilmasi Mete nin ogullarinin en buyugu oldugunun bir gostergesi oldugunu dusunen tarihciler bulunmaktadir YasamiCin Imparatorlugu nun faaliyetleri Hun Imparatorlugu Lao Sang doneminde istikrarini devam ettirirken Cin Hun lara karsi ustunluk saglamak ve agir yenilgiler alarak cekildigi ve kuculdugu cografyada soz sahibi olmak amaciyla buyuk ve onemli reformlar hayata gecirmeye basladi Askeri strateji ve donanimlarini Hun askeri sistemine gore duzenleyip disipline etmeleri bu donemde basladi Siyasi ve askeri reformlarin yani sira Cinliler kuzey sinirlarina pazarlar acmistir MO 169 yilinda Cinli devlet adami bu sinir pazarlari hakkinda Cin imparatoruna bir rapor sunmustur Gelisen ticaretin en sonunda Hunlari kendilerine muhtac edecegini belirtir Ayrica donemin imparatoru Wen Lao Shang e bu donemde adinda bir vezir yollayip bir Cin prensesini hakana sunmustur Cin kaynaklarinda bu vezir ile Sanyu ile arasinda gectigi rivayet olunan bir takim konusmalar vardir Vezirin konusmasindan Hunlar hakkinda su bilgilere ulasmaktayiz Rivayet edilen bu konusmanin Turkceye cevrilmis tam metni Bahaeddin Ogel in Buyuk Hun Imparatorlugu Tarihi adli eserinde bulunmaktadir Hunlarin leviratus gelenegine sahip olduklarini her yilin 5 ayinda nufus sayimi yaptiklarini nufuslarinin az oldugunu bu sebepten Cinlilerle ic ice yasamanin Hunlar icin zararli olacagini Hunlarin kubbeli kece cadir icinde yasadiklarini yaslilara olan tutumlarini tum halkin savasmaya her an hazir olmasini bu rivayetlerden ogrenmekteyiz Konusmanin devaminda vezir bunlari Cin gelenekleri ile karsilastirmis Kagan a ogut vermeye calismistir Fakat Sanyu bunlara kulak asmamistir Yueci Seferi Hun Tanhusu cin vesikaliklarinda bir daha MO 166 yilinda gorulmustur Bu tarihe kadar ne yaptigi tam kayda gecirilmese de eldeki veriler bu tarihlerde Yuecilerin batiya dogru goc ettigini gormekteyiz MO 126 yilina ait Cinli seyyah rivayetine gore babasi Mete gibi Lao shang de Yuecilere hucum etmis ve onlari yerlerinden etmistir Yuecilerin kralini olduren Lao Shang kralin kafatasindan bir icki kasesi yaptirmistir Bu geleneksel Iskit Saka adetinin Hunlarda da devam etmis olmasi bozkir tarihi arastirmalari acisindan muhimdir Buyuk Cin Akini MO 166 Cinli vesikalarina gore MO 166 yilinda Hun hakani kendi idaresinde 140 000 atli ile Chaona ve Hsiaokuan a girmistir Peiti askeri valisini oldurup halktan bircok esir almistir Bir aydan uzun bir sure Cin topraklarinda kalan hakan en sonunda geri donmustur Sima Qian in tarihine gore imparator hakana hucum edecek cesareti bulamamistir MO 164 162 yillarinda imparator Wen in hakana yazdigi mektuplar vardir Mektuplarda Hun hakanina karsi baris dileklerinde bulunan imparator Mete doneminde barisi hatirlatmistir Mektuplasmadan sonra halkina bir de ferman cikaran imparator Hunlar ve Cinlilerin baris icinde yasamaya devam edecegini soylemistir Bu akinlar sonucu Hun devleti armagan adi altinda Cinlilerden vergi almaya devam etmistir Olumu ve SonrasiMO 160 yilinda Lao Sang muhtemelen gunumuz Mogolistan inda olmustur Lao Sang in olumunden sonra taht Kun Cin e gecmistir Buyuk Hun Imparatorlugu muazzam gucunu Kun Cin doneminde kaybetmeye ve kuculmeye baslamistir Cin Imparatoru Wu ti kendi icinde uyguladigi reformlar ve Hunlara karsi yuruttugu siyaset basarili olmaya baslamis ve Hun Imparatorlugu zayiflamaya baslamistir Ayrica bakinizMete Han Buyuk Hun Imparatorugu Hunlar Kun cin Yue ci Han Hanedanligi Bahaeddin OgelKaynakca Bahaeddin Ogel Buyuk Hun Imparatorlugu Tarihi Cilt 1 Turk Tarih Kurumu ss 355 356 Sima Qian Shiji s 110 Bahaeddin Ogel Buyuk Hun Imparatorlugu Tarihi Cilt 2 Turk Tarih Kurumu s 356 Ahmet Tasagil Kok Tengri nin Cocuklari ss 60 61 Bahaeddin Ogel Buyuk Hun Imparatorlugu Tarihi ss 356 362 Jan Jakob Maria de Groot 2500 Yillik Cin Imparatorlugu Tarihinde Hunlar ve Turkistan Pan Yayincilik Bahaeddin Ogel Buyuk Hun Imparatorlugu Tarihi s 333 Edouard Chavannes Bati Turkleri Selenge Yayinlari