Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çatalhöyük, bugün Konya'nın Çumra ilçesine bağlı Küçükköy yakınlarında, milattan önce 7000 yıllarından itibaren Cilalı Taş Devri ve Bakır Çağı'nda yerleşim yeri olarak kullanılmış arkeolojik kalıntılardır.
| UNESCO Dünya Mirası | |
|---|---|
 | |
| Konum |  Türkiye |
| (Kriter) | Kültürel: iii, iv |
| Referans | 1405 |
| Tescil | 2012 (36. oturum) |
| Bölge | Avrupa ve Kuzey Amerika |
| Arkeolojik Höyük | |
| Adı: | Çatalhöyük |
| il: | Konya |
| İlçe: | Çumra |
| Köy: | Küçükköy |
| Türü: | Höyük |
| Tahribat: | |
| Tescil durumu: | Tescilli |
| Tescil No ve derece: | Doğu: A-3256, Batı: 2536 |
| Tescil tarihi: | Doğu: 11.12.1981, Batı: 24.04.1996 |
| Araştırma yöntemi: | Kazı |
Doğu ve batı yönlerinde yan yana iki höyükten oluşmaktadır. Doğudaki Çatalhöyük (Doğu) olarak adlandırılan yerleşme Neolitik Çağ'da, Çatalhöyük (Batı) olarak adlandırılan batıdaki höyük ise Kalkolitik Çağ'da iskan görmüştür. Bugünkü Konya şehrinin 52 km. güneydoğusunda, Hasandağı'nın yaklaşık olarak 136 kilometre uzağında, Çumra ilçesinin 11 km. kuzeyinde, Konya Ovası'na hakim buğdaylık arazide bulunmaktadır. Doğu yerleşimini, en son Cilalı Taş Devri sırasında ovadan 20 metre yüksekliğe kadar ulaşan bir yerleşim birimi oluşturmaktadır. Ayrıca, batıya doğru da ufak bir yerleşim birimi ve birkaç yüz metre doğuya doğru da bir Bizans yerleşimi bulunmaktadır.
Höyükler kabaca 2 bin yıl kesintisiz iskan edilmiştir. Özellikle neolitik yerleşimin genişliği, barındırdığı nüfusu, oluşturduğu güçlü sanat ve kültür geleneği ile son derece dikkat çekicidir. Yerleşimde 8 bin üzerinde insan yaşadığı kabul edilmektedir. Çatalhöyük'ün diğer neolitik yerleşimlerden temel farkı, bir köy yerleşmesini aşıp kentleşme evresini yaşamakta olmasıdır. Dünyanın en eski yerleşimlerinden biri olan bu yerleşimin sakinleri, ilk tarımcı topluluklardan da biridir. Bu özelliklerinin bir sonucu olarak 2009 yılında UNESCO'nun Dünya Mirası Geçici Listesi'ne eklendi. UNESCO tarafından 2012 yılında Dünya Miras Listesi'ne dahil edilmesine karar verildi.
Araştırma ve kazı
Doğu Höyük (Çatalhöyük (Doğu)), muhtemelen, bugüne kadar bulunmuş en eski ve en gelişmiş Neolitik Çağ yerleşim merkezidir. 1958 yılında James Mellaart tarafından keşfedilmiş, ilk kazıları 1961-1963 ve 1965 yıllarında yapılmıştır. 1993'te yeniden başlayan ve günümüze kadar devam eden kazılar Cambridge Üniversitesi'nden Ian Hodder tarafından yönetilmektedir ve İngiltere, Türkiye, Yunanistan, Amerikalı araştırmacılardan oluşan karma bir ekip tarafından yürütülmektedir. Kazı çalışmaları ağırlıklı olarak "ana höyük" olarak görülen Doğu Höyük'te yürütülmüştür. Buradaki kazı çalışmalarının 2018 yılına kadar sürdürülmesi planlanmaktadır.
Batı Höyük'te ise 1961 yılında höyüğün üzerinde ve güney yamaçta iki derinlik sondajı gerçekleştirilmiştir. Doğu Höyük'te 1993 yılında ikinci dönem kazıları başladığında Batı Höyük'te de yüzey araştırması ve yüzey sıyırması çalışmaları başlatılmıştır.
Tarih öncesi yerleşim birimleri Tunç Çağı'ndan önce terk edilmiştir. Bir zamanlar iki yerleşim birimi arasında Çarşamba Nehri'nin bir kanalı akmaktadır ve yerleşim birimleri, ilk tarım zamanlarında elverişli sayılabilecek alüvyonlu toprak üzerine kurulmuştur. Evlerin girişleri üst kısımlarında bulunmaktadır.
Tabakalanma
Çatalhöyük (Doğu)
Kazı çalışmalarında MÖ. 7400 - 6200 yılları arasına tarihlenen 18 neolitik yerleşim katmanı açığa çıkarılmıştır. Romen rakamlarıyla gösterilen bu katmanlardan XII - VIII katmanlar Erken Neolitik'in (MÖ 6500 - 6000) ilk evresine tarihlenmektedir. Erken Neolitik'in ikinci evresi ise VI. katman sonrasıdır.
Çatalhöyük (Batı)
İlk kazı yılında tepede ve güney yamaçta.öçm gerçekleştirilen açmalarda elde edilen çanak çömlek buluntularına dayanılarak Höyük'teki yerleşmenin, iki evreli (Erken Kalkolitik Çağ) yerleşmesi olduğu ileri sürülmüştür. Mellaart tarafından Erken Kalkolitik I'e tarihlenen mal grubu Batı Çatalhöyük malı olarak adlandırılır. Erken Kalkolitik II mal grubu ise öncekinden kaynaklanıp Can Hasan 1'in 2B tabakası ile ilişkili daha geç bir yerleşme tarafından üretilmiş görünmektedir. Doğu Höyük'te kazı çalışmaları devam ederken Batı Höyük'te başlanılan yüzey toplamalarında Bizans Dönemi ve Helenistik Dönem çanak çömleği toplanmıştır. 1994 yılında yapılan yüzey taramalarında da Bizans Dönemi'ne ait mezar çukurları ortaya çıkarılmıştır.
Doğu Höyük'teki Kalkolitik Çağ tabakaları MÖ 6200 - 5200 yılları arasına tarihlenmektedir.
Buluntular
Çatalhöyük (Doğu)
Kuzey kesimdeki mimari diğer kesimlerden farklı görünmektedir. Buradaki ışınsal düzen muhtemelen yerleşmenin merkezine uzanan sokaklar, geçitler, su ve drenaj kanallarına bağlıdır. Bu kesimde mimari, konutlar ve açık alanlardan oluşmakta, saray, tapınak, ortak kullanıma ait büyük depolama alanları bulunmamaktadır.
Yerleşimin genelinde evlerin birbirine bitişik inşa edildiği, dolayısıyla duvarların ortak kullanıldığı, aralarında avluya açılan dar geçitlerin bırakıldığı anlaşılmaktadır. Bu avlular bir yandan hava ve aydınlatma sağlayan, diğer yandan da çöp alanı olarak kullanılan alanlardır. Avlular etrafından yapılmış bu konutlar mahalleleri oluşturmuştur. Bu mahallelerin yan yana sıralanmasıyla da Çatalhöyük kenti ortaya çıkmıştır.
Konutlar birbiri üstüne, aynı plana göre inşa edilmiştir. Bir önceki konutun duvarları, bir sonrakinin temelleri olmuştur. Konutların kullanım süresi 80 yıl gibi görünmektedir. Bu süre dolduğunda ev temizlenmiş, toprak ve molazla doldurulmuş, üstüne aynı planda yenisi inşa edilmiştir.
Konutlar dörtgen biçimli kerpiç tuğlalarla taş temel kullanılmadan dörtgen planlı olarak yapılmıştır. Ana odalara bitişik depo ve yan odalar bulunmaktadır. Aralarında dikdörtgen, kare ya da oval biçimde geçişler vardır. Çatılar, saz ve kamış damların üstlerinin, günümüzde bölgede ak toprak olarak adlandırılan kalın bir kil tabakasıyla sıvanmasıyla yapılmıştır. Bu çatıları taşıyan ahşap kirişlerdir ve duvarların içine yerleştirilen yine ahşap dikmelere dayanmaktadır. Arazinin farklı eğilimleri yüzünde konut duvarlarının yüksekliği de farklıdır ve bu farklılıktan yararlanılarak batı ve güney duvarlarının üst kısımlarında, ışıklandırmayı ve havalandırmayı sağlamak üzere pencere boşlukları bırakılmıştır. Konutların tabanları, duvarları ve içlerindeki tüm yapı ögeleri beyaz renkte bir sıva ile kat kat sıvanmıştır. Yaklaşık 3 cm. kalınlıktaki bir sıvada 160 kat belirlenmiştir. Sıva, beyaz kalkerli, milli bir kil kullanılarak yapıldığı anlaşılmıştır. Çatlamaması için içine ot, bitki sapları ve yaprak parçaları katılmıştır. Konutlara giriş çatıda açılan bir delikten, büyük olasılıkla tahta bir merdivenle sağlanmaktadır. Yan duvarlarda giriş yoktur. Konut içindeki ocak ve oval biçimli, üstleri düz bırakılan fırınlar çoğunlukla güney duvarında yer almaktadır. Her konutta en az bir platform bulunmaktadır. Bunların altlarına, zengin gömüt armağanlarıyla ölüler gömülmüştür. Depo odalarının bir kısmında açkılama taşları, baltalar ve taş aletlerin konduğu kilden yapılma kutular ele geçmiştir.
Höyüğün erken tabakalarında Mellaart'ın saptadığı yanmış kireç topaklarına üst tabakalarda rastlanmamaktadır. Zaten alt tabakalarda sıva olarak kireçten yararlanıldığı, ancak üst tabakalarda sıva için kil kullanıldığı görülmektedir. Kazı başkanı Hodder ve Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü'nden Wendy Matthews, kireç kullanımının, çok fazla odun gerektirdiği için daha sonraki evrelerde terk edildiği görüşündedir. Kireç taşı, 750 dereceye kadar bir ısıda fırınlandıktan sonra sönmemiş kirece dönüşmektedir. Bu ise çevreden büyük miktarda ağaç kesilmesini gerektirmekteydi. Arkeologlar benzer sıkıntıların Ortadoğu neolitik yerleşimlerinde de yaşandığını, örneğin Ayn Gazal'ın 8.000 yıl önce, yakacak odun sağlamak uğruna çevreyi yaşanamayacak hale getirmeleri yüzünden terk edilmiş olduğunu kabul etmektedirler.
Bir kutsal mekan olduğu düşünülen yapının kuzey ve doğu duvarlarında 1963 yılı kazıları sırasında Çatalhöyük kent planı olduğu anlaşılan bir harita ortaya çıkarılmıştır. Günümüzden yaklaşık olarak 8200 yıl öncesine tarihlenen radyokarbon tarihleme yöntemi ile saptanan yaşı MÖ 6200 ± 97) bu çizim, dünyanın bilinen ilk haritasıdır. Yaklaşık olarak 3 metre uzunluğa ve 90 cm. yüksekliğe sahiptir. Hâlen Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenmektedir.
Çatalhöyük (Batı)
James Mellaart başkanlığındaki 1961 yılındaki kazılarda erken Bakır Çağı'na tarihlenen bir yapı açığa çıkarılmıştır. Kerpiç duvarlı, dörtgen planlı bu yapıda duvarlar yeşilimsi sarı renkte bir sıvayla sıvalıdır. Erken kalkoliltik II tabakasında ise, etrafı hücre tipi odalarla çevrili, görece büyük ve iyi inşa edilmiş merkezi odalardan oluşan bir yapı ortaya çıkarmıştır.
Çanak çömlek
Çatalhöyük (Doğu)
Doğu Höyük'te çanak çömlek, önceden biliniyor olmasına karşın ancak V. yapı katından sonra yaygın biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Bunun nedeni, ahşap ve sepet konusunda gelişkin bir beceriye sahip olunmasıdır. XII. yapı katına ait çanak çömlek ilkel görünümlü, kalın, siyah özlü, bitki katkılı ve kötü pişirilmiştir. Renk, devetüyü, krem ve açık gri olup alacalı ve açkılıdır. Biçim olarak ise derin kaseler, daha az da dar ağızlı çömlekler yapılmıştır.
Çatalhöyük (Batı)
Mellaart'a göre Batı Höyük'ü çanak çömleği tabakalanmaya bağlı olarak iki gruba ayrılmaktadır. Erken Kalkolitik I malı, devetüyü ya da kırmızımsı hamurlu, taşçık ve mika katkılıdır. Kullanılan boya kırmızı, soluk kırmızı ve açık kahverengidir. Boya sonrasında açkılanmış bu mallarda genellikle astar bilinmez.
Küçük buluntular
Çatalhöyük (Doğu)
Ele geçen çok çeşitli küçük buluntulardan bazıları, obsidyen aynalar, topuz başları, taş boncuklar, eyer biçimli el değirmenleri, öğütme taşları, havanlar, havanelleri, açkı taşları, taş yüzükler, bilezikler, el baltaları, keserler, oval bardaklar, derin kaşıklar, kepçeler, iğneler, bizler, cilalanmış kemikten kemer kopçaları ve kemik aletlerdir.
Pişmiş kilden damga mühürler, damga mühürlerin ilk örneklerinden sayılır. Dokuma ürünleri ve ekmek gibi çeşitli baskı yüzeylerinde kullanıldıkları düşünülmektedir. Çoğu oval ya da dikdörtgen biçimli olmakla birlikte çiçek şeklinde bir damga mühür de bulunmuştur ve dokuma desenlerinde görülmektedir.
Ele geçen heykelcik buluntuları pişmiş toprak, tebeşir, sünger taşı ve su mermerinden oyulmuştur. Tüm heykelcikler birer tapınma nesnesi olarak görülmektedir.
Kültür – Çatalhöyük (Doğu)
Yaşam tarzı
Konutların bu denli iç içe, yan yana yapılmış olması ayrı bir araştırma konusu olmuştur. Bu konuda kazı başkanı Hodder, savaş ve yıkım izlerine hiç rastlanmadığı için bu sıkışık yapılanmanın savunma endişesine dayanmadığı görüşündedir. Muhtemelen birçok kuşağı kapsayan aile bağlarının kuvvetli olmasıydı ve konutlar, sahiplenilmiş arsalar üzerine, birbiri üstüne inşa ediliyordu.
Konutların temiz ve bakımlı tutulduğu düşünülmektedir. Kazılarda konutların içinde herhangi bir çöp ya da kalıntı bulunmamıştır. Bununla birlikte çöplerin ve küllerin konutlar dışında yığıntılar oluşturduğu görülmüştür. Damlar, sokak olarak kullanıldığı gibi birçok günlük etkinliğin de özellikle havanın iyi olduğu günlerde damlarda sürdürüldüğü düşünülmektedir. Daha geç evrelerde damlarda ortaya çıkarılan büyük ocakların, bu tarzda ve ortaklaşa kullanıldığı kabul edilmektedir.
Çocuk gömütlerinin daha çok odalardaki sekilerin altına, yetişkinlerin ise oda tabanına gömüldükleri görülmektedir. Bazı iskeletler başsız olarak bulunmuştur. Bunların başlarının bir süre sonra alındığı düşünülmektedir. Bazı bedensiz başlar da terk edilmiş konutlarda bulunmuştur. Özenle örülmüş sepetlere konularak gömülen çocuk gömütlerinin incelenmesinde, bazılarının göz çukurlarının çevresinde olağandan fazla delik olduğu saptanmıştır. Bu durumun yetersiz beslenmeye dayanan kansızlıktan kaynaklanmış olabileceği ileri sürülmektedir.
Ekonomi
Çatalhöyük'ün ilk yerleşimcilerinin avcı-toplayıcı bir topluluk olduğu anlaşılmaktadır. Yerleşimin sakinlerinin 6. Tabakadan itibaren Tarım Devrimi'ni gerçekleştirdikleri, buğday, arpa ve bezelye gibi bitkilerin tarımını yapmaya başladıkları, yoğun biçimde avcılığa devam ederken sığırı evcilleştirdikleri belirlenmiştir. Ekonomik faaliyetlerin bununla sınırlı olmadığı, Hasan Dağı'ndan obsidyen ve Ilıcapınar'dan tuz üretildiği, kasaba kullanımını aşan üretim fazlasının civar yerleşimlere satıldığı düşünülmektedir. Akdeniz kıyılarından geldiği düşünülen ve takı olarak kullanılan deniz kabuklarının varlığı, bu ticaretin yayılımı hakkında bilgi vermektedir. Öte yandan ele geçen kumaş parçaları dokumacılığın en eski örnekleri olarak tanımlanmaktadır. Çanak çömlekçilik, ahşap işçiliği, sepetçilik, kemik alet üretimi gibi zanaatlerin de gelişkin durumda olduğu belirtilmektedir.
Sanat ve Kültür
Konutların iç duvarlarında panolar yapılmıştır. Bazıları bezeksiz, kırmızının çeşitli tonlarında boyalıdır. Bazılarında geometrik bezekler, kilim desenleri, iç içe geçmiş daireler, yıldızlar ve çiçek motifleri bulunmaktadır. Bir kısmında el ve ayak izleri, tanrıçalar, insan, kuş ve diğer hayvanlar, av sahneleri ile doğal çevreyi yansıtan çok çeşitli tasvirlerle bezenmiştir. Kullanılan diğer bir bezeme türü kabartma betimlemelerdir. İç düzenlemelerde platformlara oturtulmuş boğa başları ve boynuzları ilginçtir. Birçok evin duvarında gerçek boğa başlarının kille sıvanmasıyla yapılan kabartmalar mevcuttur. Bazı mekanlarda bunlar bir dizi halindedir ve Mellaart tarafından bu yapıların kutsal mekan ya da tapınak olduğu ileri sürülmektedir. Bina 52 olarak adlandırılan yapının yangın geçirmiş odasında bütün halinde in situ bir boğa başı ve boynuzları bulunmuştur. Duvarın içine yerleştirilmiş olan boğa başı açkılanmamıştır. Üst kısımda ise 11 sığır boynuzuyla bazı hayvan kafatasları bulunmaktadır. Bir dizi boğa boynuzu, boğa başının hemen yanındaki bir sekide yer almaktadır.
Konut duvarlarında yer alan tasvirler av ve dans sahneleri, insan ve hayvan resimleridir. Hayvan resimleri akbaba, leopar, çeşitli kuşlar, geyik ve aslan gibi hayvanlardır. Ayrıca 8800 yıl öncesine ait, kilim motifleri denilebilecek motifler de görülmektedir ve günümüz Anadolu kilim motifleriyle ilişkilendirilmektedir. Figürin buluntular sığır, domuz, koyun, keçi, boğa, köpek ve tek olarak sığır boynuzlarıdır.
İnanç
Doğu Höyük, Anadolu'da kutsal yapılara rastlanan en eski yerleşimdir. Kutsal mekan olarak tanımlanan odalar diğerlerinden daha geniştir. Geniş odalar ayin amaçlı yapılmıştır. Duvar resmi, kabartması ve heykeller, diğer konut odalarına oranla daha yoğun ve daha farklıdır. Doğu Höyük'te bu tarz kırktan fazla yapı ortaya çıkarılmıştır. Bu yapıların duvarlar süslemeleri av ve bereketi simgeleyen büyüler ve inançlarını yansıtan betimlemelerle zenginleştirilmiştir. Süslemelerin haricinde kabartma olarak da boğa doğumu gerçekleştiren tanrıça, leopar, koç başları ve boğa figürleri resmedilmiştir. Bu duvarlarda geometrik süslemeler de sıkça yer almaktadır. Diğer yandan toplumu etkileyen doğa olaylarının da betimlendiği görülmektedir. Örnek olarak yakınlardaki volkanik Hasan Dağı'nı patlaması olduğu düşünülen bir betimleme açığa çıkarılmıştır.
Çatalhöyük Doğu Höyük'te III. tabakadan X. tabakaya kadar olan tabakalarda, kutsal yapıların içinde çok sayıda pişmiş kilden yapılma ana tanrıça heykelcikleri, boğa başı ve boynuzları ile kadın göğsü rölyefleri bulunmaktadır. Ana tanrıça, genç kadın, doğuran kadın ve yaşlı kadın olarak betimlenmiştir. Bu buluntuların tarihlendirilmesiyle Anadolu'da en eski ana tanrıça kült merkezlerinden birinin Çatalhöyük olduğu kabul edilmektedir. Bereketi simgeleyen ana tanrıça kültünde erkek ögeyi boynuzlu boğa başlarının temsil ettiği düşünülmektedir. Güleryüzlü ve sevecen betimlemeler ana tanrıçanın doğaya sunduğu yaşamı ve bereketi simgelerken, kimi zaman korkunç denebilecek betimlemeler de, bu yaşam ve bereketi geri alabilme yetisini ifade etmektedir. Elinde akbaba olabileceği düşünülen yırtıcı bir kuşla betimlenen tanrıça heykeli ile yarı ikon tarzı ürkütücü heykelcik ise, ana tanrıçanın ölüler ülkesiyle bağını temsil etmektedir. İki yanındaki leoparlara dayanmış durumda doğum yapan şişman kadın figürü ile aslanlı tahtlarda oturur biçimde tasvirlerine rastlanan Tunç Çağı'nda Mezopotamya'da İnanna - İştar'ı ve Mısır inancındaki İsis - Sekhmet'i arasındaki benzerlik dikkat çekicidir.
Öte yandan Çatalhöyük Neolitik yerleşiminde konutun sadece barınmak, erzak ve eşya depolamak / güven altına almak gibi işlevlerinin olmadığı, aynı zamanda bir dizi sembolik anlam üstlendiği anlaşılmaktadır. Hem konutlarda hem de kutsal mekan olarak görülen yapıların duvar resimlerinde ana tema boğa başlarıdır. Günümüzde yabani sığır olarak tanımlanan boğaların alın kemikleri, alın kemiklerinin boynuzların oturduğu kısımlar ve boynuzlar, kerpiç dikmelerle birleştirilerek mimari öge olarak kullanılmıştır. Konutlardaki duvar resimlerinin, ölülerin gömülmüş olduğu kesimlerde daha yoğun olduğu dikkati çekmiş, bunun belki de ölülerle bir çeşit iletişim kurma amaçlı olduğu ileri sürülmüştür. Öyle ki duvar resimlerinin üstünün tekrar sıvanmasından sonra, sıva altında kalan resmin aynen yeni sıva üzerine boyanmış olduğu saptanmıştır.
İlginç bir buluntu da bir evin gömüt çukurunda bulunan dişlerin, bir alt evredeki evin gömüt çukurundaki çene kemiğinden geldiğinin saptanmasıdır. Böylece evden eve geçen insan ve hayvan kafataslarının miras ya da önemli eşya olarak görüldüğü anlaşılmaktadır.
Değerlendirme ve tarihlendirme
Kazı başkanı Hodder, yerleşmenin uzak bölgelerden gelen göçmenler tarafından değil, küçük bir yerli topluluk tarafından kurulduğunu, zaman içinde nüfus artışına bağlı olarak büyüdüğü düşünmektedir. Gerçekten de ilk katmanlardaki konutlar, üst katmanlarla karşılaştırıldığında daha seyrektir. Daha üst katmanlarda ise iç içe girmiş durumdadırlar.
Öte yandan Orta Doğu'da Çatalhöyük'ten daha eski neolitik yerleşmeler vardır. Örneğin Eriha, Çatalhöyük'ten bin yıl daha eski bir neolitik yerleşimdir. Yine de Çatalhöyük, daha eski ya da çağdaşı yerleşimlerden farklı özelliklere sahiptir. Başta, onbin kişiye ulaşan nüfusudur. Hodder'e göre Çatalhöyük "köy kavramını mantıksal boyutların ötesine taşıyan bir merkez"dir. Pek çok arkeolog Çatalhöyük'teki olağanüstü duvar resimlerinin ve aletlerin, bilinen neolitik geleneklerle bağdaşmadığı görüşündedirler. Çatalhöyük'ün bir başka farklılığı da, belirli bir büyüklüğe ulaşan yerleşimlerde merkezileşmiş yönetim ve hiyerarşinin ortaya çıktığı, genellikle kabul edilmektedir. Oysa Çatalhöyük'te kamusal binalar gibi toplumsal işbölümüne ilişkin kanıtlar bulunmamaktadır. Hodder, son derece büyük bir nüfusu barındırır hale gelmesine karşın Çatalhöyük "eşitlikçi bir köy" niteliğini yitirmemiştir. Çatalhöyük hakkında,
"Bir yandan daha geniş bir örüntünün parçası, öte yandan da tümüyle özgün bir birim, Çatalhöyük'ün en şaşırtıcı yanı da bu."
demektedir.
Daha sonraki araştırmalarda, diğerlerinden daha fazla gömüt barındıran (en fazla 5-10 iken bu evlerden birinde 30 gömüt bulunmuştur), mimarî ve iç dekoratif unsurların çok daha iyi çalışıldığı konutlar dikkat çekmiştir. Kazı ekibi tarafından "tarih evleri" olarak adlandırılan bu yapıların, üretimde (ve tabi dağıtımda) daha fazla kontrol sahibi olduğu, daha zengin olduğu düşünülmüş, Çatalhöyük toplumunun başlangıçta düşünüldüğü kadar eşitlikçi bir toplum olmayabileceği ileri sürülmüştür. Ancak elde edilen çeşitli veriler, bu tarih evlerinin iç dekorasyon ve fazla gömüt sayısı dışında diğer evlerden farklı olmadığı, bir sosyal farklılaşma bulunmadığı anlaşılmıştır. Araştırmalar, Çatalhöyük neolitik kültürünün devamına ilişkin bir ipucu vermemiştir. Neolitik yerleşimin terk edilmesinden sonra neolitik kültürün gerilediği ifade edilmektedir.
Kaynakça
- ^ "TAY - Yerleşme Ayrıntıları * Doğu". 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Temmuz 2012.
- ^ "TAY - Yerleşme Ayrıntıları * Batı". 11 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Temmuz 2012.
- ^ a b c d (PDF). 12 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2012.
- ^ a b c d e f g h i "TAY – Yerleşme Dönem Ayrıntıları * Doğu". 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Temmuz 2012.
- ^ a b Muna Silav Utkan, Acta Turcıca 3 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Sh.: 52
- ^ Çatalhöyük 2008 Archive Report 8 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Sh.: 1
- ^ a b Fatma Gasimov (Karaaslan), Neolitik Çağ Çatalhöyük Kültür Unsurlarının Çağdaş Türk Seramik Sanatlarına Etkileri 29 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Selçuk Üniversitesi - Yüksel Lisans Tezi, Sh.: 5
- ^ "Neolithic Site of Catalhoyuk" (İngilizce). UNESCO. 30 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ağustos 2015.
- ^ "Neolithic Site of Çatalhöyük". UNESCO. 7 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ağustos 2015.
- ^ a b c Çatalhöyük Neolitik Kenti 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn. Md.
- ^ Meltem Ağcabay, Atabay Düzenli, Çatalhöyük Neolitik Dönemdeki Güney Açmalarındaki Çöp Yığınlarının (1996-1998) Arkebotanik Açıdan Değerlendirilmesi[] Çukurova Üniversitesi Yüksel Lisans Tezi,
- ^ a b c d e "TAY – Yerleşme Dönem Ayrıntıları * Batı". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2012.
- ^ Early Neolithic Period (6500 - 6000 BC) 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Sh.: 192
- ^ Muna Silav Utkan, Sh.: 54
- ^ Fatma Gasimov (Karaaslan), Sh.: 6
- ^ a b c d e (PDF). 28 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2012.
- ^ Serdar Bilgi, Fotogrametri ve Uzaktan Algılamada Veri Elde Etme Yöntemlerinin Gelişimi ve Kısa Tarihçesi 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ (PDF). 11 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2012.
- ^ Fatma Gasimov (Karaaslan), Sh.: 19
- ^ a b Fatma Gasimov (Karasalan) Sh.: 14
- ^ Çatalhöyük: 9000 Year Old Neolithic Site In Anatolia[]
- ^ a b Fatma Gasimov (Karaaslan) Sh.: 23
- ^ Fatma Gasimov (Karaaslan), Sh.: 6-7
- ^ . 27 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2012.
- ^ a b Fatma Gasimov (Karaaslan), Sh.: 7
- ^ Fatma Gasimov (Karaaslan), Sh.: 8
- ^ a b Muna Silav Utkan, Sh.: 55
- ^ Edibe Uzunoğlu – Gülay Topaloğlu, Anadolu Uygarlıkları 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Ekrem Sarıkçıoğlu, Anadolu'nun Tarih Öncesi İnançları 21 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b Seher Özdemir, Sızmahöyük ve Tanrıça Zizimene Kültü 21 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Selçuk Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi - 2007 Sh.: 18
- ^ Çatalhöyük News - December 2013 17 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Sh.: 3
- ^ Çatalhöyük News - December 2012 Sh.: 10
- ^ Çatal News 13 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Sh.: 5
- ^ Çatalhöyük Modellemesi (Fotoğraf: Ramazan Volkan ÇOBAN; Tarih: 20.07.2019, Yer: EXPO/Aksu/Antalya)
- ^ Çatanl News - 2007 13 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Sh.: 6
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Çatalhöyük ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Çatalhöyük için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft
Türkçe
- Yakın plan kroki 29 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Fotoğraflar - Çatalhöyük (Doğu) 29 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Kazı çalışmalarından fotoğraflar 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Bir konutun iç yapısı 27 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
İngilizce
- Çatalhöyük — Excavations of a Neolithic Anatolian Höyük19 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Çatalhöyük excavation official web site
- , Archaeowiki.org
- Çatalhöyük photos27 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- The First Cities: Why Settle Down? The Mystery of Communities7 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., by Michael Balter, Çatalhöyük excavation official biographer
- Remixing Çatalhöyük 1 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Catalhoyuk bugun Konya nin Cumra ilcesine bagli Kucukkoy yakinlarinda milattan once 7000 yillarindan itibaren Cilali Tas Devri ve Bakir Cagi nda yerlesim yeri olarak kullanilmis arkeolojik kalintilardir Catalhoyuk Neolitik KentiUNESCO Dunya MirasiKonum TurkiyeKriterKulturel iii ivReferans1405Tescil2012 36 oturum BolgeAvrupa ve Kuzey AmerikaArkeolojik HoyukAdi Catalhoyukil KonyaIlce CumraKoy KucukkoyTuru HoyukTahribat Tescil durumu TescilliTescil No ve derece Dogu A 3256 Bati 2536Tescil tarihi Dogu 11 12 1981 Bati 24 04 1996Arastirma yontemi Kazi Dogu ve bati yonlerinde yan yana iki hoyukten olusmaktadir Dogudaki Catalhoyuk Dogu olarak adlandirilan yerlesme Neolitik Cag da Catalhoyuk Bati olarak adlandirilan batidaki hoyuk ise Kalkolitik Cag da iskan gormustur Bugunku Konya sehrinin 52 km guneydogusunda Hasandagi nin yaklasik olarak 136 kilometre uzaginda Cumra ilcesinin 11 km kuzeyinde Konya Ovasi na hakim bugdaylik arazide bulunmaktadir Dogu yerlesimini en son Cilali Tas Devri sirasinda ovadan 20 metre yukseklige kadar ulasan bir yerlesim birimi olusturmaktadir Ayrica batiya dogru da ufak bir yerlesim birimi ve birkac yuz metre doguya dogru da bir Bizans yerlesimi bulunmaktadir Hoyukler kabaca 2 bin yil kesintisiz iskan edilmistir Ozellikle neolitik yerlesimin genisligi barindirdigi nufusu olusturdugu guclu sanat ve kultur gelenegi ile son derece dikkat cekicidir Yerlesimde 8 bin uzerinde insan yasadigi kabul edilmektedir Catalhoyuk un diger neolitik yerlesimlerden temel farki bir koy yerlesmesini asip kentlesme evresini yasamakta olmasidir Dunyanin en eski yerlesimlerinden biri olan bu yerlesimin sakinleri ilk tarimci topluluklardan da biridir Bu ozelliklerinin bir sonucu olarak 2009 yilinda UNESCO nun Dunya Mirasi Gecici Listesi ne eklendi UNESCO tarafindan 2012 yilinda Dunya Miras Listesi ne dahil edilmesine karar verildi Arastirma ve kaziCatalhoyuk te yurutulen kazi calismalari Dogu Hoyuk Catalhoyuk Dogu muhtemelen bugune kadar bulunmus en eski ve en gelismis Neolitik Cag yerlesim merkezidir 1958 yilinda James Mellaart tarafindan kesfedilmis ilk kazilari 1961 1963 ve 1965 yillarinda yapilmistir 1993 te yeniden baslayan ve gunumuze kadar devam eden kazilar Cambridge Universitesi nden Ian Hodder tarafindan yonetilmektedir ve Ingiltere Turkiye Yunanistan Amerikali arastirmacilardan olusan karma bir ekip tarafindan yurutulmektedir Kazi calismalari agirlikli olarak ana hoyuk olarak gorulen Dogu Hoyuk te yurutulmustur Buradaki kazi calismalarinin 2018 yilina kadar surdurulmesi planlanmaktadir Bati Hoyuk te ise 1961 yilinda hoyugun uzerinde ve guney yamacta iki derinlik sondaji gerceklestirilmistir Dogu Hoyuk te 1993 yilinda ikinci donem kazilari basladiginda Bati Hoyuk te de yuzey arastirmasi ve yuzey siyirmasi calismalari baslatilmistir Tarih oncesi yerlesim birimleri Tunc Cagi ndan once terk edilmistir Bir zamanlar iki yerlesim birimi arasinda Carsamba Nehri nin bir kanali akmaktadir ve yerlesim birimleri ilk tarim zamanlarinda elverisli sayilabilecek aluvyonlu toprak uzerine kurulmustur Evlerin girisleri ust kisimlarinda bulunmaktadir TabakalanmaCatalhoyuk Dogu Kazi calismalarinda MO 7400 6200 yillari arasina tarihlenen 18 neolitik yerlesim katmani aciga cikarilmistir Romen rakamlariyla gosterilen bu katmanlardan XII VIII katmanlar Erken Neolitik in MO 6500 6000 ilk evresine tarihlenmektedir Erken Neolitik in ikinci evresi ise VI katman sonrasidir Catalhoyuk Bati Ilk kazi yilinda tepede ve guney yamacta ocm gerceklestirilen acmalarda elde edilen canak comlek buluntularina dayanilarak Hoyuk teki yerlesmenin iki evreli Erken Kalkolitik Cag yerlesmesi oldugu ileri surulmustur Mellaart tarafindan Erken Kalkolitik I e tarihlenen mal grubu Bati Catalhoyuk mali olarak adlandirilir Erken Kalkolitik II mal grubu ise oncekinden kaynaklanip Can Hasan 1 in 2B tabakasi ile iliskili daha gec bir yerlesme tarafindan uretilmis gorunmektedir Dogu Hoyuk te kazi calismalari devam ederken Bati Hoyuk te baslanilan yuzey toplamalarinda Bizans Donemi ve Helenistik Donem canak comlegi toplanmistir 1994 yilinda yapilan yuzey taramalarinda da Bizans Donemi ne ait mezar cukurlari ortaya cikarilmistir Dogu Hoyuk teki Kalkolitik Cag tabakalari MO 6200 5200 yillari arasina tarihlenmektedir BuluntularCatalhoyuk Dogu Kuzey kesimdeki mimari diger kesimlerden farkli gorunmektedir Buradaki isinsal duzen muhtemelen yerlesmenin merkezine uzanan sokaklar gecitler su ve drenaj kanallarina baglidir Bu kesimde mimari konutlar ve acik alanlardan olusmakta saray tapinak ortak kullanima ait buyuk depolama alanlari bulunmamaktadir Yerlesimin genelinde evlerin birbirine bitisik insa edildigi dolayisiyla duvarlarin ortak kullanildigi aralarinda avluya acilan dar gecitlerin birakildigi anlasilmaktadir Bu avlular bir yandan hava ve aydinlatma saglayan diger yandan da cop alani olarak kullanilan alanlardir Avlular etrafindan yapilmis bu konutlar mahalleleri olusturmustur Bu mahallelerin yan yana siralanmasiyla da Catalhoyuk kenti ortaya cikmistir Konutlar birbiri ustune ayni plana gore insa edilmistir Bir onceki konutun duvarlari bir sonrakinin temelleri olmustur Konutlarin kullanim suresi 80 yil gibi gorunmektedir Bu sure doldugunda ev temizlenmis toprak ve molazla doldurulmus ustune ayni planda yenisi insa edilmistir Bir konutun icinden gorunumBir konutun icinden farkli gorunum Konutlar dortgen bicimli kerpic tuglalarla tas temel kullanilmadan dortgen planli olarak yapilmistir Ana odalara bitisik depo ve yan odalar bulunmaktadir Aralarinda dikdortgen kare ya da oval bicimde gecisler vardir Catilar saz ve kamis damlarin ustlerinin gunumuzde bolgede ak toprak olarak adlandirilan kalin bir kil tabakasiyla sivanmasiyla yapilmistir Bu catilari tasiyan ahsap kirislerdir ve duvarlarin icine yerlestirilen yine ahsap dikmelere dayanmaktadir Arazinin farkli egilimleri yuzunde konut duvarlarinin yuksekligi de farklidir ve bu farkliliktan yararlanilarak bati ve guney duvarlarinin ust kisimlarinda isiklandirmayi ve havalandirmayi saglamak uzere pencere bosluklari birakilmistir Konutlarin tabanlari duvarlari ve iclerindeki tum yapi ogeleri beyaz renkte bir siva ile kat kat sivanmistir Yaklasik 3 cm kalinliktaki bir sivada 160 kat belirlenmistir Siva beyaz kalkerli milli bir kil kullanilarak yapildigi anlasilmistir Catlamamasi icin icine ot bitki saplari ve yaprak parcalari katilmistir Konutlara giris catida acilan bir delikten buyuk olasilikla tahta bir merdivenle saglanmaktadir Yan duvarlarda giris yoktur Konut icindeki ocak ve oval bicimli ustleri duz birakilan firinlar cogunlukla guney duvarinda yer almaktadir Her konutta en az bir platform bulunmaktadir Bunlarin altlarina zengin gomut armaganlariyla oluler gomulmustur Depo odalarinin bir kisminda ackilama taslari baltalar ve tas aletlerin kondugu kilden yapilma kutular ele gecmistir Hoyugun erken tabakalarinda Mellaart in saptadigi yanmis kirec topaklarina ust tabakalarda rastlanmamaktadir Zaten alt tabakalarda siva olarak kirecten yararlanildigi ancak ust tabakalarda siva icin kil kullanildigi gorulmektedir Kazi baskani Hodder ve Ankara Ingiliz Arkeoloji Enstitusu nden Wendy Matthews kirec kullaniminin cok fazla odun gerektirdigi icin daha sonraki evrelerde terk edildigi gorusundedir Kirec tasi 750 dereceye kadar bir isida firinlandiktan sonra sonmemis kirece donusmektedir Bu ise cevreden buyuk miktarda agac kesilmesini gerektirmekteydi Arkeologlar benzer sikintilarin Ortadogu neolitik yerlesimlerinde de yasandigini ornegin Ayn Gazal in 8 000 yil once yakacak odun saglamak ugruna cevreyi yasanamayacak hale getirmeleri yuzunden terk edilmis oldugunu kabul etmektedirler Bir kutsal mekan oldugu dusunulen yapinin kuzey ve dogu duvarlarinda 1963 yili kazilari sirasinda Catalhoyuk kent plani oldugu anlasilan bir harita ortaya cikarilmistir Gunumuzden yaklasik olarak 8200 yil oncesine tarihlenen radyokarbon tarihleme yontemi ile saptanan yasi MO 6200 97 bu cizim dunyanin bilinen ilk haritasidir Yaklasik olarak 3 metre uzunluga ve 90 cm yukseklige sahiptir Halen Ankara Anadolu Medeniyetleri Muzesi nde sergilenmektedir Catalhoyuk Bati James Mellaart baskanligindaki 1961 yilindaki kazilarda erken Bakir Cagi na tarihlenen bir yapi aciga cikarilmistir Kerpic duvarli dortgen planli bu yapida duvarlar yesilimsi sari renkte bir sivayla sivalidir Erken kalkoliltik II tabakasinda ise etrafi hucre tipi odalarla cevrili gorece buyuk ve iyi insa edilmis merkezi odalardan olusan bir yapi ortaya cikarmistir Canak comlek Catalhoyuk Dogu Dogu Hoyuk te canak comlek onceden biliniyor olmasina karsin ancak V yapi katindan sonra yaygin bicimde kullanilmaya baslanmistir Bunun nedeni ahsap ve sepet konusunda geliskin bir beceriye sahip olunmasidir XII yapi katina ait canak comlek ilkel gorunumlu kalin siyah ozlu bitki katkili ve kotu pisirilmistir Renk devetuyu krem ve acik gri olup alacali ve ackilidir Bicim olarak ise derin kaseler daha az da dar agizli comlekler yapilmistir Catalhoyuk Bati Mellaart a gore Bati Hoyuk u canak comlegi tabakalanmaya bagli olarak iki gruba ayrilmaktadir Erken Kalkolitik I mali devetuyu ya da kirmizimsi hamurlu tascik ve mika katkilidir Kullanilan boya kirmizi soluk kirmizi ve acik kahverengidir Boya sonrasinda ackilanmis bu mallarda genellikle astar bilinmez Kucuk buluntular Catalhoyuk Dogu Ele gecen cok cesitli kucuk buluntulardan bazilari obsidyen aynalar topuz baslari tas boncuklar eyer bicimli el degirmenleri ogutme taslari havanlar havanelleri acki taslari tas yuzukler bilezikler el baltalari keserler oval bardaklar derin kasiklar kepceler igneler bizler cilalanmis kemikten kemer kopcalari ve kemik aletlerdir Pismis kilden damga muhurler damga muhurlerin ilk orneklerinden sayilir Dokuma urunleri ve ekmek gibi cesitli baski yuzeylerinde kullanildiklari dusunulmektedir Cogu oval ya da dikdortgen bicimli olmakla birlikte cicek seklinde bir damga muhur de bulunmustur ve dokuma desenlerinde gorulmektedir Ele gecen heykelcik buluntulari pismis toprak tebesir sunger tasi ve su mermerinden oyulmustur Tum heykelcikler birer tapinma nesnesi olarak gorulmektedir Kultur Catalhoyuk Dogu Yasam tarzi Konutlarin bu denli ic ice yan yana yapilmis olmasi ayri bir arastirma konusu olmustur Bu konuda kazi baskani Hodder savas ve yikim izlerine hic rastlanmadigi icin bu sikisik yapilanmanin savunma endisesine dayanmadigi gorusundedir Muhtemelen bircok kusagi kapsayan aile baglarinin kuvvetli olmasiydi ve konutlar sahiplenilmis arsalar uzerine birbiri ustune insa ediliyordu Konutlarin temiz ve bakimli tutuldugu dusunulmektedir Kazilarda konutlarin icinde herhangi bir cop ya da kalinti bulunmamistir Bununla birlikte coplerin ve kullerin konutlar disinda yigintilar olusturdugu gorulmustur Damlar sokak olarak kullanildigi gibi bircok gunluk etkinligin de ozellikle havanin iyi oldugu gunlerde damlarda surduruldugu dusunulmektedir Daha gec evrelerde damlarda ortaya cikarilan buyuk ocaklarin bu tarzda ve ortaklasa kullanildigi kabul edilmektedir Cocuk gomutlerinin daha cok odalardaki sekilerin altina yetiskinlerin ise oda tabanina gomuldukleri gorulmektedir Bazi iskeletler bassiz olarak bulunmustur Bunlarin baslarinin bir sure sonra alindigi dusunulmektedir Bazi bedensiz baslar da terk edilmis konutlarda bulunmustur Ozenle orulmus sepetlere konularak gomulen cocuk gomutlerinin incelenmesinde bazilarinin goz cukurlarinin cevresinde olagandan fazla delik oldugu saptanmistir Bu durumun yetersiz beslenmeye dayanan kansizliktan kaynaklanmis olabilecegi ileri surulmektedir Ekonomi Catalhoyuk un ilk yerlesimcilerinin avci toplayici bir topluluk oldugu anlasilmaktadir Yerlesimin sakinlerinin 6 Tabakadan itibaren Tarim Devrimi ni gerceklestirdikleri bugday arpa ve bezelye gibi bitkilerin tarimini yapmaya basladiklari yogun bicimde avciliga devam ederken sigiri evcillestirdikleri belirlenmistir Ekonomik faaliyetlerin bununla sinirli olmadigi Hasan Dagi ndan obsidyen ve Ilicapinar dan tuz uretildigi kasaba kullanimini asan uretim fazlasinin civar yerlesimlere satildigi dusunulmektedir Akdeniz kiyilarindan geldigi dusunulen ve taki olarak kullanilan deniz kabuklarinin varligi bu ticaretin yayilimi hakkinda bilgi vermektedir Ote yandan ele gecen kumas parcalari dokumaciligin en eski ornekleri olarak tanimlanmaktadir Canak comlekcilik ahsap isciligi sepetcilik kemik alet uretimi gibi zanaatlerin de geliskin durumda oldugu belirtilmektedir Sanat ve Kultur Duvar resimlerinden bir ornek Konutlarin ic duvarlarinda panolar yapilmistir Bazilari bezeksiz kirmizinin cesitli tonlarinda boyalidir Bazilarinda geometrik bezekler kilim desenleri ic ice gecmis daireler yildizlar ve cicek motifleri bulunmaktadir Bir kisminda el ve ayak izleri tanricalar insan kus ve diger hayvanlar av sahneleri ile dogal cevreyi yansitan cok cesitli tasvirlerle bezenmistir Kullanilan diger bir bezeme turu kabartma betimlemelerdir Ic duzenlemelerde platformlara oturtulmus boga baslari ve boynuzlari ilginctir Bircok evin duvarinda gercek boga baslarinin kille sivanmasiyla yapilan kabartmalar mevcuttur Bazi mekanlarda bunlar bir dizi halindedir ve Mellaart tarafindan bu yapilarin kutsal mekan ya da tapinak oldugu ileri surulmektedir Bina 52 olarak adlandirilan yapinin yangin gecirmis odasinda butun halinde in situ bir boga basi ve boynuzlari bulunmustur Duvarin icine yerlestirilmis olan boga basi ackilanmamistir Ust kisimda ise 11 sigir boynuzuyla bazi hayvan kafataslari bulunmaktadir Bir dizi boga boynuzu boga basinin hemen yanindaki bir sekide yer almaktadir Konut duvarlarinda yer alan tasvirler av ve dans sahneleri insan ve hayvan resimleridir Hayvan resimleri akbaba leopar cesitli kuslar geyik ve aslan gibi hayvanlardir Ayrica 8800 yil oncesine ait kilim motifleri denilebilecek motifler de gorulmektedir ve gunumuz Anadolu kilim motifleriyle iliskilendirilmektedir Figurin buluntular sigir domuz koyun keci boga kopek ve tek olarak sigir boynuzlaridir Inanc Boga baslari Dogu Hoyuk Anadolu da kutsal yapilara rastlanan en eski yerlesimdir Kutsal mekan olarak tanimlanan odalar digerlerinden daha genistir Genis odalar ayin amacli yapilmistir Duvar resmi kabartmasi ve heykeller diger konut odalarina oranla daha yogun ve daha farklidir Dogu Hoyuk te bu tarz kirktan fazla yapi ortaya cikarilmistir Bu yapilarin duvarlar suslemeleri av ve bereketi simgeleyen buyuler ve inanclarini yansitan betimlemelerle zenginlestirilmistir Suslemelerin haricinde kabartma olarak da boga dogumu gerceklestiren tanrica leopar koc baslari ve boga figurleri resmedilmistir Bu duvarlarda geometrik suslemeler de sikca yer almaktadir Diger yandan toplumu etkileyen doga olaylarinin da betimlendigi gorulmektedir Ornek olarak yakinlardaki volkanik Hasan Dagi ni patlamasi oldugu dusunulen bir betimleme aciga cikarilmistir Unlu Catalhoyuk Ana Tanrica heykelcigi Catalhoyuk Dogu Hoyuk te III tabakadan X tabakaya kadar olan tabakalarda kutsal yapilarin icinde cok sayida pismis kilden yapilma ana tanrica heykelcikleri boga basi ve boynuzlari ile kadin gogsu rolyefleri bulunmaktadir Ana tanrica genc kadin doguran kadin ve yasli kadin olarak betimlenmistir Bu buluntularin tarihlendirilmesiyle Anadolu da en eski ana tanrica kult merkezlerinden birinin Catalhoyuk oldugu kabul edilmektedir Bereketi simgeleyen ana tanrica kultunde erkek ogeyi boynuzlu boga baslarinin temsil ettigi dusunulmektedir Guleryuzlu ve sevecen betimlemeler ana tanricanin dogaya sundugu yasami ve bereketi simgelerken kimi zaman korkunc denebilecek betimlemeler de bu yasam ve bereketi geri alabilme yetisini ifade etmektedir Elinde akbaba olabilecegi dusunulen yirtici bir kusla betimlenen tanrica heykeli ile yari ikon tarzi urkutucu heykelcik ise ana tanricanin oluler ulkesiyle bagini temsil etmektedir Iki yanindaki leoparlara dayanmis durumda dogum yapan sisman kadin figuru ile aslanli tahtlarda oturur bicimde tasvirlerine rastlanan Tunc Cagi nda Mezopotamya da Inanna Istar i ve Misir inancindaki Isis Sekhmet i arasindaki benzerlik dikkat cekicidir Ote yandan Catalhoyuk Neolitik yerlesiminde konutun sadece barinmak erzak ve esya depolamak guven altina almak gibi islevlerinin olmadigi ayni zamanda bir dizi sembolik anlam ustlendigi anlasilmaktadir Hem konutlarda hem de kutsal mekan olarak gorulen yapilarin duvar resimlerinde ana tema boga baslaridir Gunumuzde yabani sigir olarak tanimlanan bogalarin alin kemikleri alin kemiklerinin boynuzlarin oturdugu kisimlar ve boynuzlar kerpic dikmelerle birlestirilerek mimari oge olarak kullanilmistir Konutlardaki duvar resimlerinin olulerin gomulmus oldugu kesimlerde daha yogun oldugu dikkati cekmis bunun belki de olulerle bir cesit iletisim kurma amacli oldugu ileri surulmustur Oyle ki duvar resimlerinin ustunun tekrar sivanmasindan sonra siva altinda kalan resmin aynen yeni siva uzerine boyanmis oldugu saptanmistir Ilginc bir buluntu da bir evin gomut cukurunda bulunan dislerin bir alt evredeki evin gomut cukurundaki cene kemiginden geldiginin saptanmasidir Boylece evden eve gecen insan ve hayvan kafataslarinin miras ya da onemli esya olarak goruldugu anlasilmaktadir Degerlendirme ve tarihlendirmeEXPO Antalya da Bulunan Catalhoyuk Modellemesi Kazi baskani Hodder yerlesmenin uzak bolgelerden gelen gocmenler tarafindan degil kucuk bir yerli topluluk tarafindan kuruldugunu zaman icinde nufus artisina bagli olarak buyudugu dusunmektedir Gercekten de ilk katmanlardaki konutlar ust katmanlarla karsilastirildiginda daha seyrektir Daha ust katmanlarda ise ic ice girmis durumdadirlar Ote yandan Orta Dogu da Catalhoyuk ten daha eski neolitik yerlesmeler vardir Ornegin Eriha Catalhoyuk ten bin yil daha eski bir neolitik yerlesimdir Yine de Catalhoyuk daha eski ya da cagdasi yerlesimlerden farkli ozelliklere sahiptir Basta onbin kisiye ulasan nufusudur Hodder e gore Catalhoyuk koy kavramini mantiksal boyutlarin otesine tasiyan bir merkez dir Pek cok arkeolog Catalhoyuk teki olaganustu duvar resimlerinin ve aletlerin bilinen neolitik geleneklerle bagdasmadigi gorusundedirler Catalhoyuk un bir baska farkliligi da belirli bir buyukluge ulasan yerlesimlerde merkezilesmis yonetim ve hiyerarsinin ortaya ciktigi genellikle kabul edilmektedir Oysa Catalhoyuk te kamusal binalar gibi toplumsal isbolumune iliskin kanitlar bulunmamaktadir Hodder son derece buyuk bir nufusu barindirir hale gelmesine karsin Catalhoyuk esitlikci bir koy niteligini yitirmemistir Catalhoyuk hakkinda Bir yandan daha genis bir oruntunun parcasi ote yandan da tumuyle ozgun bir birim Catalhoyuk un en sasirtici yani da bu demektedir Daha sonraki arastirmalarda digerlerinden daha fazla gomut barindiran en fazla 5 10 iken bu evlerden birinde 30 gomut bulunmustur mimari ve ic dekoratif unsurlarin cok daha iyi calisildigi konutlar dikkat cekmistir Kazi ekibi tarafindan tarih evleri olarak adlandirilan bu yapilarin uretimde ve tabi dagitimda daha fazla kontrol sahibi oldugu daha zengin oldugu dusunulmus Catalhoyuk toplumunun baslangicta dusunuldugu kadar esitlikci bir toplum olmayabilecegi ileri surulmustur Ancak elde edilen cesitli veriler bu tarih evlerinin ic dekorasyon ve fazla gomut sayisi disinda diger evlerden farkli olmadigi bir sosyal farklilasma bulunmadigi anlasilmistir Arastirmalar Catalhoyuk neolitik kulturunun devamina iliskin bir ipucu vermemistir Neolitik yerlesimin terk edilmesinden sonra neolitik kulturun geriledigi ifade edilmektedir Kaynakca TAY Yerlesme Ayrintilari Dogu 29 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Temmuz 2012 TAY Yerlesme Ayrintilari Bati 11 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Temmuz 2012 a b c d PDF 12 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Temmuz 2012 a b c d e f g h i TAY Yerlesme Donem Ayrintilari Dogu 29 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Temmuz 2012 a b Muna Silav Utkan Acta Turcica 3 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sh 52 Catalhoyuk 2008 Archive Report 8 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sh 1 a b Fatma Gasimov Karaaslan Neolitik Cag Catalhoyuk Kultur Unsurlarinin Cagdas Turk Seramik Sanatlarina Etkileri 29 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Selcuk Universitesi Yuksel Lisans Tezi Sh 5 Neolithic Site of Catalhoyuk Ingilizce UNESCO 30 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Agustos 2015 Neolithic Site of Catalhoyuk UNESCO 7 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Agustos 2015 a b c Catalhoyuk Neolitik Kenti 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kultur Varliklari ve Muzeler Gn Md Meltem Agcabay Atabay Duzenli Catalhoyuk Neolitik Donemdeki Guney Acmalarindaki Cop Yiginlarinin 1996 1998 Arkebotanik Acidan Degerlendirilmesi olu kirik baglanti Cukurova Universitesi Yuksel Lisans Tezi a b c d e TAY Yerlesme Donem Ayrintilari Bati 24 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2012 Early Neolithic Period 6500 6000 BC 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sh 192 Muna Silav Utkan Sh 54 Fatma Gasimov Karaaslan Sh 6 a b c d e PDF 28 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 16 Temmuz 2012 Serdar Bilgi Fotogrametri ve Uzaktan Algilamada Veri Elde Etme Yontemlerinin Gelisimi ve Kisa Tarihcesi 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde PDF 11 Agustos 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 20 Temmuz 2012 Fatma Gasimov Karaaslan Sh 19 a b Fatma Gasimov Karasalan Sh 14 Catalhoyuk 9000 Year Old Neolithic Site In Anatolia olu kirik baglanti a b Fatma Gasimov Karaaslan Sh 23 Fatma Gasimov Karaaslan Sh 6 7 27 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Temmuz 2012 a b Fatma Gasimov Karaaslan Sh 7 Fatma Gasimov Karaaslan Sh 8 a b Muna Silav Utkan Sh 55 Edibe Uzunoglu Gulay Topaloglu Anadolu Uygarliklari 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ekrem Sarikcioglu Anadolu nun Tarih Oncesi Inanclari 21 Subat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Seher Ozdemir Sizmahoyuk ve Tanrica Zizimene Kultu 21 Subat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Selcuk Universitesi Yuksek Lisans Tezi 2007 Sh 18 Catalhoyuk News December 2013 17 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sh 3 Catalhoyuk News December 2012 Sh 10 Catal News 13 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sh 5 Catalhoyuk Modellemesi Fotograf Ramazan Volkan COBAN Tarih 20 07 2019 Yer EXPO Aksu Antalya Catanl News 2007 13 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sh 6Dis baglantilarWikimedia Commons ta Catalhoyuk ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Catalhoyuk icin uzaydan goruntu siteleri Google Yahoo MicrosoftTurkce Yakin plan kroki 29 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Fotograflar Catalhoyuk Dogu 29 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kazi calismalarindan fotograflar 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bir konutun ic yapisi 27 Eylul 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Catalhoyuk Excavations of a Neolithic Anatolian Hoyuk19 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Catalhoyuk excavation official web site Archaeowiki org Catalhoyuk photos27 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde The First Cities Why Settle Down The Mystery of Communities7 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde by Michael Balter Catalhoyuk excavation official biographer Remixing Catalhoyuk 1 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde