Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İsis (İzis, Aset), Osiris'in (aynı zamanda karısıdır), Seth ve Nephthys'in kardeşidir, Nut ve Geb'in kızları ve çocuk Horus'un annesidir. Bazı kaynaklara göre Anubis de İsis ile Osiris'in oğludur.
| İsis | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Kısmen görüntülerine dayanan İsis'in en belirgin Mısır ikonografisinin birleşik görüntüsü | |||||||||
| Hiyerogliflerdeki adı |
| ||||||||
| Önemli din merkezi | , Filai | ||||||||
| Sembol | |||||||||
| Ebeveyn | Geb and Nuit | ||||||||
| Kardeşler | Osiris, Set, Nephthys, Horus | ||||||||
| Eş | Osiris, Min, Serapis, Horus | ||||||||
| Çocuklar | Horus, Min, , Bast | ||||||||
İsis (Eski Mısır: ꜣst; Kıpti: Ⲏⲥⲉ Ēse; Klasik Yunanca: Ἶσις Isis; Meroitik: 𐦥𐦣𐦯 Wos [a] veya Wusa), ibadeti Greko-Romen dünyasına yayılan eski Mısır dininde büyük bir tanrıçaydı. İsis ilk kez Eski Krallık'ta (MÖ 2686-2181), öldürülen kocası olan ilahi kral Osiris'i dirilttiği ve varisi Horus'u üretip koruduğu Osiris mitinin ana karakterlerinden biri olarak bahsedilmiştir. Osiris'e yardım ettiği için ölülerin ölümden sonraki hayata girmesine yardım ettiğine inanılıyordu ve Horus'a benzetilen firavunun ilahi annesi olarak kabul edildi. Anne yardımı, sıradan insanlara fayda sağlamak için şifa büyülerinde kullanıldı. Başlangıçta, cenaze törenlerinde ve büyülü metinlerde daha belirgin olmasına rağmen, kraliyet ritüellerinde ve tapınak törenlerinde sınırlı bir rol oynamıştır. Genellikle sanatta başında taht benzeri bir hiyeroglif giyen bir insan kadın olarak tasvir edildi. Yeni Krallık sırasında (MÖ 1550–1070), eski zamanların önde gelen tanrıçası Hathor'a ait olan özellikleri üstlenirken İsis, Hathor'un başlığını takarak tasvir edildi: bir ineğin boynuzları arasında bir güneş diski.
MÖ ilk bin yılda, Osiris ve İsis en çok tapılan Mısır tanrıları haline geldi ve İsis, diğer birçok tanrıçanın özelliklerini özümsedi. Mısır'daki hükümdarlar ve güneydeki komşusu Nubia, öncelikle İsis'e adanmış tapınaklar inşa ettiler ve Philae'deki tapınağı, Mısırlılar ve Nubyalılar için dini bir merkezdi. Ünlü büyülü gücü diğer tüm tanrılardan daha büyüktü ve krallığı düşmanlarından koruduğu, gökyüzünü ve doğal dünyayı yönettiği ve kaderin kendisi üzerinde gücü olduğu söyleniyordu.
Mısır'ın Yunanlar tarafından yönetildiği ve yerleştiği Helenistik dönemde (MÖ 323-30) İsis, yeni tanrı Serapis ile birlikte Yunanlar ve Mısırlılar tarafından ibadet edildi. İbadetleri daha geniş Akdeniz dünyasına yayıldı. İsis'in Yunan adanmışları, evliliğin icadı ve denizde gemilerin korunması gibi Yunan tanrılarından aldıkları özelliklere atfediyorlardı ve Mısır ve Osiris ve Harpocrates gibi Helenistik dünyada popüler olan diğer Mısır tanrılarıyla güçlü bağları sürdürüyordu. MÖ 1. yüzyılda Roma tarafından absorbe edildiğinden, İsis kültü Roma dininin bir parçası haline geldi. Onun adanmışları, Roma İmparatorluğu nüfusunun küçük bir bölümünü oluşturuyordu, ancak tüm topraklarında bulunuyorlardı. Ardından, Navigium Isidis gibi kendine özgü festivaller ve diğer Greko-Romen gizem kültlerine benzeyen başlangıç törenleri geliştirdi. Bazı adanmışları, dünyadaki tüm kadınsı ilahi güçleri kapsadığını söyledi.
İsis'e ibadet, MS 4.-6. yüzyıllarda Hristiyanlığın yükselişiyle sona erdi. İbadet, Meryem'in hürmeti gibi Hristiyan inançlarını ve uygulamalarını etkilemiş olabilir, ancak bu etkinin kanıtı belirsiz ve çoğu zaman tartışmalıdır. İsis, Batı kültüründe, özellikle ezoterizm ve modern Paganizmde, genellikle doğanın bir kişileştirilmesi veya ilahiliğin kadınsı yönü olarak görünmeye devam ediyor.
Mısır ve Nubia'da
Adı ve kökenleri
Hanedanlık Öncesi Dönem'in sonlarında (MÖ 3100'den önce) bazı Mısır tanrıları ortaya çıkarken, ne İsis ne de kocası Osiris, Beşinci Hanedandan (MÖ 2494-2345) önce isimleriyle anılıyordu. Nyuserre Ini'nin o dönemde hüküm sürdüğü ve hanedanlığın sonunda yazılmaya başlanan ve içeriği çok daha erken gelişmiş olabilecek Piramit Metinlerinde belirgin bir şekilde yer alıyor. Piramit Metinlerindeki birkaç pasaj, İsis'i Behbeit el-Hagar ve Sebennytos yakınlarındaki Nil Deltası bölgesi ile ilişkilendirir ve kültü oradan kaynaklanmış olabilir.
Pek çok bilim insanı, kökenini belirlemeye çalışırken İsis'in geçmişine odaklandı. Mısırlı adı ꜣst, Kıpti Mısır dilinde ⲎⲤⲈ (Ēse), Nubia'nın Meroitik dilinde Wusa ve Yunanca modern adının dayandığı Ἶσις idi. Onun hiyeroglif yazısı adı, İsis'in de kimliğinin bir işareti olarak kafasına taktığı bir taht işaretini içerir. Sembol, onun adındaki ilk sesleri heceleyen bir fonogram görevi görür, ancak aynı zamanda gerçek tahtlarla bir bağlantıyı da temsil etmiş olabilir. Mısır'da bir taht için kullanılan terim de steydi ve İsis'in adıyla ortak bir etimoloji paylaşmış olabilir. Bu nedenle Mısırbilimci , onun aslında tahtların kişileştirilmesi olduğunu öne sürdü. Henri Frankfort, tahtın bir adamı kral yapma gücünden dolayı kralın annesi ve dolayısıyla bir tanrıça olarak kabul edildiğine inanarak kabul etti. Jürgen Osing ve Klaus P. Kuhlmann gibi diğer bilim adamları, İsis'in adı ile taht kelimesi arasındaki farklılıklar veya tahtın tanrılaştırıldığına dair kanıt bulunmaması nedeniyle bu yoruma itiraz ettiler.
Rolleri
Osiris'in ölümünü ve dirilişini çevreleyen mit döngüsü ilk olarak Piramit Metinlerinde kaydedildi ve tüm Mısır mitlerinin en ayrıntılı ve etkili olanı haline geldi. İsis, bu efsanede diğer kahramanlardan daha aktif bir rol oynamaktadır, bu nedenle Yeni Krallık'tan (MÖ 1550-1070) Ptolemaios Dönemi'ne (MÖ 305-30) kadar literatürde geliştikçe, en karmaşık edebi karakter haline geldi. Tüm Mısır tanrılarının, aynı zamanda, diğer birçok tanrıçanın özelliklerini özümseyerek, önemini Osiris mitinin çok ötesine genişletti.
Bir eş ve matemli
İsis, yaratıcı tanrı Atum veya Ra'nın soyundan gelen dokuz tanrıdan oluşan bir aile olan Heliopolis Ennead'in bir parçasıdır. O ve kardeşleri - Osiris, Set ve Nephthys - yerin tanrısı Geb ve gökyüzü tanrıçası Nut'da doğan Ennead'ın son neslidir. Dünyanın ilk hükümdarı olan yaratıcı tanrı, otoritesini Ennead'in erkek nesillerine aktarır, böylece Osiris kral olur. Osiris'in karısı ve kız kardeşi olan İsis, kraliçesidir.
Set, Osiris'i öldürür ve hikâyenin birkaç versiyonunda cesedini parçalara ayırır. İsis ve Nephthys, Anubis gibi diğer tanrılar ile birlikte, kardeşlerinin vücudunun parçalarını arar ve yeniden birleştirirler. Onların çabaları, mumyalama ve diğer eski Mısır cenaze töreni uygulamaları için efsanevi prototiptir. Bazı metinlere göre, Osiris'in vücudunu Set veya hizmetkarlarının daha fazla saygısızlık edilmesinden de korumaları gerekiyor. İsis, yas tutan bir dulun özüdür. O ve Nephthys'in kardeşlerine olan sevgisi ve kederi, İsis'in büyülü büyüleri anlatması gibi onu hayata döndürmeye yardımcı olur. Cenaze metinleri, İsis'in Osiris'in ölümünden duyduğu üzüntüyü, ona olan cinsel arzusunu ve hatta onu terk ettiği öfkesini ifade ettiği konuşmaları içerir. Tüm bu duygular, canlanmasında rol oynar, çünkü onu harekete geçirmesi amaçlanır. Son olarak İsis, Osiris'in vücuduna nefes ve yaşamı geri kazandırır ve onunla çiftleşerek oğulları Horus'u gebe bırakır. Bu noktadan sonra Osiris sadece Duat'ta veya yeraltı dünyasında yaşıyor. Ancak İsis, intikamını almak için bir oğul ve varis üreterek ve onun için cenaze törenleri gerçekleştirerek, kocasının öbür dünyaya dayanmasını sağlamıştır.
İsis'in öbür dünya inançlarındaki rolü, efsaneye dayanıyordu. Osiris için yaptığı gibi, ölen insanların ruhlarının bütünlüğe kavuşmasına yardım etti. Hathor gibi diğer tanrıçalar gibi o da ölen kişiye annelik yaparak koruma ve beslenme sağladı. Bu nedenle, Hathor gibi, bazen ölen ruhu çocuğu olarak öbür dünyaya kabul eden batı tanrıçası Imentet şeklini aldı. Ancak Mısır tarihinin büyük bir bölümünde, Osiris gibi erkek tanrıların, yeniden doğuş için çok önemli olan cinsel güç de dahil olmak üzere canlandırıcı güçleri sağladığına inanılıyordu. İsis'in sadece bu gücü harekete geçirerek yardımcı olduğu düşünülüyordu. Yeni Krallık'ın sonlarında kadınsı ilahi güçler öbür dünya inançlarında daha önemli hale geldi. Çeşitli Ptolemaios cenaze metinleri, İsis'in, hareketsiz kocasını cinsel olarak uyararak Horus'un anlayışında aktif rol aldığını vurgulamaktadır; Mısır'daki Roma döneminden bazı mezar süsleri, İsis'i ölümden sonraki yaşamda merkezi bir rolde tasvir etmektedir ve o döneme ait bir cenaze töreni metni, kadınların öbür dünyada İsis ve Nephthys'in maiyetine katılabileceği düşünülüyordu.
Anne Tanrıça
İsis, Piramit Metinlerinin en eski kopyalarında bile Horus'un annesi olarak ele alınır. Yine de, Hathor'un başlangıçta annesi olarak kabul edildiğine dair işaretler var ve diğer gelenekler, Nut'un oğlu ve İsis ile Osiris'in kardeşi olan Horus'un yaşlı bir biçimini oluşturuyor. Osiris efsanesi Eski Krallık döneminde şekillendiğinde, İsis sadece Horus'un annesi olmuş olabilir, ancak onunla olan ilişkisi sayesinde anneye bağlılığın timsali olarak görülmeye başlandı.
Efsanenin gelişmiş biçiminde İsis, Nil Deltası'nın papirüs çalılıklarında uzun bir hamilelik ve zorlu bir doğumdan sonra Horus'u doğurur. Çocuğu büyüdükçe onu Set'ten ve diğer birçok tehlikeden —yılanlardan, akreplerden ve basit hastalıklardan— korumak zorundadır. Bazı metinlerde, İsis insanlar arasında seyahat eder ve onlardan yardım istemektedir. Böyle bir hikâyeye göre, yedi küçük akrep tanrısı onunla seyahat eder ve onu korur. Kadının oğlunu sokarak Isis'e yardım etmeyi reddeden zengin bir kadından intikam alırlar ve tanrıçanın suçsuz çocuğu iyileştirmesini gerekli kılarlar. Isis'in merhametli bir tanrı olarak itibarı, insanların acılarını dindirmeye istekli olması, onun cazibesine büyük katkıda bulundu.
Isis, oğlu Horus'a Set'in gasp ettiği krallığı talep etmesi için Set'e meydan okuduğunda bile yardım etmeye devam eder, ancak anne ve oğul bazen çatışma içinde tasvir edilir, örneğin Horus'un İsis'in kafasını kesip onun orijinal kafasını bir ineğinkiyle değiştirmesi gibi. Bu ayrıca İsis'in giydiği inek boynuzlu başlığı da açıklamaktadır.
İsis'in annelik yönü diğer tanrılara da uzanıyordu. Orta Krallık'tan Tabut Metinleri (c. 2055-1650 BCE), ölenlerin iç organlarını korudukları düşünülen cenaze tanrıları olan Horus'un Dört oğlunun, İsis'in çocukları ve Horus'un eski formu olduğunu söyler. Aynı çağda Horus, bereket tanrısı Min ile birleştirildi, bu nedenle İsis, Min'in annesi olarak kabul edildi. Tanrıların ve krallığın döngüsel yenilenmesini temsil eden Kamutef, "annesinin boğası" olarak bilinen Min'in bir biçiminin, kendisini doğurmak için annesini hamile bıraktığı söylenir. Böylece, Isis aynı zamanda Min'in eşi olarak kabul edildi. Horus'un İsis'e tecavüz ettiğine dair birkaç metinde bulunan bir geleneğin arkasında aynı krallık ideolojisi yatıyor olabilir. Orta ve Yeni Krallıklar sırasında en önde gelen Mısır tanrısı olan Amun, Kamutef rolünü de üstlendi ve bu formdayken, İsis genellikle onun eşi olarak hareket etti. Memphis'te yaşayan bir tanrı olarak tapılan bir boğa olan Apis'in, Osiris-Apis olarak bilinen bir Osiris formunun babası olan İsis'in oğlu olduğu söylenirdi. Her Apis boğasının biyolojik annesi bu nedenle "İsis ineği" olarak biliniyordu.
Orta Krallık'tan Westcar Papirüsündeki bir hikâye, İsis'i gelecekteki üç kralın doğumu sırasında ebe olarak hizmet eden bir grup tanrıça arasında içerir. Hüküm süren firavunların ilahi olarak atanmış doğumlarını anlatan Yeni Krallık metinlerinde benzer bir role sahiptir. Westcar Papirüsünde, Isis doğdukları sırada üç çocuğun isimlerini söylüyor. Barbara S. Lesko, bu hikâyeyi, Shai ve Renenutet gibi doğuma başkanlık eden diğer tanrılar gibi, İsis'in gelecekteki olayları tahmin etme veya etkileme gücüne sahip olduğunun bir işareti olarak görüyor. Çok daha sonraki zamanlara ait metinler, İsis'i "hayatın efendisi, kaderin ve kaderin hükümdarı" olarak adlandırır ve Mısır tarihinin erken dönemlerinde Amun gibi diğer büyük tanrıların yaptığı söylendiği gibi Shai ve Renenutet üzerinde kontrol sahibi olduğunu gösterir. Bu tanrıları yöneten İsis, insan yaşamının uzunluğunu ve kalitesini belirledi.
Krallık tanrıçası ve krallığın korunması
Horus, yaşayan her firavunla, Osiris ise firavunun ölen öncülleriyle eşit tutuluyordu. Bu nedenle İsis, kralların mitolojik annesi ve karısıydı. Piramit Metinlerinde kral için birincil önemi, öbür dünyada onu koruyan ve ona yardım eden tanrılardan biri olmasıydı. Kraliyet ideolojisindeki önemi Yeni Krallık'ta arttı. O zamandan kalma tapınak kabartmaları, kralın İsis'in göğsünde emzirdiğini gösteriyor; sütü sadece çocuğunu iyileştirmekle kalmadı, aynı zamanda onun ilahi yönetme hakkını da sembolize etti. Kraliyet ideolojisi, kraliçelerin krala eş ve mirasçılarına anne olarak hizmet eden tanrıçaların dünyevi muadilleri olarak önemini giderek daha fazla vurguladı. Başlangıçta bu tanrıçaların en önemlisi, sanattaki nitelikleri kraliçelerin taçlarına dahil edilen Hathor'du. Ancak kraliçelikle olan mitolojik bağları nedeniyle, İsis'e de insan kraliçelerle aynı unvanlar ve regalia(krallık sembolleri) verildi.
Isis'in Osiris'i Set'e karşı koruma eylemleri, karakterinin daha büyük, daha savaşçı bir yönünün parçası oldu. Yeni Krallık cenaze metinleri, İsis'i, Ra'nın baş düşmanı Apep'i boyun eğdiren birkaç tanrıdan biri olarak hareket ederek, yeraltı dünyasında yelken açarken Ra'nın gemisinde tasvir eder. Kings ayrıca insan düşmanlarına karşı koruyucu büyülü gücünü de çağırdı. Philae'deki Mısır'a akın eden Nubian halklarıyla sınırın yakınında bulunan Ptolemaios tapınağında Mısır'ın düşmanlarını bastırmak için, tüm ulusun koruyucusu olarak tanımlandı, savaşta "milyonlarca askerden" daha etkili, çabalarında Ptolemaik kralları ve Roma imparatorlarını destekledi.
Büyü ve bilgeliğin tanrıçası
İsis ayrıca Osiris'i canlandırmasını ve Horus'u koruyup iyileştirmesini sağlayan sihirli gücü ve kurnazlığıyla da biliniyordu. Büyü bilgisi sayesinde "bir milyon tanrıdan daha zeki" olduğu söylenirdi. Yeni Krallık hikâyesi "The Contendings of Horus and Set(Horus ve Set'in Tartışmaları)"in birkaç bölümünde, Isis bu yeteneklerini Set'i oğluyla olan çatışması sırasında alt etmek için kullanır. Bir keresinde, Set'e Osiris'in tacını gasp etmesine benzer bir miras anlaşmazlığına karıştığını söyleyen genç bir kadına dönüşür. Set bu durumu haksız bulduğunda, İsis kendisini haksız bulduğunu söyleyerek onunla alay eder. Daha sonraki metinlerde, Set ve takipçileriyle savaşmak ve onları yok etmek için dönüşüm güçlerini kullanır.
İsis hakkındaki pek çok hikaye, büyünün gerçekleştirmeyi amaçladığı hedefle ilgili efsanevi olayları tanımlayan büyülü metinlerin önsözü olan historiolae olarak görünür. Bir büyüde İsis, kendisinden yaşça büyük ve iri olan Ra'yı ısıran ve zehriyle onu hasta eden bir yılan yaratır. Ra'ya gerçek, gizli adını söylerse, Ra'yı iyileştirmeyi teklif eder - benzersiz bir güç taşıyan bir bilgi parçası. Çok fazla zorlamadan sonra Ra, adını Horus'a vererek kraliyet otoritesini güçlendirdiğini söyler. Hikaye, İsis'in sihir yeteneğinin diğer tanrılarınkinden neden üstün olduğunu açıklamak için bir başlangıç hikayesi olarak anlatılabilir, ancak Ra'yı bastırmak için sihir kullandığı için hikaye, adını öğrenmeden önce bile ona bu tür yeteneklere sahipmiş gibi davranıyor gibi görünüyor.
Gökyüzü tanrıçası
Isis'in edindiği rollerin çoğu ona gökyüzünde önemli bir konum kazandırdı. Piramit Metinlerindeki pasajlar, İsis'i, Sirius yıldızını temsil eden ve kocası Sah (Orion takımyıldızı) ve oğulları Sopdu ile ilişkisi, İsis'in Osiris ve Horus ile olan ilişkilerine paralel olan Sopdet ile yakından bağlantılıdır. Nil selinin başlamasından hemen önce Sirius'un sarmal yükselişi, Sopdet'e sel ve bunun sonucunda ortaya çıkan bitkilerin büyümesi ile yakın bir bağlantı verdi. Kısmen Sopdet ile olan ilişkisi nedeniyle Isis, bazen Osiris için döktüğü gözyaşlarıyla eşitlenen sel ile de bağlantılıydı.
Ptolemaios zamanlarında, Mısır metinlerinin "gökyüzündeki Nil" dediği yağmurla bağlantılıydı; Ra'nın gemisinin koruyucusu olarak güneşle; ve ay ile, muhtemelen Mısırlı bir bereket tanrıçası Bastet ile ortak bir bağlantı yoluyla Yunan ay tanrıçası Artemis ile bağlantılı olduğu için. Philae'ye yazılan ilahilerde, gökyüzü üzerindeki hakimiyeti Osiris'in Duat üzerindeki yönetimi ve Horus'un yeryüzündeki krallığı ile paralellik gösteren "Cennetin Hanımı" olarak adlandırılır.
Evrensel tanrıça
Batlamyus zamanlarında İsis'in etki alanı tüm kozmosu kapsayabilirdi. Mısır'ı koruyan ve kralını onaylayan tanrı olarak tüm uluslar üzerinde gücü vardı ve yağmur yağdıran olarak doğal dünyayı canlandırdı. Başlangıçta onu gökyüzünün hükümdarı olarak adlandıran Philae ilahisi, otoritesini genişletmeye devam eder, bu nedenle doruk noktasında egemenliği gökyüzünü, dünyayı ve Duat'ı kapsar. Doğa üzerindeki gücünün insanları, kutsanmış ölüleri ve tanrıları beslediğini söylüyor. Ptolemaic Mısır'dan gelen diğer Yunanca ilahiler ona "tüm tanrıların güzel özü" diyor. Mısır tarihi boyunca, büyük ve küçük birçok tanrı benzer büyük terimlerle tanımlandı. Amun, Yeni Krallık'ta en yaygın olarak bu şekilde tanımlanırken, Roma Mısır'ında bu terimler İsis'e uygulanma eğilimindeydi. Bu tür metinler, diğer tanrıların varlığını inkâr etmezler, ancak onları yüce tanrının, bazen "summodeism" olarak adlandırılan bir teoloji türü olarak ele alırlar.
Geç, Ptolemaik ve Roma Dönemlerinde, birçok tapınak, yerel tanrılara birincil roller vermek için yaratılış hakkında uzun süredir devam eden fikirleri uyarlayan bir yaratılış efsanesi içeriyordu. Philae'de İsis, yaratıcı olarak, eski metinlerin dünyayı kendi zekasıyla tasarladığı ve şekillendirdiği söylenen tanrı Ptah'ın eserinden bahsetmesiyle aynı şekilde tanımlanır. Onun gibi İsis de kozmosu "kalbinin tasarladığı ve ellerinin yarattığı şeyle" oluşturdu.
Mısır tarihi boyunca diğer tanrılar gibi, İsis'in de bireysel kült merkezlerinde birçok biçimi vardı ve her kült merkezi onun karakterinin farklı yönlerini vurguladı. Yerel İsis kültleri, evrenselliğinden çok tanrılarının ayırt edici özelliklerine odaklanırken, İsis'e yönelik bazı Mısır ilahileri, Mısır ve Akdeniz'deki kült merkezlerindeki diğer tanrıçaları onun tezahürleri olarak ele alır. Dendera'daki tapınağındaki bir metinde "her nome'da, her kasabada, her nome'da oğlu Horus ile birlikte olan odur" diyor.
- Mısır'ın erken dönemlerinden itibaren kadınların, anne ve çocukların Baş Azizesi (ing. Patron Saint) olarak kabul edilmiştir.
- Erken Hristiyanlık, O'nun bazı özelliklerini Bakire Meryem'e atfetmiştir. Şefkatli ve koruyucu anne olarak, onun kültüne yakın olan doğu insanlarına İsis çekici gelmiştir. Hiç kuşkusuz, birçok Madonna ve çocuk ikonaları, çocuğu Horus'u emziren İsis görüntülerini çağrıştırır.
- İsis, Horus ve diğer Mısır mitolojik unsurlarının Hristiyan inanç ve kültürüne aktarımı ile ilgili Zeitgeist belgesel filmi çok geniş bilgiler sunmaktadır.
Galeri
-
![image]()
İsis -
![image]()
İsis -
![image]()
İsis -
![image]()
Situla taşıyan İsis rahibesi Roma heykeli
Kaynakça
- ^ . 1 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2012.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Isis Izis Aset Osiris in ayni zamanda karisidir Seth ve Nephthys in kardesidir Nut ve Geb in kizlari ve cocuk Horus un annesidir Bazi kaynaklara gore Anubis de Isis ile Osiris in ogludur IsisKismen goruntulerine dayanan Isis in en belirgin Misir ikonografisinin birlesik goruntusuHiyerogliflerdeki adiveyaOnemli din merkezi FilaiSembolEbeveynGeb and NuitKardeslerOsiris Set Nephthys HorusEsOsiris Min Serapis HorusCocuklarHorus Min Bast Isis Eski Misir ꜣst Kipti Ⲏⲥⲉ Ese Klasik Yunanca Ἶsis Isis Meroitik 𐦥𐦣𐦯 Wos a veya Wusa ibadeti Greko Romen dunyasina yayilan eski Misir dininde buyuk bir tanricaydi Isis ilk kez Eski Krallik ta MO 2686 2181 oldurulen kocasi olan ilahi kral Osiris i dirilttigi ve varisi Horus u uretip korudugu Osiris mitinin ana karakterlerinden biri olarak bahsedilmistir Osiris e yardim ettigi icin olulerin olumden sonraki hayata girmesine yardim ettigine inaniliyordu ve Horus a benzetilen firavunun ilahi annesi olarak kabul edildi Anne yardimi siradan insanlara fayda saglamak icin sifa buyulerinde kullanildi Baslangicta cenaze torenlerinde ve buyulu metinlerde daha belirgin olmasina ragmen kraliyet rituellerinde ve tapinak torenlerinde sinirli bir rol oynamistir Genellikle sanatta basinda taht benzeri bir hiyeroglif giyen bir insan kadin olarak tasvir edildi Yeni Krallik sirasinda MO 1550 1070 eski zamanlarin onde gelen tanricasi Hathor a ait olan ozellikleri ustlenirken Isis Hathor un basligini takarak tasvir edildi bir inegin boynuzlari arasinda bir gunes diski MO ilk bin yilda Osiris ve Isis en cok tapilan Misir tanrilari haline geldi ve Isis diger bircok tanricanin ozelliklerini ozumsedi Misir daki hukumdarlar ve guneydeki komsusu Nubia oncelikle Isis e adanmis tapinaklar insa ettiler ve Philae deki tapinagi Misirlilar ve Nubyalilar icin dini bir merkezdi Unlu buyulu gucu diger tum tanrilardan daha buyuktu ve kralligi dusmanlarindan korudugu gokyuzunu ve dogal dunyayi yonettigi ve kaderin kendisi uzerinde gucu oldugu soyleniyordu Misir in Yunanlar tarafindan yonetildigi ve yerlestigi Helenistik donemde MO 323 30 Isis yeni tanri Serapis ile birlikte Yunanlar ve Misirlilar tarafindan ibadet edildi Ibadetleri daha genis Akdeniz dunyasina yayildi Isis in Yunan adanmislari evliligin icadi ve denizde gemilerin korunmasi gibi Yunan tanrilarindan aldiklari ozelliklere atfediyorlardi ve Misir ve Osiris ve Harpocrates gibi Helenistik dunyada populer olan diger Misir tanrilariyla guclu baglari surduruyordu MO 1 yuzyilda Roma tarafindan absorbe edildiginden Isis kultu Roma dininin bir parcasi haline geldi Onun adanmislari Roma Imparatorlugu nufusunun kucuk bir bolumunu olusturuyordu ancak tum topraklarinda bulunuyorlardi Ardindan Navigium Isidis gibi kendine ozgu festivaller ve diger Greko Romen gizem kultlerine benzeyen baslangic torenleri gelistirdi Bazi adanmislari dunyadaki tum kadinsi ilahi gucleri kapsadigini soyledi Isis e ibadet MS 4 6 yuzyillarda Hristiyanligin yukselisiyle sona erdi Ibadet Meryem in hurmeti gibi Hristiyan inanclarini ve uygulamalarini etkilemis olabilir ancak bu etkinin kaniti belirsiz ve cogu zaman tartismalidir Isis Bati kulturunde ozellikle ezoterizm ve modern Paganizmde genellikle doganin bir kisilestirilmesi veya ilahiligin kadinsi yonu olarak gorunmeye devam ediyor Isis Horus u emziriyor Louvre Bir firavun gibi giyinmis VII Kleopatra Isis e adaklarini sunarken Misir ve Nubia daAdi ve kokenleri Hanedanlik Oncesi Donem in sonlarinda MO 3100 den once bazi Misir tanrilari ortaya cikarken ne Isis ne de kocasi Osiris Besinci Hanedandan MO 2494 2345 once isimleriyle aniliyordu Nyuserre Ini nin o donemde hukum surdugu ve hanedanligin sonunda yazilmaya baslanan ve icerigi cok daha erken gelismis olabilecek Piramit Metinlerinde belirgin bir sekilde yer aliyor Piramit Metinlerindeki birkac pasaj Isis i Behbeit el Hagar ve Sebennytos yakinlarindaki Nil Deltasi bolgesi ile iliskilendirir ve kultu oradan kaynaklanmis olabilir Pek cok bilim insani kokenini belirlemeye calisirken Isis in gecmisine odaklandi Misirli adi ꜣst Kipti Misir dilinde ⲎⲤⲈ Ese Nubia nin Meroitik dilinde Wusa ve Yunanca modern adinin dayandigi Ἶsis idi Onun hiyeroglif yazisi adi Isis in de kimliginin bir isareti olarak kafasina taktigi bir taht isaretini icerir Sembol onun adindaki ilk sesleri heceleyen bir fonogram gorevi gorur ancak ayni zamanda gercek tahtlarla bir baglantiyi da temsil etmis olabilir Misir da bir taht icin kullanilan terim de steydi ve Isis in adiyla ortak bir etimoloji paylasmis olabilir Bu nedenle Misirbilimci onun aslinda tahtlarin kisilestirilmesi oldugunu one surdu Henri Frankfort tahtin bir adami kral yapma gucunden dolayi kralin annesi ve dolayisiyla bir tanrica olarak kabul edildigine inanarak kabul etti Jurgen Osing ve Klaus P Kuhlmann gibi diger bilim adamlari Isis in adi ile taht kelimesi arasindaki farkliliklar veya tahtin tanrilastirildigina dair kanit bulunmamasi nedeniyle bu yoruma itiraz ettiler Rolleri Osiris in olumunu ve dirilisini cevreleyen mit dongusu ilk olarak Piramit Metinlerinde kaydedildi ve tum Misir mitlerinin en ayrintili ve etkili olani haline geldi Isis bu efsanede diger kahramanlardan daha aktif bir rol oynamaktadir bu nedenle Yeni Krallik tan MO 1550 1070 Ptolemaios Donemi ne MO 305 30 kadar literaturde gelistikce en karmasik edebi karakter haline geldi Tum Misir tanrilarinin ayni zamanda diger bircok tanricanin ozelliklerini ozumseyerek onemini Osiris mitinin cok otesine genisletti Bir es ve matemli Isis yaratici tanri Atum veya Ra nin soyundan gelen dokuz tanridan olusan bir aile olan Heliopolis Ennead in bir parcasidir O ve kardesleri Osiris Set ve Nephthys yerin tanrisi Geb ve gokyuzu tanricasi Nut da dogan Ennead in son neslidir Dunyanin ilk hukumdari olan yaratici tanri otoritesini Ennead in erkek nesillerine aktarir boylece Osiris kral olur Osiris in karisi ve kiz kardesi olan Isis kralicesidir Set Osiris i oldurur ve hikayenin birkac versiyonunda cesedini parcalara ayirir Isis ve Nephthys Anubis gibi diger tanrilar ile birlikte kardeslerinin vucudunun parcalarini arar ve yeniden birlestirirler Onlarin cabalari mumyalama ve diger eski Misir cenaze toreni uygulamalari icin efsanevi prototiptir Bazi metinlere gore Osiris in vucudunu Set veya hizmetkarlarinin daha fazla saygisizlik edilmesinden de korumalari gerekiyor Isis yas tutan bir dulun ozudur O ve Nephthys in kardeslerine olan sevgisi ve kederi Isis in buyulu buyuleri anlatmasi gibi onu hayata dondurmeye yardimci olur Cenaze metinleri Isis in Osiris in olumunden duydugu uzuntuyu ona olan cinsel arzusunu ve hatta onu terk ettigi ofkesini ifade ettigi konusmalari icerir Tum bu duygular canlanmasinda rol oynar cunku onu harekete gecirmesi amaclanir Son olarak Isis Osiris in vucuduna nefes ve yasami geri kazandirir ve onunla ciftleserek ogullari Horus u gebe birakir Bu noktadan sonra Osiris sadece Duat ta veya yeralti dunyasinda yasiyor Ancak Isis intikamini almak icin bir ogul ve varis ureterek ve onun icin cenaze torenleri gerceklestirerek kocasinin obur dunyaya dayanmasini saglamistir Isis in obur dunya inanclarindaki rolu efsaneye dayaniyordu Osiris icin yaptigi gibi olen insanlarin ruhlarinin butunluge kavusmasina yardim etti Hathor gibi diger tanricalar gibi o da olen kisiye annelik yaparak koruma ve beslenme sagladi Bu nedenle Hathor gibi bazen olen ruhu cocugu olarak obur dunyaya kabul eden bati tanricasi Imentet seklini aldi Ancak Misir tarihinin buyuk bir bolumunde Osiris gibi erkek tanrilarin yeniden dogus icin cok onemli olan cinsel guc de dahil olmak uzere canlandirici gucleri sagladigina inaniliyordu Isis in sadece bu gucu harekete gecirerek yardimci oldugu dusunuluyordu Yeni Krallik in sonlarinda kadinsi ilahi gucler obur dunya inanclarinda daha onemli hale geldi Cesitli Ptolemaios cenaze metinleri Isis in hareketsiz kocasini cinsel olarak uyararak Horus un anlayisinda aktif rol aldigini vurgulamaktadir Misir daki Roma doneminden bazi mezar susleri Isis i olumden sonraki yasamda merkezi bir rolde tasvir etmektedir ve o doneme ait bir cenaze toreni metni kadinlarin obur dunyada Isis ve Nephthys in maiyetine katilabilecegi dusunuluyordu Anne Tanrica Isis Piramit Metinlerinin en eski kopyalarinda bile Horus un annesi olarak ele alinir Yine de Hathor un baslangicta annesi olarak kabul edildigine dair isaretler var ve diger gelenekler Nut un oglu ve Isis ile Osiris in kardesi olan Horus un yasli bir bicimini olusturuyor Osiris efsanesi Eski Krallik doneminde sekillendiginde Isis sadece Horus un annesi olmus olabilir ancak onunla olan iliskisi sayesinde anneye bagliligin timsali olarak gorulmeye baslandi Efsanenin gelismis biciminde Isis Nil Deltasi nin papirus caliliklarinda uzun bir hamilelik ve zorlu bir dogumdan sonra Horus u dogurur Cocugu buyudukce onu Set ten ve diger bircok tehlikeden yilanlardan akreplerden ve basit hastaliklardan korumak zorundadir Bazi metinlerde Isis insanlar arasinda seyahat eder ve onlardan yardim istemektedir Boyle bir hikayeye gore yedi kucuk akrep tanrisi onunla seyahat eder ve onu korur Kadinin oglunu sokarak Isis e yardim etmeyi reddeden zengin bir kadindan intikam alirlar ve tanricanin sucsuz cocugu iyilestirmesini gerekli kilarlar Isis in merhametli bir tanri olarak itibari insanlarin acilarini dindirmeye istekli olmasi onun cazibesine buyuk katkida bulundu Isis oglu Horus a Set in gasp ettigi kralligi talep etmesi icin Set e meydan okudugunda bile yardim etmeye devam eder ancak anne ve ogul bazen catisma icinde tasvir edilir ornegin Horus un Isis in kafasini kesip onun orijinal kafasini bir ineginkiyle degistirmesi gibi Bu ayrica Isis in giydigi inek boynuzlu basligi da aciklamaktadir Isis in annelik yonu diger tanrilara da uzaniyordu Orta Krallik tan Tabut Metinleri c 2055 1650 BCE olenlerin ic organlarini koruduklari dusunulen cenaze tanrilari olan Horus un Dort oglunun Isis in cocuklari ve Horus un eski formu oldugunu soyler Ayni cagda Horus bereket tanrisi Min ile birlestirildi bu nedenle Isis Min in annesi olarak kabul edildi Tanrilarin ve kralligin dongusel yenilenmesini temsil eden Kamutef annesinin bogasi olarak bilinen Min in bir biciminin kendisini dogurmak icin annesini hamile biraktigi soylenir Boylece Isis ayni zamanda Min in esi olarak kabul edildi Horus un Isis e tecavuz ettigine dair birkac metinde bulunan bir gelenegin arkasinda ayni krallik ideolojisi yatiyor olabilir Orta ve Yeni Kralliklar sirasinda en onde gelen Misir tanrisi olan Amun Kamutef rolunu de ustlendi ve bu formdayken Isis genellikle onun esi olarak hareket etti Memphis te yasayan bir tanri olarak tapilan bir boga olan Apis in Osiris Apis olarak bilinen bir Osiris formunun babasi olan Isis in oglu oldugu soylenirdi Her Apis bogasinin biyolojik annesi bu nedenle Isis inegi olarak biliniyordu Orta Krallik tan Westcar Papirusundeki bir hikaye Isis i gelecekteki uc kralin dogumu sirasinda ebe olarak hizmet eden bir grup tanrica arasinda icerir Hukum suren firavunlarin ilahi olarak atanmis dogumlarini anlatan Yeni Krallik metinlerinde benzer bir role sahiptir Westcar Papirusunde Isis dogduklari sirada uc cocugun isimlerini soyluyor Barbara S Lesko bu hikayeyi Shai ve Renenutet gibi doguma baskanlik eden diger tanrilar gibi Isis in gelecekteki olaylari tahmin etme veya etkileme gucune sahip oldugunun bir isareti olarak goruyor Cok daha sonraki zamanlara ait metinler Isis i hayatin efendisi kaderin ve kaderin hukumdari olarak adlandirir ve Misir tarihinin erken donemlerinde Amun gibi diger buyuk tanrilarin yaptigi soylendigi gibi Shai ve Renenutet uzerinde kontrol sahibi oldugunu gosterir Bu tanrilari yoneten Isis insan yasaminin uzunlugunu ve kalitesini belirledi Krallik tanricasi ve kralligin korunmasi Horus yasayan her firavunla Osiris ise firavunun olen onculleriyle esit tutuluyordu Bu nedenle Isis krallarin mitolojik annesi ve karisiydi Piramit Metinlerinde kral icin birincil onemi obur dunyada onu koruyan ve ona yardim eden tanrilardan biri olmasiydi Kraliyet ideolojisindeki onemi Yeni Krallik ta artti O zamandan kalma tapinak kabartmalari kralin Isis in gogsunde emzirdigini gosteriyor sutu sadece cocugunu iyilestirmekle kalmadi ayni zamanda onun ilahi yonetme hakkini da sembolize etti Kraliyet ideolojisi kralicelerin krala es ve mirascilarina anne olarak hizmet eden tanricalarin dunyevi muadilleri olarak onemini giderek daha fazla vurguladi Baslangicta bu tanricalarin en onemlisi sanattaki nitelikleri kralicelerin taclarina dahil edilen Hathor du Ancak kralicelikle olan mitolojik baglari nedeniyle Isis e de insan kralicelerle ayni unvanlar ve regalia krallik sembolleri verildi Isis in Osiris i Set e karsi koruma eylemleri karakterinin daha buyuk daha savasci bir yonunun parcasi oldu Yeni Krallik cenaze metinleri Isis i Ra nin bas dusmani Apep i boyun egdiren birkac tanridan biri olarak hareket ederek yeralti dunyasinda yelken acarken Ra nin gemisinde tasvir eder Kings ayrica insan dusmanlarina karsi koruyucu buyulu gucunu de cagirdi Philae deki Misir a akin eden Nubian halklariyla sinirin yakininda bulunan Ptolemaios tapinaginda Misir in dusmanlarini bastirmak icin tum ulusun koruyucusu olarak tanimlandi savasta milyonlarca askerden daha etkili cabalarinda Ptolemaik krallari ve Roma imparatorlarini destekledi Buyu ve bilgeligin tanricasi Isis ayrica Osiris i canlandirmasini ve Horus u koruyup iyilestirmesini saglayan sihirli gucu ve kurnazligiyla da biliniyordu Buyu bilgisi sayesinde bir milyon tanridan daha zeki oldugu soylenirdi Yeni Krallik hikayesi The Contendings of Horus and Set Horus ve Set in Tartismalari in birkac bolumunde Isis bu yeteneklerini Set i ogluyla olan catismasi sirasinda alt etmek icin kullanir Bir keresinde Set e Osiris in tacini gasp etmesine benzer bir miras anlasmazligina karistigini soyleyen genc bir kadina donusur Set bu durumu haksiz buldugunda Isis kendisini haksiz buldugunu soyleyerek onunla alay eder Daha sonraki metinlerde Set ve takipcileriyle savasmak ve onlari yok etmek icin donusum guclerini kullanir Isis hakkindaki pek cok hikaye buyunun gerceklestirmeyi amacladigi hedefle ilgili efsanevi olaylari tanimlayan buyulu metinlerin onsozu olan historiolae olarak gorunur Bir buyude Isis kendisinden yasca buyuk ve iri olan Ra yi isiran ve zehriyle onu hasta eden bir yilan yaratir Ra ya gercek gizli adini soylerse Ra yi iyilestirmeyi teklif eder benzersiz bir guc tasiyan bir bilgi parcasi Cok fazla zorlamadan sonra Ra adini Horus a vererek kraliyet otoritesini guclendirdigini soyler Hikaye Isis in sihir yeteneginin diger tanrilarinkinden neden ustun oldugunu aciklamak icin bir baslangic hikayesi olarak anlatilabilir ancak Ra yi bastirmak icin sihir kullandigi icin hikaye adini ogrenmeden once bile ona bu tur yeteneklere sahipmis gibi davraniyor gibi gorunuyor Gokyuzu tanricasi Isis in edindigi rollerin cogu ona gokyuzunde onemli bir konum kazandirdi Piramit Metinlerindeki pasajlar Isis i Sirius yildizini temsil eden ve kocasi Sah Orion takimyildizi ve ogullari Sopdu ile iliskisi Isis in Osiris ve Horus ile olan iliskilerine paralel olan Sopdet ile yakindan baglantilidir Nil selinin baslamasindan hemen once Sirius un sarmal yukselisi Sopdet e sel ve bunun sonucunda ortaya cikan bitkilerin buyumesi ile yakin bir baglanti verdi Kismen Sopdet ile olan iliskisi nedeniyle Isis bazen Osiris icin doktugu gozyaslariyla esitlenen sel ile de baglantiliydi Ptolemaios zamanlarinda Misir metinlerinin gokyuzundeki Nil dedigi yagmurla baglantiliydi Ra nin gemisinin koruyucusu olarak gunesle ve ay ile muhtemelen Misirli bir bereket tanricasi Bastet ile ortak bir baglanti yoluyla Yunan ay tanricasi Artemis ile baglantili oldugu icin Philae ye yazilan ilahilerde gokyuzu uzerindeki hakimiyeti Osiris in Duat uzerindeki yonetimi ve Horus un yeryuzundeki kralligi ile paralellik gosteren Cennetin Hanimi olarak adlandirilir Evrensel tanrica Batlamyus zamanlarinda Isis in etki alani tum kozmosu kapsayabilirdi Misir i koruyan ve kralini onaylayan tanri olarak tum uluslar uzerinde gucu vardi ve yagmur yagdiran olarak dogal dunyayi canlandirdi Baslangicta onu gokyuzunun hukumdari olarak adlandiran Philae ilahisi otoritesini genisletmeye devam eder bu nedenle doruk noktasinda egemenligi gokyuzunu dunyayi ve Duat i kapsar Doga uzerindeki gucunun insanlari kutsanmis oluleri ve tanrilari besledigini soyluyor Ptolemaic Misir dan gelen diger Yunanca ilahiler ona tum tanrilarin guzel ozu diyor Misir tarihi boyunca buyuk ve kucuk bircok tanri benzer buyuk terimlerle tanimlandi Amun Yeni Krallik ta en yaygin olarak bu sekilde tanimlanirken Roma Misir inda bu terimler Isis e uygulanma egilimindeydi Bu tur metinler diger tanrilarin varligini inkar etmezler ancak onlari yuce tanrinin bazen summodeism olarak adlandirilan bir teoloji turu olarak ele alirlar Gec Ptolemaik ve Roma Donemlerinde bircok tapinak yerel tanrilara birincil roller vermek icin yaratilis hakkinda uzun suredir devam eden fikirleri uyarlayan bir yaratilis efsanesi iceriyordu Philae de Isis yaratici olarak eski metinlerin dunyayi kendi zekasiyla tasarladigi ve sekillendirdigi soylenen tanri Ptah in eserinden bahsetmesiyle ayni sekilde tanimlanir Onun gibi Isis de kozmosu kalbinin tasarladigi ve ellerinin yarattigi seyle olusturdu Misir tarihi boyunca diger tanrilar gibi Isis in de bireysel kult merkezlerinde bircok bicimi vardi ve her kult merkezi onun karakterinin farkli yonlerini vurguladi Yerel Isis kultleri evrenselliginden cok tanrilarinin ayirt edici ozelliklerine odaklanirken Isis e yonelik bazi Misir ilahileri Misir ve Akdeniz deki kult merkezlerindeki diger tanricalari onun tezahurleri olarak ele alir Dendera daki tapinagindaki bir metinde her nome da her kasabada her nome da oglu Horus ile birlikte olan odur diyor Misir in erken donemlerinden itibaren kadinlarin anne ve cocuklarin Bas Azizesi ing Patron Saint olarak kabul edilmistir Erken Hristiyanlik O nun bazi ozelliklerini Bakire Meryem e atfetmistir Sefkatli ve koruyucu anne olarak onun kultune yakin olan dogu insanlarina Isis cekici gelmistir Hic kuskusuz bircok Madonna ve cocuk ikonalari cocugu Horus u emziren Isis goruntulerini cagristirir Isis Horus ve diger Misir mitolojik unsurlarinin Hristiyan inanc ve kulturune aktarimi ile ilgili Zeitgeist belgesel filmi cok genis bilgiler sunmaktadir GaleriIsis Isis Isis Situla tasiyan Isis rahibesi Roma heykeliKaynakca 1 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2012