Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şapka Devrimi veya Şapka İnkılâbı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından, erkeklerin baş örtme uygulamalarının düzenlenerek Batı ülkelerindeki normlara uygun hâle getirilmesi için 1925 yılında yapılan kanunî düzenlemedir. Şapka Kanunu genelde tahmin edilenin aksine kolay kabul görmüş bir değişiklikti. Ancak, her yeni değişiklik hareketinde olduğu gibi Müslümanlığın bir simgesi haline gelmiş olan fesin yerine şapkanın kabulü dinin elden gittiği şeklinde yorumlanarak bazı çevrelerin isyan ve tepkisine yol açmıştır.Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; isimsiz ref içeriği olmalı (Bkz: )
Mesleki kıyafetlerde değişim
Şapka Kanunu’nun çıktığı 25 Kasım 1925 tarihinden önce ülkede bazı meslekî kıyafetlerde değişiklikler görülmüştü. 1925 yılından itibaren Ankara’daki Cumhuriyet Birlikleri, ardından jandarma ve deniz birlikleri “güneşlikli başlık”lar giymeye başladılar. Ardından çeşitli devlet daireleri ve okullarda yeni başlık ve kasketler giyilmeye başlandı. İstanbul Galata Bekçileri, yeni başlık ve kasketleri ilk giyen bekçiler oldu.
21 Şubat 1925’te İstanbul’da açılan Kızılay Özel Hemşire Okulu’nda Hemşire Esma Deniz’in çabalarıyla hemşire öğrencileri başlarına peçe örtmek yerine şapka takmaya başladılar.
2 Ağustos’tan itibaren adliye ve mahkemelerde hakimler, mübaşirler, zabıt katipleri yeni kıyafet ve şapkalar giymeye başladılar. Ancak halk, dinî bir değer yüklediği fese bağlılığını sürdürüyordu ve bu konuda reform hareketi, Şapka Kanunu’nun meclisten geçmesi ile başlamıştır.
Şapka Kanunu
25 Kasım 1925 tarihinde mecliste kabul edilen 671 No'lu "Şapka İktisası Hakkında Kanun" ile TBMM üyeleri ve memurlarına başlık olarak şapka giyilmesi zorunluluğu getirildi ve Türk halkı da buna aykırı bir alışkanlığın devamından men edildi. Kanun, 28 Kasım 1925 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Şapka Kanunu, 1982 anayasasının 174. maddesine göre "inkılap kanunları" (anayasaya aykırılığı iddia edilip iptal edilemeyecek kanun) arasındadır.
Atatürk'ün Kastamonu gezisi
Yasadan önce Osmanlı Devleti’nde olduğu gibi farklı dinlerden yurttaşlar farklı başlık ve kıyafetler giymeye devam ediyordu. Dinî kaynaklı giyim farklılıklarını ortadan kaldırmak isteyen Mustafa Kemal Paşa, 1925 yazında İnebolu ve Kastamonu yöresine yaptığı gezide şapka giyilmesi konusunu gündeme getirmişti. Kendisi, 24 Ağustos günü Kastamonu'da geniş kenarlı beyaz bir şapka giydi. Şapkayı ilk defa Kastamonu'da giymesinin sebebini; diğer illerde üniformalı ya da fesli tanındığı, Kastamonu'da kendisini ilk defa görecekleri için şapkayı tercih ettiği şeklinde açıkladı.
Şapka nutku
Vikikaynak'ta Atatürk'ün İnebolu Nutku ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Ertesi gün İnebolu'ya geçen Mustafa Kemal Paşa, tarihî “Şapka Nutku”nu bu ilçede yaptı. 27 Ağustos 1925 günü Türk Ocağı'nda halka hitaben “Bu serpuşun adına şapka derler” diyerek o güne kadar kullanılan “medeni serpuş”, “şemsisiperli serpuş” gibi ifadelerin bırakılmasını sağladı. Nutkunda, “Redingot gibi, bonjur, smokin gibi, işte şapkanız! Buna câiz değil, diyenler vardır. Onlara diyeyim ki, çok gafilsiniz ve çok câhilsiniz ve onlara sormak isterim: "Yunan serpuşu olan fesi giymek câiz olur da şapkayı giymek neden olmaz ve yine onlara, bütün millete hatırlatmak isterim ki, Bizans papazlarının ve Yahudi hahamlarının kisve-i mahsûsası olan cübbeyi ne vakit, ne için ve nasıl giydiler?" sözleriyle şapka giyilmesini savundu.
Yasanın Meclisten geçmesi
Mustafa Kemal Paşa 1 Eylül'de Ankara'ya döndüğünde kendisini karşılamaya gelenlerin şapkalı olduğu görüldü. 2 Eylül günü, devlet memurlarına şapka giyme zorunluluğu getiren 2431 numaralı bakanlar kurulu kararnamesi çıkarıldı. Aynı gün bakanlar kurulu kararnamesi ile din adamı dışındaki kişilerin cübbe ve sarık giymeleri de yasaklandı.
16 Ekim 1925'te Konya milletvekili Refik Bey ve arkadaşları, şapka giyilmesi ile ilgili kanun önerisini meclise sundu. Teklif, 25 Ekim'de mecliste görüşülmeye başlandı. Kanun gerekçesinde sarık ve fesin geri kalmışlığı sembolize ettiği, bu yüzden değiştirilmesi gerektiği üzerinde duruldu. Bursa milletvekili Nureddin Paşa'nın, bu yasanın anayasaya aykırı olduğunu ileri sürerek önerinin geri alınmasını istemesi, mecliste sert tartışmalar yaşanmasına sebep oldu. Toplumun kılık ve kıyafetinin kanunlarla belirlenemeyeceğini ileri sürenlerin yanı sıra, bu kanunun din-devlet işlerinin ayrılmasını kolaylaştıracağını ileri sürenler vardı. Sadece Nureddin Paşa ve Ergani milletvekili İhsan Bey'in aleyhte oy kullandığı oylama sonucunda kanun, meclisten geçti.
Şapka Kanununa direniş
Yasa, çeşitli Anadolu illerinde protestolara neden oldu. Yasanın kabul edildiği gün Erzurum'da protesto gösterileri oldu ve bu ilde bir ay sıkıyönetim ilan edildi. Tutuklananlardan 13 kişi idama mahkûm oldu. 24-25 Kasım tarihlerinde Kayseri'de Şeyh Ahmet Efendi ve dört arkadaşının yönlendirmesi ile büyük bir yürüyüş yapıldı, 300 kişi tutuklandı. Şeyh Ahmet Efendi ve dört arkadaşı İstiklal Mahkemesi'nde yargılanarak idama mahkûm edildi. 25 Kasım günü Sivas'ta duvarlara şapka aleyhine afiş ve bildiri asılması nedeniyle şehrin bütün muhtarları tutuklandı; suçsuzluğu anlaşılanlar beraat etti; ulemadan İmamzade Mehmet Necati Efendi ile Abdurrahman Efendi idama mahkûm edildi. Rize'nin Güneysu bölgesindeki Merkez Camii imamı Hacı Sabit Civelek "Şayet babanız başına şapka taksa katli vaciptir! Onu vuracaksın ve annen dul ise onu sırtına alıp getireceksin!" sözleriyle bölgedeki isyanı başlattı. Dinî taassuptan ziyade geleneksel Laz kıyafetlerini giymek isteyen isyancıların Rize merkeze doğru yürüyüşe geçmesiyle Ziya Hurşit durumu telgrafla Ankara'ya bildirdi. Bunun üzerine Hamidiye kruvazörü gözdağı vermek için Rize'ye geldi. Kruvazörün kente gelmesiyle çoğu isyancı teslim oldu ve on gün kadar süren olaylar sonucu 143 kişi tutuklandı. Tutuklananlardan 8 tanesi okuma yazma bilmediğinden mütevellit kendini savunamadı ve idam edildi. 8 kişiden 3'ü Tan Otel'in önünde, 3'ü belediye parkında ve 2'si iskelenin başında asıldı. Onlarca tutuklunun Adana ve Sinop'ta hapsedilmesine karar verildi.Maraş'ta ise Camii-i Kebir etrafında toplanıp "Şapka istemeyiz" diye bağıranlar tutuklandı, 5 kişi idama mahkûm oldu. İstanbul'da özellikle Fatih semtinde yaptıkları konuşmalarla halkı isyana teşvikle suçlanan çok sayıda kişi tutuklandı ve sanıklar Ankara'da yargılandı.
Şapka Devrimi'nin sanata etkisi
25 Kasım 1925 yılında ilan edilen Şapka Devrimi, Çağdaş Türk resim sanatının genç kuşak temsilcisi ressam Orhan Çelik tarafından sanata karakteristik ve figüratif soyutlama olarak indirgenmektedir. Sanatçı resimlerini şu şekilde izleyiciye aktarmaktadır: "Tarihi bir olguyu resimlerime figür/biçim olarak aktarıyorum."
Kaynakça
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. () |
- ^ a b c . 8 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2011.
- ^ "Ayten Sezer Arığ, Türklerdeki Kıyafetin Kısa Tarihi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 64-65-66, Cilt: XXII, Mart-Temmuz-Kasım 2006". 10 Aralık 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ağustos 2011.
- ^ "Mehmet Yaman, İnkılap Kanunları Hakkında Anayasal Bir Yorum, Kriter.org sitesi 26.07.2011". 29 Kasım 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ağustos 2011.
- ^ a b "Murat Aksoy, Başörtüsü, Türban: Batılılaşma, Laikleşme, Laiklik ve Örtünme, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2005". 2 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ağustos 2011.
- ^ a b "Selami Kılıç, Şapka Meselesi ve Kılık Kıyafet İnkılabı, Ankara Üniversitesi Atatürk Yolu Dergisi, Cilt 4, Sayı 16, 1995" (PDF). 25 Kasım 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 8 Ağustos 2011.
- ^ . 8 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2011.
- ^ 12 Kânunuevvel 1342 (1925) Cumartesi Maraş Mebusu Abdülkadir Bey’in Başvekâletten Dahilîye ve Hariciye Hakkında Suali ve Başvekil İsmet Paşanın Şifahi Cevabı"BAŞBAKANLARIMIZ ve GENEL KURUL KONUŞMALARI (Cumhuriyet Hükümetleri Dönemi)" (PDF). TBMM Basımevi. 2014. s. 79. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 30 Ağustos 2023.
- ^ Çiftgümüş, Bülent (2007). Rize'de Şapka İsyanı. Zümrüt Gazetesi. ss. 6,7.
- ^ Özhan Öztürk (29 Kasım 2017). . ozhanozturk.com. 21 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2020.
- ^ . 17 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Şapka Devrimi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sapka Devrimi veya Sapka Inkilabi Turkiye Cumhuriyeti nin kurulmasinin ardindan erkeklerin bas ortme uygulamalarinin duzenlenerek Bati ulkelerindeki normlara uygun hale getirilmesi icin 1925 yilinda yapilan kanuni duzenlemedir Sapka Kanunu genelde tahmin edilenin aksine kolay kabul gormus bir degisiklikti Ancak her yeni degisiklik hareketinde oldugu gibi Muslumanligin bir simgesi haline gelmis olan fesin yerine sapkanin kabulu dinin elden gittigi seklinde yorumlanarak bazi cevrelerin isyan ve tepkisine yol acmistir Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi isimsiz ref icerigi olmali Bkz Kaynak gosterme Ataturk Sapka Inkilabi sonrasinda elinde panama sapkasiyla Kastamonu 1925 Mesleki kiyafetlerde degisimSapka Kanunu nun ciktigi 25 Kasim 1925 tarihinden once ulkede bazi mesleki kiyafetlerde degisiklikler gorulmustu 1925 yilindan itibaren Ankara daki Cumhuriyet Birlikleri ardindan jandarma ve deniz birlikleri guneslikli baslik lar giymeye basladilar Ardindan cesitli devlet daireleri ve okullarda yeni baslik ve kasketler giyilmeye baslandi Istanbul Galata Bekcileri yeni baslik ve kasketleri ilk giyen bekciler oldu 21 Subat 1925 te Istanbul da acilan Kizilay Ozel Hemsire Okulu nda Hemsire Esma Deniz in cabalariyla hemsire ogrencileri baslarina pece ortmek yerine sapka takmaya basladilar 2 Agustos tan itibaren adliye ve mahkemelerde hakimler mubasirler zabit katipleri yeni kiyafet ve sapkalar giymeye basladilar Ancak halk dini bir deger yukledigi fese bagliligini surduruyordu ve bu konuda reform hareketi Sapka Kanunu nun meclisten gecmesi ile baslamistir Sapka Kanunu25 Kasim 1925 tarihinde mecliste kabul edilen 671 No lu Sapka Iktisasi Hakkinda Kanun ile TBMM uyeleri ve memurlarina baslik olarak sapka giyilmesi zorunlulugu getirildi ve Turk halki da buna aykiri bir aliskanligin devamindan men edildi Kanun 28 Kasim 1925 tarihli Resmi Gazete de yayimlanarak yururluge girdi Sapka Kanunu 1982 anayasasinin 174 maddesine gore inkilap kanunlari anayasaya aykiriligi iddia edilip iptal edilemeyecek kanun arasindadir Ataturk un Kastamonu gezisi Yasadan once Osmanli Devleti nde oldugu gibi farkli dinlerden yurttaslar farkli baslik ve kiyafetler giymeye devam ediyordu Dini kaynakli giyim farkliliklarini ortadan kaldirmak isteyen Mustafa Kemal Pasa 1925 yazinda Inebolu ve Kastamonu yoresine yaptigi gezide sapka giyilmesi konusunu gundeme getirmisti Kendisi 24 Agustos gunu Kastamonu da genis kenarli beyaz bir sapka giydi Sapkayi ilk defa Kastamonu da giymesinin sebebini diger illerde uniformali ya da fesli tanindigi Kastamonu da kendisini ilk defa gorecekleri icin sapkayi tercih ettigi seklinde acikladi Sapka nutku Vikikaynak ta Ataturk un Inebolu Nutku ile ilgili metin bulabilirsiniz Ertesi gun Inebolu ya gecen Mustafa Kemal Pasa tarihi Sapka Nutku nu bu ilcede yapti 27 Agustos 1925 gunu Turk Ocagi nda halka hitaben Bu serpusun adina sapka derler diyerek o gune kadar kullanilan medeni serpus semsisiperli serpus gibi ifadelerin birakilmasini sagladi Nutkunda Redingot gibi bonjur smokin gibi iste sapkaniz Buna caiz degil diyenler vardir Onlara diyeyim ki cok gafilsiniz ve cok cahilsiniz ve onlara sormak isterim Yunan serpusu olan fesi giymek caiz olur da sapkayi giymek neden olmaz ve yine onlara butun millete hatirlatmak isterim ki Bizans papazlarinin ve Yahudi hahamlarinin kisve i mahsusasi olan cubbeyi ne vakit ne icin ve nasil giydiler sozleriyle sapka giyilmesini savundu Yasanin Meclisten gecmesi Mustafa Kemal Pasa 1 Eylul de Ankara ya dondugunde kendisini karsilamaya gelenlerin sapkali oldugu goruldu 2 Eylul gunu devlet memurlarina sapka giyme zorunlulugu getiren 2431 numarali bakanlar kurulu kararnamesi cikarildi Ayni gun bakanlar kurulu kararnamesi ile din adami disindaki kisilerin cubbe ve sarik giymeleri de yasaklandi 16 Ekim 1925 te Konya milletvekili Refik Bey ve arkadaslari sapka giyilmesi ile ilgili kanun onerisini meclise sundu Teklif 25 Ekim de mecliste gorusulmeye baslandi Kanun gerekcesinde sarik ve fesin geri kalmisligi sembolize ettigi bu yuzden degistirilmesi gerektigi uzerinde duruldu Bursa milletvekili Nureddin Pasa nin bu yasanin anayasaya aykiri oldugunu ileri surerek onerinin geri alinmasini istemesi mecliste sert tartismalar yasanmasina sebep oldu Toplumun kilik ve kiyafetinin kanunlarla belirlenemeyecegini ileri surenlerin yani sira bu kanunun din devlet islerinin ayrilmasini kolaylastiracagini ileri surenler vardi Sadece Nureddin Pasa ve Ergani milletvekili Ihsan Bey in aleyhte oy kullandigi oylama sonucunda kanun meclisten gecti Sapka Kanununa direnis Yasa cesitli Anadolu illerinde protestolara neden oldu Yasanin kabul edildigi gun Erzurum da protesto gosterileri oldu ve bu ilde bir ay sikiyonetim ilan edildi Tutuklananlardan 13 kisi idama mahkum oldu 24 25 Kasim tarihlerinde Kayseri de Seyh Ahmet Efendi ve dort arkadasinin yonlendirmesi ile buyuk bir yuruyus yapildi 300 kisi tutuklandi Seyh Ahmet Efendi ve dort arkadasi Istiklal Mahkemesi nde yargilanarak idama mahkum edildi 25 Kasim gunu Sivas ta duvarlara sapka aleyhine afis ve bildiri asilmasi nedeniyle sehrin butun muhtarlari tutuklandi sucsuzlugu anlasilanlar beraat etti ulemadan Imamzade Mehmet Necati Efendi ile Abdurrahman Efendi idama mahkum edildi Rize nin Guneysu bolgesindeki Merkez Camii imami Haci Sabit Civelek Sayet babaniz basina sapka taksa katli vaciptir Onu vuracaksin ve annen dul ise onu sirtina alip getireceksin sozleriyle bolgedeki isyani baslatti Dini taassuptan ziyade geleneksel Laz kiyafetlerini giymek isteyen isyancilarin Rize merkeze dogru yuruyuse gecmesiyle Ziya Hursit durumu telgrafla Ankara ya bildirdi Bunun uzerine Hamidiye kruvazoru gozdagi vermek icin Rize ye geldi Kruvazorun kente gelmesiyle cogu isyanci teslim oldu ve on gun kadar suren olaylar sonucu 143 kisi tutuklandi Tutuklananlardan 8 tanesi okuma yazma bilmediginden mutevellit kendini savunamadi ve idam edildi 8 kisiden 3 u Tan Otel in onunde 3 u belediye parkinda ve 2 si iskelenin basinda asildi Onlarca tutuklunun Adana ve Sinop ta hapsedilmesine karar verildi Maras ta ise Camii i Kebir etrafinda toplanip Sapka istemeyiz diye bagiranlar tutuklandi 5 kisi idama mahkum oldu Istanbul da ozellikle Fatih semtinde yaptiklari konusmalarla halki isyana tesvikle suclanan cok sayida kisi tutuklandi ve saniklar Ankara da yargilandi Sapka Devrimi nin sanata etkisi 25 Kasim 1925 yilinda ilan edilen Sapka Devrimi Cagdas Turk resim sanatinin genc kusak temsilcisi ressam Orhan Celik tarafindan sanata karakteristik ve figuratif soyutlama olarak indirgenmektedir Sanatci resimlerini su sekilde izleyiciye aktarmaktadir Tarihi bir olguyu resimlerime figur bicim olarak aktariyorum KaynakcaBu madde onerilmeyen bicimde kaynaklandirilmistir Gosterilen kaynaklar kaynak gosterme sablonlari kullanilarak dipnot belirtme bicemine uygun olarak duzenlenmelidir Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin a b c 8 Mart 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Agustos 2011 Ayten Sezer Arig Turklerdeki Kiyafetin Kisa Tarihi Ataturk Arastirma Merkezi Dergisi Sayi 64 65 66 Cilt XXII Mart Temmuz Kasim 2006 10 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Agustos 2011 Mehmet Yaman Inkilap Kanunlari Hakkinda Anayasal Bir Yorum Kriter org sitesi 26 07 2011 29 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Agustos 2011 a b Murat Aksoy Basortusu Turban Batililasma Laiklesme Laiklik ve Ortunme Kitap Yayinevi Istanbul 2005 2 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Agustos 2011 a b Selami Kilic Sapka Meselesi ve Kilik Kiyafet Inkilabi Ankara Universitesi Ataturk Yolu Dergisi Cilt 4 Sayi 16 1995 PDF 25 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 8 Agustos 2011 8 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Agustos 2011 12 Kanunuevvel 1342 1925 Cumartesi Maras Mebusu Abdulkadir Bey in Basvekaletten Dahiliye ve Hariciye Hakkinda Suali ve Basvekil Ismet Pasanin Sifahi Cevabi BASBAKANLARIMIZ ve GENEL KURUL KONUSMALARI Cumhuriyet Hukumetleri Donemi PDF TBMM Basimevi 2014 s 79 27 Mart 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 30 Agustos 2023 Ciftgumus Bulent 2007 Rize de Sapka Isyani Zumrut Gazetesi ss 6 7 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Ozhan Ozturk 29 Kasim 2017 ozhanozturk com 21 Subat 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Agustos 2020 17 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Dis baglantilarWikimedia Commons ta Sapka Devrimi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir