Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İlarslan (tam adı: Tac-i Dünya ve Din Ebu-l Feth İlarslan) (ö. 7 Mart 1172, Gürgenç), 22 Ağustos 1156 ile 7 Mart 1172 tarihleri arasında Harezmşahlar devletinin hükümdarlığını yapmıştır.
| İlarslan | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 İlarslan tahtına otururken | |||||
| Harezmşah hükümdarı | |||||
| Hüküm süresi | 22 Ağustos 1156 – 7 Mart 1172 | ||||
| Önce gelen | Atsız | ||||
| Sonra gelen | Alâeddin Tekiş ve Sultan Şah | ||||
| Ölüm | 7 Mart 1172 Köhne Ürgenç | ||||
| |||||
| Hanedan | Harezmşahlar | ||||
| Babası | Atsız | ||||
| Dini | İslam | ||||
Yaşamı
Babası Atsız sultan iken 1152'de oğlu İlarslan'ı Seyhun nehri ağzında önemli stratejik rolü olan Cend valisi olarak atamıştı.
1156'da Atsız ölünce İlarslan Harezmşah tahtına geçti. Harezmşahlar devleti babasının ve İlarslan'ın hükümdarlık döneminde hem Büyük Selçuklu Devleti'ne hem de "Gürhan" adı ile anılan hükümdarlar tarafından yönetilen Karahitaylar devletine yıllık tazminat ödeyen hukuken vasal bir devlet niteliğinde bulunmakla beraber genel olarak bağımsız bir ülke niteliklerini taşımaktaydı.
İlarslan'ın Harezmşah olarak göreve başlamasından çok geçmeden 8 Mayıs 1157'de Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı olan Ahmed Sencer öldü. Büyük Selçuklu Devleti ortaya çıkan çeşitli sultan adaylarının birbirleriyle mücadeleye girişmeleri ile büyük bir karışıklığa boğulup çok geçmeden bir tarihsel siyasi güç olmaktan çıktı. Bu gerçek, etkin olarak İlarslan'ın Büyük Selçuklulara vasal olmasına son verdi.
İlarslan Horasan'da olan siyasi gücünü yükseltmek için her türlü siyasete başvurdu. Bu nedenle çeşitli yöresel yöneticilerle değişik dönemlerde geçici müttefiklik yaparak onlara askeri destek sağladı. Fakat Selçukluların otoritesinin gittikçe zayıflayıp Selçuklu devletinin çökmesine rağmen, diğer bölge idarecilerine üstün gelmeyi başaramadı. Sancar'ın yerine onun başkentinde Selçuklu hükümdarı olarak saltanat kuran Karahanlı Mahmud ile yakın ilişki kurdu. Ama babası Sultan Atsız Selçuklu Sultanı'yla yazışmalarında kendinden kulun olarak bahis ederken, İlarslan'ın Mahmud ile yazışmalarında kendinden "gerçek arkadaşın" olarak bahsettiği belgelenmiştir. Diğer taraftan Selçuklu devletinin batısında hüküm süren II. Muhammed'le yazışmalarında İlarslan Selçukluların Irak ve batı İran'da tutunmalarının imkânsız olacağı için doğuya Horasan'a doğru hücuma geçmesini tavsiye etmiştir. İlarslan bir zaman için Sultan Sencer'in tahtına adaylardan biri olan Sultan Mesud ile yakın dostane ilişkilerde bulundu. Bunun ana nedeninin Karahitaylara karşı bir güç kurmak olduğu bildirilmiştir ama bu müttefiklik hiç gerçekleşmedi.
1158'de İlarslan Karahitayların diğer bir vasal ülkesi olan Semerkant'de kurulu Karahanlılar devleti işlerine karışmaya başladı. Karahanlılar hükümdarı Çağrı Han ülkesinde bulunan Karluklar aleyhinde idi ve Karluk emirlerinden bazıları Harezmşahlar ülkesine kaçıp İlarslan'dan destek istediler. Bunu bir bahane sayan İlarslan Karahanlılar'a karşı bir askeri sefere çıktı. Buhara şehri Harezmşahların eline geçti. Karahanlı sultanı Çağrı Han Semerkant şehrine çekilip Harezmşah ordusunun bu şehri kuşatmasına direnişe geçti. Çağrı Han Maveraünnehir Oğuz boylarından ve Karahitaylılar'dan yardım istedi. Karahitaylı Gürhan bir orduyu destek için göndermekle beraber bu ordunun komutanı Harezmsah ordusuyla savaş girmekte çekingen davrandı. Sonunda Semerkand'ın dini liderlerinin aracığıyla Çağrı Han, İlarslan'la bir barış imzalamak zorunda kaldı ve bu barışa göre Çağrı Han Karluk emirlerini ülkesine geri alacak ve onlara eski görevlerini geri verecekti.
Bundan sonra İlarslan Horasan'da ortaya çıkan karmaşık durumdan faydalanmaya kararla ilgisini Horasan'a çekip buradaki değişik Oğuz boyları arasındaki karışıklıklar ile uğraşmaya koyuldu.
1161'de Gürgan'da ve Dahestan'da Oğuz lideri olan İhtiyareddin Aytak ile ona karşı çıkan Yağmur Han arasındaki mücadelenin Aytak lehinde çözümünü sağladı. 1162'de Sultan adayı Mahmud Hanı tahttan indiren Oğuz lideri Ay-Aba kendini "Horasan hüsrevi ve dagünün sultanı" ilan etti ve batıda bulunan Selçuklu Sultanı adayı Arslan Şah'ın vasalı olduğunu bildirdi. Bu karmaşık durumu fırsat olarak gören İlarslan 1165'te Horasan'ı eline geçirmek için sefere çıktı ve Ay-Aba'yı Nişabur'da kuşatmaya aldı. Fakat şehri ve emiri eline geçiremeden kuşatmayı bırakıp geri dönmek zorunda kaldı.
Fakat Horasan'da karışıklık durumundan Karahitaylar Gürhan'ı "Yelu Pusuvan" da faydalanmak istemekteydi. 1165'te Karahitaylar ordusunun Horasan'daki Karahanlılar'a karşı bir sefere çıkıp güney Maveraünnehir bölgesini istila edip talan etmesine İlarslan ancak seyirci kalabildi.
1172'de ise Karahitaylar İlarslan'ın yıllık tazminatı vermediğini bahane ederek Harezmşah devleti ülkelerine bir ceza verme seferine çıktılar. Harezmşah ordusu toplanıp sefere başladığında İlarslan hasta düşmüştü. Ordusunun başından ayrılıp başkenti Gürgenç'e geri döndü ve yerine bir serdar bu orduya komutan tayin edildi. Harezmşah ordusu Karahitaylar ordusu ile yaptığı muharebede yenik düştü; ama Karahitaylar ordusu bunu bir akın hücumu olarak görerek ülkesine geri döndü. Bundan hemen sonra 7 Mart 1172'de Sultan İlarslan Gürgenç'te hayatına gözlerini yumdu. Oğulları olan "Alaaddin Tekiş Harezmşah" ile arasında bir taht kavgası çıkıp her ikisi de kendini Harezmşah Sultanı olarak ilan etti.
Döneminde kültürel katkılar
İlarslan'ın başkenti olan Gürgenc'deki kültürel gelişmelerden bu şehrin sonradan Moğollar tarafından tahrip edilmesi dolayısıyla günümüzde pek çok bilgimiz bulunmamaktadır. Ancak babası Atsız'ın hükümdarlığı döneminde başkentine çektiği bilgeler, alimler dolayısıyla Gürgenç'in çok canlı kültürel yaşantısının İlarslan döneminde de devam ettiği bildirilmektedir. Farsça kasideleri ve nesi "Hadā'iq 'us-sihr" adlı eseri ile ünlü bir yazar ve şair olan 'ın Harezm'de saray nazırı olarak görevine devam etmiştir. 15. yüzyılda 150 kadar şair ve yazar kişiyi ele alan "Tezkerat-il-Suara" adlı "Devletşah"ın eserinde şair Sayf-al-Din Esferangi'in Buhara'dan getirildiğini ve "Seyid İsmail Gürgani" adlı ünlü bir hekimin hazırladığı "Ḏaḵira-ye ḵᵛārazmšāhi" adli tıp ansiklopedisi eserini Harezmşahlara adadığını bildirmiştir.
Kaynakça
- Özel
- ^ Kafesoğlu, Kafesoğlu, İbrahim (1965), Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-617/1092-1229), Ankara say. 60-61, 68-72).
- ^ a b c d e Barthold, W. (1968) Turkestan Down to the Mongöl Invasion 3.ed., Londra:Acls History E-Book Project Reprint Series say. 331-37. (İngilizce) Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "barthold" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ Bazı kaynaklar bu seferin tarihini 1163 ve diğerleri 1167 olarak verirler. Bknz:Encyclopedia İranıca'da "il-arslan" maddesi[]
- ^ Encyclopedia Iranica'da "Il-arslan" maddesi 8 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)(Erişim:27.6.2010)
- Genel
- Taneri, Aydın (1989) Harezmşahlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, .
- Kafesoğlu, İbrahim (1965), Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-617/1092-1229), Ankara:
- Köymen, Mehmet A. (1954), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. Cilt II: İkinci Imparatorluğu Tarihi, Ankara: say.311-53,445
- Alaaddin Ata Melik Cüveynî,Tarih-i Cihan Güşa
- Turkce'ye Cevri: Cev. Mürsel Öztürk,) (1999), Dünya Fatihi Tarihi Ankara:Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları; .
- İngilizceye çeviri: Cilt II say.3-14)
- Barthold, W. (1968) Turkestan Down to the Mongol Invasion 3.ed., Londra:Acls History E-Book Project Reprint Series say. 331-37. (İngilizce)
- Encyclopedia Iranica'da "il-arslan" maddesi 8 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Burada bulunan bibliyografya listesi (İngilizce) (Erişim:27.6.2010)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ilarslan tam adi Tac i Dunya ve Din Ebu l Feth Ilarslan o 7 Mart 1172 Gurgenc 22 Agustos 1156 ile 7 Mart 1172 tarihleri arasinda Harezmsahlar devletinin hukumdarligini yapmistir IlarslanIlarslan tahtina otururkenHarezmsah hukumdariHukum suresi22 Agustos 1156 7 Mart 1172Once gelenAtsizSonra gelenAlaeddin Tekis ve Sultan SahOlum7 Mart 1172 Kohne UrgencTam adiTacu l Dunya ve d Din Ebu l Feth IlarslanHanedanHarezmsahlarBabasiAtsizDiniIslamYasamiUrgenc de Kutluk Timur minaresi ve Ilarslan Harezmsah turbesi Babasi Atsiz sultan iken 1152 de oglu Ilarslan i Seyhun nehri agzinda onemli stratejik rolu olan Cend valisi olarak atamisti 1156 da Atsiz olunce Ilarslan Harezmsah tahtina gecti Harezmsahlar devleti babasinin ve Ilarslan in hukumdarlik doneminde hem Buyuk Selcuklu Devleti ne hem de Gurhan adi ile anilan hukumdarlar tarafindan yonetilen Karahitaylar devletine yillik tazminat odeyen hukuken vasal bir devlet niteliginde bulunmakla beraber genel olarak bagimsiz bir ulke niteliklerini tasimaktaydi Ilarslan in Harezmsah olarak goreve baslamasindan cok gecmeden 8 Mayis 1157 de Buyuk Selcuklu Devleti hukumdari olan Ahmed Sencer oldu Buyuk Selcuklu Devleti ortaya cikan cesitli sultan adaylarinin birbirleriyle mucadeleye girismeleri ile buyuk bir karisikliga bogulup cok gecmeden bir tarihsel siyasi guc olmaktan cikti Bu gercek etkin olarak Ilarslan in Buyuk Selcuklulara vasal olmasina son verdi Ilarslan Horasan da olan siyasi gucunu yukseltmek icin her turlu siyasete basvurdu Bu nedenle cesitli yoresel yoneticilerle degisik donemlerde gecici muttefiklik yaparak onlara askeri destek sagladi Fakat Selcuklularin otoritesinin gittikce zayiflayip Selcuklu devletinin cokmesine ragmen diger bolge idarecilerine ustun gelmeyi basaramadi Sancar in yerine onun baskentinde Selcuklu hukumdari olarak saltanat kuran Karahanli Mahmud ile yakin iliski kurdu Ama babasi Sultan Atsiz Selcuklu Sultani yla yazismalarinda kendinden kulun olarak bahis ederken Ilarslan in Mahmud ile yazismalarinda kendinden gercek arkadasin olarak bahsettigi belgelenmistir Diger taraftan Selcuklu devletinin batisinda hukum suren II Muhammed le yazismalarinda Ilarslan Selcuklularin Irak ve bati Iran da tutunmalarinin imkansiz olacagi icin doguya Horasan a dogru hucuma gecmesini tavsiye etmistir Ilarslan bir zaman icin Sultan Sencer in tahtina adaylardan biri olan Sultan Mesud ile yakin dostane iliskilerde bulundu Bunun ana nedeninin Karahitaylara karsi bir guc kurmak oldugu bildirilmistir ama bu muttefiklik hic gerceklesmedi 1158 de Ilarslan Karahitaylarin diger bir vasal ulkesi olan Semerkant de kurulu Karahanlilar devleti islerine karismaya basladi Karahanlilar hukumdari Cagri Han ulkesinde bulunan Karluklar aleyhinde idi ve Karluk emirlerinden bazilari Harezmsahlar ulkesine kacip Ilarslan dan destek istediler Bunu bir bahane sayan Ilarslan Karahanlilar a karsi bir askeri sefere cikti Buhara sehri Harezmsahlarin eline gecti Karahanli sultani Cagri Han Semerkant sehrine cekilip Harezmsah ordusunun bu sehri kusatmasina direnise gecti Cagri Han Maveraunnehir Oguz boylarindan ve Karahitaylilar dan yardim istedi Karahitayli Gurhan bir orduyu destek icin gondermekle beraber bu ordunun komutani Harezmsah ordusuyla savas girmekte cekingen davrandi Sonunda Semerkand in dini liderlerinin aracigiyla Cagri Han Ilarslan la bir baris imzalamak zorunda kaldi ve bu barisa gore Cagri Han Karluk emirlerini ulkesine geri alacak ve onlara eski gorevlerini geri verecekti Bundan sonra Ilarslan Horasan da ortaya cikan karmasik durumdan faydalanmaya kararla ilgisini Horasan a cekip buradaki degisik Oguz boylari arasindaki karisikliklar ile ugrasmaya koyuldu 1161 de Gurgan da ve Dahestan da Oguz lideri olan Ihtiyareddin Aytak ile ona karsi cikan Yagmur Han arasindaki mucadelenin Aytak lehinde cozumunu sagladi 1162 de Sultan adayi Mahmud Hani tahttan indiren Oguz lideri Ay Aba kendini Horasan husrevi ve dagunun sultani ilan etti ve batida bulunan Selcuklu Sultani adayi Arslan Sah in vasali oldugunu bildirdi Bu karmasik durumu firsat olarak goren Ilarslan 1165 te Horasan i eline gecirmek icin sefere cikti ve Ay Aba yi Nisabur da kusatmaya aldi Fakat sehri ve emiri eline geciremeden kusatmayi birakip geri donmek zorunda kaldi Fakat Horasan da karisiklik durumundan Karahitaylar Gurhan i Yelu Pusuvan da faydalanmak istemekteydi 1165 te Karahitaylar ordusunun Horasan daki Karahanlilar a karsi bir sefere cikip guney Maveraunnehir bolgesini istila edip talan etmesine Ilarslan ancak seyirci kalabildi 1172 de ise Karahitaylar Ilarslan in yillik tazminati vermedigini bahane ederek Harezmsah devleti ulkelerine bir ceza verme seferine ciktilar Harezmsah ordusu toplanip sefere basladiginda Ilarslan hasta dusmustu Ordusunun basindan ayrilip baskenti Gurgenc e geri dondu ve yerine bir serdar bu orduya komutan tayin edildi Harezmsah ordusu Karahitaylar ordusu ile yaptigi muharebede yenik dustu ama Karahitaylar ordusu bunu bir akin hucumu olarak gorerek ulkesine geri dondu Bundan hemen sonra 7 Mart 1172 de Sultan Ilarslan Gurgenc te hayatina gozlerini yumdu Ogullari olan Alaaddin Tekis Harezmsah ile arasinda bir taht kavgasi cikip her ikisi de kendini Harezmsah Sultani olarak ilan etti Doneminde kulturel katkilarIlarslan in baskenti olan Gurgenc deki kulturel gelismelerden bu sehrin sonradan Mogollar tarafindan tahrip edilmesi dolayisiyla gunumuzde pek cok bilgimiz bulunmamaktadir Ancak babasi Atsiz in hukumdarligi doneminde baskentine cektigi bilgeler alimler dolayisiyla Gurgenc in cok canli kulturel yasantisinin Ilarslan doneminde de devam ettigi bildirilmektedir Farsca kasideleri ve nesi Hada iq us sihr adli eseri ile unlu bir yazar ve sair olan in Harezm de saray naziri olarak gorevine devam etmistir 15 yuzyilda 150 kadar sair ve yazar kisiyi ele alan Tezkerat il Suara adli Devletsah in eserinde sair Sayf al Din Esferangi in Buhara dan getirildigini ve Seyid Ismail Gurgani adli unlu bir hekimin hazirladigi Ḏaḵira ye ḵᵛarazmsahi adli tip ansiklopedisi eserini Harezmsahlara adadigini bildirmistir KaynakcaOzel Kafesoglu Kafesoglu Ibrahim 1965 Harezmsahlar Devleti Tarihi 485 617 1092 1229 Ankara say 60 61 68 72 a b c d e Barthold W 1968 Turkestan Down to the Mongol Invasion 3 ed Londra Acls History E Book Project Reprint Series ISBN 1 59740 450 0 say 331 37 Ingilizce Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi barthold adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme Bazi kaynaklar bu seferin tarihini 1163 ve digerleri 1167 olarak verirler Bknz Encyclopedia Iranica da il arslan maddesi olu kirik baglanti Encyclopedia Iranica da Il arslan maddesi 8 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Erisim 27 6 2010 GenelTaneri Aydin 1989 Harezmsahlar Turkiye Diyanet Vakfi Yayinlari ISBN 975 389 110 5 Kafesoglu Ibrahim 1965 Harezmsahlar Devleti Tarihi 485 617 1092 1229 Ankara Koymen Mehmet A 1954 Buyuk Selcuklu Imparatorlugu Tarihi Cilt II Ikinci Imparatorlugu Tarihi Ankara say 311 53 445 Alaaddin Ata Melik Cuveyni Tarih i Cihan Gusa Turkce ye Cevri Cev Mursel Ozturk 1999 Dunya Fatihi Tarihi Ankara Kultur ve Turizm Bakanligi Yayinlari ISBN 975 17 2206 3 Ingilizceye ceviri Cilt II say 3 14 Barthold W 1968 Turkestan Down to the Mongol Invasion 3 ed Londra Acls History E Book Project Reprint Series ISBN 1 59740 450 0 say 331 37 Ingilizce Encyclopedia Iranica da il arslan maddesi 8 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Burada bulunan bibliyografya listesi Ingilizce Erisim 27 6 2010