Şeyhî (ö. 1431), Kütahya doğumlu 15. asır Türk divan şairi ve tabip.
Kendinden sonra gelen birçok şairi etkilemiş bir şairdir. Harnâme adlı hiciv mesnevisi ve Fars edebiyatının ünlü şairi Nizami'nin aynı adlı eserinden Türkçeleştirdiği Hüsrev ü Şîrîn adlı aşk mesnevisi en ünlü eserleridir. Aynı zamanda döneminin ünlü bir hekimi olan Şeyhî, Germiyan Beyi II. Yakub'un, Osmanlı padişahlarından Çelebi Mehmed ve II. Murad’ın özel doktoru olmuştur.
Hayatı
Tahminen 1371- 1376 yılları arasında, o devirde Germiyanoğulları Beyliği sınırları içindeki Kütahya'da doğdu. Adı bazı kaynaklarda Yusuf, bazı kaynaklarda Sinan olarak geçer; Germiyanlı Şeyhi ya da Hekim Sinan olarak da bilinir. Babasının adının Mecdeddin Ahmed olduğu tahmin edilmektedir. Şair ile şair yeğenleridir.
Çocukluğunu, devrin kültür merkezlerinden birisi olan Kütahya'da geçirdi. Germiyanoğulları beylerinden II. Yakub Bey'in hem hekimi hem de sohbet arkadaşı idi. Bilime olan merakı ile İran'a gitti; burada başta tıp ve tasavvuf olmak üzere yoğun bir eğitim gördü. Öğrenimini tamamlayarak Anadolu'ya geri döndükten sonra Hekim Sinan olarak ünlendi. Tıpta en ziyade mahareti göz hastalıkları üzerine idi. Dönüş yolunda Ankara'ya uğrayıp Hacı Bayram Veli'nin halifesi olduğu söylenir. Şeyhî mahlasını bundan sonra aldı ancak fiilen şeyhlik yaptığına dair bir bilgi yoktur. Bir görüşe göre de Hâcı Bayram’a değil Emîr Sultân’a bağlandığı için “Şeyhî” mahlasını seçmiştir.
Karaman seferi sırasında Ankara'da rahatsızlanan Osmanlı padişahı I. Mehmed'i tedavi etmek için çağrıldı ve başarılı olunca kendisine tımar olarak Tokuzlu köyü verilerek sultanın özel tabipliğine tayin edildi. Kimi kaynaklara göre Tokuzlu köyüne giderken köyün eski sahipleri tarafından soyulması üzerine rakiplerini eşekle sembolleştirdiği Harname (Eşekname) adlı mesneviyi yazıp Çelebi Mehmet'e sunmuş ve Çelebi Mehmet, olay üzerine Şeyhî’nin zararlarını ziyadesiyle karşılamıştır.
Sehî Bey’in Heşt Behişt tezkiresinde Harname'nin ve Hüsrev ü Şirin mesnevisinin yazılması şöyle anlatılır: Çelebi Mehmet'ten sonra Osmanlı tahtına geçen II. Murad'ın Şeyhi'yi kendisine vezir tayin etmek istemiş; ancak araya giren kimseler vezir olabilmesi için Nizâmî’nin hamsesinden bir hikayenin yazılmasını şart olarak koşmuştu Şeyhî, bunun üzerine Nizami'nin Hüsrev ü Şîrîn eserini tercüme etmeye başladı ve bu esere Türk kültüründen bazı eklemeler yaptı; Sehi'nin ifadesiyle "bu güzele Türk elbisesi dikti". Şeyhi bin kadar beyit yazıp II. Murad'a sunduktan sonra padişahın hediyeleri ile Germiyan'a dönerken yolda harami baskınına uğrayıp her şeyi yağmacılara kaptırınca Harname mesnevisini yazıp padişaha sundu ve ardından Hüsrev ü Şirin'i yazmaya devam etti.
Latifî ise bu iki eserin yazılışı ile ilgili farklı bir hikâye anlatır: Şeyhi, Hüsrev ü Şirin'i yazıp II. Murad'a sunmuş ve padişah eseri çok beğenmişti ancak rakipleri, bunun Nizamî'den tercüme olduğunu söyleyerek kötülediler; Şeyhi, padişahın ihsanlarından yararlanamadı. Bunun üzerine kendisine şikayet edenler hakkında Harname'yi yazdı.
Ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber, genel kanı 1431 yılında öldüğü üzerinedir.Hüsrev ü Şirin eserini tamamlayamadan öldü. Eserini Rumî isimli bir şair tamamladı. Eseri tamamlayan şair Rumî'nin yeğeni Germiyanli Cemali olduğu düşünülür. Mezarı, Kütahya'da Dumlupınar Mahallesi'nde bir ziyaret yeridir. 1961 yılında 15. yüzyılda bir türbe inşa edilmiştir.
Çalışmaları ve edebî kişiliği
Şeyhi erken dönem Divan Edebiyatı şairlerindendir ve divan edebiyatının gelişmesine büyük katkısı olmuştur. Kaside ve mesnevide zamanının en ileri gelen şâiri idi. Hacı Bayram Veli'den çok etkilenmiş ve onun dervişi olmuştur. Tasavvufi bir kişilik olmasına ve tasavvuf eğitimi almış olmasına rağmen eserlerinde tasavvufi öğeler bulunmamaktadır. Din dışı şiirler yazmayı tercih etmiştir. Şiirde üstadı Ahmedî'dir.
Divanı dışında iki önemli mesnevisi bulunur: Harnâme (Eşeknâme) ve Hüsrev ü Şirin. Köyünde uğradığı saldırı üzerine yazdığı Harnâmede, kaderi yük taşımak olan bir eşeğin semiren öküzlere özenmesi üzerine başına gelenler mizahi ve alegorik bir dil ile hicvedilmiştir. Nizami'nin eseri Hüsrev ü Şirin'in Türkçe tercümesini bizzat Osmanlı padişahı II. Murad'ın isteği üzerine yazmaya başladığı düşünülür. Bir tercüme olarak başladığı çalışmaya, yaptığı ilave ve değişikliklerle telif eser niteliği kazandırdı. Bu eserini tamamlayamadan ölmüştür. Eseri kız kardeşinin oğlu tamamlamıştır.
Ayrıca Ney-nâme adlı ufak bir mesnevisi, tıbba dair bir eseri Farsçadan tercüme ettiği Habnâme adlı bir mesnevisinin daha bulunduğu rivayet edilir.
Çağdaşlarına ve ondan önceki şairlere göre dilinde Farsça tesirinin çok olduğu görülür.
Başlıca Eserleri
Şiirleri
- Divan. 15 kaside, 4 tercî’-i bend, 2 terkîb-i bend, 1 mesnevi, 2 müstezat ve 202 gazelden oluşur. Yazma kütüphanelerde pek çok nüshasına rastlanır.
- Hüsrev ü Şirin. Şeyhî’yi asıl üne kavuşturan en önemli eseridir. 6694 beyitten oluşur. Nizami’nin aynı adlı mesnevisinin tercümesi olarak başlayan eser, aynı konuyu farklı bir şekilde işleyip özgün bir eser haline gelmiştir. II. Murat'a ithaf edilmiş olan eser, yazıldığı zamandan itibaren büyük rağbet görmüş, çok okunmuştur.
- Harnâme. II. Murad'a sunulmuş 126 beyitlik küçük bir hiciv eseridir.
Tıpla ilgili eserleri
Notlar
- ^ Latifî tezkiresinde onunla ilgili "Murad Han- Gazi devrinde geldugi" şeklinde bir kayıt bulunur ve 1415'te Çelebi Sultan Mehmed'i tedavi ettiği zaman 40-45 yaşlarında olması olasılığından hareketle 1371-1376 arasında doğduğu tahmin edilmektedir
- ^ 825 tarihli Germiyan oğlu Yakub Bey vakfiyesinde Şeyhî'nin şâhitler arasında bulunduğuna bakılırsa bu tarihte yine eski efendisinin yanına geri döndüğü anlaşılır. Sonradan tekrar Osmanlı padişahının yanına gitmiştir
- ^ Halet Efendi kitapları Numara 628 da 1423'te gösterse de 1428'de Germiyanoğlu II. Yakub Bey'in Edirne'ye seyahatinde beraberinde bulunduğu ve onun vefatına mersiye yazdığına göre 1428'den sonra öldüğü kesindir
Kaynakça
Vikikaynak'ta Kişi:Şeyhî ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
- ^ Uzunçarşılı, İ.H. Kütahya Şehri, İstanbul Devlet Matbaası, 1932, s, 267, 268
- ^ a b Tavukçu, Orhan Kemal (2000). (PDF). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi. 17 Eylül 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Sözlüğü, Türk Edebiyatı İsimler. . teis.yesevi.edu.tr. 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2021.
- ^ a b Güler, Kadir; Ersoy, E. (2009). . Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Müstakimzâde Süleyman Sa'deddin Efendi, Mecalletün Nisâb adlı eserinde 1451 Nisan/Mayıs aylarında öldüğünü yazar
- ^ Evliya Çelebî, Seyahatnâme, 9. cilt
- ^ Kocabaş, Mükerrem (2019). . İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 18 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Özkan, Mustafa (2000). . İlmî Araştırmalar : Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri,. 18 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Seyhi o 1431 Kutahya dogumlu 15 asir Turk divan sairi ve tabip Kendinden sonra gelen bircok sairi etkilemis bir sairdir Harname adli hiciv mesnevisi ve Fars edebiyatinin unlu sairi Nizami nin ayni adli eserinden Turkcelestirdigi Husrev u Sirin adli ask mesnevisi en unlu eserleridir Ayni zamanda doneminin unlu bir hekimi olan Seyhi Germiyan Beyi II Yakub un Osmanli padisahlarindan Celebi Mehmed ve II Murad in ozel doktoru olmustur HayatiTahminen 1371 1376 yillari arasinda o devirde Germiyanogullari Beyligi sinirlari icindeki Kutahya da dogdu Adi bazi kaynaklarda Yusuf bazi kaynaklarda Sinan olarak gecer Germiyanli Seyhi ya da Hekim Sinan olarak da bilinir Babasinin adinin Mecdeddin Ahmed oldugu tahmin edilmektedir Sair ile sair yegenleridir Cocuklugunu devrin kultur merkezlerinden birisi olan Kutahya da gecirdi Germiyanogullari beylerinden II Yakub Bey in hem hekimi hem de sohbet arkadasi idi Bilime olan meraki ile Iran a gitti burada basta tip ve tasavvuf olmak uzere yogun bir egitim gordu Ogrenimini tamamlayarak Anadolu ya geri dondukten sonra Hekim Sinan olarak unlendi Tipta en ziyade mahareti goz hastaliklari uzerine idi Donus yolunda Ankara ya ugrayip Haci Bayram Veli nin halifesi oldugu soylenir Seyhi mahlasini bundan sonra aldi ancak fiilen seyhlik yaptigina dair bir bilgi yoktur Bir goruse gore de Haci Bayram a degil Emir Sultan a baglandigi icin Seyhi mahlasini secmistir Karaman seferi sirasinda Ankara da rahatsizlanan Osmanli padisahi I Mehmed i tedavi etmek icin cagrildi ve basarili olunca kendisine timar olarak Tokuzlu koyu verilerek sultanin ozel tabipligine tayin edildi Kimi kaynaklara gore Tokuzlu koyune giderken koyun eski sahipleri tarafindan soyulmasi uzerine rakiplerini esekle sembollestirdigi Harname Esekname adli mesneviyi yazip Celebi Mehmet e sunmus ve Celebi Mehmet olay uzerine Seyhi nin zararlarini ziyadesiyle karsilamistir Sehi Bey in Hest Behist tezkiresinde Harname nin ve Husrev u Sirin mesnevisinin yazilmasi soyle anlatilir Celebi Mehmet ten sonra Osmanli tahtina gecen II Murad in Seyhi yi kendisine vezir tayin etmek istemis ancak araya giren kimseler vezir olabilmesi icin Nizami nin hamsesinden bir hikayenin yazilmasini sart olarak kosmustu Seyhi bunun uzerine Nizami nin Husrev u Sirin eserini tercume etmeye basladi ve bu esere Turk kulturunden bazi eklemeler yapti Sehi nin ifadesiyle bu guzele Turk elbisesi dikti Seyhi bin kadar beyit yazip II Murad a sunduktan sonra padisahin hediyeleri ile Germiyan a donerken yolda harami baskinina ugrayip her seyi yagmacilara kaptirinca Harname mesnevisini yazip padisaha sundu ve ardindan Husrev u Sirin i yazmaya devam etti Latifi ise bu iki eserin yazilisi ile ilgili farkli bir hikaye anlatir Seyhi Husrev u Sirin i yazip II Murad a sunmus ve padisah eseri cok begenmisti ancak rakipleri bunun Nizami den tercume oldugunu soyleyerek kotulediler Seyhi padisahin ihsanlarindan yararlanamadi Bunun uzerine kendisine sikayet edenler hakkinda Harname yi yazdi Olum tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber genel kani 1431 yilinda oldugu uzerinedir Husrev u Sirin eserini tamamlayamadan oldu Eserini Rumi isimli bir sair tamamladi Eseri tamamlayan sair Rumi nin yegeni Germiyanli Cemali oldugu dusunulur Mezari Kutahya da Dumlupinar Mahallesi nde bir ziyaret yeridir 1961 yilinda 15 yuzyilda bir turbe insa edilmistir Calismalari ve edebi kisiligiSeyhi erken donem Divan Edebiyati sairlerindendir ve divan edebiyatinin gelismesine buyuk katkisi olmustur Kaside ve mesnevide zamaninin en ileri gelen sairi idi Haci Bayram Veli den cok etkilenmis ve onun dervisi olmustur Tasavvufi bir kisilik olmasina ve tasavvuf egitimi almis olmasina ragmen eserlerinde tasavvufi ogeler bulunmamaktadir Din disi siirler yazmayi tercih etmistir Siirde ustadi Ahmedi dir Divani disinda iki onemli mesnevisi bulunur Harname Esekname ve Husrev u Sirin Koyunde ugradigi saldiri uzerine yazdigi Harnamede kaderi yuk tasimak olan bir esegin semiren okuzlere ozenmesi uzerine basina gelenler mizahi ve alegorik bir dil ile hicvedilmistir Nizami nin eseri Husrev u Sirin in Turkce tercumesini bizzat Osmanli padisahi II Murad in istegi uzerine yazmaya basladigi dusunulur Bir tercume olarak basladigi calismaya yaptigi ilave ve degisikliklerle telif eser niteligi kazandirdi Bu eserini tamamlayamadan olmustur Eseri kiz kardesinin oglu tamamlamistir Ayrica Ney name adli ufak bir mesnevisi tibba dair bir eseri Farscadan tercume ettigi Habname adli bir mesnevisinin daha bulundugu rivayet edilir Cagdaslarina ve ondan onceki sairlere gore dilinde Farsca tesirinin cok oldugu gorulur Baslica EserleriSiirleri Divan 15 kaside 4 terci i bend 2 terkib i bend 1 mesnevi 2 mustezat ve 202 gazelden olusur Yazma kutuphanelerde pek cok nushasina rastlanir Husrev u Sirin Seyhi yi asil une kavusturan en onemli eseridir 6694 beyitten olusur Nizami nin ayni adli mesnevisinin tercumesi olarak baslayan eser ayni konuyu farkli bir sekilde isleyip ozgun bir eser haline gelmistir II Murat a ithaf edilmis olan eser yazildigi zamandan itibaren buyuk ragbet gormus cok okunmustur Harname II Murad a sunulmus 126 beyitlik kucuk bir hiciv eseridir Tipla ilgili eserleri HabnameNotlar Latifi tezkiresinde onunla ilgili Murad Han Gazi devrinde geldugi seklinde bir kayit bulunur ve 1415 te Celebi Sultan Mehmed i tedavi ettigi zaman 40 45 yaslarinda olmasi olasiligindan hareketle 1371 1376 arasinda dogdugu tahmin edilmektedir 825 tarihli Germiyan oglu Yakub Bey vakfiyesinde Seyhi nin sahitler arasinda bulunduguna bakilirsa bu tarihte yine eski efendisinin yanina geri dondugu anlasilir Sonradan tekrar Osmanli padisahinin yanina gitmistir Halet Efendi kitaplari Numara 628 da 1423 te gosterse de 1428 de Germiyanoglu II Yakub Bey in Edirne ye seyahatinde beraberinde bulundugu ve onun vefatina mersiye yazdigina gore 1428 den sonra oldugu kesindirKaynakcaVikikaynak ta Kisi Seyhi ile ilgili metin bulabilirsiniz Uzuncarsili I H Kutahya Sehri Istanbul Devlet Matbaasi 1932 s 267 268 a b Tavukcu Orhan Kemal 2000 PDF Ataturk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu doktora tezi 17 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Sozlugu Turk Edebiyati Isimler teis yesevi edu tr 24 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2021 a b Guler Kadir Ersoy E 2009 Dumlupinar Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 26 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Mustakimzade Suleyman Sa deddin Efendi Mecalletun Nisab adli eserinde 1451 Nisan Mayis aylarinda oldugunu yazar Evliya Celebi Seyahatname 9 cilt Kocabas Mukerrem 2019 Istanbul Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu yuksek lisans tezi 18 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Ozkan Mustafa 2000 Ilmi Arastirmalar Dil Edebiyat Tarih Incelemeleri 18 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi