Eris (küçük gezegen tanımı 136199 Eris), Güneş Sistemi'nde bilinen en kütleli ve ikinci en büyük cüce gezegendir.Dağınık diskte bulunan bir Neptün ötesi cisimdir (TNO) ve yüksek bir yörünge dışmerkezliğine sahiptir.
Eris (ortada) ve Dysnomia (solunda); Hubble Uzay Teleskobu tarafından elde edilen görüntü | |||||||||
Keşif | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Keşfeden | |||||||||
Keşif tarihi | 5 Ocak 2005 | ||||||||
Adlandırmalar | |||||||||
MPC belirtmesi | (136199) Eris | ||||||||
Adın kaynağı | Ἔρις Eris | ||||||||
Alternatif adlandırma | 2003 UB313 Xena (takma ad) | ||||||||
Sıfatlar | Eridian | ||||||||
Sembol | |||||||||
Yörünge özellikleri | |||||||||
İlk önkeşif tarihi | 3 Eylül 1954 | ||||||||
Günöte | 97,457 AU (14,579 Tm) | ||||||||
Günberi | 38,271 AU (5,725 Tm) | ||||||||
67,864 AU (10,152 Tm) | |||||||||
Dış merkezlik | 0,43607 | ||||||||
559,07 y (204.199 g) | |||||||||
Ortalama yörünge hızı | 3,434 km/s | ||||||||
205,989° | |||||||||
0° 0d 6.307s / gün | |||||||||
Eğiklik | 44,040° | ||||||||
35,951° | |||||||||
≈ 1 Aralık 2257 ±11 gün | |||||||||
151,639° | |||||||||
Bilinen doğal uydusu | Dysnomia | ||||||||
Fiziksel özellikler | |||||||||
(B−V)=0.78, V−R=0.45 | |||||||||
18,7 | |||||||||
–1,21 | |||||||||
34,4±1,4 mili yay-saniye | |||||||||
Ortalama çap | 2326±12 km | ||||||||
Ortalama yarıçap | 1163±6 km | ||||||||
(1,70±0,02)×107 km2 | |||||||||
Hacim | (6,59±0,10)×109 km3 | ||||||||
Kütle | |||||||||
Ortalama yoğunluk | 2,43±0,05 g/cm3 | ||||||||
Ekvatoral yerçekimi | 0,82±0,02 m/s2 0,084±0,002 g | ||||||||
Ekvatoral kurtulma hızı | 1,38 ± 0,01 km/s | ||||||||
15,786 g (eşzamanlı) | |||||||||
≈ 78,3° yörüngeye (varsayılan) ≈ 61,6° tutuluma (varsayılan) | |||||||||
0,96+0,09 -0,04 [sic] geometric 0,99+0,01 -0,09 Bond | |||||||||
| |||||||||
Wikimedia Commons'ta ilgili ortam |
Palomar Gözlemevi merkezli keşif ekibi, NASA ve bazı basın organları tarafından Güneş Sistemi'nin onuncu gezegeni olarak tanımlanmaktaydı. Uluslararası Astronomi Birliği, Ağustos 2006'da, Eris'in de durumunu netleştirecek olan, "gezegen" teriminin tanımını yayınladıktan sonra, gezegen olmadığına karar verildi. Onun yerine Plüton, Haumea, Makemake ve Ceres ile birlikte cüce gezegen sıfatını aldı.
Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü'nden Michael E. Brown başkanlığındaki ekip, Hubble Uzay Teleskopu ile Temmuz 2005'te Dünya'dan 15 milyar km ötede bir gezegen tespit ettiğini açıklamış ve gezegene gayriresmî olarak "Xena" (Zeyna) adını vermişti. Teleskop Zeyna'nın çapını 2.389 km olarak ölçmüştür. Daha sonra 2015 yılında Plüton'a ulaşan New Horizons (Yeni Ufuklar) uzay sondasının yaptığı gözlemler sonucu, "Xena" (Zeyna)'nın çapının 2326 km olduğu ve Plüton'dan büyük değil ondan çok az küçük olduğu anlaşılmıştır. (Ancak Plüton'un kütlesi Eris'ten küçüktür.) 2005 yılında yapılan gözlemlerde Eris'in bir uydusunun bulunduğu keşfedilmiştir ve bu uyduya Dysnomia adı verilmiştir.
Eris'in yörüngesi, Güneş Sistemi'ndeki diğer gezegenlerin yörüngesel düzlemine 45 derece eğik konumda bulunuyor. Bu eğim yüzünden 2005 yılına kadar gözlerden uzak kaldığı düşünülen Eris, Güneş'in çevresindeki turunu 560 yılda tamamlıyor.
Eris aynı zamanda herhangi bir uzay aracı tarafından ziyaret edilmemiş en büyük cisimdir.
Eris'in yörüngesi, Güneş Sistemi'ndeki diğer gezegenlerin yörüngesel düzlemine 45 derece eğik konumda bulunuyor. Bu eğim yüzünden 2005 yılına kadar gözlerden uzak kaldığı düşünülen Eris, Güneş'in çevresindeki turunu 560 yılda tamamlıyor. Böylesine uzun bir periyoda sahip olabilmesi için Eris'in Güneş'ten oldukça uzak olması gereklidir. Bu uzaklıkla Şubat 2016'da Güneş'ten uzaklığı 96.3AU'ydu. (Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığının 96.3 katı, Neptün ve Plüton'unkindense 3 kat uzun). Öyle ki, Eris 2018'de 2018 VG18'in keşfine kadar Güneş Sisteminde bilinen en uzak gökcismiydi. Yörünge hızı 3 kilometre 616 metre 92 santimetre saniye olması gerekir.[]
Sınıflandırma
Eris bir Neptün ötesi bir plütoid'dir. Yörüngesel özellikleri Eris'i daha çok bir Dağınık Disk olarak ya da Kuiper Kuşağı'ndan daha uzak ve az alışılagelmiş yörüngelere Neptün ve Güneş'in kütle çekim etkisiyle oturmuş bir Neptün ötesi Cisim olarak da tanımlar. Yine de yüksek yörünge yüksekliği genel olarak bilinen Dağınık Disklerden farklı olsa bazı kuramsal modeller Kuiper Kuşağı'nda oluşup dışarıya saçılan cisimlerin, Kuiper Kuşağının dışında oluşanlara kıyasla daha fazla yörüngesel eğime sahip olabileceği izlenimini uyandırır.
Başlarda Eris'in Plüto'dan daha büyük olduğu düşünüldüğü için, keşfinin ilk dönemlerinde NASA tarafından verilen röportajlarda 10. gezegen olarak tanımlanmıştır. Ancak Eris'in ve Plüto'nun bir gezegen olup olmadığı konusundaki belirsizliklerden ötürü 2006'da toplanan IAU tarafından verilen yeni tanıma göre Eris'in bir cüce gezegen olduğu konusunda karar kılınmıştır.
Yörünge
Eris'in yörüngesini tamamlaması 558 yıl sürer. Güneş'ten günötesi 98 AU, günberisiyse 38 AU'dur.
Günberi'yi isabetli olarak hesaplamak için sayısal entegrasyon gereklidir. JPL Horizons tarafından yapılan sayısal entegrasyon gösterir ki Eris 1699'da Günberiye, 1977'deyse Gönöteye ulaşır ve 2257'de Günberiye tekrar ulaşacaktır. Öteki 8 gezegenin aksine, Eris'İn yörünge eğimi oldukça yüksek bir değer olan yörünge düzlemine göre 44°'dir.
Eris'in görünülebilir parlaklığı 18.7 Kadir gibi amatör teleskoplar tarafından dahi belli olacak bir parlaklıktadır. 20 cm'lik CCD'ye sahip bir teleskop Eris'i uygun ortam koşullarında algılayabilir. 2005'e kadar keşfedilememesinin sebebi, Eris'in sahip olduğu yörünge eğimi olduğu düşünülüyor. Birçok güneş sistemi araştırmacısı güneş sistemindeki cisimleri yörünge düzleminde arar, çünkü çoğu cisim buradadır.
Dönüş
Eris'in kendi etrafında dönerken değişen parlaklık miktarı çok az olduğu için Eris'in bir gününü belirlemek hayli zordu. 2020'de yapılan en isabetli saptamalara göre Eris'in bir günü çok yüksek ihtimalle 14.56 dünya gününe eşittir. Bu tespit uzun zaman boyunca Eris'in parlaklığının izlenmesiyle oluşmuştur. Yüksek ihtimalle Eris'in bir günü Dysnomia'nın bir perioduna yakındır, ama eşit değildir. Bu durum bize şunu anlatır: Eris henüz uydusu tarafından bir kütleçekim kilidine girmemiştir, ancak zamanla girmesi muhtemeldir. Eris'in sahip olduğu eksen eğimi henüz kesin olarak saptanmamıştır, ancak Dysnomia'nın yörüngesel düzlemiyle aynı olması tahmin ediliyor. Bu değer yörüngesel düzleme göre 78°'ye eşittir. Eğer ki 78° ya da buna yakın bir eksen eğimi varsa, bu demek oluyor ki Eris'in kuzey yarımküresi neredeyse her zaman güneş alır.
Boyut, kütle ve yoğunluk
Eris'in çapı 2011'de 2326±12 km olacak şekilde belirlendi, bu büyüklük Eris'in hacmini Plüton'unkinden biraz daha küçük yapar(2372±4 km), ancak Eris Plütondan %27 daha ağırdır.
Eris'in Albedo'su Enceladus'tan sonra güneş sistemindeki en yüksek değer olan 0.96'dır.
Bu değerin sebebinin yörüngesinin yüksek dış merkezliliği yüzünden oluşan dengesiz ısı farkları yüzünden üstündeki buzların sürekli yer değiştirmesi olduğu söyleniyor. 2011'deki örtülmeden alınan verilere göre, Eris 2.52±0.07 g/cm³'lük bir yoğunluk ile Plütonun 1.88 g/cm³'lük yoğunluğundan yüksektir.
Radyoaktif bozunum yöntemi ile içsel ısıtma kullanılan modellerde Eris'in kabuğu ile çekirdeği arasında sıvı sudan oluşan bir okyanus bulundurabileceği düşünülmektedir.
Yıl | Çap | Kaynak |
2005 | 1,199 km | Hubble |
2007 | 1,300 km | Spitzer |
2011 | 1,163 km | Occultation |
Yüzey ve Atmosfer
Eris'i keşfeden takım Haziran 2005'te Hawaii'deki 8 metre çapındaki ile yapılan spektroskopik gözlemlerde, Eris'ten gelen kızılötesi ışıkla yüzeydeki buz metanının varlığını buldular, bu da Eris'in yüzeyinin Plütonun yüzeyine benzeyebileceğini akıllara getirdi.
Eris'in uzaktaki yüksek eksantrik yörüngesinden ötürü yüzey sıcaklığı 30 ile 56 K (-243.2 ile -217.2 °C) arasında değiştiği tahmin ediliyor. Eris'in yüzeyinin neden Plüton ve Triton gibi kızıl olmadığının cevabıysa Plüton ve Triton'un yüzeyindeki kızıllığın yüzeylerindeki Tholin depolarından geldiği düşünülmektedir ve bu Tholin depoları yüzeyi ısıttığı için bu ısınan gezegenlerdeki metan süblimleşir.
Ancak Eris, güneşin onu metanın yüzeyle birleşip yoğunlaşmasına yetecek kadar ısıtamayacağı için, yoğun Metanın yüzeyi kaplaması Albedoyu düşürür ve bütün kızıl Tholin kaynaklarının güneş ışığını almasını engeller, ki sonuç olarak Eris'in renginin kızıl değil de beyaz olan buzlarla kaplı olmasıyla sonuçlanır.
Erisi şu anda tutulum düzlemine göre 50°'lik bir açıyla kutuptan görüyoruz, şu anda günöteye yakın konumda gördüğümüz kutup gönberide aralıksız karanlık kışta kalmıştır.
Günberiye yakın bir vakitte süblimleşme sebebiyle bir atmosferik basınç oluşmuş olabilir, güneşli yarımküreden güneş almayan yarımküreye doğru bir rüzgar oluşuyor olabilir, yani güneş almayan (kış) yarımküresi bir soğuk tuzağı gibi davranıyor olabilir.
İsim | Çap (km) | Yarı büyük eksen (km) | Kütle (1022 kg) | Keşif tarihi |
---|---|---|---|---|
Eris | 2326±12 | >1,6 | 5 Ocak 2005 | |
Dysnomia | 700±115 | 37273±64 | <0,05 | 10 Eylül 2005 |
Açıklayıcı notlar
- ^ a b Ortalama yarıçaptan hesaplanmıştır
- ^ a b Eris'in kendi kütlesi, sistemin kütlesi (1,6466×1022 kg) ile Dysnomia'nın kendi kütlesi (<5×1020 kg) arasındaki farktır: 1,6466×1022 kg – 0,05×1022 kg = 1,5966×1022 kg ≈ 1,6×1022 kg.
- ^ a b Bilinen parametrelere göre hesaplanmıştır
- ^ a b Eris'in, Eris'in yörüngesine göre 78,29° eğikliğe sahip Dysnomia'nın yörüngesiyle aynı düzlemde dönmesi durumunda varsayılan eksen eğikliği.
- ^ Holler vd. (2021) Dysnomia yörüngesinin kuzey kutbu tutulum enlemini β = 28,41° olarak belirledi; bu kutbun Eris'in kuzey kutbunun dönüşüne benzer bir şekilde yönlendirildiği varsayılır.β, tutulum düzlemine olan açısal sapmayı temsil ederken, düzleme göre i eğikliği β = +90° ekliptik kuzey kutbundaki açısal sapmadır, düzleme göre i, β'nın tamamlayıcısı olacaktır. Dolayısıyla β = 28,41° varsayıldığında, i = 90° – (28,41°) = 61,59° olarak hesaplanır ve tutulum düzlemine göre açısal sapmayı gösterir.
Not listesi
Kaynakça
- ^ "Discovery Circumstances: Numbered Minor Planets". IAU: Minor Planet Center. 1 Mayıs 2007. 4 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mayıs 2007.
- ^ Brown, Mike (2006). "The discovery of 2003 UB313 Eris, the largest known dwarf planet". California Institute of Technology, Department of Geological Sciences. 19 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mayıs 2007.
- ^ a b c "JPL Small-Body Database Browser: 136199 Eris (2003 UB313)" (14 Aralık 2019, çözüm tarihi). 12 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Şubat 2020.
- ^ "List Of Centaurs and Scattered-Disk Objects". Minor Planet Center. 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Eylül 2008.
- ^ Buie, Marc (6 Kasım 2007). "Orbit Fit and Astrometric record for 136199". Deep Ecliptic Survey. 30 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Aralık 2007.
- ^ . 25 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Ian Douglas (2013) Semper Human
- ^ "Horizons Batch for 136199 Eris on 2257-Dec-01" (Perihelion occurs when rdot flips from negative to positive). JPL Horizons On-Line Ephemeris System. 4 Eylül 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ağustos 2023. (JPL#84/Soln.date: 2023-Aug-22)
- ^ Snodgrass, C.; Carry, B.; Dumas, C.; Hainaut, O. (Şubat 2010). "Characterisation of candidate members of (136108) Haumea's family". Astronomy and Astrophysics. 511: A72. arXiv:0912.3171 $2. Bibcode:2010A&A...511A..72S. doi:10.1051/0004-6361/200913031.
- ^ "AstDys (136199) Eris Ephemerides". Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. 12 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Şubat 2016.
- ^ M. E. Brown; E.L. Schaller; H.G. Roe; D. L. Rabinowitz; C. A. Trujillo (2006). "Direct measurement of the size of 2003 UB313 from the Hubble Space Telescope" (PDF). The Astrophysical Journal. 643 (2): L61-L63. arXiv:astro-ph/0604245 $2. Bibcode:2006ApJ...643L..61B. CiteSeerX 10.1.1.256.601 $2. doi:10.1086/504843. 10 Eylül 2008 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 11 Nisan 2006.
- ^ a b c Sicardy, B.; Ortiz, J. L.; Assafin, M.; Jehin, E.; Maury, A.; Lellouch, E.; Gil-Hutton, R.; Braga-Ribas, F.; Colas, F.; Widemann (2011). "Size, density, albedo and atmosphere limit of dwarf planet Eris from a stellar occultation" (PDF). European Planetary Science Congress Abstracts. 6: 137. Bibcode:2011epsc.conf..137S. 18 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 14 Eylül 2011.
- ^ Beatty, Kelly (November 2010). "Former 'tenth planet' may be smaller than Pluto". NewScientist.com. Sky and Telescope. 23 Şubat 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Ekim 2011.
- ^ a b c d e f Holler, Bryan J.; Grundy, William M.; Buie, Marc W.; Noll, Keith S. (Şubat 2021). "The Eris/Dysnomia system I: The orbit of Dysnomia" (PDF). Icarus. 355: 114130. arXiv:2009.13733 $2. Bibcode:2021Icar..35514130H. doi:10.1016/j.icarus.2020.114130. 114130. 13 Şubat 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Eylül 2023.
- ^ a b c Szakáts, R.; Kiss, Cs.; Ortiz, J. L.; Morales, N.; Pál, A.; Müller, T. G. (2023). "Tidally locked rotation of the dwarf planet (136199) Eris discovered from long-term ground based and space photometry". Astronomy & Astrophysics. L3: 669. arXiv:2211.07987 $2. Bibcode:2023A&A...669L...3S. doi:10.1051/0004-6361/202245234.
- ^ a b Holler, Bryan J.; Grundy, William; Buie, Marc W.; Noll, Keith (Ekim 2018). Breaking the degeneracy of Eris' pole orientation. 50th DPS Meeting. American Astronomical Society. Bibcode:2018DPS....5050903H. 509.03.
- ^ Verbiscer, Anne J.; Helfenstein, Paul; Porter, Simon B.; Benecchi, Susan D.; Kavelaars, J. J.; Lauer, Tod R. (Nisan 2022). "The Diverse Shapes of Dwarf Planet and Large KBO Phase Curves Observed from New Horizons". The Planetary Science Journal. 3 (4): 31. Bibcode:2022PSJ.....3...95V. doi:10.3847/PSJ/ac63a6. 95.
- ^ "Eris Facts". Space Facts. 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Eylül 2023.
- ^ . Kanada Uzay Ajansı. 12 Mart 2020. 26 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.
- ^ "How Big Is Pluto? New Horizons Settles Decades-Long Debate". NASA. 2015. 5 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2015.
- ^ Brown, Michael E.; Butler, Bryan J. (18 Eylül 2018). "Medium-sized Satellites of Large Kuiper Belt Objects". The Astronomical Journal. 156 (4): 164. arXiv:1801.07221 $2. Bibcode:2018AJ....156..164B. doi:10.3847/1538-3881/aad9f2. ISSN 1538-3881.
- ^ Brown, M. E.; Van Dam, M. A.; Bouchez, A. H.; Le Mignant, D.; Campbell, R. D.; Chin, J. C. Y.; Conrad, A.; Hartman, S. K.; Johansson, E. M.; Lafon, R. E.; Rabinowitz, D. L. Rabinowitz; Stomski, P. J. Jr.; Summers, D. M.; Trujillo, C. A.; Wizinowich, P. L. (2006). "Satellites of the Largest Kuiper Belt Objects" (PDF). The Astrophysical Journal. 639 (1): L43-L46. arXiv:astro-ph/0510029 $2. Bibcode:2006ApJ...639L..43B. doi:10.1086/501524. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Ekim 2011.
Dış bağlantılar
- Michael Brown's webpages about Eris and Dysnomia
- MPC Database entry for (136199) Eris
- Simulation of 2003 UB313's orbit
- Eris (cüce gezegen) - AstDyS-2, Asteroitler—Dinamik Site
- Gök günlüğü · Gözlem tahmini · Yörünge bilgisi · Uygun yörünge öğeleri · Gözlem bilgisi
- Eris - JPL Small-Body Database
- En yakın yaklaşmalar · Keşif · Gök günlüğü · Yörünge grafiği · Yörünge öğeleri · Fiziksel parametreler
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Eris kucuk gezegen tanimi 136199 Eris Gunes Sistemi nde bilinen en kutleli ve ikinci en buyuk cuce gezegendir Daginik diskte bulunan bir Neptun otesi cisimdir TNO ve yuksek bir yorunge dismerkezligine sahiptir 136199 ErisEris ortada ve Dysnomia solunda Hubble Uzay Teleskobu tarafindan elde edilen goruntuKesifKesfedenM E Brown C A TrujilloKesif tarihi5 Ocak 2005AdlandirmalarMPC belirtmesi 136199 ErisAdin kaynagiἜris ErisAlternatif adlandirma2003 UB313 Xena takma ad Kucuk gezegen kategorisiCuce gezegen TNO SDO IkiliSifatlarEridianSembolYorunge ozellikleriDonem 31 Mayis 2020 JD 2459000 5 Ilk onkesif tarihi3 Eylul 1954Gunote97 457 AU 14 579 Tm Gunberi38 271 AU 5 725 Tm Yari buyuk eksen67 864 AU 10 152 Tm Dis merkezlik0 43607Yorunge periyodu559 07 y 204 199 g Ortalama yorunge hizi3 434 km sOrtalama ayriklik205 989 Ortalama devinim0 0d 6 307s gunEgiklik44 040 Cikis dugumu boylami35 951 Gunberi zamani 1 Aralik 2257 11 gunPerihelyon acisi151 639 Bilinen dogal uydusuDysnomiaFiziksel ozelliklerTayf tipiB V 0 78 V R 0 45Gorunur buyukluk18 7Mutlak parlaklik H 1 21Acisal cap34 4 1 4 mili yay saniyeOrtalama cap2326 12 kmOrtalama yaricap1163 6 kmYuzey alani 1 70 0 02 107 km2Hacim 6 59 0 10 109 km3Kutle 1 6466 0 0085 1022 kg sistem gt 1 6 1022 kg sadece Eris 0 0027 Dunya 0 22 AyOrtalama yogunluk2 43 0 05 g cm3Ekvatoral yercekimi0 82 0 02 m s2 0 084 0 002 gEkvatoral kurtulma hizi1 38 0 01 km sYildiz donme suresi15 786 g eszamanli Eksen egikligi 78 3 yorungeye varsayilan 61 6 tutuluma varsayilan Geometrik albedo0 96 0 09 0 04 sic geometric 0 99 0 01 0 09 BondYuzey sicakligi min ort maks yaklasik 30 K 42 K 56 K Wikimedia Commons ta ilgili ortamZaman aralikli cekilen fotograflar Eris in yildizlardan olusan fondaki hareketini gostermektedir Bir sanatcinin izlenimiyle cuce gezegen Eris ve uydusu Dysonomia Palomar Gozlemevi merkezli kesif ekibi NASA ve bazi basin organlari tarafindan Gunes Sistemi nin onuncu gezegeni olarak tanimlanmaktaydi Uluslararasi Astronomi Birligi Agustos 2006 da Eris in de durumunu netlestirecek olan gezegen teriminin tanimini yayinladiktan sonra gezegen olmadigina karar verildi Onun yerine Pluton Haumea Makemake ve Ceres ile birlikte cuce gezegen sifatini aldi Kaliforniya Teknoloji Enstitusu nden Michael E Brown baskanligindaki ekip Hubble Uzay Teleskopu ile Temmuz 2005 te Dunya dan 15 milyar km otede bir gezegen tespit ettigini aciklamis ve gezegene gayriresmi olarak Xena Zeyna adini vermisti Teleskop Zeyna nin capini 2 389 km olarak olcmustur Daha sonra 2015 yilinda Pluton a ulasan New Horizons Yeni Ufuklar uzay sondasinin yaptigi gozlemler sonucu Xena Zeyna nin capinin 2326 km oldugu ve Pluton dan buyuk degil ondan cok az kucuk oldugu anlasilmistir Ancak Pluton un kutlesi Eris ten kucuktur 2005 yilinda yapilan gozlemlerde Eris in bir uydusunun bulundugu kesfedilmistir ve bu uyduya Dysnomia adi verilmistir Eris in yorungesi Gunes Sistemi ndeki diger gezegenlerin yorungesel duzlemine 45 derece egik konumda bulunuyor Bu egim yuzunden 2005 yilina kadar gozlerden uzak kaldigi dusunulen Eris Gunes in cevresindeki turunu 560 yilda tamamliyor Eris ayni zamanda herhangi bir uzay araci tarafindan ziyaret edilmemis en buyuk cisimdir Eris in yorungesi Gunes Sistemi ndeki diger gezegenlerin yorungesel duzlemine 45 derece egik konumda bulunuyor Bu egim yuzunden 2005 yilina kadar gozlerden uzak kaldigi dusunulen Eris Gunes in cevresindeki turunu 560 yilda tamamliyor Boylesine uzun bir periyoda sahip olabilmesi icin Eris in Gunes ten oldukca uzak olmasi gereklidir Bu uzaklikla Subat 2016 da Gunes ten uzakligi 96 3AU ydu Dunya nin Gunes e olan uzakliginin 96 3 kati Neptun ve Pluton unkindense 3 kat uzun Oyle ki Eris 2018 de 2018 VG18 in kesfine kadar Gunes Sisteminde bilinen en uzak gokcismiydi Yorunge hizi 3 kilometre 616 metre 92 santimetre saniye olmasi gerekir kaynak belirtilmeli SiniflandirmaEris bir Neptun otesi bir plutoid dir Yorungesel ozellikleri Eris i daha cok bir Daginik Disk olarak ya da Kuiper Kusagi ndan daha uzak ve az alisilagelmis yorungelere Neptun ve Gunes in kutle cekim etkisiyle oturmus bir Neptun otesi Cisim olarak da tanimlar Yine de yuksek yorunge yuksekligi genel olarak bilinen Daginik Disklerden farkli olsa bazi kuramsal modeller Kuiper Kusagi nda olusup disariya sacilan cisimlerin Kuiper Kusaginin disinda olusanlara kiyasla daha fazla yorungesel egime sahip olabilecegi izlenimini uyandirir Baslarda Eris in Pluto dan daha buyuk oldugu dusunuldugu icin kesfinin ilk donemlerinde NASA tarafindan verilen roportajlarda 10 gezegen olarak tanimlanmistir Ancak Eris in ve Pluto nun bir gezegen olup olmadigi konusundaki belirsizliklerden oturu 2006 da toplanan IAU tarafindan verilen yeni tanima gore Eris in bir cuce gezegen oldugu konusunda karar kilinmistir YorungeEris Cetus Balina takimyildizi boyunca gokyuzunde kucuk donguler yapiyor Eris in yorungesini tamamlamasi 558 yil surer Gunes ten gunotesi 98 AU gunberisiyse 38 AU dur Gunberi yi isabetli olarak hesaplamak icin sayisal entegrasyon gereklidir JPL Horizons tarafindan yapilan sayisal entegrasyon gosterir ki Eris 1699 da Gunberiye 1977 deyse Gonoteye ulasir ve 2257 de Gunberiye tekrar ulasacaktir Oteki 8 gezegenin aksine Eris In yorunge egimi oldukca yuksek bir deger olan yorunge duzlemine gore 44 dir Eris in gorunulebilir parlakligi 18 7 Kadir gibi amator teleskoplar tarafindan dahi belli olacak bir parlakliktadir 20 cm lik CCD ye sahip bir teleskop Eris i uygun ortam kosullarinda algilayabilir 2005 e kadar kesfedilememesinin sebebi Eris in sahip oldugu yorunge egimi oldugu dusunuluyor Bircok gunes sistemi arastirmacisi gunes sistemindeki cisimleri yorunge duzleminde arar cunku cogu cisim buradadir DonusEris in kendi etrafinda donerken degisen parlaklik miktari cok az oldugu icin Eris in bir gununu belirlemek hayli zordu 2020 de yapilan en isabetli saptamalara gore Eris in bir gunu cok yuksek ihtimalle 14 56 dunya gunune esittir Bu tespit uzun zaman boyunca Eris in parlakliginin izlenmesiyle olusmustur Yuksek ihtimalle Eris in bir gunu Dysnomia nin bir perioduna yakindir ama esit degildir Bu durum bize sunu anlatir Eris henuz uydusu tarafindan bir kutlecekim kilidine girmemistir ancak zamanla girmesi muhtemeldir Eris in sahip oldugu eksen egimi henuz kesin olarak saptanmamistir ancak Dysnomia nin yorungesel duzlemiyle ayni olmasi tahmin ediliyor Bu deger yorungesel duzleme gore 78 ye esittir Eger ki 78 ya da buna yakin bir eksen egimi varsa bu demek oluyor ki Eris in kuzey yarimkuresi neredeyse her zaman gunes alir Boyut kutle ve yogunlukEris in capi 2011 de 2326 12 km olacak sekilde belirlendi bu buyukluk Eris in hacmini Pluton unkinden biraz daha kucuk yapar 2372 4 km ancak Eris Plutondan 27 daha agirdir Eris in Albedo su Enceladus tan sonra gunes sistemindeki en yuksek deger olan 0 96 dir Bu degerin sebebinin yorungesinin yuksek dis merkezliligi yuzunden olusan dengesiz isi farklari yuzunden ustundeki buzlarin surekli yer degistirmesi oldugu soyleniyor 2011 deki ortulmeden alinan verilere gore Eris 2 52 0 07 g cm luk bir yogunluk ile Plutonun 1 88 g cm luk yogunlugundan yuksektir Radyoaktif bozunum yontemi ile icsel isitma kullanilan modellerde Eris in kabugu ile cekirdegi arasinda sivi sudan olusan bir okyanus bulundurabilecegi dusunulmektedir Yil Cap Kaynak2005 1 199 km Hubble2007 1 300 km Spitzer2011 1 163 km OccultationYuzey ve AtmosferEris i kesfeden takim Haziran 2005 te Hawaii deki 8 metre capindaki ile yapilan spektroskopik gozlemlerde Eris ten gelen kizilotesi isikla yuzeydeki buz metaninin varligini buldular bu da Eris in yuzeyinin Plutonun yuzeyine benzeyebilecegini akillara getirdi Eris in uzaktaki yuksek eksantrik yorungesinden oturu yuzey sicakligi 30 ile 56 K 243 2 ile 217 2 C arasinda degistigi tahmin ediliyor Eris in yuzeyinin neden Pluton ve Triton gibi kizil olmadiginin cevabiysa Pluton ve Triton un yuzeyindeki kizilligin yuzeylerindeki Tholin depolarindan geldigi dusunulmektedir ve bu Tholin depolari yuzeyi isittigi icin bu isinan gezegenlerdeki metan sublimlesir Ancak Eris gunesin onu metanin yuzeyle birlesip yogunlasmasina yetecek kadar isitamayacagi icin yogun Metanin yuzeyi kaplamasi Albedoyu dusurur ve butun kizil Tholin kaynaklarinin gunes isigini almasini engeller ki sonuc olarak Eris in renginin kizil degil de beyaz olan buzlarla kapli olmasiyla sonuclanir Erisi su anda tutulum duzlemine gore 50 lik bir aciyla kutuptan goruyoruz su anda gunoteye yakin konumda gordugumuz kutup gonberide araliksiz karanlik kista kalmistir Gunberiye yakin bir vakitte sublimlesme sebebiyle bir atmosferik basinc olusmus olabilir gunesli yarimkureden gunes almayan yarimkureye dogru bir ruzgar olusuyor olabilir yani gunes almayan kis yarimkuresi bir soguk tuzagi gibi davraniyor olabilir Eris uydu sistemi Isim Cap km Yari buyuk eksen km Kutle 1022 kg Kesif tarihiEris 2326 12 gt 1 6 5 Ocak 2005Dysnomia 700 115 37273 64 lt 0 05 10 Eylul 2005Aciklayici notlar a b Ortalama yaricaptan hesaplanmistir a b Eris in kendi kutlesi sistemin kutlesi 1 6466 1022 kg ile Dysnomia nin kendi kutlesi lt 5 1020 kg arasindaki farktir 1 6466 1022 kg 0 05 1022 kg 1 5966 1022 kg 1 6 1022 kg a b Bilinen parametrelere gore hesaplanmistir a b Eris in Eris in yorungesine gore 78 29 egiklige sahip Dysnomia nin yorungesiyle ayni duzlemde donmesi durumunda varsayilan eksen egikligi Holler vd 2021 Dysnomia yorungesinin kuzey kutbu tutulum enlemini b 28 41 olarak belirledi bu kutbun Eris in kuzey kutbunun donusune benzer bir sekilde yonlendirildigi varsayilir b tutulum duzlemine olan acisal sapmayi temsil ederken duzleme gore i egikligi b 90 ekliptik kuzey kutbundaki acisal sapmadir duzleme gore i b nin tamamlayicisi olacaktir Dolayisiyla b 28 41 varsayildiginda i 90 28 41 61 59 olarak hesaplanir ve tutulum duzlemine gore acisal sapmayi gosterir Not listesiKaynakca Discovery Circumstances Numbered Minor Planets IAU Minor Planet Center 1 Mayis 2007 4 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mayis 2007 Brown Mike 2006 The discovery of 2003 UB313 Eris the largest known dwarf planet California Institute of Technology Department of Geological Sciences 19 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Mayis 2007 a b c JPL Small Body Database Browser 136199 Eris 2003 UB313 14 Aralik 2019 cozum tarihi 12 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Subat 2020 List Of Centaurs and Scattered Disk Objects Minor Planet Center 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Eylul 2008 Buie Marc 6 Kasim 2007 Orbit Fit and Astrometric record for 136199 Deep Ecliptic Survey 30 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Aralik 2007 25 Nisan 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Ian Douglas 2013 Semper Human Horizons Batch for 136199 Eris on 2257 Dec 01 Perihelion occurs when rdot flips from negative to positive JPL Horizons On Line Ephemeris System 4 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Agustos 2023 JPL 84 Soln date 2023 Aug 22 Snodgrass C Carry B Dumas C Hainaut O Subat 2010 Characterisation of candidate members of 136108 Haumea s family Astronomy and Astrophysics 511 A72 arXiv 0912 3171 2 Bibcode 2010A amp A 511A 72S doi 10 1051 0004 6361 200913031 AstDys 136199 Eris Ephemerides Department of Mathematics University of Pisa Italy 12 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Subat 2016 M E Brown E L Schaller H G Roe D L Rabinowitz C A Trujillo 2006 Direct measurement of the size of 2003 UB313 from the Hubble Space Telescope PDF The Astrophysical Journal 643 2 L61 L63 arXiv astro ph 0604245 2 Bibcode 2006ApJ 643L 61B CiteSeerX 10 1 1 256 601 2 doi 10 1086 504843 10 Eylul 2008 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 11 Nisan 2006 a b c Sicardy B Ortiz J L Assafin M Jehin E Maury A Lellouch E Gil Hutton R Braga Ribas F Colas F Widemann 2011 Size density albedo and atmosphere limit of dwarf planet Eris from a stellar occultation PDF European Planetary Science Congress Abstracts 6 137 Bibcode 2011epsc conf 137S 18 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 14 Eylul 2011 Beatty Kelly November 2010 Former tenth planet may be smaller than Pluto NewScientist com Sky and Telescope 23 Subat 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Ekim 2011 a b c d e f Holler Bryan J Grundy William M Buie Marc W Noll Keith S Subat 2021 The Eris Dysnomia system I The orbit of Dysnomia PDF Icarus 355 114130 arXiv 2009 13733 2 Bibcode 2021Icar 35514130H doi 10 1016 j icarus 2020 114130 114130 13 Subat 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Eylul 2023 a b c Szakats R Kiss Cs Ortiz J L Morales N Pal A Muller T G 2023 Tidally locked rotation of the dwarf planet 136199 Eris discovered from long term ground based and space photometry Astronomy amp Astrophysics L3 669 arXiv 2211 07987 2 Bibcode 2023A amp A 669L 3S doi 10 1051 0004 6361 202245234 a b Holler Bryan J Grundy William Buie Marc W Noll Keith Ekim 2018 Breaking the degeneracy of Eris pole orientation 50th DPS Meeting American Astronomical Society Bibcode 2018DPS 5050903H 509 03 Verbiscer Anne J Helfenstein Paul Porter Simon B Benecchi Susan D Kavelaars J J Lauer Tod R Nisan 2022 The Diverse Shapes of Dwarf Planet and Large KBO Phase Curves Observed from New Horizons The Planetary Science Journal 3 4 31 Bibcode 2022PSJ 3 95V doi 10 3847 PSJ ac63a6 95 Eris Facts Space Facts 28 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Eylul 2023 Kanada Uzay Ajansi 12 Mart 2020 26 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Ocak 2023 How Big Is Pluto New Horizons Settles Decades Long Debate NASA 2015 5 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2015 Brown Michael E Butler Bryan J 18 Eylul 2018 Medium sized Satellites of Large Kuiper Belt Objects The Astronomical Journal 156 4 164 arXiv 1801 07221 2 Bibcode 2018AJ 156 164B doi 10 3847 1538 3881 aad9f2 ISSN 1538 3881 Brown M E Van Dam M A Bouchez A H Le Mignant D Campbell R D Chin J C Y Conrad A Hartman S K Johansson E M Lafon R E Rabinowitz D L Rabinowitz Stomski P J Jr Summers D M Trujillo C A Wizinowich P L 2006 Satellites of the Largest Kuiper Belt Objects PDF The Astrophysical Journal 639 1 L43 L46 arXiv astro ph 0510029 2 Bibcode 2006ApJ 639L 43B doi 10 1086 501524 3 Kasim 2013 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 19 Ekim 2011 Dis baglantilarMichael Brown s webpages about Eris and Dysnomia MPC Database entry for 136199 Eris Simulation of 2003 UB313 s orbit Eris cuce gezegen AstDyS 2 Asteroitler Dinamik Site Gok gunlugu Gozlem tahmini Yorunge bilgisi Uygun yorunge ogeleri Gozlem bilgisi Eris JPL Small Body Database En yakin yaklasmalar Kesif Gok gunlugu Yorunge grafigi Yorunge ogeleri Fiziksel parametreler