Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Eksen eğikliği, gökbiliminde bir gökcisminin dönme ekseni ile yörünge ekseni arasındaki açıdır.
177 derecelik bir eksen eğikliğine sahip olan Venüs bu özelliğiyle diğer gezegenlerden ayrılmaktadır. Bu, Venüs'ün kuzey kutbunun yörüngeye göre güneyde olduğu anlamına gelmektedir.
Uzayda yön kavramı yoktur. Fakat insanoğlu bu eğikliği şuna göre hesaplamaktadır. Dünya güneşin etrafında dönmektedir. Oluşan yörünge yatay kabul edilir. Dünya'nın ekvatoru ile bu yörünge tam olarak çakışmamaktadır (Bu çizgiler hayalidir). Ekvator ile yörüngenin birbirleri ile kesişme açısı 23° 27 dakikadır.
Eğiklik sıfır olduğunda dönme ekseni yörünge düzlemine diktir. Bir yörünge boyunca, eğiklik genellikle önemli ölçüde değişmez ve eksenin yönü, arka plan yıldızlarına göre aynı kalır. Bir kutbun yörüngesinin bir tarafını Güneş'e doğru daha fazla yöneltmesi Dünya’daki mevsimlerin oluşma nedenidir. Dünya'nın eksen eğikliği, 41.000 yıllık bir döngüde 22,1° ila 24,5° derece arasında değişir. Şu anda yaklaşık 23° 26′ 11,3″dir (veya 23,43648°) ve giderek azalmaktadır.
Tarih
Eksen eğikliğini hesaplayan ilk kişi, 14. yüzyılda İbnü'l-Şatir'dir ve eksen eğikliğinin nispeten sabit bir oranda azaldığını anlayan ilk kişi de 1538'de olmuştur., El-Tusi,, Regiomontanus ve diğerleri de dahil olmak üzere pek çok kişinin gözlemlerine rağmen, eksen eğikliğinin ilk doğru ve modern gözlemlerini muhtemelen Danimarka'dan Tycho Brahe 1584'te yapmıştı.
MÖ 1100 yıllarında Dünya'nın eğikliği, Hindistan ve Çin'de de doğru bir şekilde ölçülmüştür.
MÖ 350 yıllarında Antik Yunanda Piteas, bir gnomonun gölgesini ölçerek eksen eğikliğini yaz gündönümünde yüksek doğrulukta ölçmüştür.
830'da Bağdat’taki gökbilimcilere eksen eğikliğini ölçtürdü ve sonuçları uzun süre Arap dünyasında kullanıldı.
Orta Çağ döneminde, hem prezesyon() hem de Dünya'nın eğikliği ortalama bir değer etrafında hesaplanmış ve "ekinoksların dehşeti" olarak bilinen bir düşünceyle insanlar tarafından 672 yıl boyunca yaygın olarak inanılmıştır.
Kuvaterner Dönemi' ndeki Etkisi
Yaklaşık 40 yıl önce yapılan çalışmalara göre Kuvaterner dönemdeki iklimsel dalgalanmaların sebebinin Dünya’nın, uydusu ile kendisi arasındaki çekim kuvveti ve Güneş etrafındaki uydu-dış merkezlilik durumu olduğu anlaşılmıştır.
Dünya, günlük hareketi, , eksen eğikliği ve Güneş’in etrafındaki eliptik yörüngesindeki hareketi sonucu geniş aralıklı ve daimi olan bu döngülere girmektedir. Dünya Güneş'in etrafında dönerken Ay'ın ve diğer gezegenlerin üzerinde yarattığı çekim kuvveti ile meydana gelen uzun dönemli ve geniş aralıklı bu dalgalanmalar Milankovitch döngüleri olarak adlandırılmaktadır.
Salınım
Eksen eğikliği, yerküre ekseninin güneş etrafındaki dönüş düzlemi arasındaki açı olup, jeolojik zamanda 41,000 yıllık periyot boyunca 22.1° ile 24.5° arasında değişmektedir. Günümüzde 23.440 düzeyinde olan eksen eğikliği azalma eğiliminde olup bu durumun (iklimde değişimler oluşmaması durumunda) ılık yazlar ve soğuk kışlara neden olarak yeni bir buz çağını başlatması gerekmektedir. Eksen eğikliğinin yüksek enlemlerde yer alan bölgeler üzerindeki etkisi, düşük enlemlerde yer alan bölgelerdeki etkisine oranla daha fazladır. Eksen eğikliği arttıkça, yüksek enlemlere yaz aylarında ulaşan güneş enerjisi miktarı da artmaktadır. Kış aylarında ise tam tersi bir süreç meydana gelmekte ve ulaşan güneş enerjisi miktarı azalmaktadır.
Mevsimler
Eksen eğikliği, Yerküre üzerinde mevsimlerin oluşumundan sorumludur. On bin yıllık zaman ölçeklerinde, Yerküre’nin eksen eğikliği arttığında, mevsimlik bozulduğu ve sıcaklık zıtlıkları kuvvetlendiği için, her iki yarımkürede de kışlar daha soğuk ve yazlar daha sıcak olur. Başka bir deyişle, (güneşlenme) yaz mevsiminde polar bölgelerde daha yüksek olurken, kışın uzun polar gece süresince sıfır olur. Yerküre’nin eksen eğikliği azaldığındaysa, mevsimler daha az şiddetli geçer; yazlar daha serin, kışlarsa daha ılıman olur. Daha serin yaz mevsimlerinin, yüksek enlemlerde (kutup ve polar bölgelerde) kar ve buz örtüsünün daha az erimesine ve yerde daha fazla kalmasına neden olarak, kutup bölgelerinde kütlesel buzul kalkanlarının oluşmasına yol açtığı düşünülmektedir. Ayrıca, yine uzun zaman ölçeklerinde olmak koşuluyla, daha fazla kar ve buz/buzullar ile kaplanan Yerküre, gelen kısa dalga boylu Güneş ışınımını uzaya daha fazla yansıtarak ek soğumaya neden olduğu için, iklim sisteminde bir buz-albedo geri beslemesi düzeneği oluşturur.
Son birkaç milyon yılda, Yerküre’nin eksen eğikliği, ortalama yaklaşık 41,000 yıllık yarı dönemsellikle birlikte yaklaşık 22.5° ve 24.5° arasında değişim göstermiştir. Bu değişimin enerji karşılığı, günlük ortalama insolasyon tutarında kutuplarda 50 W/m2’ye ulaşan önemli değişiklikler olmuştur. Eksen eğikliğinin değeri, yıllık ortalama insolasyon üzerinde de, yüksek enlemlerde birkaç W/m2’lik artış, Ekvator’daysa büyüklük olarak daha küçük bir azalma şeklinde beliren bir etki yapmaktadır. Sonuç olarak, eksen eğikliğindeki değişimler mevsimlik zıtlıkları düzenlemekle birlikte, yıllık ortalama gelen kısa dalga boylu Güneş ışınımı değişimleri alçak enlemlerde yüksek enlemlere göre bir zıt etki yaptığı için, küresel ortalama insolasyon üzerinde önemli bir etki oluşmaz.
Son olarak, mevsimlerin zamansal olarak (günberi) noktasına göre konumu olarak tanımlanabilecek olan Yerküre’ nin ‘iklimsel presesyon’ hareketinin, insolasyon ve iklim değişikliği üzerindeki etkisinin önemli olduğunu söylemek gerekir.
Milankovitch Döngüleri
Atmosferin rolü ihmal edildiğinde, yeryüzünün belirli bir yerinde ve belirli bir zamandaki (güneşlenme),
- Güneş-Yerküre uzaklığının
- ve Güneş’in zenith uzaklığının kosinüsünün bir fonksiyonudur.
Bu iki değişken, günün zamanı, enlem ve Yerküre yörüngesinin karakteristiklerinden yararlanarak hesaplanabilir. Klimatolojide, Yerküre ile Güneş arasındaki astronomik ilişkiler Milankovitch döngüleri olarak adlandırılır. Astronomik ilişkiler, özellikle dünyanın Güneş’in çevresindeki yörüngesinin durumu,
- Eksen Eğikliği (T),
- Eksantrite (E) ve
- Presesyon (P) olarak bilinen üç orbital parametre tarafından belirlenir.
Kısaca, eğiklik (T), ekliptik düzleminin ekvator düzlemine göre olan eğikliğinin bir ölçüsü (daha eğik ya da daha dik) ve eksantrite (E), Yerküre’nin Güneş’in çevresindeki yörünge şeklinin bir ölçüsü olarak tanımlanırken, iklimsel presesyon (P), yaz gündönümünde (solstis) Güneş- Yerküre uzaklığındaki daha açık bir söyleyişle, ‘günberi zamanındaki’ değişikliklerle bağlantılıdır.
Bu yüzden, küresel iklimin değişmesine neden olabilecek başlıca astronomik ilişkiler, Yerküre’ nin Güneş’in çevresindeki yörüngesinin şeklindeki değişiklikler (orbital zorlama) ile Yerküre’nin eksen eğikliğindeki ve presesyonundaki (günberi zamanındaki) değişiklikleri içerir. Başka bir deyişle, Milankovitch döngüleri bir dizi dönemsel değişiklikleri içermekte ve uzun dönemli iklim değişikliklerinin açıklanması açısından önemli kanıtlar sunabilmektedir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ U.S. Naval Observatory Nautical Almanac Office (1992). P. Kenneth Seidelmann (Ed.). Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac. University Science Books. s. 733. .
- ^ a b Saliba, George (1994). A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam. p. 235
- ^ Dreyer, J. L. E. (1890). Tycho Brahe 6 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. p. 355.
- ^ Sayili, Aydin (1981). The Observatory in Islam. p. 78.
- ^ Dreyer (1890), p. 123
- ^ Wittmann, A. (1979). "The Obliquity of the Ecliptic". . 73: 129–131. Bibcode:1979A&A....73..129W
- ^ Gore, J. E. (1907). Astronomical Essays Historical and Descriptive 6 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. p.61.
- ^ Marmery, J. V. (1895). Progress of Science 6 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. p.33.
- ^ Ülker, Elif Deniz. "Geç Kuvaterner İklim Değişimlerinin Quercus Robur L.'Un (Saplı Meşe) Coğrafi Dağılımına Etkisi." (2015)
- ^ Bennett K. D., (1990), Milankovitch Cycles and Their Effects on Species in Ecological and Evolutionary Time, Paleontological Society, 16, 11-21.
- ^ YILDIRIM, G., & ÇELİK, M. KARARLI İZOTOP ÇALIŞMALARININ İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİNDE KULLANILMASI.
- ^ Türkeş, M. 2011a. ‘Physical science basis of the climate change: Physical climate system, enhanced greenhouse effect, observed and projected climate variations’. In: 5th Atmospheric Science Symposium ProceedingsBook, 135-151. İstanbul Teknik Üniversitesi, 27-29 April 2011: İstanbul, (in Turkish with an English abstract).,
- ^ Türkeş, M. 2012. ‘Küresel İklim Değişikliği ve Çölleşme’. İçinde: Günümüz Dünya Sorunları – Disiplinlerarası Bir Yaklaşım (ed. N. Özgen), 1-42. Eğiten Kitap: Ankara.
- ^ a b TÜRKEŞ, Murat. "İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİ: KAMBRİYEN’DEN PLEYİSTOSENE, GEÇ HOLOSEN’DEN 21. YÜZYIL’A." 22.1 (2013): 1-25.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Eksen egikligi gokbiliminde bir gokcisminin donme ekseni ile yorunge ekseni arasindaki acidir Eksen egikligini aciklamanin en kolay yolu sag el kuralidir 177 derecelik bir eksen egikligine sahip olan Venus bu ozelligiyle diger gezegenlerden ayrilmaktadir Bu Venus un kuzey kutbunun yorungeye gore guneyde oldugu anlamina gelmektedir Uzayda yon kavrami yoktur Fakat insanoglu bu egikligi suna gore hesaplamaktadir Dunya gunesin etrafinda donmektedir Olusan yorunge yatay kabul edilir Dunya nin ekvatoru ile bu yorunge tam olarak cakismamaktadir Bu cizgiler hayalidir Ekvator ile yorungenin birbirleri ile kesisme acisi 23 27 dakikadir Egiklik sifir oldugunda donme ekseni yorunge duzlemine diktir Bir yorunge boyunca egiklik genellikle onemli olcude degismez ve eksenin yonu arka plan yildizlarina gore ayni kalir Bir kutbun yorungesinin bir tarafini Gunes e dogru daha fazla yoneltmesi Dunya daki mevsimlerin olusma nedenidir Dunya nin eksen egikligi 41 000 yillik bir dongude 22 1 ila 24 5 derece arasinda degisir Su anda yaklasik 23 26 11 3 dir veya 23 43648 ve giderek azalmaktadir TarihDunya nin eksen egikligi su anda yaklasik 23 4 dir Eksen egikligini hesaplayan ilk kisi 14 yuzyilda Ibnu l Satir dir ve eksen egikliginin nispeten sabit bir oranda azaldigini anlayan ilk kisi de 1538 de olmustur El Tusi Regiomontanus ve digerleri de dahil olmak uzere pek cok kisinin gozlemlerine ragmen eksen egikliginin ilk dogru ve modern gozlemlerini muhtemelen Danimarka dan Tycho Brahe 1584 te yapmisti MO 1100 yillarinda Dunya nin egikligi Hindistan ve Cin de de dogru bir sekilde olculmustur MO 350 yillarinda Antik Yunanda Piteas bir gnomonun golgesini olcerek eksen egikligini yaz gundonumunde yuksek dogrulukta olcmustur 830 da Bagdat taki gokbilimcilere eksen egikligini olcturdu ve sonuclari uzun sure Arap dunyasinda kullanildi Orta Cag doneminde hem prezesyon hem de Dunya nin egikligi ortalama bir deger etrafinda hesaplanmis ve ekinokslarin dehseti olarak bilinen bir dusunceyle insanlar tarafindan 672 yil boyunca yaygin olarak inanilmistir Kuvaterner Donemi ndeki EtkisiYaklasik 40 yil once yapilan calismalara gore Kuvaterner donemdeki iklimsel dalgalanmalarin sebebinin Dunya nin uydusu ile kendisi arasindaki cekim kuvveti ve Gunes etrafindaki uydu dis merkezlilik durumu oldugu anlasilmistir Dunya gunluk hareketi eksen egikligi ve Gunes in etrafindaki eliptik yorungesindeki hareketi sonucu genis aralikli ve daimi olan bu dongulere girmektedir Dunya Gunes in etrafinda donerken Ay in ve diger gezegenlerin uzerinde yarattigi cekim kuvveti ile meydana gelen uzun donemli ve genis aralikli bu dalgalanmalar Milankovitch donguleri olarak adlandirilmaktadir SalinimEksen egikligi yerkure ekseninin gunes etrafindaki donus duzlemi arasindaki aci olup jeolojik zamanda 41 000 yillik periyot boyunca 22 1 ile 24 5 arasinda degismektedir Gunumuzde 23 440 duzeyinde olan eksen egikligi azalma egiliminde olup bu durumun iklimde degisimler olusmamasi durumunda ilik yazlar ve soguk kislara neden olarak yeni bir buz cagini baslatmasi gerekmektedir Eksen egikliginin yuksek enlemlerde yer alan bolgeler uzerindeki etkisi dusuk enlemlerde yer alan bolgelerdeki etkisine oranla daha fazladir Eksen egikligi arttikca yuksek enlemlere yaz aylarinda ulasan gunes enerjisi miktari da artmaktadir Kis aylarinda ise tam tersi bir surec meydana gelmekte ve ulasan gunes enerjisi miktari azalmaktadir MevsimlerLaskar da eksen egikliginin 20 000 yillik degisimi Kirmizi nokta 2000 yilini temsil etmektedir Eksen egikligi Yerkure uzerinde mevsimlerin olusumundan sorumludur On bin yillik zaman olceklerinde Yerkure nin eksen egikligi arttiginda mevsimlik bozuldugu ve sicaklik zitliklari kuvvetlendigi icin her iki yarimkurede de kislar daha soguk ve yazlar daha sicak olur Baska bir deyisle guneslenme yaz mevsiminde polar bolgelerde daha yuksek olurken kisin uzun polar gece suresince sifir olur Yerkure nin eksen egikligi azaldigindaysa mevsimler daha az siddetli gecer yazlar daha serin kislarsa daha iliman olur Daha serin yaz mevsimlerinin yuksek enlemlerde kutup ve polar bolgelerde kar ve buz ortusunun daha az erimesine ve yerde daha fazla kalmasina neden olarak kutup bolgelerinde kutlesel buzul kalkanlarinin olusmasina yol actigi dusunulmektedir Ayrica yine uzun zaman olceklerinde olmak kosuluyla daha fazla kar ve buz buzullar ile kaplanan Yerkure gelen kisa dalga boylu Gunes isinimini uzaya daha fazla yansitarak ek sogumaya neden oldugu icin iklim sisteminde bir buz albedo geri beslemesi duzenegi olusturur Son birkac milyon yilda Yerkure nin eksen egikligi ortalama yaklasik 41 000 yillik yari donemsellikle birlikte yaklasik 22 5 ve 24 5 arasinda degisim gostermistir Bu degisimin enerji karsiligi gunluk ortalama insolasyon tutarinda kutuplarda 50 W m2 ye ulasan onemli degisiklikler olmustur Eksen egikliginin degeri yillik ortalama insolasyon uzerinde de yuksek enlemlerde birkac W m2 lik artis Ekvator daysa buyukluk olarak daha kucuk bir azalma seklinde beliren bir etki yapmaktadir Sonuc olarak eksen egikligindeki degisimler mevsimlik zitliklari duzenlemekle birlikte yillik ortalama gelen kisa dalga boylu Gunes isinimi degisimleri alcak enlemlerde yuksek enlemlere gore bir zit etki yaptigi icin kuresel ortalama insolasyon uzerinde onemli bir etki olusmaz Son olarak mevsimlerin zamansal olarak gunberi noktasina gore konumu olarak tanimlanabilecek olan Yerkure nin iklimsel presesyon hareketinin insolasyon ve iklim degisikligi uzerindeki etkisinin onemli oldugunu soylemek gerekir Eksen Egikligi nin kutup noktalariyla iliskisiMilankovitch DonguleriAtmosferin rolu ihmal edildiginde yeryuzunun belirli bir yerinde ve belirli bir zamandaki guneslenme Gunes Yerkure uzakliginin ve Gunes in zenith uzakliginin kosinusunun bir fonksiyonudur Bu iki degisken gunun zamani enlem ve Yerkure yorungesinin karakteristiklerinden yararlanarak hesaplanabilir Klimatolojide Yerkure ile Gunes arasindaki astronomik iliskiler Milankovitch donguleri olarak adlandirilir Astronomik iliskiler ozellikle dunyanin Gunes in cevresindeki yorungesinin durumu Eksen Egikligi T Eksantrite E ve Presesyon P olarak bilinen uc orbital parametre tarafindan belirlenir Kisaca egiklik T ekliptik duzleminin ekvator duzlemine gore olan egikliginin bir olcusu daha egik ya da daha dik ve eksantrite E Yerkure nin Gunes in cevresindeki yorunge seklinin bir olcusu olarak tanimlanirken iklimsel presesyon P yaz gundonumunde solstis Gunes Yerkure uzakligindaki daha acik bir soyleyisle gunberi zamanindaki degisikliklerle baglantilidir Bu yuzden kuresel iklimin degismesine neden olabilecek baslica astronomik iliskiler Yerkure nin Gunes in cevresindeki yorungesinin seklindeki degisiklikler orbital zorlama ile Yerkure nin eksen egikligindeki ve presesyonundaki gunberi zamanindaki degisiklikleri icerir Baska bir deyisle Milankovitch donguleri bir dizi donemsel degisiklikleri icermekte ve uzun donemli iklim degisikliklerinin aciklanmasi acisindan onemli kanitlar sunabilmektedir Ayrica bakinizIklim Degisiklikleri Milankovitch DongusuKaynakca U S Naval Observatory Nautical Almanac Office 1992 P Kenneth Seidelmann Ed Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac University Science Books s 733 ISBN 0 935702 68 7 a b Saliba George 1994 A History of Arabic Astronomy Planetary Theories During the Golden Age of Islam p 235 Dreyer J L E 1890 Tycho Brahe 6 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde p 355 Sayili Aydin 1981 The Observatory in Islam p 78 Dreyer 1890 p 123 Wittmann A 1979 The Obliquity of the Ecliptic 73 129 131 Bibcode 1979A amp A 73 129W Gore J E 1907 Astronomical Essays Historical and Descriptive 6 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde p 61 Marmery J V 1895 Progress of Science 6 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde p 33 Ulker Elif Deniz Gec Kuvaterner Iklim Degisimlerinin Quercus Robur L Un Sapli Mese Cografi Dagilimina Etkisi 2015 Bennett K D 1990 Milankovitch Cycles and Their Effects on Species in Ecological and Evolutionary Time Paleontological Society 16 11 21 YILDIRIM G amp CELIK M KARARLI IZOTOP CALISMALARININ IKLIM DEGISIKLIKLERINDE KULLANILMASI Turkes M 2011a Physical science basis of the climate change Physical climate system enhanced greenhouse effect observed and projected climate variations In 5th Atmospheric Science Symposium ProceedingsBook 135 151 Istanbul Teknik Universitesi 27 29 April 2011 Istanbul in Turkish with an English abstract Turkes M 2012 Kuresel Iklim Degisikligi ve Collesme Icinde Gunumuz Dunya Sorunlari Disiplinlerarasi Bir Yaklasim ed N Ozgen 1 42 Egiten Kitap Ankara a b TURKES Murat IKLIM DEGISIKLIKLERI KAMBRIYEN DEN PLEYISTOSENE GEC HOLOSEN DEN 21 YUZYIL A 22 1 2013 1 25