Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
1930 Türkiye yerel seçimleri, Eylül ve Ekim aylarında gerçekleştirilen Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk çok partili seçimdir. Belediyeler Yasası'nın 4 Nisan 1930 tarihinde yürürlüğe girmesinin ardından yapılan seçime Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF) ve yeni kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) katıldı. Bu seçimlerde belediye başkanları, belediye meclis üyeleri arasından ve meclis üyeleri tarafından iki kademeli olarak seçildi. Bu seçimlerin önemli bir özelliği de kadınların da ilk kez seçme ve seçilme hakkına sahip olmasıydı. Nitekim seçimlerde kadın-erkek ayrımı yapılmaksızın 18 yaşını tamamlamış olan tüm vatandaşların seçme, 25 yaşını tamamlayanların ise seçilme hakkına sahip olması kanunla birlikte gerçekleşti. Seçimden sadece bir ay önce kurulmasına rağmen birçok ilde hızlıca teşkilatlanan SCF, devlet memurlarının ve CHF görevlilerinin baskılarından ötürü yeteri kadar oy alamamasına karşın 502 seçim bölgesinin 24'ünde kazanan parti oldu. Halkın bir bölümünün CHF'nin politikalarından hoşnut olmadığını gösteren bu seçimler sonrasında CHF'nin SCF üzerindeki baskısının artarak devam etmesi üzerine, SCF kurucusu Fethi Bey tarafından 3. ayını doldurduktan kısa bir süre sonra feshedildi.
 | |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
 | |||||||||||||
Seçim öncesi
Türkiye'de 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı ve öncesinde yaşanan I. Dünya Savaşı ile Kurtuluş Savaşı'nın yol açtığı siyasi, sosyal ve ekonomik sorunlarla baş etmeye çalışan bir tek parti iktidarı mevcuttu. Öte yandan ülkede bütçenin önemli bir bölümü demiryolu yatırımlarına harcanmakta ve yatırımların finansmanında zorluk yaşayan hükûmet çıkar yol olarak yeni vergiler getirmekteydi. Buna karşılık halkın talep ve şikayetlerini dile getirecek ve hükûmetin ekonomi politikalarına hukuki ve siyasi bir zeminde muhalefet edecek farklı partiler bulunmamaktaydı. Uygulanan politikalardan hoşnut olmayan kesimin yatıştırılmasının önemli olduğunu düşünen Mustafa Kemal ise, Türkiye'nin içinde bulunduğu sorunlardan çıkış yolunun kontrollü bir muhalefet partisinden geçtiğini düşünüyordu.Fethi Bey, Mustafa Kemal'in kendisini her hâlükârda destekleyeceği yönünde verdiği teminatlar üzerine 12 Ağustos 1930 tarihinde SCF'yi kurdu. SCF'nin kuruluşu ile tek partili düzenden memnun olmayan kesim yeni partiye akın etti. 1930 Belediye Seçimleri'nden bir ay önce kurulduğu için hem teşkilatlanma hem de seçimlere hazırlık yapma bakımından sıkışık bir takvim ile karşı karşıya kalan SCF, hızlı bir şekilde yurt genelinde teşkilat kurmaya başladı. Fethi Bey, 1930 yılında Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da Şeyh Sait İsyanı ile başlayan ve Ağrı ayaklanmaları ile devam eden güvenlik sorunlarından kaynaklı olarak devletin güvenlikçi politikalarının sekteye uğramaması için bu bölgedeki birçok ilde teşkilat kurmayacağını bildirdi.
Seçim sonuçları
Seçim sonuçlarına ilişkin açıklamalara göre, 502 seçim bölgesinden 24'ünde SCF kazandı. SCF'nin kazandığı yerler: Aydın'ın Bozdoğan, Nazilli ve Çine ilçeleri ile Yenipazar, Atça, Karapınar kasabaları; Edirne'nin Keşan ilçesi; Silifke'nin Merkez ilçesi; İzmir'in Bergama, Kuşadası, Menemen, Seferihisar, Urla ilçeleri ile Buca, Kınık, Armutlu kasabaları; Manisa'nın Gördes ilçesi; Samsun Merkez ve Ladik ilçeleri; Amasya'nın Merzifon ilçesi; Balıkesir'in Edremit ve Susurluk ilçeleri ile Kırklareli'nin Lüleburgaz ve Vize ilçeleri olmak üzere 2 il (Samsun ve Silifke), 16 ilçe ve 6 kasaba olarak kayıtlara geçti. CHF, İstanbul'da toplam olarak 35.942, SCF 12.868 oy aldı. Vakit gazetesi bu sonuçları CHF için 35.934 ve SCF için 12.813 olarak vermiştir. Bu gazetenin bildirdiğine göre İstanbul'da oy kullanmayan seçmen sayısı 250.746 kişiyi bulmuştur. Diğer şehirlerde ise;
Seçim sonrası
3 ay gibi kısa bir ömre sahip olan bir partiye gösterilen ilgi, ülkede CHF'nin politikalarından hoşnut olmayan bir kesimin olduğunu açıkça gösterdi. Seçimden hemen sonra ülkenin çeşitli illerinden şikayet mektupları alınmış ve bu mektuplarda valiler ve kaymakamlar ve bütün devlet memurlarının CHF'den yana tavır aldığı, tarafsızlık ilkesinin CHF lehine ihlal edildiği, baskı ve şiddet yoluyla halkın CHF'den yana oy kullanmalarının sağlandığı iddia edildi. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, yaşanan bu olaylar karşısındaki tutumunu İsmet İnönü'ye aşağıdaki sözlerle göstermiştir:
| “ | İyi oldu. Memnun ol. Durumu anlamış olduk. Görüyoruz ki halkı memnun edememişsiniz. | „ |
SCF yöneticileri bu seçim sonuçlarının gerçeği yansıtmadığını ileri sürdüler. Onlara göre seçimi SCF kazanmıştı ancak sonuçlar baskı ve fesat ile elde edilmişti. Fethi Bey iddia edilen usulsüzlüklerle ilgili olarak TBMM'nin 6 Kasım 1930 tarihindeki birleşiminde bir önerge de verdi. Ardından 15 Kasım'daki oturumda söz alarak yolsuzluk ve baskı iddialarını sıraladı. Fethi Bey'den sonra söz alan CHF'li vekiller ise Fethi Bey'i ve SCF politikalarını eleştirdikten sonra, asıl SCF'nin seçimlerde yolsuzluk yaptığını iddia ettiler. Fethi Bey'in çabaları bir sonuç getirmedi; üstelik tartışmalar iki parti arasındaki ilişkilerin iyice gerilmesine neden oldu. Bu gelişmeler karşısında Fethi Bey 17 Kasım 1930'da SCF'nin feshedilmesine dair dilekçesini İçişleri Bakanlığına gönderdi. SCF'nin kapatılmasından bir süre sonra Danıştay SCF'nin kazandığı yerlerin de belediye seçimlerini iptal ederek, buralara CHF'li başkan ve meclis üyelerini atadı.
Kaynakça
- ^ . 12 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ a b Koçak, Süleyman Yaman & Ekşi, Ali; "Katılımcılık ve Demokrasi Perspektifinden Türkiye'de Yerel Seçimler", Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 21 (Mayıs-2010), s. 300.
- ^ Weiker, Walter F. (1973). Political Tutelage and Democracy ın Turkey-The Free Party and Its Aftermath, Leiden: E.J. Brill. s. 43
- ^ Goloğlu, Mahmut (2011). Devrimler ve Tepkiler. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. s. 642
- ^ Soyak, Hasan Rıza (1973). Atatürk’ten Hatıralar II. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası Yayınları. s. 15
- ^ Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1984). Politikada 45 Yıl. İstanbul: İletişim Yayınları. s. 110
- ^ Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 490.01, Yer No: 435.1804.2.
- ^ Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 490.01, Yer No: 286.1146.1.
- ^ a b Taşdemir, Serap (2019). "Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Ayvalık Teşkilatlanması ve 1930 Yılı Belediye Seçimleri" (PDF). Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. XIX (626). ataturkilkeleri.deu.edu.tr. s. 14. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2020.
- ^ "1930 Kırklareli yerel seçim sonuçları". dergipark.org. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Haziran 2022.
- ^ Mahmutoğlu, Tansu Barış (2015). "Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Anabilim Dalı, Türkiye (Doktora Tezi)". Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Anabilim Dalı. tez.yok.gov.tr. s. 129.
- ^ Balkaya, İhsan Sabri (2006). Serbest Cumhuriyet Fırkası Arşiv Belgelerine Göre 1930 Belediye Seçimleri, Güneş Vakfı Yayınları, Erzurum. ss. 51-156.
- ^ Balkaya, ss. 133-134.
- ^ Erdal Aydoğan & Tansu Barış Mahmutoğlu (2013). "Mustafa Kemal Atatürk Dönemi Yapılan Seçimler ve Karakteristik Özellikleri", Tarihin Peşinde, Sayı: 10, (Ekim-2013), s. 125.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
1930 Turkiye yerel secimleri Eylul ve Ekim aylarinda gerceklestirilen Turkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk cok partili secimdir Belediyeler Yasasi nin 4 Nisan 1930 tarihinde yururluge girmesinin ardindan yapilan secime Cumhuriyet Halk Firkasi CHF ve yeni kurulan Serbest Cumhuriyet Firkasi SCF katildi Bu secimlerde belediye baskanlari belediye meclis uyeleri arasindan ve meclis uyeleri tarafindan iki kademeli olarak secildi Bu secimlerin onemli bir ozelligi de kadinlarin da ilk kez secme ve secilme hakkina sahip olmasiydi Nitekim secimlerde kadin erkek ayrimi yapilmaksizin 18 yasini tamamlamis olan tum vatandaslarin secme 25 yasini tamamlayanlarin ise secilme hakkina sahip olmasi kanunla birlikte gerceklesti Secimden sadece bir ay once kurulmasina ragmen bircok ilde hizlica teskilatlanan SCF devlet memurlarinin ve CHF gorevlilerinin baskilarindan oturu yeteri kadar oy alamamasina karsin 502 secim bolgesinin 24 unde kazanan parti oldu Halkin bir bolumunun CHF nin politikalarindan hosnut olmadigini gosteren bu secimler sonrasinda CHF nin SCF uzerindeki baskisinin artarak devam etmesi uzerine SCF kurucusu Fethi Bey tarafindan 3 ayini doldurduktan kisa bir sure sonra feshedildi 1930 Turkiye yerel secimleriEylul Ekim 1930 1934 Birinci parti Ikinci parti Lider Ismet Inonu Fethi OkyarParti Cumhuriyet Halk Firkasi Serbest Cumhuriyet FirkasiSecim oncesiTurkiye de 1929 Dunya Ekonomik Bunalimi ve oncesinde yasanan I Dunya Savasi ile Kurtulus Savasi nin yol actigi siyasi sosyal ve ekonomik sorunlarla bas etmeye calisan bir tek parti iktidari mevcuttu Ote yandan ulkede butcenin onemli bir bolumu demiryolu yatirimlarina harcanmakta ve yatirimlarin finansmaninda zorluk yasayan hukumet cikar yol olarak yeni vergiler getirmekteydi Buna karsilik halkin talep ve sikayetlerini dile getirecek ve hukumetin ekonomi politikalarina hukuki ve siyasi bir zeminde muhalefet edecek farkli partiler bulunmamaktaydi Uygulanan politikalardan hosnut olmayan kesimin yatistirilmasinin onemli oldugunu dusunen Mustafa Kemal ise Turkiye nin icinde bulundugu sorunlardan cikis yolunun kontrollu bir muhalefet partisinden gectigini dusunuyordu Fethi Bey Mustafa Kemal in kendisini her halukarda destekleyecegi yonunde verdigi teminatlar uzerine 12 Agustos 1930 tarihinde SCF yi kurdu SCF nin kurulusu ile tek partili duzenden memnun olmayan kesim yeni partiye akin etti 1930 Belediye Secimleri nden bir ay once kuruldugu icin hem teskilatlanma hem de secimlere hazirlik yapma bakimindan sikisik bir takvim ile karsi karsiya kalan SCF hizli bir sekilde yurt genelinde teskilat kurmaya basladi Fethi Bey 1930 yilinda Dogu ve Guneydogu Anadolu da Seyh Sait Isyani ile baslayan ve Agri ayaklanmalari ile devam eden guvenlik sorunlarindan kaynakli olarak devletin guvenlikci politikalarinin sekteye ugramamasi icin bu bolgedeki bircok ilde teskilat kurmayacagini bildirdi Secim sonuclariSecim sonuclarina iliskin aciklamalara gore 502 secim bolgesinden 24 unde SCF kazandi SCF nin kazandigi yerler Aydin in Bozdogan Nazilli ve Cine ilceleri ile Yenipazar Atca Karapinar kasabalari Edirne nin Kesan ilcesi Silifke nin Merkez ilcesi Izmir in Bergama Kusadasi Menemen Seferihisar Urla ilceleri ile Buca Kinik Armutlu kasabalari Manisa nin Gordes ilcesi Samsun Merkez ve Ladik ilceleri Amasya nin Merzifon ilcesi Balikesir in Edremit ve Susurluk ilceleri ile Kirklareli nin Luleburgaz ve Vize ilceleri olmak uzere 2 il Samsun ve Silifke 16 ilce ve 6 kasaba olarak kayitlara gecti CHF Istanbul da toplam olarak 35 942 SCF 12 868 oy aldi Vakit gazetesi bu sonuclari CHF icin 35 934 ve SCF icin 12 813 olarak vermistir Bu gazetenin bildirdigine gore Istanbul da oy kullanmayan secmen sayisi 250 746 kisiyi bulmustur Diger sehirlerde ise Ayvalik ta CHF 1 143 SCF 1 044 Izmir de CHF 14 624 SCF 9 600 Bergama da CHF 250 SCF 1 371 Merzifon da CHF 496 SCF 557 Samsun da CHF 416 SCF 3 312 Luleburgaz CHF 1 320 SCF 1 989 oy aldi Secim sonrasi3 ay gibi kisa bir omre sahip olan bir partiye gosterilen ilgi ulkede CHF nin politikalarindan hosnut olmayan bir kesimin oldugunu acikca gosterdi Secimden hemen sonra ulkenin cesitli illerinden sikayet mektuplari alinmis ve bu mektuplarda valiler ve kaymakamlar ve butun devlet memurlarinin CHF den yana tavir aldigi tarafsizlik ilkesinin CHF lehine ihlal edildigi baski ve siddet yoluyla halkin CHF den yana oy kullanmalarinin saglandigi iddia edildi Cumhurbaskani Mustafa Kemal Ataturk yasanan bu olaylar karsisindaki tutumunu Ismet Inonu ye asagidaki sozlerle gostermistir Iyi oldu Memnun ol Durumu anlamis olduk Goruyoruz ki halki memnun edememissiniz SCF yoneticileri bu secim sonuclarinin gercegi yansitmadigini ileri surduler Onlara gore secimi SCF kazanmisti ancak sonuclar baski ve fesat ile elde edilmisti Fethi Bey iddia edilen usulsuzluklerle ilgili olarak TBMM nin 6 Kasim 1930 tarihindeki birlesiminde bir onerge de verdi Ardindan 15 Kasim daki oturumda soz alarak yolsuzluk ve baski iddialarini siraladi Fethi Bey den sonra soz alan CHF li vekiller ise Fethi Bey i ve SCF politikalarini elestirdikten sonra asil SCF nin secimlerde yolsuzluk yaptigini iddia ettiler Fethi Bey in cabalari bir sonuc getirmedi ustelik tartismalar iki parti arasindaki iliskilerin iyice gerilmesine neden oldu Bu gelismeler karsisinda Fethi Bey 17 Kasim 1930 da SCF nin feshedilmesine dair dilekcesini Icisleri Bakanligina gonderdi SCF nin kapatilmasindan bir sure sonra Danistay SCF nin kazandigi yerlerin de belediye secimlerini iptal ederek buralara CHF li baskan ve meclis uyelerini atadi Kaynakca 12 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Haziran 2020 a b Kocak Suleyman Yaman amp Eksi Ali Katilimcilik ve Demokrasi Perspektifinden Turkiye de Yerel Secimler Suleyman Demirel Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayi 21 Mayis 2010 s 300 Weiker Walter F 1973 Political Tutelage and Democracy in Turkey The Free Party and Its Aftermath Leiden E J Brill s 43 Gologlu Mahmut 2011 Devrimler ve Tepkiler Istanbul Is Bankasi Kultur Yayinlari ISBN 9789754589115 s 642 Soyak Hasan Riza 1973 Ataturk ten Hatiralar II Istanbul Yapi ve Kredi Bankasi Yayinlari s 15 Karaosmanoglu Yakup Kadri 1984 Politikada 45 Yil Istanbul Iletisim Yayinlari s 110 Basbakanlik Cumhuriyet Arsivi Fon Kodu 490 01 Yer No 435 1804 2 Basbakanlik Cumhuriyet Arsivi Fon Kodu 490 01 Yer No 286 1146 1 a b Tasdemir Serap 2019 Serbest Cumhuriyet Firkasi nin Ayvalik Teskilatlanmasi ve 1930 Yili Belediye Secimleri PDF Cagdas Turkiye Tarihi Arastirmalari Dergisi XIX 626 ataturkilkeleri deu edu tr s 14 Erisim tarihi 27 Agustos 2020 1930 Kirklareli yerel secim sonuclari dergipark org 3 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Haziran 2022 Mahmutoglu Tansu Baris 2015 Ataturk Universitesi Ataturk Ilkeleri ve Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Ilkeleri ve Inkilap Tarihi Anabilim Dali Turkiye Doktora Tezi Ataturk Universitesi Ataturk Ilkeleri ve Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Ilkeleri ve Inkilap Tarihi Anabilim Dali tez yok gov tr s 129 Balkaya Ihsan Sabri 2006 Serbest Cumhuriyet Firkasi Arsiv Belgelerine Gore 1930 Belediye Secimleri Gunes Vakfi Yayinlari Erzurum ss 51 156 Balkaya ss 133 134 Erdal Aydogan amp Tansu Baris Mahmutoglu 2013 Mustafa Kemal Ataturk Donemi Yapilan Secimler ve Karakteristik Ozellikleri Tarihin Pesinde Sayi 10 Ekim 2013 s 125