Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Serbest Cumhuriyet Fırkası, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün isteği üzerine Fethi Okyar tarafından kurulan bir siyasi partiydi.
Serbest Cumhuriyet Fırkası | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | SCF |
| Genel başkan | Ali Fethi Okyar |
| (Genel sekreter) | Mehmet Nuri Conker |
| Kurucu | Ali Fethi Okyar |
| Kuruluş tarihi | 12 Ağustos 1930 |
| Kapanış tarihi | 17 Kasım 1930 |
| Önceli | Cumhuriyet Halk Fırkası |
| Gazete(ler) | Serbes Cumhuriyet |
| İdeoloji | Ekonomik liberalizm Liberal demokrasi |
| Siyasi pozisyon | Merkez sağ |
Kurulması
1920'lerin sonlarında Türkiye'de halkın bir kesiminde tek parti CHF yönetimine karşı bir hoşnutsuzluk vardı. 1927-1928 dönemi kuraklığı ve 1930 dünya ekonomik buhranıyla birlikte hükûmetin ağırlaştırdığı vergiler halkın bir kesiminde rahatsızlık yarattı. Ahmet Ağaoğlu'nun 1925'te Atatürk'e verdiği raporda belirttiği üzere CHF'de halka karşı tahakküm yapanlar bulunuyordu. Atatürk bir çözüm olarak, iktidar partisi üzerinde denetim yapacak ve işlerin düzelmesine katkı sağlayacak küçük bir muhalefet partisi olması gerektiğini düşündü. Mecliste tek partinin bulunması hükûmetin denetlenmesini güçleştiriyordu. Bu nedenle Mustafa Kemal, Fethi Bey'den cumhuriyetçiliğe ve laikliğe sadık bir parti kurmasını istedi. Bunun üzerine Fethi Bey Mustafa Kemal'in tarafsız olmasını şart koşarak 12 Ağustos 1930'da Serbest Cumhuriyet Fırkasını kurdu. Bu partinin Cumhuriyet Halk Fırkasından ayrılan en önemli yanı, ekonomide liberalizmi savunmasıydı. Bu partiye bizzat yardımda bulunan Mustafa Kemal CHF'den birçok mebusun bu partiye geçişini İsmet Paşa'nın tepkisine ve itirazlarına rağmen sağladı. (14 kadar mebusu, ayrıca kız kardeşi Makbule Hanım'ı ve yakın dostları olan mebusları da ilk üyelerden yaptı.) Böylece yaklaşık 5 yıldır alternatifsiz devam eden İsmet Paşa hükûmetini eleştirecek bir muhalefet yaratmak istedi ve mecliste düşünce özgürlüğü sağlamak istedi. Siyasi söz geçirme güçleri suiistimalinin de önüne geçmek istedi. Partiye katılanlar arasında Nuri Conker (Genel Sekreter), şair Mehmet Emin Yurdakul, Türkçülük akımının önde gelenlerinden Ahmet Ağaoğlu, İbrahim Süreyya Paşa ve 1950-1960 yılları arasında başbakanlık yapacak olan Adnan Menderes de bulunuyordu.
Olaylı İzmir Mitingi
İlk kez Cumhuriyet Halk Fırkası'na muhalif bir oluşum Türkiye'de halka miting düzenleyecekti. Mitinge olan ilgi hem Fethi Okyar'ın hem de CHF yönetiminin beklediğinden çok daha fazlaydı. İzmir'de büyük bir halk kalabalığı CHF'nin getirdiği düzenden ve icraatlarından memnun değildi. Bir grup CHF il binasının önünde öfkeli bir bekleyişe başladı. Diğer bir grup ise coşkuyla Fethi Okyar'a iltifat tezahüratları atarken, CHF aleyhine ağır eleştirici tezahüratlar başladı. CHF il binasının penceresinden "Sabri Bey" olarak bilinen bir il idarecisi toplanan halka "namussuzlar" diye bağırınca öfkeli halk CHF il binasını taş yağmuruna tuttu. İl binasının camları kırıldı ve halkın öfkesi bitmedi, CHF binası öfkeli halk tarafından basıldı. Olaya dahil olan polis önce havaya, sonra halka ateş açtı ve 12-14 yaşlarında bir çocuğun hayatını kaybetmesiyle sonuçlandı.
Serbest Cumhuriyet Fırkasının iki numarası olarak bilinen Ahmet Ağaoğlu olayı şöyle anlattı:
"Kalabalığın ortasında bir adamcağız kucağında taşıdığı bir çocuğu birdenbire Fethi Bey'in ayaklarının dibine atarak: 'İşte size bir kurban, başkalarını da veririz. Yalnız sen bizi kurtar.' dedi ve ağlayarak Fethi Bey'in ellerine sarıldı."
Kapatılması
Fethi Bey'in İzmir gezisinde yeni muhalefet partiye büyük sevgi gösterileri ve CHF'ye karşı halkın öfkeli tutumunun boyutu beklenilenden fazlaydı. Serbest Cumhuriyet Fırkasının devam etmesi durumunda, beklenilenden çok daha büyük bir halk kitlesini peşinden sürüklemesinden ve partinin kontrol edilemeyecek kadar büyümesinden endişe edildi. Bu durum Mustafa Kemal'in duruma el koymasına neden oldu. 17 Kasım 1930'da Serbest Cumhuriyet Fırkası tamamen kapatıldı ve ömrü 3 ay sürmüş oldu. Bu 3 aylık dönemde parti 1930 yerel seçimlerine katılarak 502 belediyeden 31'ini kazandı.
Partinin kimin isteği ve nasıl kapatıldığına dair farklı kaynaklar mevcuttur. Serbest Cumhuriyet Fırkasına yakın bir kaynağın iddiasına göre, parti kendi kendini fesh etmeye zorlanmıştır.Kemalist tarihyazımına göre; Atatürk, Fethi Bey'e "Sen fırkanın, ben fırkamın başında olacağız." teklifini yapınca Fethi Bey bunu kabul etmeyerek 16 Kasım 1930'da parti genel kurulunu topladı ve genel sekreter Nuri Bey ile kaleme aldıkları "Büyük Gazi hazretlerine karşı siyasi sahnede mücadele etmek gibi bir düşüncelerinin olmadığı ve dolayısıyla partinin feshine karar verildiği" açıklamasını yapmıştır.
Konuyla ilgili yayınlar
- Tunçay, M. (1999). Türkiye Cumhuriyeti'nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul
- Yetkin, Ç. (1997). Atatürk'ün Başarısız Demokrasi Devrimi: Serbest Cumhuriyet Fırkası, Toplumsal Dönüşüm Yayıncılık, İstanbul
- Emrence, C. (2006). 99 Günlük Muhalefet: Serbest Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları, İstanbul
- Çavdar, T. (1995). "Serbest Fırka", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 8. ss. 2052-2059. İletişim Yayınları, İstanbul
- Soyak, H. R. (1973). Atatürk'ten Hatıralar Cilt II, Yapı Kredi Bankası Yayınları, İstanbul
- Ağaoğlu, Ahmet (1969). Serbest Fırka Hatıraları. İstanbul: Baha Matbaası.
- (2021). Belgeleriyle Serbest Cumhuriyet Fırkası'nı Anlamak, Akademisyen Kitabevi, Ankara
Kaynakça
- ^ a b (PDF). 5 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 23 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Ocak 2022.
- ^ a b c Menderes, Aydın (2011). "Demokrasiden Darbeye, Babam Adnan Menderes" 2.Baskı. Doğan Egmont Yayıncılık. s. 153 ve 154. Kitapta gösterilen bir başka kaynak: Şeref Demir, Türk Siyasi Tarihinde Adnan Menderes s. 43
- ^ "Kurucu ayar, işte budur: Partili cumhurbaşkanı!". HaberTurk.com. 25 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ "Yine de miting deyip geçmemek gerek…". medyascope.tv. 10 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ "Oğlunun cansız bedeniyle Fethi Okyar'a yaklaşan baba: Bu ilk kurbanımız, daha da veririz!". indyturk.com. 2 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ Çetin, Yetkin (2004). Atatürk’ün Vatana İhanetle Suçlandığı S.C.F. Olayı. İstanbul: Otopsi Yayınları. ss. 267-273. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Serbest Cumhuriyet Firkasi Turkiye Cumhuriyeti nin ilk yillarinda Cumhurbaskani Mustafa Kemal Ataturk un istegi uzerine Fethi Okyar tarafindan kurulan bir siyasi partiydi Serbest Cumhuriyet FirkasiKisaltmaSCFGenel baskanAli Fethi OkyarGenel sekreterMehmet Nuri ConkerKurucuAli Fethi OkyarKurulus tarihi12 Agustos 1930Kapanis tarihi17 Kasim 1930OnceliCumhuriyet Halk FirkasiGazete ler Serbes CumhuriyetIdeolojiEkonomik liberalizm Liberal demokrasiSiyasi pozisyonMerkez sagKurulmasiSerbest Cumhuriyet Firkasi kuruculari soldan saga Nuri Conker Ali Fethi Okyar Ahmet Agaoglu ve Talat Sonmez 1920 lerin sonlarinda Turkiye de halkin bir kesiminde tek parti CHF yonetimine karsi bir hosnutsuzluk vardi 1927 1928 donemi kurakligi ve 1930 dunya ekonomik buhraniyla birlikte hukumetin agirlastirdigi vergiler halkin bir kesiminde rahatsizlik yaratti Ahmet Agaoglu nun 1925 te Ataturk e verdigi raporda belirttigi uzere CHF de halka karsi tahakkum yapanlar bulunuyordu Ataturk bir cozum olarak iktidar partisi uzerinde denetim yapacak ve islerin duzelmesine katki saglayacak kucuk bir muhalefet partisi olmasi gerektigini dusundu Mecliste tek partinin bulunmasi hukumetin denetlenmesini guclestiriyordu Bu nedenle Mustafa Kemal Fethi Bey den cumhuriyetcilige ve laiklige sadik bir parti kurmasini istedi Bunun uzerine Fethi Bey Mustafa Kemal in tarafsiz olmasini sart kosarak 12 Agustos 1930 da Serbest Cumhuriyet Firkasini kurdu Bu partinin Cumhuriyet Halk Firkasindan ayrilan en onemli yani ekonomide liberalizmi savunmasiydi Bu partiye bizzat yardimda bulunan Mustafa Kemal CHF den bircok mebusun bu partiye gecisini Ismet Pasa nin tepkisine ve itirazlarina ragmen sagladi 14 kadar mebusu ayrica kiz kardesi Makbule Hanim i ve yakin dostlari olan mebuslari da ilk uyelerden yapti Boylece yaklasik 5 yildir alternatifsiz devam eden Ismet Pasa hukumetini elestirecek bir muhalefet yaratmak istedi ve mecliste dusunce ozgurlugu saglamak istedi Siyasi soz gecirme gucleri suiistimalinin de onune gecmek istedi Partiye katilanlar arasinda Nuri Conker Genel Sekreter sair Mehmet Emin Yurdakul Turkculuk akiminin onde gelenlerinden Ahmet Agaoglu Ibrahim Sureyya Pasa ve 1950 1960 yillari arasinda basbakanlik yapacak olan Adnan Menderes de bulunuyordu Olayli Izmir MitingiIlk kez Cumhuriyet Halk Firkasi na muhalif bir olusum Turkiye de halka miting duzenleyecekti Mitinge olan ilgi hem Fethi Okyar in hem de CHF yonetiminin beklediginden cok daha fazlaydi Izmir de buyuk bir halk kalabaligi CHF nin getirdigi duzenden ve icraatlarindan memnun degildi Bir grup CHF il binasinin onunde ofkeli bir bekleyise basladi Diger bir grup ise coskuyla Fethi Okyar a iltifat tezahuratlari atarken CHF aleyhine agir elestirici tezahuratlar basladi CHF il binasinin penceresinden Sabri Bey olarak bilinen bir il idarecisi toplanan halka namussuzlar diye bagirinca ofkeli halk CHF il binasini tas yagmuruna tuttu Il binasinin camlari kirildi ve halkin ofkesi bitmedi CHF binasi ofkeli halk tarafindan basildi Olaya dahil olan polis once havaya sonra halka ates acti ve 12 14 yaslarinda bir cocugun hayatini kaybetmesiyle sonuclandi SCF Samsun Vilayet Ocagi Serbest Cumhuriyet Firkasinin iki numarasi olarak bilinen Ahmet Agaoglu olayi soyle anlatti Kalabaligin ortasinda bir adamcagiz kucaginda tasidigi bir cocugu birdenbire Fethi Bey in ayaklarinin dibine atarak Iste size bir kurban baskalarini da veririz Yalniz sen bizi kurtar dedi ve aglayarak Fethi Bey in ellerine sarildi KapatilmasiSCF Baskani Okyar partisinin Aydin teskilati uyeleriyle Fotografta Okyar in sagindaki beyaz takim elbiseli kisi donemin SCF Aydin Il Baskani gelecegin Basbakani Adnan Menderes tir Fethi Bey in Izmir gezisinde yeni muhalefet partiye buyuk sevgi gosterileri ve CHF ye karsi halkin ofkeli tutumunun boyutu beklenilenden fazlaydi Serbest Cumhuriyet Firkasinin devam etmesi durumunda beklenilenden cok daha buyuk bir halk kitlesini pesinden suruklemesinden ve partinin kontrol edilemeyecek kadar buyumesinden endise edildi Bu durum Mustafa Kemal in duruma el koymasina neden oldu 17 Kasim 1930 da Serbest Cumhuriyet Firkasi tamamen kapatildi ve omru 3 ay surmus oldu Bu 3 aylik donemde parti 1930 yerel secimlerine katilarak 502 belediyeden 31 ini kazandi Partinin kimin istegi ve nasil kapatildigina dair farkli kaynaklar mevcuttur Serbest Cumhuriyet Firkasina yakin bir kaynagin iddiasina gore parti kendi kendini fesh etmeye zorlanmistir Kemalist tarihyazimina gore Ataturk Fethi Bey e Sen firkanin ben firkamin basinda olacagiz teklifini yapinca Fethi Bey bunu kabul etmeyerek 16 Kasim 1930 da parti genel kurulunu topladi ve genel sekreter Nuri Bey ile kaleme aldiklari Buyuk Gazi hazretlerine karsi siyasi sahnede mucadele etmek gibi bir dusuncelerinin olmadigi ve dolayisiyla partinin feshine karar verildigi aciklamasini yapmistir Konuyla ilgili yayinlarTuncay M 1999 Turkiye Cumhuriyeti nde Tek Parti Yonetiminin Kurulmasi 1923 1931 Tarih Vakfi Yurt Yayinlari Istanbul Yetkin C 1997 Ataturk un Basarisiz Demokrasi Devrimi Serbest Cumhuriyet Firkasi Toplumsal Donusum Yayincilik Istanbul Emrence C 2006 99 Gunluk Muhalefet Serbest Cumhuriyet Firkasi Iletisim Yayinlari Istanbul Cavdar T 1995 Serbest Firka Cumhuriyet Donemi Turkiye Ansiklopedisi Cilt 8 ss 2052 2059 Iletisim Yayinlari Istanbul Soyak H R 1973 Ataturk ten Hatiralar Cilt II Yapi Kredi Bankasi Yayinlari Istanbul Agaoglu Ahmet 1969 Serbest Firka Hatiralari Istanbul Baha Matbaasi 2021 Belgeleriyle Serbest Cumhuriyet Firkasi ni Anlamak Akademisyen Kitabevi AnkaraKaynakca a b PDF 5 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Arsivlenmis kopya PDF 23 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 19 Ocak 2022 a b c Menderes Aydin 2011 Demokrasiden Darbeye Babam Adnan Menderes 2 Baski Dogan Egmont Yayincilik s 153 ve 154 Kitapta gosterilen bir baska kaynak Seref Demir Turk Siyasi Tarihinde Adnan Menderes s 43 Kurucu ayar iste budur Partili cumhurbaskani HaberTurk com 25 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Agustos 2022 Yine de miting deyip gecmemek gerek medyascope tv 10 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Agustos 2022 Oglunun cansiz bedeniyle Fethi Okyar a yaklasan baba Bu ilk kurbanimiz daha da veririz indyturk com 2 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Agustos 2022 Cetin Yetkin 2004 Ataturk un Vatana Ihanetle Suclandigi S C F Olayi Istanbul Otopsi Yayinlari ss 267 273 ISBN 9789758410453