Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
A priori ve a posteriori (sırasıyla 'önsel' ve 'sonradan'), felsefede bilgi, veya argüman türlerini ampirik kanıt veya deneyime güvenerek ayırt etmek için kullanılan Latince ifadelerdir. A priori bilgi, deneyimden bağımsız olandır. Örnek olarak matematik, totoloji ve saf akıldan çıkarımı içerir. A posteriori bilgi, deneysel kanıta dayalı olandır. Örnekler çoğu bilim alanını ve kişisel bilginin yönlerini içerir.
Her iki terim de Öklid'in Elementleri'nde yer alır, ancak felsefe tarihindeki en etkili eserlerden biri olan Immanuel Kant'ın Saf Aklın Eleştirisi tarafından popüler hale getirilmiştir.
Örnekler
A priori ve a posteriori bilgi arasındaki sezgisel ayrım, en iyi şekilde örneklerle görülür:
A priori
Şu önermeyi düşünün: "Eğer V. George en az dört gün hüküm sürmüşse, o zaman üç günden fazla hüküm sürmüştür." Bu, kişinin a priori bildiği bir şeydir, çünkü kişinin akıldan başka bir yola başvurmadan türetilebileceği bir ifadeyi ifade eder.
A posteriori
Yukarıdakini şu cümleyle ifade edilen önermeyle karşılaştırın: "V. George 1910'dan 1936'ya kadar hüküm sürdü." Bu, (eğer doğruysa) kişinin a posteriori (sonradan) tanıması gereken bir şeydir, çünkü yalnızca akla göre bilinemeyen deneysel bir gerçeği ifade eder.
Tarihi
Erken kullanımlar
A priori terimi Latincede 'önce gelen' anlamına gelir (veya daha az doğrudan anlamıyla 'deneyimden önceki ilk ilkelerden gelen'). Tersine, posteriori terimi Latince 'sonra gelenden' (veya 'deneyimden sonra') anlamına gelir.
Erken modern dönem Avrupasında geniş çapta hassas düşünme modeli olarak kabul edilen bir eser olan Öklid'in Elementleri'nin Latince çevirilerinde görünürler.
A priori bilginin erken felsefi kullanım örneklerinden (bu isimle kullanılmamış olsa da) Platon'un hatırlama öğretisidir. ; a priori bilgiye benzer bir şeyin insan zihninde içten gelen bilgi olduğundan bahseder.
14. yüzyıl mantıkçılarından Saksonyalı Albert, hem a priori hem de posteriori üzerine yazmıştır.
G.W. Leibniz, "Bilgi, Hakikat ve Fikirler Üzerine Düşünceler" (1684) adlı kısa yazısında fikirlere a priori ve a posteriori kriterleriyle ayrım getirmiştir.'sinde (1714) Tanrı'nın varlığına dair a priori ve a posteriori argümanlar yer alır.
Immanuel Kant
18. yüzyıl Alman filozofu Immanuel Kant (1781) rasyonalist ve ampirist teorilerin bir karışımını savundu. Kant, "Tüm bilişimiz deneyimle başlasa da, bunun deneyimden ortaya çıktığı [deneyim tarafından yapıldığı] sonucu çıkmaz" der. Kant'a göre, a priori biliş veya olası tüm deneyimlerin biçimine dayanırken, a posteriori biliş deneyimin içeriğine dayalı olarak deneyseldir:
| “ | Ampirik bilgimizin, izlenimler yoluyla elde ettiğimiz ve biliş fakültesinin kendisinden duyumsal izlenimler [duyu verileri] sağladığı ve yalnızca fırsat [bir nedenin etkisini üretme fırsatı] verdiği bilginin bir bileşimi olması oldukça olasıdır. | „ |
Terimin çağdaş kullanımlarının aksine Kant, a priori bilginin deneyimin içeriğinden tamamen bağımsız olmadığına inanır. Rasyonalistlerin aksine Kant, saf haliyle, yani herhangi bir ampirik içeriğin karışımı olmadan, a priori bilişin, olası deneyim koşullarının çıkarımıyla sınırlı olduğunu düşünür. Bu a priori veya aşkın koşullar, kişinin bilişsel yeteneklerinde yer alır ve genel olarak deneyimle veya özel olarak herhangi bir deneyimle sağlanmaz (her ne kadar a priori sezgilerin deneyimle "tetiklenebileceğine" dair bir argüman olsa da).
Johann Fichte
Kant'ın ölümünden sonra bazı filozoflar kendilerini, Kant'ın felsefesini düzeltirken buldular ve genişletici olarak gördüler, bu da Alman idealizmine yol açtı. Bu filozoflardan biri Johann Fichte idi.
Notlar
Kaynakça
- Baehr, Jason S. (2006). . Internet Encyclopedia of Philosophy. 9 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Bird, Graham (1995). Honderich, Ted (Ed.). The Oxford Companion to Philosophy. Oxford: Oxford University Press. ISBN .
- Boghossian, Paul Artin (2003) [1997]. "14: Analyticity". Hale, Bob; Wright, Crispin (Ed.). A Companion to the Philosophy of Language. Blackwell Companions to Philosophy. Malden, MA: Blackwell Publishing. ISBN .
- Fodor, Jerry (1998). Concepts: Where Cognitive Science Went Wrong. New York, NY: Oxford University Press. ISBN .
- Hoiberg, Dale H., (Ed.) (2010). "a priori knowledge". Encyclopædia Britannica, Vol. I: A-Ak - Bayes (15. bas.). Chicago, Illinois: Encyclopædia Britannica, Inc. ISBN .
- Kant, Immanuel (1781). Kritik der reinen Vernunft [Critique of Pure Reason]. Im Insel-Verlag. 19 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
- Kitcher, Philip (2001). "A Priori Knowledge Revisited". Boghossian, Paul; Peacocke, Christopher (Ed.). New Essays on the A Priori. Oxford, England: Oxford University Press. ISBN .
- Look, Brandon C. (22 Aralık 2007). "Gottfried Wilhelm Leibniz". Zalta, Edward N. (Ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (2020 İlkbahar bas.). Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020 – Metaphysics Research Lab, Stanford University vasıtasıyla.
- Macleod, Christopher (25 Ağustos 2016). "John Stuart Mill". Zalta, Edward N. (Ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2020 bas.) – Metaphysics Research Lab, Stanford University vasıtasıyla.
- Palmquist, Stephen (1 Aralık 1987). "A Priori Knowledge in Perspective: (II) Naming, Necessity and the Analytic A Posteriori". The Review of Metaphysics. 41 (2): 255-282.
- Quine, Willard Van Orman (1951). "Two Dogmas of Empiricism". The Philosophical Review. 60 (1): 20-43. doi:10.2307/2181906. JSTOR 2181906. 13 Kasım 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
- Sloman, A. (1 Ekim 1965). "'Necessary', 'a priori' and 'analytic'". Analysis. 26 (1): 12-16. doi:10.1093/analys/26.1.12.
- Sommers, Tamler (1 Mart 2003). Jarman, Casey (Ed.). "Galen Strawson (interview)". Believer Magazine. San Francisco, CA: McSweeney's McMullens. 1 (1). 25 Şubat 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
A priori ve a posteriori sirasiyla onsel ve sonradan felsefede bilgi veya arguman turlerini ampirik kanit veya deneyime guvenerek ayirt etmek icin kullanilan Latince ifadelerdir A priori bilgi deneyimden bagimsiz olandir Ornek olarak matematik totoloji ve saf akildan cikarimi icerir A posteriori bilgi deneysel kanita dayali olandir Ornekler cogu bilim alanini ve kisisel bilginin yonlerini icerir Her iki terim de Oklid in Elementleri nde yer alir ancak felsefe tarihindeki en etkili eserlerden biri olan Immanuel Kant in Saf Aklin Elestirisi tarafindan populer hale getirilmistir OrneklerA priori ve a posteriori bilgi arasindaki sezgisel ayrim en iyi sekilde orneklerle gorulur A priori Su onermeyi dusunun Eger V George en az dort gun hukum surmusse o zaman uc gunden fazla hukum surmustur Bu kisinin a priori bildigi bir seydir cunku kisinin akildan baska bir yola basvurmadan turetilebilecegi bir ifadeyi ifade eder A posteriori Yukaridakini su cumleyle ifade edilen onermeyle karsilastirin V George 1910 dan 1936 ya kadar hukum surdu Bu eger dogruysa kisinin a posteriori sonradan tanimasi gereken bir seydir cunku yalnizca akla gore bilinemeyen deneysel bir gercegi ifade eder TarihiErken kullanimlar A priori terimi Latincede once gelen anlamina gelir veya daha az dogrudan anlamiyla deneyimden onceki ilk ilkelerden gelen Tersine posteriori terimi Latince sonra gelenden veya deneyimden sonra anlamina gelir Erken modern donem Avrupasinda genis capta hassas dusunme modeli olarak kabul edilen bir eser olan Oklid in Elementleri nin Latince cevirilerinde gorunurler A priori bilginin erken felsefi kullanim orneklerinden bu isimle kullanilmamis olsa da Platon un hatirlama ogretisidir a priori bilgiye benzer bir seyin insan zihninde icten gelen bilgi oldugundan bahseder 14 yuzyil mantikcilarindan Saksonyali Albert hem a priori hem de posteriori uzerine yazmistir G W Leibniz Bilgi Hakikat ve Fikirler Uzerine Dusunceler 1684 adli kisa yazisinda fikirlere a priori ve a posteriori kriterleriyle ayrim getirmistir sinde 1714 Tanri nin varligina dair a priori ve a posteriori argumanlar yer alir Immanuel Kant 18 yuzyil Alman filozofu Immanuel Kant 1781 rasyonalist ve ampirist teorilerin bir karisimini savundu Kant Tum bilisimiz deneyimle baslasa da bunun deneyimden ortaya ciktigi deneyim tarafindan yapildigi sonucu cikmaz der Kant a gore a priori bilis veya olasi tum deneyimlerin bicimine dayanirken a posteriori bilis deneyimin icerigine dayali olarak deneyseldir Ampirik bilgimizin izlenimler yoluyla elde ettigimiz ve bilis fakultesinin kendisinden duyumsal izlenimler duyu verileri sagladigi ve yalnizca firsat bir nedenin etkisini uretme firsati verdigi bilginin bir bilesimi olmasi oldukca olasidir Terimin cagdas kullanimlarinin aksine Kant a priori bilginin deneyimin iceriginden tamamen bagimsiz olmadigina inanir Rasyonalistlerin aksine Kant saf haliyle yani herhangi bir ampirik icerigin karisimi olmadan a priori bilisin olasi deneyim kosullarinin cikarimiyla sinirli oldugunu dusunur Bu a priori veya askin kosullar kisinin bilissel yeteneklerinde yer alir ve genel olarak deneyimle veya ozel olarak herhangi bir deneyimle saglanmaz her ne kadar a priori sezgilerin deneyimle tetiklenebilecegine dair bir arguman olsa da Johann Fichte Kant in olumunden sonra bazi filozoflar kendilerini Kant in felsefesini duzeltirken buldular ve genisletici olarak gorduler bu da Alman idealizmine yol acti Bu filozoflardan biri Johann Fichte idi Notlar Bird 1995 Hoiberg 2010 s 1 a b Look 2007 Kant 1781KaynakcaBaehr Jason S 2006 Internet Encyclopedia of Philosophy 9 Mart 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Bird Graham 1995 Honderich Ted Ed The Oxford Companion to Philosophy Oxford Oxford University Press ISBN 0 19 866132 0 Boghossian Paul Artin 2003 1997 14 Analyticity Hale Bob Wright Crispin Ed A Companion to the Philosophy of Language Blackwell Companions to Philosophy Malden MA Blackwell Publishing ISBN 978 0631213260 Fodor Jerry 1998 Concepts Where Cognitive Science Went Wrong New York NY Oxford University Press ISBN 978 0198236368 Hoiberg Dale H Ed 2010 a priori knowledge Encyclopaedia Britannica Vol I A Ak Bayes 15 bas Chicago Illinois Encyclopaedia Britannica Inc ISBN 978 1 59339 837 8 Kant Immanuel 1781 Kritik der reinen Vernunft Critique of Pure Reason Im Insel Verlag 19 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2021 Kitcher Philip 2001 A Priori Knowledge Revisited Boghossian Paul Peacocke Christopher Ed New Essays on the A Priori Oxford England Oxford University Press ISBN 978 0199241279 Look Brandon C 22 Aralik 2007 Gottfried Wilhelm Leibniz Zalta Edward N Ed The Stanford Encyclopedia of Philosophy 2020 Ilkbahar bas Erisim tarihi 22 Mayis 2020 Metaphysics Research Lab Stanford University vasitasiyla Macleod Christopher 25 Agustos 2016 John Stuart Mill Zalta Edward N Ed The Stanford Encyclopedia of Philosophy Summer 2020 bas Metaphysics Research Lab Stanford University vasitasiyla Palmquist Stephen 1 Aralik 1987 A Priori Knowledge in Perspective II Naming Necessity and the Analytic A Posteriori The Review of Metaphysics 41 2 255 282 Quine Willard Van Orman 1951 Two Dogmas of Empiricism The Philosophical Review 60 1 20 43 doi 10 2307 2181906 JSTOR 2181906 13 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2021 Sloman A 1 Ekim 1965 Necessary a priori and analytic Analysis 26 1 12 16 doi 10 1093 analys 26 1 12 Sommers Tamler 1 Mart 2003 Jarman Casey Ed Galen Strawson interview Believer Magazine San Francisco CA McSweeney s McMullens 1 1 25 Subat 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Temmuz 2013