Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hüseyin Abdullah Alpdoğan (1878, Taşköprü, Kastamonu - 9 Nisan 1972, Kadıköy, İstanbul), Türk asker ve siyasetçi. Dersim İsyanı'nda Tunceli Valisi olarak görev yapmış ve bazı kesimler tarafından olaylardaki rolü öne sürülerek "Dersim Kasabı" şeklinde adlandırılmıştır.
| Hüseyin Abdullah Alpdoğan | |
|---|---|
| IV. (Tunceli) Umumî Müfettişi | |
| Görev süresi 10 Ocak 1936 - 28 Şubat 1943 | |
| Başkan | Mustafa Kemal Atatürk İsmet İnönü |
| Başbakan | İsmet İnönü Celal Bayar Refik Saydam Şükrü Saracoğlu |
| Yerine gelen | Muzaffer Ergüder |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 7. ve 8. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 8 Mart 1943 - 24 Mart 1950 | |
| Seçim bölgesi | 1943 - Bolu 1946 - Kastamonu |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Hüseyin Abdullah 1878 Taşköprü, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 9 Nisan 1972 (94 yaşında) Kadıköy, İstanbul, Türkiye |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1941) |
| Bitirdiği okul | Kara Harp Akademisi |
| Mesleği | Asker, siyasetçi |
| Ödülleri | İstiklâl Madalyası |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı |  Osmanlı (1900-1920)  Türkiye (1920-1943) |
| Hizmet yılları | 1902-1943 |
| Rütbesi | Korgeneral |
| Komutası | 9. Tümen, 41. Tümen, 61. Tümen, Erkân-ı Harbiye-i Umumiye 4. Şube Müdürü, Merkez Ordusu Erkan-ı Harbiye Subayı, Milli Müdafaa Vekaleti Ordu Dairesi Başkanı ve Müsteşar Muavini, 1. Ordu Erkan-ı Harbiye Subayı, Tunceli Valisi ve Komutanı, 4. Umumi Müfettişi, 8. Kolordu, 17. Kolordu, 1. Süvari Tümeni |
| Çatışma/savaşları | Balkan Savaşları I. Dünya Savaşı Türk Kurtuluş Savaşı Dersim İsyanı |
Yaşamı
1878 yılında Abdullah Efendi'nin oğlu olarak dünyaya geldi. Asker ve siyasetçi Nureddin Paşa'nın kızı Memduha Hanım (1904-1970) ile evlenen ve iki çocuk sahibi olan Alpdoğan, 1972 yılında İstanbul'da öldü ve Karacaahmet Mezarlığı'na defnedildi.
Askeri ve Siyasi Kariyeri
1902 yılında Mekteb-i Harbiye'den Mülazım (Teğmen) rütbesiyle piyade sınıf on ikincisi olarak bitirdi. 1905 yılında Erkân-ı Harbiye Mektebi'ni Kurmay Yüzbaşı rütbesiyle bitirerek Osmanlı Ordusu'na katıldı. Seyyar Topçu Alayı 1. Tabur Subaylığı, Nizamiye 3. Alayı 3. Tabur 3. Bölük Subaylığı, Erkân-ı Harbiye 1. Şube Subaylığı, Edirne İstilaat Komisyonu Üyeliği, 2. Tekirdağ Kolordusu Kurmay Subaylığı, Kale-i Sultaniye 2. Kolordu Kurmay Subaylığı, 2. Kolordu Erkan-ı Harbiye Subaylığı, 5. Ordu Erkan-ı Harbiyesi 9. Şube Müdürlüğü, 11. ve 21. Kolordu Erkan-ı Harbiye Subaylığı, 9., 41. ve 61. Fırka Komutanlığı, Erkân-ı Harbiye-i Umumiye 4. Şube Müdürlüğü, Merkez Ordusu Erkan-ı Harbiye Subaylığı, Milli Müdafaa Vekaleti Ordu Dairesi Başkanlığı ve Müsteşar Muavinliği, 1. Ordu Müfettişliği Erkan-ı Harbiye Subaylığı, Tunceli Valiliği ve Komutanlığı, 4. Umumi Müfettişliği, 8. ve 17. Kolordu Komutanlığı, 1. Süvari Tümen Komutanlığı, TBMM VII. Dönem (Ara Seçim) Bolu, VIII. dönem Kastamonu milletvekilliği yaptı.
Tunceli Valiliği ve 1937-38 Dersim İsyanı
Kurtuluş Savaşı sırasında 'nda daha sonra damadı olacağı Sakallı Nurettin Paşa'nın emrinde görev yapan Alpdoğan, bu askerî harekât sürerken Ankara'ya çektikleri telgraflarla "tenkil harekâtının Dersim ve çevresini de kapsaması gerektiğini" bildirmiştir. Ancak bu talebi kabul görmemiş ve harekât Koçgiri ile sınırlı kalmıştır.
Alpdoğan, Koçgiri Hareketı sırasında edindiği "tecrübeleri", 1937-38'de Dersim'de uygulamıştır.
10 Ocak 1936'da bir kararname ile Sekizinci Kolordu Komutanı olan Alptoğan, Tunceli Valiliği'ne atanır. Alpdoğan bu görevi Haziran 1943 tarihine kadar 7 yıl boyunca sürdürecektir.
Aralık 1935 tarih ve 2884 sayılı Tunceli Vilayetinin İdaresi Hakkında Kanun gereğince Tunceli Valisinin yetki ve görevleri sadece idari değil aynı zamanda askeri ve adlidir. Yasa ile şehirde kudretli "tek adam" olmanın yanı sıra "Dördüncü Umumi Müfettiş" olarak mıntıka dâhilinde tüm devlet işlerinin olduğu gibi -dönemin tek partisi CHP'nin- parti faaliyet ve teşkilatının da yüksek murâkıp ve müfettişidir.
1936'da devletin üst makamlarına sunulan raporlara göre Dersim'de bir "asayiş sorunu" kalmamıştır. Umumi Müfettişlerin 1936 toplantısında "Şimdiye kadar hükümet kuvvet ve nüfuzunun giremediği Dersim, Türkiye Cumhuriyeti camiasının ayrılmaz bir parçası haline girmiştir, bölge asayişinde yüzde 99 salah (düzelme) vardır" değerlendirmeleri yapılmıştır.
Buna rağmen Alpdoğan, Valilik görevine gelir gelmez bölgedeki "silahların toplanması" kararı alır. Silah toplama kararını tüm aşiret liderleriyle yüz yüze görüşerek bizzat takip eder. 1936 boyunca devam eden silah toplama işinde tam başarı sağlanmıştır. Aşiretlerin ve ailelerin elindeki silahların yanı sıra bıçak ve kamaları dahi toplamıştır.
Ancak 22 Mart 1937 tarihinde Gahmut Köprüsü'nün yakılması üzerine "1. Tunceli Askeri Harekâtı" resmen başlatılır.
"Tunceli bölgesinde hükümetçe konulmak istenen karakolları bölge halkı menfaatlerine uygun görmediklerinden Kahmutla Pah arasındaki Darboğaz tahta köprüsünü yaktılar ve oradaki jandarmalarla müsademe ettiler. Bu surette isyan başladı."
Vali Abdullah Alpdoğan tarafından kurdele kesilerek açılan bu tahta köprünün yakılması sırasında İsmail Hakkı Yüzbaşı isimli bir asker yaşamını kaybetmiştir. Yaşanan silahlı çatışmada köprüyü yakanlardan da çok sayıda kişi ölmüştür. Ardından 4 gün sonra 26 Nisan günü Sin'e bağlı Askisor Karakolu isyancılar tarafından basılır. Bu olayda hiç kimse ölmemiştir. Ancak devletin tepkisi çok sert olacaktır. 4 Mayıs 1937'de Bakanlar Kurulu toplanarak "1937 Yılında Yapılan Tunceli Tenkil Harekatına Dair Bakanlar Kurulu Kararı" yayımlanır. "Gayet Gizlidir" ibareli yarım sayfadan oluşan kararın en önemli cümlesi şöyledir:
"Sadece taarruz hareketiyle ilerlemekle iktifa ettikçe isyan ocakları daimi olarak yerinde bırakılmış olur. Bunun içindir ki, silah kullanmış olanları ve kullananları yerinde ve sonuna kadar zarar vermeyecek hale getirmek, köyleri kamilen tahrip etmek ve aileleri uzaklaştırmak lüzumlu görülmüştür."
Karar uyarınca batıya 2 bin kişi nakledilecektir. Ekim 1937'de harekât sona ermiş; 5 aylık askeri faaliyeti sonunda 1 subay şehit düşmüş; 4 subay ise yaralanmıştır. Er ve sivil insan ölü ve yaralı sayısı hakkında bir veri yoktur.
Madalyaları
Alpdoğan Osmanlı Ordusu'nda katıldığı Birinci Dünya Savaşı'nda 2. Sınıf Demir Haç, Muharebe Gümüş İmtiyaz, Kılınçlı 3. , Harp Madalyası, İstiklal Madalyası gibi madalya ve nişanlar ile çeşitli takdirnameler kazanmıştır.
Kaynakça
- ^ Çem, Munzur (2011). Dêrsim Merkezli Kürt Aleviliği: Etnisite, Dini İnanç, Kültür ve Direniş (2 bas.). İstanbul: Vate Yayıncılık. ss. 431-432.
- ^ Özer, Ahmet (5 Şubat 2022). "Bertal Efendi ve Dersim Operasyonu (2)". Independent Türkçe. 25 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Nisan 2023.
- ^ "Seyit Rıza ve arkadaşları anıldı: "Arşivler açılsın, mezar yerleri açıklansın"". evrensel. 15 Kasım 2021. 25 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Nisan 2023.
- ^ "TBMM Albümü". tbmm.gov.tr. 31 Ekim 2012. 11 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mart 2013.
- ^ . Taşköprü Haber Ajansı. 9 Şubat 2015. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015.
- ^ a b c d Aygün, Hüseyin (5 Şubat 2011). "Dersim 1938'e Dair "Yeni" Belgeler, Bilgiler - 2". Bianet. 20 Nisan 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ekim 2020.
- ^ İbrahim Bahadır (2002). Cumhuriyet'in Kuruluş Sürecinde Atatürk ve Aleviler. Kalan Yayınları. s. 81.
- ^ M. Bülent Varlık (yayına hazırlayan) (2010). Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları-1936. Dipnot Yayıncılık. s. 29.
- ^ Necmettin Sahir Sılan (2010). Doğu Anadolu'da Toplumsal Mühendislik, Dersim-Sason (1934-1946). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- ^ Hüseyin Aygün (10 Mayıs 2008). "4 Mayıs 1937'yi, "Dersim Katliamı"nı Hatırlamak". Bianet - Bağımsız İletişim Ağı. 4 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.
- ^ Reşat Hallı (1972). Türkiye Cumhuriyeti'nde Ayaklanmalar (1924-1938). Genelkurmay Basımevi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Huseyin Abdullah Alpdogan 1878 Taskopru Kastamonu 9 Nisan 1972 Kadikoy Istanbul Turk asker ve siyasetci Dersim Isyani nda Tunceli Valisi olarak gorev yapmis ve bazi kesimler tarafindan olaylardaki rolu one surulerek Dersim Kasabi seklinde adlandirilmistir Huseyin Abdullah AlpdoganIV Tunceli Umumi MufettisiGorev suresi 10 Ocak 1936 28 Subat 1943Baskan Mustafa Kemal Ataturk Ismet InonuBasbakan Ismet Inonu Celal Bayar Refik Saydam Sukru SaracogluYerine gelen Muzaffer ErguderTurkiye Buyuk Millet Meclisi 7 ve 8 Donem MilletvekiliGorev suresi 8 Mart 1943 24 Mart 1950Secim bolgesi 1943 Bolu 1946 KastamonuKisisel bilgilerDogum Huseyin Abdullah 1878 Taskopru Osmanli ImparatorluguOlum 9 Nisan 1972 94 yasinda Kadikoy Istanbul TurkiyePartisi Cumhuriyet Halk Partisi 1923 1941 Bitirdigi okul Kara Harp AkademisiMeslegi Asker siyasetciOdulleri Istiklal MadalyasiAskeri hizmetiBagliligi Osmanli 1900 1920 Turkiye 1920 1943 Hizmet yillari 1902 1943Rutbesi KorgeneralKomutasi 9 Tumen 41 Tumen 61 Tumen Erkan i Harbiye i Umumiye 4 Sube Muduru Merkez Ordusu Erkan i Harbiye Subayi Milli Mudafaa Vekaleti Ordu Dairesi Baskani ve Mustesar Muavini 1 Ordu Erkan i Harbiye Subayi Tunceli Valisi ve Komutani 4 Umumi Mufettisi 8 Kolordu 17 Kolordu 1 Suvari TumeniCatisma savaslari Balkan Savaslari I Dunya Savasi Turk Kurtulus Savasi Dersim IsyaniYasami1878 yilinda Abdullah Efendi nin oglu olarak dunyaya geldi Asker ve siyasetci Nureddin Pasa nin kizi Memduha Hanim 1904 1970 ile evlenen ve iki cocuk sahibi olan Alpdogan 1972 yilinda Istanbul da oldu ve Karacaahmet Mezarligi na defnedildi Askeri ve Siyasi Kariyeri1902 yilinda Mekteb i Harbiye den Mulazim Tegmen rutbesiyle piyade sinif on ikincisi olarak bitirdi 1905 yilinda Erkan i Harbiye Mektebi ni Kurmay Yuzbasi rutbesiyle bitirerek Osmanli Ordusu na katildi Seyyar Topcu Alayi 1 Tabur Subayligi Nizamiye 3 Alayi 3 Tabur 3 Boluk Subayligi Erkan i Harbiye 1 Sube Subayligi Edirne Istilaat Komisyonu Uyeligi 2 Tekirdag Kolordusu Kurmay Subayligi Kale i Sultaniye 2 Kolordu Kurmay Subayligi 2 Kolordu Erkan i Harbiye Subayligi 5 Ordu Erkan i Harbiyesi 9 Sube Mudurlugu 11 ve 21 Kolordu Erkan i Harbiye Subayligi 9 41 ve 61 Firka Komutanligi Erkan i Harbiye i Umumiye 4 Sube Mudurlugu Merkez Ordusu Erkan i Harbiye Subayligi Milli Mudafaa Vekaleti Ordu Dairesi Baskanligi ve Mustesar Muavinligi 1 Ordu Mufettisligi Erkan i Harbiye Subayligi Tunceli Valiligi ve Komutanligi 4 Umumi Mufettisligi 8 ve 17 Kolordu Komutanligi 1 Suvari Tumen Komutanligi TBMM VII Donem Ara Secim Bolu VIII donem Kastamonu milletvekilligi yapti Tunceli Valiligi ve 1937 38 Dersim IsyaniKurtulus Savasi sirasinda nda daha sonra damadi olacagi Sakalli Nurettin Pasa nin emrinde gorev yapan Alpdogan bu askeri harekat surerken Ankara ya cektikleri telgraflarla tenkil harekatinin Dersim ve cevresini de kapsamasi gerektigini bildirmistir Ancak bu talebi kabul gormemis ve harekat Kocgiri ile sinirli kalmistir Alpdogan Kocgiri Hareketi sirasinda edindigi tecrubeleri 1937 38 de Dersim de uygulamistir 10 Ocak 1936 da bir kararname ile Sekizinci Kolordu Komutani olan Alptogan Tunceli Valiligi ne atanir Alpdogan bu gorevi Haziran 1943 tarihine kadar 7 yil boyunca surdurecektir Aralik 1935 tarih ve 2884 sayili Tunceli Vilayetinin Idaresi Hakkinda Kanun geregince Tunceli Valisinin yetki ve gorevleri sadece idari degil ayni zamanda askeri ve adlidir Yasa ile sehirde kudretli tek adam olmanin yani sira Dorduncu Umumi Mufettis olarak mintika dahilinde tum devlet islerinin oldugu gibi donemin tek partisi CHP nin parti faaliyet ve teskilatinin da yuksek murakip ve mufettisidir 1936 da devletin ust makamlarina sunulan raporlara gore Dersim de bir asayis sorunu kalmamistir Umumi Mufettislerin 1936 toplantisinda Simdiye kadar hukumet kuvvet ve nufuzunun giremedigi Dersim Turkiye Cumhuriyeti camiasinin ayrilmaz bir parcasi haline girmistir bolge asayisinde yuzde 99 salah duzelme vardir degerlendirmeleri yapilmistir Buna ragmen Alpdogan Valilik gorevine gelir gelmez bolgedeki silahlarin toplanmasi karari alir Silah toplama kararini tum asiret liderleriyle yuz yuze goruserek bizzat takip eder 1936 boyunca devam eden silah toplama isinde tam basari saglanmistir Asiretlerin ve ailelerin elindeki silahlarin yani sira bicak ve kamalari dahi toplamistir Ancak 22 Mart 1937 tarihinde Gahmut Koprusu nun yakilmasi uzerine 1 Tunceli Askeri Harekati resmen baslatilir Tunceli bolgesinde hukumetce konulmak istenen karakollari bolge halki menfaatlerine uygun gormediklerinden Kahmutla Pah arasindaki Darbogaz tahta koprusunu yaktilar ve oradaki jandarmalarla musademe ettiler Bu surette isyan basladi Vali Abdullah Alpdogan tarafindan kurdele kesilerek acilan bu tahta koprunun yakilmasi sirasinda Ismail Hakki Yuzbasi isimli bir asker yasamini kaybetmistir Yasanan silahli catismada kopruyu yakanlardan da cok sayida kisi olmustur Ardindan 4 gun sonra 26 Nisan gunu Sin e bagli Askisor Karakolu isyancilar tarafindan basilir Bu olayda hic kimse olmemistir Ancak devletin tepkisi cok sert olacaktir 4 Mayis 1937 de Bakanlar Kurulu toplanarak 1937 Yilinda Yapilan Tunceli Tenkil Harekatina Dair Bakanlar Kurulu Karari yayimlanir Gayet Gizlidir ibareli yarim sayfadan olusan kararin en onemli cumlesi soyledir Sadece taarruz hareketiyle ilerlemekle iktifa ettikce isyan ocaklari daimi olarak yerinde birakilmis olur Bunun icindir ki silah kullanmis olanlari ve kullananlari yerinde ve sonuna kadar zarar vermeyecek hale getirmek koyleri kamilen tahrip etmek ve aileleri uzaklastirmak luzumlu gorulmustur Karar uyarinca batiya 2 bin kisi nakledilecektir Ekim 1937 de harekat sona ermis 5 aylik askeri faaliyeti sonunda 1 subay sehit dusmus 4 subay ise yaralanmistir Er ve sivil insan olu ve yarali sayisi hakkinda bir veri yoktur MadalyalariAlpdogan Osmanli Ordusu nda katildigi Birinci Dunya Savasi nda 2 Sinif Demir Hac Muharebe Gumus Imtiyaz Kilincli 3 Harp Madalyasi Istiklal Madalyasi gibi madalya ve nisanlar ile cesitli takdirnameler kazanmistir Kaynakca Cem Munzur 2011 Dersim Merkezli Kurt Aleviligi Etnisite Dini Inanc Kultur ve Direnis 2 bas Istanbul Vate Yayincilik ss 431 432 Ozer Ahmet 5 Subat 2022 Bertal Efendi ve Dersim Operasyonu 2 Independent Turkce 25 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Nisan 2023 Seyit Riza ve arkadaslari anildi Arsivler acilsin mezar yerleri aciklansin evrensel 15 Kasim 2021 25 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Nisan 2023 TBMM Albumu tbmm gov tr 31 Ekim 2012 11 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Mart 2013 Taskopru Haber Ajansi 9 Subat 2015 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Subat 2015 a b c d Aygun Huseyin 5 Subat 2011 Dersim 1938 e Dair Yeni Belgeler Bilgiler 2 Bianet 20 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Ekim 2020 Ibrahim Bahadir 2002 Cumhuriyet in Kurulus Surecinde Ataturk ve Aleviler Kalan Yayinlari s 81 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim M Bulent Varlik yayina hazirlayan 2010 Umumi Mufettisler Toplanti Tutanaklari 1936 Dipnot Yayincilik s 29 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Necmettin Sahir Silan 2010 Dogu Anadolu da Toplumsal Muhendislik Dersim Sason 1934 1946 Tarih Vakfi Yurt Yayinlari Huseyin Aygun 10 Mayis 2008 4 Mayis 1937 yi Dersim Katliami ni Hatirlamak Bianet Bagimsiz Iletisim Agi 4 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ekim 2020 Resat Halli 1972 Turkiye Cumhuriyeti nde Ayaklanmalar 1924 1938 Genelkurmay Basimevi