Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çalı, otsu çok yıllık ve tek yıllık yaklaşık 1000 bitki türüyle Ada çayı (Salvia), Ballıbabagiller familyasındaki kokulu bitkilerin en büyük cins'idir.
| Ada çayı | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Tip tür | |||||||||||||
| Salvia officinalis | |||||||||||||
| Türler | |||||||||||||
| Bakınız: Ada çayı listesi | |||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||
Synonyms
| |||||||||||||
Ballıbabagiller içinde "Salvia" Nepetoideae alt familyasındaki Mentheae kabilesinin parçasıdır.
'Ada çayı' denilen birkaç türden biri çok kullanılan iki bitkiyi kapsar: Salvia officinalis ("ada çayı") ve Salvia rosmarinus (Biberiye, eski adıyla Rosmarinus officinalis).
Cins, Eski Dünya'ya ve Amerika'ya (toplam 900'den fazla türle) dağılmıştır ve üç farklı çeşitlilik bölgesindedir: Orta Amerika ve Güney Amerika (yaklaşık 600 tür); Orta Asya ve Akdeniz (250 tür); Doğu Asya (90 tür).
Morfoloji ve çeşitleri
30–70 cm boyunda olan bitkinin menekşe renkli çiçekleri halka dizilimlidir. Beyaz keçeli yaprakları gümüş gibi parıldar ve acımtırak, ıtırlı bir koku yayar. Bahçe ada çayı, güneşli bir yerde yetiştirilmelidir. Don olayına karşı duyarlı olduğundan kışın çam dalları ile örtülmesi doğru olur. Bir başka tür olan (Salvia pratensis), çayırlarda, bayırlarda ve meralarda yetişir. Çevresine hoş bir koku yayan mavi – menekşe renkli çiçekleri vardır.
Çayır ada çayı (Anadolu adaçayı) batı ve güney-batı Anadolu'da bol yetişir. Anadolu ada çayından "elma yağı" veya "acı elma yağı" denilen yağ da üretilir. Bu tür adaçayı da kimyasal yapı ve tedavi etkisi bakımından tıbbi (bahçe) ada çayına benzemektedir.
Kullanım
Tüylü ve beyazımsı bir renkte olan yapraklarının kurusu çay şeklinde haşlanarak içildiği gibi, et yemeklerine koku ve lezzet vermede de kullanılır. Özellikle karaciğer, ördek, kaz, tavuk ve av hayvanların kızartmasında koku ve lezzet vermesi için kullanılır. Marine soslarına eklenir.
, bezelye ve bakla yemeklerinde kullanılır.
Kuzey Avrupa mutfaklarında adaçayıyla salata yapılır. Avrupa mutfaklarında kızarmış patateslerin, hamurlara koyulan yağların kokulandırılmasında, salamuralarda, etlerin dinlendirilmesinde kullanılır.
Bu bitkinin çiçekleri, gargara ve adaçayı sirkesi yapmak için toplanır (bir avuç çiçek, doğal sirkenin içinde bir süre bekletilir).[]
Toplama/Kurutma
Bitki yaprakları çiçeklenme öncesi, eterli yağlar oluştuktan sonra Mayıs-haziran aylarında toplanır. Etken maddelerinin doruğa ulaştığı öğlen saatlerinde toplanan yapraklar, gölgeli ve havadar bir yerde kurumaya bırakılır. İyice kuruduktan sonra ince kıyılarak hava almayan kaplarda saklanır.
Efsane
Ada çayı, çok eski çağlarda da ünlü bir şifalı bitki olarak tanınırdı. 13. asırdan kalma bir dizede şöyle deniyor: "Eğer dikmişsen adaçayını bahçeye, ne gerek var ölmeye!" []
Ada çayının eski çağlarda da ne büyük bir övgü ile anıldığını, çok eski bir şifalı bitki kitabı[] şöyle anlatır: "Kutsal Meryem ana, Bebek İsa ile Herodes’un gazabından kaçmak zorunda kaldığında, kendisini saklamaları için çayırdaki tüm çiçeklerden yardım istemiş ama hiçbir çiçek ona yanıt vermemiş. İşte o zaman adaçayı eğilmiş ve Meryem ana sığınacak bir yer bulmuş. Onun sık ve koruyucu yapraklarının arasına girerek Herodes’un askerlerinden saklanmış ve askerler onu görmeden geçip gitmişler. Tehlike geçtikten sonra saklandığı yerden çıkan Meryem ana tatlı sesiyle ada çayına şöyle demiş: Bu andan sonra sonsuza dek insanların en çok sevdiği çiçek sen olacaksın. Seni, insanları tüm hastalıklardan koruyacak kadar güçlü kılıyorum. Bana yaptığın gibi, onları da ölümden kurtar!” İşte o zamandan beri adaçayı, insanları iyileştirmek ve onlara yardım etmek için her yıl yeniden çiçekleniyor." Aslında başka bir kaynakta bunun güzel bir efsane olduğu ve Meryem Ana'nın kendisine sığınak olan adaçayı bitkisine, "Bundan sonra sonsuza kadar insanlığın en gözde çiçeği olacaksın. Benim için yaptığın gibi, sana insanı tüm hastalıklardan iyileştirme ve onu ölümden kurtarma gücü veriyorum" dediği bildirilmiştir.
Kaynakça
- ^ . Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. 10 Eylül 2004. 16 Mayıs 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2009.
- ^ "Kew World Checklist of Selected Plant Families". 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Ocak 2021.
- ^ a b c Walker, J. B.; Sytsma, K. J.; Treutlein, J.; Wink, M. (2004). "Salvia (Lamiaceae) is not monophyletic: implications for the systematics, radiation, and ecological specializations of Salvia and tribe Mentheae". American Journal of Botany. 91 (7): 1115-25. doi:10.3732/ajb.91.7.1115
![image]()
. (PMID) 21653467. - ^ Sutton, John (2004). The Gardener's Guide to Growing Salvias. Workman Publishing Company. ss. 15-17. ISBN .
- ^ Clebsch & Barner 2003, p. 18.
- ^ Montagné, Prosper. The New Larousse Gastronomique. s. 784.
- ^ *Mosaıc, I. O. V.C. (2005). Shahıd Ali (Doctoral Dissertation, Alıgarh Muslım Unıversıty Alıgarh (Indıa).
Bibliyografya
- Sage: The Genus Salvia by Spiridon E. Kintzios, CRC Press, 2000. .
- The Gardener's Guide to Growing Salvias by John Sutton, Timber Press, 1999. .
- Clebsch, Betsy; Barner, Carol D. (2003). The New Book of Salvias. Timber Press. ISBN . 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Ocak 2021.
- Tychonievich, Joseph; Warner, Ryan M. (January 2011). "Interspecific Crossability of Selected Salvia Species and Potential Use for Crop Improvement". JASHS. 136 (1): 4147. doi:10.21273/JASHS.136.1.41
![image]()
. 7 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Temmuz 2015.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Salvia ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cali otsu cok yillik ve tek yillik yaklasik 1000 bitki turuyle Ada cayi Salvia Ballibabagiller familyasindaki kokulu bitkilerin en buyuk cins idir Ada cayiSalvia officinalisBiyolojik siniflandirmaAlem PlantaeSube TracheophytaSinif MagnoliopsidaTakim LamialesFamilya LamiaceaeCins Salvia L Tip turSalvia officinalisL TurlerBakiniz Ada cayi listesiSinonimlerSynonyms Sclarea Mill Jungia Heist ex Fabr 1759 not L f 1782 conserved name Jungia Boehm 1760 not L f 1782 conserved name nor Heist ex Fabr 1759Covola Medik Melinum Medik Schraderia Medik Stiefia Medik Leonia La Llave amp Lex 1825 not Ruiz amp Pav 1799Stenarrhena D DonAitopsis Raf Belospis Raf Calosphace Raf Codanthera Raf Crolocos Raf Elelis Raf Enipea Raf Epiadena Raf Euriples RafFlipanta Raf Glutinaria Raf Hematodes Raf Hemistegia Raf Kiosmina Raf Larnastyra Raf Lesemia Raf Megyathus Raf Melligo Raf Oboskon Raf Ormiastis Raf Ormilis Raf Piaradena Raf Pleudia Raf Rhodormis Raf Sobiso Raf Terepis Raf Fenixanthes Raf Leonura Usteri ex Steud Rhodochlamys S SchauerSalviastrum ScheeleAethyopys Benth OpizGallitrichum Fourr Polakia StapfSphacopsis Briq Ramona GreeneAudibertiella Briq Pycnosphace Rydb Arischrada Pobed Ballibabagiller icinde Salvia Nepetoideae alt familyasindaki Mentheae kabilesinin parcasidir Ada cayi denilen birkac turden biri cok kullanilan iki bitkiyi kapsar Salvia officinalis ada cayi ve Salvia rosmarinus Biberiye eski adiyla Rosmarinus officinalis Cins Eski Dunya ya ve Amerika ya toplam 900 den fazla turle dagilmistir ve uc farkli cesitlilik bolgesindedir Orta Amerika ve Guney Amerika yaklasik 600 tur Orta Asya ve Akdeniz 250 tur Dogu Asya 90 tur Morfoloji ve cesitleri30 70 cm boyunda olan bitkinin menekse renkli cicekleri halka dizilimlidir Beyaz keceli yapraklari gumus gibi parildar ve acimtirak itirli bir koku yayar Bahce ada cayi gunesli bir yerde yetistirilmelidir Don olayina karsi duyarli oldugundan kisin cam dallari ile ortulmesi dogru olur Bir baska tur olan Salvia pratensis cayirlarda bayirlarda ve meralarda yetisir Cevresine hos bir koku yayan mavi menekse renkli cicekleri vardir Cayir ada cayi Anadolu adacayi bati ve guney bati Anadolu da bol yetisir Anadolu ada cayindan elma yagi veya aci elma yagi denilen yag da uretilir Bu tur adacayi da kimyasal yapi ve tedavi etkisi bakimindan tibbi bahce ada cayina benzemektedir KullanimTuylu ve beyazimsi bir renkte olan yapraklarinin kurusu cay seklinde haslanarak icildigi gibi et yemeklerine koku ve lezzet vermede de kullanilir Ozellikle karaciger ordek kaz tavuk ve av hayvanlarin kizartmasinda koku ve lezzet vermesi icin kullanilir Marine soslarina eklenir bezelye ve bakla yemeklerinde kullanilir Kuzey Avrupa mutfaklarinda adacayiyla salata yapilir Avrupa mutfaklarinda kizarmis patateslerin hamurlara koyulan yaglarin kokulandirilmasinda salamuralarda etlerin dinlendirilmesinde kullanilir Bu bitkinin cicekleri gargara ve adacayi sirkesi yapmak icin toplanir bir avuc cicek dogal sirkenin icinde bir sure bekletilir kaynak belirtilmeli Toplama KurutmaBitki yapraklari ciceklenme oncesi eterli yaglar olustuktan sonra Mayis haziran aylarinda toplanir Etken maddelerinin doruga ulastigi oglen saatlerinde toplanan yapraklar golgeli ve havadar bir yerde kurumaya birakilir Iyice kuruduktan sonra ince kiyilarak hava almayan kaplarda saklanir EfsaneAda cayi cok eski caglarda da unlu bir sifali bitki olarak taninirdi 13 asirdan kalma bir dizede soyle deniyor Eger dikmissen adacayini bahceye ne gerek var olmeye kaynak belirtilmeli Ada cayinin eski caglarda da ne buyuk bir ovgu ile anildigini cok eski bir sifali bitki kitabi hangileri soyle anlatir Kutsal Meryem ana Bebek Isa ile Herodes un gazabindan kacmak zorunda kaldiginda kendisini saklamalari icin cayirdaki tum ciceklerden yardim istemis ama hicbir cicek ona yanit vermemis Iste o zaman adacayi egilmis ve Meryem ana siginacak bir yer bulmus Onun sik ve koruyucu yapraklarinin arasina girerek Herodes un askerlerinden saklanmis ve askerler onu gormeden gecip gitmisler Tehlike gectikten sonra saklandigi yerden cikan Meryem ana tatli sesiyle ada cayina soyle demis Bu andan sonra sonsuza dek insanlarin en cok sevdigi cicek sen olacaksin Seni insanlari tum hastaliklardan koruyacak kadar guclu kiliyorum Bana yaptigin gibi onlari da olumden kurtar Iste o zamandan beri adacayi insanlari iyilestirmek ve onlara yardim etmek icin her yil yeniden cicekleniyor Aslinda baska bir kaynakta bunun guzel bir efsane oldugu ve Meryem Ana nin kendisine siginak olan adacayi bitkisine Bundan sonra sonsuza kadar insanligin en gozde cicegi olacaksin Benim icin yaptigin gibi sana insani tum hastaliklardan iyilestirme ve onu olumden kurtarma gucu veriyorum dedigi bildirilmistir Kaynakca Germplasm Resources Information Network United States Department of Agriculture 10 Eylul 2004 16 Mayis 2000 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Aralik 2009 Kew World Checklist of Selected Plant Families 26 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Ocak 2021 a b c Walker J B Sytsma K J Treutlein J Wink M 2004 Salvia Lamiaceae is not monophyletic implications for the systematics radiation and ecological specializations of Salvia and tribe Mentheae American Journal of Botany 91 7 1115 25 doi 10 3732 ajb 91 7 1115 PMID 21653467 Sutton John 2004 The Gardener s Guide to Growing Salvias Workman Publishing Company ss 15 17 ISBN 978 0 88192 671 2 Clebsch amp Barner 2003 p 18 Montagne Prosper The New Larousse Gastronomique s 784 Mosaic I O V C 2005 Shahid Ali Doctoral Dissertation Aligarh Muslim University Aligarh India BibliyografyaSage The Genus Salvia by Spiridon E Kintzios CRC Press 2000 978 90 5823 005 8 The Gardener s Guide to Growing Salvias by John Sutton Timber Press 1999 978 0 88192 474 9 Clebsch Betsy Barner Carol D 2003 The New Book of Salvias Timber Press ISBN 978 0 88192 560 9 12 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Ocak 2021 Tychonievich Joseph Warner Ryan M January 2011 Interspecific Crossability of Selected Salvia Species and Potential Use for Crop Improvement JASHS 136 1 4147 doi 10 21273 JASHS 136 1 41 7 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Temmuz 2015 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Salvia ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Vikitur de konuyla ilgili taksonomik bilgiler bulunur Ada cayi