Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bezelye (Pisum sativum), baklagillerden (Fabaceae) taze, yeşil kabuğu ile taneleri ya da yalnız taneleri yenilen bir bitki türü. iki çenekli baklagiller familyasından tırmanıcı bir bitkidir. Bezelye adlı lezzetli ve çok besleyici sebzeyi ilkbaharda ve yazın verir. Gövdesi çok uzundur, bitkinin ağırlığını çekemeyecek inceliktedir. Beyaz çiçek açar. Yuvarlak tanelidir. Meyvesi bakla veya fasulyeye benzer, tohumları bir kılıf içerisinde dizilmiştir.
| Bezelye | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Pisum sativum Linnaeus |
Bezelye bitkisi çok eski çağlardan beri yetiştirilmektedir. Ana vatanı Avrupa ve Batı Asyadır. İlk ve Orta Çağlarda, Orta Avrupa ve Kuzey Avrupa'da yetiştiriliyordu. XI. yüzyılda İngiltere de geniş ölçüde yetiştirilmeye başlandı. Günümüzde ise dünyanın birçok yerinde yetiştirilebilmektedir. Türkiye'de öbür sebzeler ve fasulye kadar olmamakla beraber bol miktarda yetiştirilmektedir.
ve adları verilen bu bir yıllık otsu bitkinin birçok çeşidi vardır. Bunlardan bazısı bodur olup 30–40 cm boylanarak yeşil yapraklarıyla toprağa yayılıp zemini örter. Bu tarz bezelyeler tarla bezelyesi olarak geçmektedir. Çiçekleri karışık renkte olup, taneleri basık ve tane renkleri de esmer kül rengi veya yeşil renkte olup ekseriya taneleri lekelidir. denilen diğer çeşidi gövdesinden çıkardığı sülüklerle yüksek boylu ne bulursa ona tutunan tırmanıcı bitkilerdir. Sırık bezelyesi bahçe bezelyesi olarak geçmektedir. Sırık bezelyenin çiçekleri beyaz ve taneleri yuvarlaktır, tanelerine göre beyaz,sarı ve yeşil olanları vardır. 70–90 cm boyuna kadar uzayabilirler. Bu sırık bezelyeleri yetiştirilirken desteklenmesi gerekir. Bezelye çeşitlerinden bazılarının yalnızca taneleri yenilir. Bazı bezelyeler de parşömen denilen sert tabaka bulunmaz. adı verilen bu çeşit bezelyeler kabuğuyla birlikte yenilir. Bir başka önemli çeşitte, taneleri iri olan .
Bezelye nişasta, lif, antioksidan, karoten ve protein oranı yüksek bir sebzedir. Bezelye C vitamini yönünden diğer baklagillere göre daha zengindir. İçeriğinde C vitamini yanı sıra ; A vitamini, B vitamini, demir, fosfor ve potasyum gibi mineralleri barındırır.
Yaşam döngüsü kısa ve gözlemlenebilir olduğu için Gregor Mendel'in genetik araştırmalarında oldukça yararlı olmuştur.
Bezelyenin Faydaları
Bezelye lif yönünden zengin olması sayesinde kalp-damar hastalıkları yönünden koruyucudur ve kan şekerini dengeleyici bir etkiye sahiptir. Kolayca çözümlenebilir çeşitli lif maddelerini çok miktarda içerdiğinden, bezelye, özellikle kandaki düzeyini düşürücü etki yapar, kalp krizi geçirme rizikosunu da azaltır. Gene bu yüksek orandaki lif, midede uzun süre kalır. Böylece kandaki şeker düzeyi artma ve azalmalarını bir düzene sokarak bedenin enerji düzeyini sabit tutar. Ürik asit yönünden zengin bir besin olduğu için özellikle kan ürik asit değerleri yüksek olan bireylerin sıklıkla tüketmemesi gereken bir besindir. Yüksek oranda B1 vitamini içeren bezelye, uykuyu da düzene sokar. İştahı açar ve insanın ruhsal durumunu düzelterek neşeli olmasını sağlar. Bezelye kansızlık ve kan kanserine karşı koruyucu bir etkiye sahiptir. Karaciğerin çalışmasını düzene sokar. Bağırsak kanseri riskini azaltır. Bezelye taze olarak tüketilirse bağırsakları çalıştırarak kabızlığı giderir. Kasların gelişmesine ve yenilenmesine yardımcıdır. destekleyicidir.Ayrıca bezelye tüketicilerin üretemediği ve dışarıdan almak zorunda olduğu 8 aminoasit çeşidini de içinde bulundurur.
Tüketilme Şekilleri
Bezelye pek çok yemekte ve çorbalarda kullanılır. Bezelye taneleri taze olarak çok çeşitli yemekleri yapılıp yenildiği gibi kurutularak, dondurularak, konservesi yapılarak ileride tüketmek için saklanabilir. Kuru bezelye protein ve nişasta açısından taze bezelyeden daha zengindir. Bununla birlikte taze bezelyeyi sindirmek daha kolaydır. Taze bezelye olarak tüketildiğinde su oranı yüksek olduğu için önceden bir pişirme tekniği uygulamaya gerek yoktur. Direkt pişirilebilir. Kuru bezelye taneleri halinde pişirilecekse yine diğer kurubaklagiller gibi önceden suda bekletilmelidir. Diğer tüm posalı yiyecekler gibi tok tutma derecesi yüksektir. Kuru bezelye tanelerinin öğütülmesiyle bezelye unu elde edilir. Bu un besleyici özelliklerinden dolayı çocuk mamalarına katılır.
Bütün bu yararlarının yanında içerdiği besin ögeleri nedeniyle kuvvetli bir besin olan bezelyeyi sindirmekte bazen güçlük çekilebilir. Bu sebeple bezelye tüketilmesi sıklıkla olmamak şartıyla özellikle yaz mevsiminde haftada bir, iki haftada bir şeklinde yapılabilir. Beslenmemiz açısından haftada 2 veya 3 defa baklagillerin tüketilmesi sağlığımız açısından oldukça önemlidir.
Besin Değerleri
100 gr. çiğ (pişirilmemiş) taze bezelye tanesinin besin değerleri şöyle sıralanabilir: 84 kalori, 6,3 gram protein, 14.4 gram karbonhidrat, 0 kolesterol, 0,4 gram yağ, 2 gram lif, 116 miligram fosfor, 26 miligram kalsiyum, 1.9 miligram demir, 2 miligram sodyum, 316 miligram potasyum, 35 miligram magnezyum, 0.7 miligram A vitamini, 0.35 miligram B1 vitamini, 0.14 miligram B2 vitamini, 2.9 miligram B3 vitamini, 0,16 miligram B6 vitamini, 35.5 miligram folik asit, 27 miligram C vitamini ve 2.1 miligram E vitamini.
Bezelye Bitkisinin Üretilmesi
Bezelye bitkisi, tohumlarıyla (kurutulmuş taneleriyle) çoğaltılır. Bu tohumlar, doğrudan doğruya bezelye tarımının yapılacağı bahçe ya da tarlaya ekilir.
İlkbaharda hasadı yapılacak bezelyeler ekim-kasım-aralık aylarında, yazın hasadı yapılacak olanlar ilkbahar aylarında ekilir. Kışı sert geçmeyen yerlerde ilkbaharda hasat alınacak şekilde ekilmeli, kışı sert geçen yerlerdeyse yazın hasadı yapılacak şekilde ekilmelidir. Bezelye tohumları, kesinlikle soğuk ve yaş toprağa ekilmeye elverişli değildir, aynı toprakta iki yıl üst üste bezelye tarımı yapılmamaya özen gösterilmelidir. Baklagillerden olması, toprağı temiz, kuvvetli ve iyi bir halde bırakmasından dolayı, kendisinden sonra buğdaygillerden birinin ekilmesi uygundur.
Ekim elle yapıldığında, tohumların üzeri gübreli harçla sıkıca bastırılmalıdır. Bezelye serpme ile seraya veya ocağa ekilir. Seraya ekimde tohumlar 35–40 cm arayla 5–6 cm derine gömülür. sürülerek hazırlanmış tarlaya, serpme suretiyle tohum saçılır ve ondan sonra tırmık veya diskaro ile tohumlar kapatılır. yapılacaksa ocaklar açılır. Bir avuç yanmış konduktan sonra her ocağa 3-5 tane tohum konularak çapa ile kapatılır. Dönüme makine ile 15–18 kg, serpme de ise 20–24 kg tohum harcanır. Bu miktarlar çeşitlere göre değişir.
Bezelye Bitkisinin Yetiştirilmesi
- İklim
- Bezelye, ılık, nemli, yağışlı ve serin iklimli yörelerin bitkisidir. Fazla yağış aldığında rengi koyu yeşile kaçar. Bulunduğu yerde sıcaklık -5 derecenin altına düşerse bitki donar. Bezelye bitkisi, 4 ile 10 dereceler arasında çimlenir ve gelişmeye başlar.
- Toprak
- Bezelye bitkisi, toprak yönünden fazla seçici değildir. Normal miktarda kireci olan toprağı sever. Zayıf bünyeli topraklarda bitkiden alınan ürün, düşkırıklığı yaratacak derecede az olur. Bol humuslu, süzek (suyu iyi akıntılı), ya da topraklarda bitkiden daha iyi sonuçlar alınmaktadır. Bitki, toprağın asiditesinin yüksek oluşuna karşı duyarlıdır. Toprağının pH'ının 5,5-6,7 arasında olması uygundur.
- Sulama
- Bezelye yetiştiriciliği yaz aylarına kadar devam ederse yağışsız ve sıcak günlerde toprakta yeterince nem bulunması için bitkinin düzenli olarak sulanması gerekir.
- Gübreleme
- Bezelye tarımı yapılacak toprağa, ekimden önce çok iyi yanmış çiftlik gübresi ya da verilir. Baklagiller'den olduğu için , bezelye bitkisine faydadan çok zarar verir.
- Toprağı İşleme
- Ekilen bezelyeden çıkan filizler gelişip 5-6 cm boya erişince, ilk çapalama ve zayıf bitkilerin sökülüp seyreltilmesi işleri yapılır. Daha sonra bitkinin çevresinde yetişmesine engel olmak üzere, arada bir yüzlek (yüzeysel) olarak çapalama işi yapılır.
- Herekleme
- Sırık bezelye gibi çeşitler desteklenmeye gerek duyar. Bunların toprak üzerinde yatması, özellikle sümüklüböceklerin vereceği zararı artırır. Bu çeşit bezelyeler, 10 cm. boylanmasından başlayarak hereklerle desteklenmelidir.
- Hastalık ve Zararlılarıyla Mücadele
- Bezelye bitkisine dadanacak zararlı ve hastalıklarla, uzmanlara danışılarak ve uygun tarım koruma ilaçları kullanılarak zamanında, eksiksiz ve aksatılmadan mücadele sürdürülmelidir, özellikle sümüklüböceklerle mücadele ihmal edilmemelidir.
- Hasat (Derim)
- Sonbaharda ekilen bezelyeler 32 hafta, ilkbaharda ekilenler ise 12 -16 hafta sonra hasat edilmeye başlanır. Bezelye badıçları taneyle sıkıca dolunca elle toplanır. Taneler arasında hava varsa, bu badıçlar toplanmayıp bir sonraki toplama için bitkide bırakılır.
Tablo 25: Bezelyenin kimyasal özellikleri
| Rutubet miktarı % | Protein miktarı* %,x 5.40 | Kül miktarı* % | Yağ miktarı* % | |
| Bezelye | 11.6 | 24.9 | 2.1 | 2.4 |
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bezelye Pisum sativum baklagillerden Fabaceae taze yesil kabugu ile taneleri ya da yalniz taneleri yenilen bir bitki turu iki cenekli baklagiller familyasindan tirmanici bir bitkidir Bezelye adli lezzetli ve cok besleyici sebzeyi ilkbaharda ve yazin verir Govdesi cok uzundur bitkinin agirligini cekemeyecek inceliktedir Beyaz cicek acar Yuvarlak tanelidir Meyvesi bakla veya fasulyeye benzer tohumlari bir kilif icerisinde dizilmistir BezelyeBiyolojik siniflandirmaAlem PlantaeBolum Magnoliophyta Kapali tohumlular Sinif Magnoliopsida Iki cenekliler Takim FabalesFamilya Fabaceae Baklagiller Cins PisumTur P sativumIkili adlandirmaPisum sativum LinnaeusPisum sativum Bezelye bitkisi cok eski caglardan beri yetistirilmektedir Ana vatani Avrupa ve Bati Asyadir Ilk ve Orta Caglarda Orta Avrupa ve Kuzey Avrupa da yetistiriliyordu XI yuzyilda Ingiltere de genis olcude yetistirilmeye baslandi Gunumuzde ise dunyanin bircok yerinde yetistirilebilmektedir Turkiye de obur sebzeler ve fasulye kadar olmamakla beraber bol miktarda yetistirilmektedir ve adlari verilen bu bir yillik otsu bitkinin bircok cesidi vardir Bunlardan bazisi bodur olup 30 40 cm boylanarak yesil yapraklariyla topraga yayilip zemini orter Bu tarz bezelyeler tarla bezelyesi olarak gecmektedir Cicekleri karisik renkte olup taneleri basik ve tane renkleri de esmer kul rengi veya yesil renkte olup ekseriya taneleri lekelidir denilen diger cesidi govdesinden cikardigi suluklerle yuksek boylu ne bulursa ona tutunan tirmanici bitkilerdir Sirik bezelyesi bahce bezelyesi olarak gecmektedir Sirik bezelyenin cicekleri beyaz ve taneleri yuvarlaktir tanelerine gore beyaz sari ve yesil olanlari vardir 70 90 cm boyuna kadar uzayabilirler Bu sirik bezelyeleri yetistirilirken desteklenmesi gerekir Bezelye cesitlerinden bazilarinin yalnizca taneleri yenilir Bazi bezelyeler de parsomen denilen sert tabaka bulunmaz adi verilen bu cesit bezelyeler kabuguyla birlikte yenilir Bir baska onemli cesitte taneleri iri olan Bezelye nisasta lif antioksidan karoten ve protein orani yuksek bir sebzedir Bezelye C vitamini yonunden diger baklagillere gore daha zengindir Iceriginde C vitamini yani sira A vitamini B vitamini demir fosfor ve potasyum gibi mineralleri barindirir Yasam dongusu kisa ve gozlemlenebilir oldugu icin Gregor Mendel in genetik arastirmalarinda oldukca yararli olmustur Bezelyenin Faydalari Bezelye lif yonunden zengin olmasi sayesinde kalp damar hastaliklari yonunden koruyucudur ve kan sekerini dengeleyici bir etkiye sahiptir Kolayca cozumlenebilir cesitli lif maddelerini cok miktarda icerdiginden bezelye ozellikle kandaki duzeyini dusurucu etki yapar kalp krizi gecirme rizikosunu da azaltir Gene bu yuksek orandaki lif midede uzun sure kalir Boylece kandaki seker duzeyi artma ve azalmalarini bir duzene sokarak bedenin enerji duzeyini sabit tutar Urik asit yonunden zengin bir besin oldugu icin ozellikle kan urik asit degerleri yuksek olan bireylerin siklikla tuketmemesi gereken bir besindir Yuksek oranda B1 vitamini iceren bezelye uykuyu da duzene sokar Istahi acar ve insanin ruhsal durumunu duzelterek neseli olmasini saglar Bezelye kansizlik ve kan kanserine karsi koruyucu bir etkiye sahiptir Karacigerin calismasini duzene sokar Bagirsak kanseri riskini azaltir Bezelye taze olarak tuketilirse bagirsaklari calistirarak kabizligi giderir Kaslarin gelismesine ve yenilenmesine yardimcidir destekleyicidir Ayrica bezelye tuketicilerin uretemedigi ve disaridan almak zorunda oldugu 8 aminoasit cesidini de icinde bulundurur Tuketilme Sekilleri Bezelye pek cok yemekte ve corbalarda kullanilir Bezelye taneleri taze olarak cok cesitli yemekleri yapilip yenildigi gibi kurutularak dondurularak konservesi yapilarak ileride tuketmek icin saklanabilir Kuru bezelye protein ve nisasta acisindan taze bezelyeden daha zengindir Bununla birlikte taze bezelyeyi sindirmek daha kolaydir Taze bezelye olarak tuketildiginde su orani yuksek oldugu icin onceden bir pisirme teknigi uygulamaya gerek yoktur Direkt pisirilebilir Kuru bezelye taneleri halinde pisirilecekse yine diger kurubaklagiller gibi onceden suda bekletilmelidir Diger tum posali yiyecekler gibi tok tutma derecesi yuksektir Kuru bezelye tanelerinin ogutulmesiyle bezelye unu elde edilir Bu un besleyici ozelliklerinden dolayi cocuk mamalarina katilir Butun bu yararlarinin yaninda icerdigi besin ogeleri nedeniyle kuvvetli bir besin olan bezelyeyi sindirmekte bazen gucluk cekilebilir Bu sebeple bezelye tuketilmesi siklikla olmamak sartiyla ozellikle yaz mevsiminde haftada bir iki haftada bir seklinde yapilabilir Beslenmemiz acisindan haftada 2 veya 3 defa baklagillerin tuketilmesi sagligimiz acisindan oldukca onemlidir Besin Degerleri 100 gr cig pisirilmemis taze bezelye tanesinin besin degerleri soyle siralanabilir 84 kalori 6 3 gram protein 14 4 gram karbonhidrat 0 kolesterol 0 4 gram yag 2 gram lif 116 miligram fosfor 26 miligram kalsiyum 1 9 miligram demir 2 miligram sodyum 316 miligram potasyum 35 miligram magnezyum 0 7 miligram A vitamini 0 35 miligram B1 vitamini 0 14 miligram B2 vitamini 2 9 miligram B3 vitamini 0 16 miligram B6 vitamini 35 5 miligram folik asit 27 miligram C vitamini ve 2 1 miligram E vitamini Bezelye Bitkisinin Uretilmesi Bezelye bitkisi tohumlariyla kurutulmus taneleriyle cogaltilir Bu tohumlar dogrudan dogruya bezelye tariminin yapilacagi bahce ya da tarlaya ekilir Ilkbaharda hasadi yapilacak bezelyeler ekim kasim aralik aylarinda yazin hasadi yapilacak olanlar ilkbahar aylarinda ekilir Kisi sert gecmeyen yerlerde ilkbaharda hasat alinacak sekilde ekilmeli kisi sert gecen yerlerdeyse yazin hasadi yapilacak sekilde ekilmelidir Bezelye tohumlari kesinlikle soguk ve yas topraga ekilmeye elverisli degildir ayni toprakta iki yil ust uste bezelye tarimi yapilmamaya ozen gosterilmelidir Baklagillerden olmasi topragi temiz kuvvetli ve iyi bir halde birakmasindan dolayi kendisinden sonra bugdaygillerden birinin ekilmesi uygundur Ekim elle yapildiginda tohumlarin uzeri gubreli harcla sikica bastirilmalidir Bezelye serpme ile seraya veya ocaga ekilir Seraya ekimde tohumlar 35 40 cm arayla 5 6 cm derine gomulur surulerek hazirlanmis tarlaya serpme suretiyle tohum sacilir ve ondan sonra tirmik veya diskaro ile tohumlar kapatilir yapilacaksa ocaklar acilir Bir avuc yanmis konduktan sonra her ocaga 3 5 tane tohum konularak capa ile kapatilir Donume makine ile 15 18 kg serpme de ise 20 24 kg tohum harcanir Bu miktarlar cesitlere gore degisir Bezelye Bitkisinin Yetistirilmesi IklimBezelye ilik nemli yagisli ve serin iklimli yorelerin bitkisidir Fazla yagis aldiginda rengi koyu yesile kacar Bulundugu yerde sicaklik 5 derecenin altina duserse bitki donar Bezelye bitkisi 4 ile 10 dereceler arasinda cimlenir ve gelismeye baslar ToprakBezelye bitkisi toprak yonunden fazla secici degildir Normal miktarda kireci olan topragi sever Zayif bunyeli topraklarda bitkiden alinan urun duskirikligi yaratacak derecede az olur Bol humuslu suzek suyu iyi akintili ya da topraklarda bitkiden daha iyi sonuclar alinmaktadir Bitki topragin asiditesinin yuksek olusuna karsi duyarlidir Topraginin pH inin 5 5 6 7 arasinda olmasi uygundur SulamaBezelye yetistiriciligi yaz aylarina kadar devam ederse yagissiz ve sicak gunlerde toprakta yeterince nem bulunmasi icin bitkinin duzenli olarak sulanmasi gerekir GubrelemeBezelye tarimi yapilacak topraga ekimden once cok iyi yanmis ciftlik gubresi ya da verilir Baklagiller den oldugu icin bezelye bitkisine faydadan cok zarar verir Topragi IslemeEkilen bezelyeden cikan filizler gelisip 5 6 cm boya erisince ilk capalama ve zayif bitkilerin sokulup seyreltilmesi isleri yapilir Daha sonra bitkinin cevresinde yetismesine engel olmak uzere arada bir yuzlek yuzeysel olarak capalama isi yapilir HereklemeSirik bezelye gibi cesitler desteklenmeye gerek duyar Bunlarin toprak uzerinde yatmasi ozellikle sumukluboceklerin verecegi zarari artirir Bu cesit bezelyeler 10 cm boylanmasindan baslayarak hereklerle desteklenmelidir Hastalik ve Zararlilariyla MucadeleBezelye bitkisine dadanacak zararli ve hastaliklarla uzmanlara danisilarak ve uygun tarim koruma ilaclari kullanilarak zamaninda eksiksiz ve aksatilmadan mucadele surdurulmelidir ozellikle sumukluboceklerle mucadele ihmal edilmemelidir Hasat Derim Sonbaharda ekilen bezelyeler 32 hafta ilkbaharda ekilenler ise 12 16 hafta sonra hasat edilmeye baslanir Bezelye badiclari taneyle sikica dolunca elle toplanir Taneler arasinda hava varsa bu badiclar toplanmayip bir sonraki toplama icin bitkide birakilir Tablo 25 Bezelyenin kimyasal ozellikleri Rutubet miktari Protein miktari x 5 40 Kul miktari Yag miktari Bezelye 11 6 24 9 2 1 2 4Ayrica bakinizBruchus