Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Mart 2021) |
Fail ağ kuramı (FAT, Aktör-ağ teorisi), nesneleri de sosyal yapının birer parçası olarak kabul eden bir sosyal teori ve araştırma yöntemidir. Literatürde İngilizce Actor Network Theory olarak da geçmektedir ve bazı kaynaklarda İngilizce ifadenin kısaltılmışı olan ANT olarak anılmaktadır. Türkçe kısaltması AAT veya FAT olarak ifade edilebilir.
İnsan dışı varlıkların da sosyal yapının birer parçası olduğunu ortaya koyması özelliği ile ön plana çıkmıştır ve daha önceki teorilere eleştirel bir bakış açısı getirir. alanında yapılan çalışmalar sırasında gün yüzüne çıkmış ve bu alanda yoğun olarak kullanılmıştır. Kuramın çıkışında önemli rolü olan ve Bruno Latour, bilim ve teknoloji araştırmaları alanında çalışan araştırmacılardır. Ayrıca sosyoloji alanında çalışan John Law'ın da önemli katkıları olmuştur. Maddeler arası bir ilişkinin yanında semiyotik (kavramlar arası) bir ilişki de tanımlanmaktadır. Doğruları ve yanlışları tanımlayan temelci yaklaşımların aksine sosyal yapıyı inşa eden varlıkların birleşimi ve iletişimi gibi ilişkiler üzerinde durmaktadır. Bu yapısı itibarıyla diğer bilim ve teknoloji araştırmaları ve sosyal ağ teorilerinden ayrılmaktadır.
Teorinin çıkışı
Aktör Ağ Teorisi (Fail Ağ Kuramı) ilk olarak tarafından École nationale supérieure des mines de Paris'e bağlı olan Sosyal İnovasyon Merkezi'nde (Centre de Sociologie de l'Innovation) geliştirilmiştir. 1984 yılındaki kitabında John Law ve bu kuramın ilk örneklerinden biri olarak, failler ile ağlar arasındaki ilişkiler yoluyla bilginin yapısını ve büyümesini anlatan Science for Social Scientists isimli bir çalışma ortaya koymuşlardır. Çalışma aynı zamanda bilim ve teknoloji araştırmaları açısından yenilik süreci ve bilgi üretimi kavramlarının anlaşılması için önemli bir adım oluşturmaktadır. 1990'dan itibaren BTT çalışmalarında Aktör Ağ Teorisinin önemi giderek artmıştır. Çoğu araştırmacı tarafından organizasyon analizleri, enformasyon, sağlık çalışmaları, coğrafya, sosyoloji, antropoloji ve ekonomi alanlarında kullanılmıştır. 2008 yılı itibarıyla Aktör Ağ Teorisi oldukça geniş ve kapsamlı bir kullanım alanına sahip olup, maddesel-semiyotik çalışamaların gerektirdiği çoğu heterojen ortama uygulanabilmektedir.
Maddesel-semiyotik yöntem
Aktör Ağ Teorisi her ne kadar isminde teori kelimesi barındırsa da, analizlerinde neden ve nasıl sorularına cevap aramaz. Bir method veya bir el kitabı değil herhangi bir şeyin teorisidir. Modellemiş olduğu ağ üzerindeki ilişkilere yoğunlaşır. Latour'un da belirttiği gibiAçıklamalar tanımdan çıkarılmaz, tanımlar, geliştirilen şeylerin bizzatihi kendileridir.
Güncel çalışmalarda, maddesel-semiyotik diğer yaklaşımlarla Aktör Ağ Teorisinin karşılaştırıldığı görülebilir. Örneğin etnometodoloji (günlük yaşantılardan çıkarak insanların sosyal yapıları nasıl algıladığını çalışan sosyoloji alanı) alanında, günlük eylemlerin, alışkanlık ve tekrar eden davranışların nasıl kendilerini yeniledikleri ve sürdürdüklerini açıklamak için oldukça başarılı modeller öne sürebilmektedir. Latour tarafından karşı çıkılmasına rağmen, Sembolik-etkileşimci yaklaşım ile de karşılaştırmalar yapan çalışmalar da bulunmaktadır.
Aktör Ağ Teorisi her ne kadar bilim teknoloji ve toplum çalışmaları ve bilim sosylojisi alanlarında kullanılan bir teori olsa da, sosyoloji alanında da oldukça önemli etkileri olmuştur. Yapısı itibarıyla deneysel özellikte olup sosyal araştırmalara ışık tututan bir araçtır, kimlik ve kişisellik üzerine kurulu, taşıma sistemleri ve duygu ve bağımlılık konularında kullanılmıştır. Ayrıca politik ve tarihsel sosyoloji alanlarında da kullanılmaktadır.
Aktör ağı
Aktör-ağı, kuramın üzerine kurulu olduğu çekirdek kavramdır. Bu terimdeki ağ kavramı özellikle çok fazla çağrışım yaptığı için Latour tarafından problemli olarak görülmektedir.
Bu çekincelerine rağmen Latour yine de ağ kelimesinin en uygun kelime olduğunu şu şekilde ifade eder: "A priori bir düzen ilişkisi yok; toplumun altı ve üstünden bahseden aksiyolojik mit ile bağlantılı değil; herhangi bir konumun makro- veya mikro- olduğuna dair hiçbir varsayımda bulunmuyor ve 'a' veya 'b' öğelerinden hangisinin araştırılacağına göre kullanılacak araştırma araçlarında bir değişiklik yapmıyor." Bu anlamıyla ağ kelimesinin kullanımı Deleuze ve Guattari'nin köksap terimine benzer, hatta Latour şaka yoluyla, eğer kulağa daha iyi gelseydi kuramın isminin "Aktör-rhizome ontolojisi" ("Fail-köksap varlıkbilimi") olarak değiştirilmesine razı olacağını söylemiştir. Bu, Latour'un teori teriminden hoşnut olmadığına da işaret eder.
Aktör Ağ Teorisi maddesel-semiyotik ağların nasıl bir araya gelerek bir bütün halinde çalıştıklarını açıklamaya çalışır. Diğer bir deyişle bir aktör topluluğu maddesel ve semiyotik düzeyde anlamlı bir varlık ortaya koymak için bir araya gelmektedir. Hatta farklı bir bakış açısı ile, bu aktör topluluğu farklı öğeleri bir ağ içerisinde bir araya getiren ve birbirine yapışık bir bütün olarak davranmasını sağlayan açık stratejiler içermektedir. Ağlar, var olan durumunu korumak ve yeni durumlara geçmek için sürekli yapma ve yeniden yapma hallerini gösterir.
Bunun daha açık anlamı, ağların süreki olarak varlığı korumak için bir uğraş içerisinde olması gerektiği, aksi halde ağın çözüleceğidir. Burada yapılan bir kabul ise, ilişkiler ağının özsel olarak tutarlı (yapışık) olması gerekmediğidir, aslında ağın içerisinde çatışmalar olabilmektedir. Sosyal ilişkiler, bu kabulde, sürekli olarak tekrarlanan sonlu süreçler olarak görülmektedir.
Kuram için en önemli terimlerden birisi de actant kavramıdır. İngilizceden doğrudan çevrildiğinde, İngilizcedeki eylem, faaliyet anlamına gelen act kelimesinden türetilmiş ve hareket eden/eylemde olan/faaliyette bulunan anlamı taşımakla birlikte kuram bağlamında insan dışı öğeleri ifade etmektedir. Fail kelimesinin yanı sıra, bu kelimeyi Türkçede farklı anlamlara gelmekle birlikte en iyi karşılayan kelimelerden birisi de eylemci kelimesidir. Eylemcilerin ne olduklarının hiçbir önemi yoktur. Örneğin hayvan, cansız varlıklar veya teknolojilerin her birisi birer eylemci olabilir. Buradaki kritik nokta ağ içerisinde bir eylemi olan ve varlık gösterebilen öğe olmasıdır.
Mantıksal olarak aktörler ele alındığında, bir aktör daha küçük aktörlerin toplamı olarak da görülebilir. Örneğin bir arabanın kendisini meydana getiren motor, kaporta, silecek gibi alt aktörlerden oluşması gibi her aktör de farklı alt aktörlerin birleşimi olarak düşünülebilir. Burada Aktör Ağ Teorisinin kazandırdığı bir bakış açısı da aktörler arası soyutlama özelliğidir. Yani, örneğin bir sürücü araba kullanırken, kullandığı arabanın alt bileşenlerinin çoğundan habersizdir. Aktör Ağ Teorisi ise sürücü ile araba arasındaki iletişimi modellerken basit iki öğe arasındaki bir ilişkiden bahsetmekte ancak bu öğelerin alt öğelerine inmemekte ve çok sayıdaki alt sistemi sadece bir araba öğesi olarak sistemde temsil edebilmektedir.
Bir aktör ağı kırıldığı zaman detaylılık (punctualisation) etkisi denilen bir etkiden bahsedilebilir. Bu etki sistemin diğer öğeleri ile olan soyutlama etkisinin kırılması olarak da görülebilir. Örneğin bir arabanın motorunun bozulması durumunda, arabayı kullanan ve arabayı kendisini taşıyan bir araç olarak gören sürücünün, aslında arabanın alt öğeleri olan karmaşık bir sistem olduğunun farkına varmasını sağlar. Bu anlamda soyutlama yaklaşımı nesne yönelimli programlama'da kullanılan soyutlama ile çok yakındır.
Latour Pandora'nın Ümidi kitabında, ağdaki bu özellikten bahsetmektedir. Buna göre pandoranın kutusu açıldığında bütün öğelerinin açılması ve bütün kara kutu özelliği taşıyan ve soyutlanmış öğeler için bu açılmanın diğer öğeler tarafından fark edilmesi veya etkilenmesi olarak görülmelidir.
İnsan ve diğer aktörler
Aktör Ağ Teorisi, insan ve insan olmayan üyelere eşit yaklaşır, ağ içerisindeki bütün varlıkları aynı düzeyde ifade eder. Bu özelliğine genelleştirilmiş simetrisi (generalized symmetry) ismi verilmektedir. Bu kavramı, her varlığın ağ içerisindeki taşıdığı ilişkiye göre değerlendirilmesi gerektiği şeklinde yorumlamak yerinde olacaktır, yani herhangi bir öğe için kendi özüne göre bir tanım yapmak ve ön kabullerde bulunmak yerine, ağ içerisindeki ilişkide olduğu varlıklar ve bu varlıklarla olan ilişkilerinin üzerinde durmak şeklinde anlaşılabilir.
Aracılar ve arabulucular
Aracılar (intermediaries) ve arabulucular (mediators) teorinin anlaşılması ve uygulanabilmesi için oldukça önemli bir role sahip terimlerdir. Aracılar, genelde ilişkilere etkisi olmayan ama ilişkinin ortamda yayılmasına yardım eden dolayısıyla çoğu zaman göz ardı edilebilen varlıklardır. Arabulucular ise yine farklı varlıkların iletişimine / etkileşimine aracılık eden ancak bu aracılık sırasında iletişim ve etkileşime etki eden, değiştiren, yükselten veya azaltan varlıklardır. Bu açıdan arabulucuların incelenmeye değer olduğu, sosyoloji çalışmalarının çok sayıda aracıya yoğunlaştığı ve bunun gereksiz olduğu söylenebilir.
Örneğin bir sosyolog, zengin ve yüksek toplum kesimleri için ipek ve fakir ve düşük toplum kesimleri için naylonu bir aracı olarak ele alabilir. Bu şekilde ele alınan bir modellemede, gerçekteki ipek-naylon ilişkisinin hiçbir anlamı yoktur. Hatta bu sınıf farkını ifade eden çok sayıda farklı örnekler de bulunabilir. Örneğin ipek/naylon eşleştirmesi yerine uçak/otobüs kullanımı gibi bir eşleştirme de kullanılabilir. Yani ipek/naylon eşleştirmesi bu farkı anlatmak için gerekli ve vaz geçilmez bir özellik sergilememektedir ve göz ardı edilebilir. Ancak birer arabulucu olarak ele alındıklarında ve ipek ve naylon üretimi, sanayide kullanımı, pazarlanması gibi bu kavramların kendi ortamlarına inilen bir çalışmada bu varlıkların birer anlamı olmakta, kullanıcılarının düşünce yapısını anlatmak için kullanılması anlamlı hale gelmektedir.
Eleştiriler
Langdon Winner gibi kurama eleştirel bakanların yaptıkları en yaygın eleştirilerden birisi, ağdaki kapasiteleri bakımından insanları hayvanlardan veya diğer eşyalardan ayırmamanın, insan olmayana hayvanlara ve eşyalara amaçlılık atfetmek anlamına geldiği iddiasıdır. Aktör Ağ Teorisi alanında çalışanlar tarafından ise buna aşağıdaki cevaplarla karşılık verilmektedir:
- İnsan olmayan varlıklara, amaçlılık vb. özellikler atfetmemektedirler.
- Kullandıkları öznelik (İng. agency) kavramı, amaçlılığı varsaymamaktadır.
- Özneliği (İng. agency), insan "öznelerde" veya insan olmayan "nesnelerde" değil, insan ve insan olmayanlar arasındaki heterojen bağlantılarda konumlandırmaktadırlar.
Aktör Ağ Teorisini, ahlak kaygısı gütmeyen bir çalışma olduğu iddiası ile eleştirenler olmuştur. bu eleştirileri Aktör Ağ Teorisinin bir gereklilik olmadığı şeklinde yanıtlar. Ahlaki ve politik konumlamalar mümkündür ama öncelikle birisinin toplumdaki öğeler arasında bir ağ tanımlaması gerekir. Bu toplumsal konumlamalar daha sonra Shapiro tarafından da ekoloji tarihi açısından çalışılmıştır.
Kaynakça
- ^ Şadi Evren Şeker. . MISSozluk. 16 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2014.
- ^ Arslan, O. "Actor-Network Theory (ANT): Fail-ağ teorisi (FAT)". iris: Kitle Kaynaklı Türkçe STS Ansiklopedisi. 24 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Mart 2021.
- ^ a b c Latour, B., 2005. (Reassembling the Social: An Introduction to Actor-Network-Theory). Oxford: Oxford UP.
- ^ a b Latour, B. (1999). Technology Is Society Made Durable. In Law, J., ed., Sociology of Monsters.
- ^ Blok, A, & Elgaard Jensen, T. (2011). Bruno Latour: Hybrid thoughts in a hybrid world. Suffolk: Routledge.
- ^ Fernback, J., 2007. “Beyond the Diluted Community Concept: A Symbolic Interactionist Perspective on Online Social Relations.” New Media & Society, 9(1), pp.49-69.
- ^ Örneğin bu çalışmalara bakılabilir: Gomart, Emilie, and Hennion, Antoin (1999) “A Sociology of Attachment: Music Amateurs, Drug Users.” In: J. Law and J. Hassard (eds.) Actor Network Theory and After. Oxford: Blackwell, 220–247; Valderrama Pineda, Andres, and Jorgensen, Ulrik (2008) “Urban Transport Systems in Bogota and Copenhagen: An Approach from STS.” Built Environment 34(2),200–217.
- ^ Örn. Carroll, Patrick (2012) “Water and Technoscientific State Formation in California.” Social Studies of Science 42(2), 313–321; Shamir, Ronen (2013) Current Flow: The Electrification of Palestine. Stanford: Stanford University Press
- ^ a b Latour, B. "On Actor Network Theory: A Few Clarifications”
- ^ Winner, L. (1993). Upon Opening the Black Box and Finding It Empty : Social Constructivism and the Philosophy of Technology Science, Technology, & Human Values (Vol. 18, pp. 362-378).
- ^ Shapiro, S. (1997). Caught in a web: The implications of ecology for radical symmetry in STS. Social Epistemology, 11(1), 97-110. doi: 10.1080/02691729708578832
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Mart 2021 Fail ag kurami FAT Aktor ag teorisi nesneleri de sosyal yapinin birer parcasi olarak kabul eden bir sosyal teori ve arastirma yontemidir Literaturde Ingilizce Actor Network Theory olarak da gecmektedir ve bazi kaynaklarda Ingilizce ifadenin kisaltilmisi olan ANT olarak anilmaktadir Turkce kisaltmasi AAT veya FAT olarak ifade edilebilir Insan disi varliklarin da sosyal yapinin birer parcasi oldugunu ortaya koymasi ozelligi ile on plana cikmistir ve daha onceki teorilere elestirel bir bakis acisi getirir alaninda yapilan calismalar sirasinda gun yuzune cikmis ve bu alanda yogun olarak kullanilmistir Kuramin cikisinda onemli rolu olan ve Bruno Latour bilim ve teknoloji arastirmalari alaninda calisan arastirmacilardir Ayrica sosyoloji alaninda calisan John Law in da onemli katkilari olmustur Maddeler arasi bir iliskinin yaninda semiyotik kavramlar arasi bir iliski de tanimlanmaktadir Dogrulari ve yanlislari tanimlayan temelci yaklasimlarin aksine sosyal yapiyi insa eden varliklarin birlesimi ve iletisimi gibi iliskiler uzerinde durmaktadir Bu yapisi itibariyla diger bilim ve teknoloji arastirmalari ve sosyal ag teorilerinden ayrilmaktadir Teorinin cikisiAktor Ag Teorisi Fail Ag Kurami ilk olarak tarafindan Ecole nationale superieure des mines de Paris e bagli olan Sosyal Inovasyon Merkezi nde Centre de Sociologie de l Innovation gelistirilmistir 1984 yilindaki kitabinda John Law ve bu kuramin ilk orneklerinden biri olarak failler ile aglar arasindaki iliskiler yoluyla bilginin yapisini ve buyumesini anlatan Science for Social Scientists isimli bir calisma ortaya koymuslardir Calisma ayni zamanda bilim ve teknoloji arastirmalari acisindan yenilik sureci ve bilgi uretimi kavramlarinin anlasilmasi icin onemli bir adim olusturmaktadir 1990 dan itibaren BTT calismalarinda Aktor Ag Teorisinin onemi giderek artmistir Cogu arastirmaci tarafindan organizasyon analizleri enformasyon saglik calismalari cografya sosyoloji antropoloji ve ekonomi alanlarinda kullanilmistir 2008 yili itibariyla Aktor Ag Teorisi oldukca genis ve kapsamli bir kullanim alanina sahip olup maddesel semiyotik calisamalarin gerektirdigi cogu heterojen ortama uygulanabilmektedir Maddesel semiyotik yontemAktor Ag Teorisi her ne kadar isminde teori kelimesi barindirsa da analizlerinde neden ve nasil sorularina cevap aramaz Bir method veya bir el kitabi degil herhangi bir seyin teorisidir Modellemis oldugu ag uzerindeki iliskilere yogunlasir Latour un da belirttigi gibiAciklamalar tanimdan cikarilmaz tanimlar gelistirilen seylerin bizzatihi kendileridir Guncel calismalarda maddesel semiyotik diger yaklasimlarla Aktor Ag Teorisinin karsilastirildigi gorulebilir Ornegin etnometodoloji gunluk yasantilardan cikarak insanlarin sosyal yapilari nasil algiladigini calisan sosyoloji alani alaninda gunluk eylemlerin aliskanlik ve tekrar eden davranislarin nasil kendilerini yeniledikleri ve surdurduklerini aciklamak icin oldukca basarili modeller one surebilmektedir Latour tarafindan karsi cikilmasina ragmen Sembolik etkilesimci yaklasim ile de karsilastirmalar yapan calismalar da bulunmaktadir Aktor Ag Teorisi her ne kadar bilim teknoloji ve toplum calismalari ve bilim sosylojisi alanlarinda kullanilan bir teori olsa da sosyoloji alaninda da oldukca onemli etkileri olmustur Yapisi itibariyla deneysel ozellikte olup sosyal arastirmalara isik tututan bir aractir kimlik ve kisisellik uzerine kurulu tasima sistemleri ve duygu ve bagimlilik konularinda kullanilmistir Ayrica politik ve tarihsel sosyoloji alanlarinda da kullanilmaktadir Aktor agiAktor agi kuramin uzerine kurulu oldugu cekirdek kavramdir Bu terimdeki ag kavrami ozellikle cok fazla cagrisim yaptigi icin Latour tarafindan problemli olarak gorulmektedir Bu cekincelerine ragmen Latour yine de ag kelimesinin en uygun kelime oldugunu su sekilde ifade eder A priori bir duzen iliskisi yok toplumun alti ve ustunden bahseden aksiyolojik mit ile baglantili degil herhangi bir konumun makro veya mikro olduguna dair hicbir varsayimda bulunmuyor ve a veya b ogelerinden hangisinin arastirilacagina gore kullanilacak arastirma araclarinda bir degisiklik yapmiyor Bu anlamiyla ag kelimesinin kullanimi Deleuze ve Guattari nin koksap terimine benzer hatta Latour saka yoluyla eger kulaga daha iyi gelseydi kuramin isminin Aktor rhizome ontolojisi Fail koksap varlikbilimi olarak degistirilmesine razi olacagini soylemistir Bu Latour un teori teriminden hosnut olmadigina da isaret eder Aktor Ag Teorisi maddesel semiyotik aglarin nasil bir araya gelerek bir butun halinde calistiklarini aciklamaya calisir Diger bir deyisle bir aktor toplulugu maddesel ve semiyotik duzeyde anlamli bir varlik ortaya koymak icin bir araya gelmektedir Hatta farkli bir bakis acisi ile bu aktor toplulugu farkli ogeleri bir ag icerisinde bir araya getiren ve birbirine yapisik bir butun olarak davranmasini saglayan acik stratejiler icermektedir Aglar var olan durumunu korumak ve yeni durumlara gecmek icin surekli yapma ve yeniden yapma hallerini gosterir Bunun daha acik anlami aglarin sureki olarak varligi korumak icin bir ugras icerisinde olmasi gerektigi aksi halde agin cozulecegidir Burada yapilan bir kabul ise iliskiler aginin ozsel olarak tutarli yapisik olmasi gerekmedigidir aslinda agin icerisinde catismalar olabilmektedir Sosyal iliskiler bu kabulde surekli olarak tekrarlanan sonlu surecler olarak gorulmektedir Kuram icin en onemli terimlerden birisi de actant kavramidir Ingilizceden dogrudan cevrildiginde Ingilizcedeki eylem faaliyet anlamina gelen act kelimesinden turetilmis ve hareket eden eylemde olan faaliyette bulunan anlami tasimakla birlikte kuram baglaminda insan disi ogeleri ifade etmektedir Fail kelimesinin yani sira bu kelimeyi Turkcede farkli anlamlara gelmekle birlikte en iyi karsilayan kelimelerden birisi de eylemci kelimesidir Eylemcilerin ne olduklarinin hicbir onemi yoktur Ornegin hayvan cansiz varliklar veya teknolojilerin her birisi birer eylemci olabilir Buradaki kritik nokta ag icerisinde bir eylemi olan ve varlik gosterebilen oge olmasidir Mantiksal olarak aktorler ele alindiginda bir aktor daha kucuk aktorlerin toplami olarak da gorulebilir Ornegin bir arabanin kendisini meydana getiren motor kaporta silecek gibi alt aktorlerden olusmasi gibi her aktor de farkli alt aktorlerin birlesimi olarak dusunulebilir Burada Aktor Ag Teorisinin kazandirdigi bir bakis acisi da aktorler arasi soyutlama ozelligidir Yani ornegin bir surucu araba kullanirken kullandigi arabanin alt bilesenlerinin cogundan habersizdir Aktor Ag Teorisi ise surucu ile araba arasindaki iletisimi modellerken basit iki oge arasindaki bir iliskiden bahsetmekte ancak bu ogelerin alt ogelerine inmemekte ve cok sayidaki alt sistemi sadece bir araba ogesi olarak sistemde temsil edebilmektedir Bir aktor agi kirildigi zaman detaylilik punctualisation etkisi denilen bir etkiden bahsedilebilir Bu etki sistemin diger ogeleri ile olan soyutlama etkisinin kirilmasi olarak da gorulebilir Ornegin bir arabanin motorunun bozulmasi durumunda arabayi kullanan ve arabayi kendisini tasiyan bir arac olarak goren surucunun aslinda arabanin alt ogeleri olan karmasik bir sistem oldugunun farkina varmasini saglar Bu anlamda soyutlama yaklasimi nesne yonelimli programlama da kullanilan soyutlama ile cok yakindir Latour Pandora nin Umidi kitabinda agdaki bu ozellikten bahsetmektedir Buna gore pandoranin kutusu acildiginda butun ogelerinin acilmasi ve butun kara kutu ozelligi tasiyan ve soyutlanmis ogeler icin bu acilmanin diger ogeler tarafindan fark edilmesi veya etkilenmesi olarak gorulmelidir Insan ve diger aktorlerAktor Ag Teorisi insan ve insan olmayan uyelere esit yaklasir ag icerisindeki butun varliklari ayni duzeyde ifade eder Bu ozelligine genellestirilmis simetrisi generalized symmetry ismi verilmektedir Bu kavrami her varligin ag icerisindeki tasidigi iliskiye gore degerlendirilmesi gerektigi seklinde yorumlamak yerinde olacaktir yani herhangi bir oge icin kendi ozune gore bir tanim yapmak ve on kabullerde bulunmak yerine ag icerisindeki iliskide oldugu varliklar ve bu varliklarla olan iliskilerinin uzerinde durmak seklinde anlasilabilir Aracilar ve arabulucular Aracilar intermediaries ve arabulucular mediators teorinin anlasilmasi ve uygulanabilmesi icin oldukca onemli bir role sahip terimlerdir Aracilar genelde iliskilere etkisi olmayan ama iliskinin ortamda yayilmasina yardim eden dolayisiyla cogu zaman goz ardi edilebilen varliklardir Arabulucular ise yine farkli varliklarin iletisimine etkilesimine aracilik eden ancak bu aracilik sirasinda iletisim ve etkilesime etki eden degistiren yukselten veya azaltan varliklardir Bu acidan arabulucularin incelenmeye deger oldugu sosyoloji calismalarinin cok sayida araciya yogunlastigi ve bunun gereksiz oldugu soylenebilir Ornegin bir sosyolog zengin ve yuksek toplum kesimleri icin ipek ve fakir ve dusuk toplum kesimleri icin naylonu bir araci olarak ele alabilir Bu sekilde ele alinan bir modellemede gercekteki ipek naylon iliskisinin hicbir anlami yoktur Hatta bu sinif farkini ifade eden cok sayida farkli ornekler de bulunabilir Ornegin ipek naylon eslestirmesi yerine ucak otobus kullanimi gibi bir eslestirme de kullanilabilir Yani ipek naylon eslestirmesi bu farki anlatmak icin gerekli ve vaz gecilmez bir ozellik sergilememektedir ve goz ardi edilebilir Ancak birer arabulucu olarak ele alindiklarinda ve ipek ve naylon uretimi sanayide kullanimi pazarlanmasi gibi bu kavramlarin kendi ortamlarina inilen bir calismada bu varliklarin birer anlami olmakta kullanicilarinin dusunce yapisini anlatmak icin kullanilmasi anlamli hale gelmektedir ElestirilerLangdon Winner gibi kurama elestirel bakanlarin yaptiklari en yaygin elestirilerden birisi agdaki kapasiteleri bakimindan insanlari hayvanlardan veya diger esyalardan ayirmamanin insan olmayana hayvanlara ve esyalara amaclilik atfetmek anlamina geldigi iddiasidir Aktor Ag Teorisi alaninda calisanlar tarafindan ise buna asagidaki cevaplarla karsilik verilmektedir Insan olmayan varliklara amaclilik vb ozellikler atfetmemektedirler Kullandiklari oznelik Ing agency kavrami amacliligi varsaymamaktadir Ozneligi Ing agency insan oznelerde veya insan olmayan nesnelerde degil insan ve insan olmayanlar arasindaki heterojen baglantilarda konumlandirmaktadirlar Aktor Ag Teorisini ahlak kaygisi gutmeyen bir calisma oldugu iddiasi ile elestirenler olmustur bu elestirileri Aktor Ag Teorisinin bir gereklilik olmadigi seklinde yanitlar Ahlaki ve politik konumlamalar mumkundur ama oncelikle birisinin toplumdaki ogeler arasinda bir ag tanimlamasi gerekir Bu toplumsal konumlamalar daha sonra Shapiro tarafindan da ekoloji tarihi acisindan calisilmistir Kaynakca Sadi Evren Seker MISSozluk 16 Eylul 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Eylul 2014 Arslan O Actor Network Theory ANT Fail ag teorisi FAT iris Kitle Kaynakli Turkce STS Ansiklopedisi 24 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Mart 2021 a b c Latour B 2005 Reassembling the Social An Introduction to Actor Network Theory Oxford Oxford UP a b Latour B 1999 Technology Is Society Made Durable In Law J ed Sociology of Monsters Blok A amp Elgaard Jensen T 2011 Bruno Latour Hybrid thoughts in a hybrid world Suffolk Routledge Fernback J 2007 Beyond the Diluted Community Concept A Symbolic Interactionist Perspective on Online Social Relations New Media amp Society 9 1 pp 49 69 Ornegin bu calismalara bakilabilir Gomart Emilie and Hennion Antoin 1999 A Sociology of Attachment Music Amateurs Drug Users In J Law and J Hassard eds Actor Network Theory and After Oxford Blackwell 220 247 Valderrama Pineda Andres and Jorgensen Ulrik 2008 Urban Transport Systems in Bogota and Copenhagen An Approach from STS Built Environment 34 2 200 217 Orn Carroll Patrick 2012 Water and Technoscientific State Formation in California Social Studies of Science 42 2 313 321 Shamir Ronen 2013 Current Flow The Electrification of Palestine Stanford Stanford University Press a b Latour B On Actor Network Theory A Few Clarifications Winner L 1993 Upon Opening the Black Box and Finding It Empty Social Constructivism and the Philosophy of Technology Science Technology amp Human Values Vol 18 pp 362 378 Shapiro S 1997 Caught in a web The implications of ecology for radical symmetry in STS Social Epistemology 11 1 97 110 doi 10 1080 02691729708578832